Τα χαρακτηριστικά των Διαταραχών Προσωπικότητας

Ανάλογα με το είδος και τα χαρακτηριστικά τους έχουν αναγνωριστεί δέκα Διαταραχές Προσωπικότητας οι οποίες ομαδοποιούνται σε τρεις ευρύτερες ομάδες σύμφωνα με τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των πασχόντων, αν και δεν έχει λείψει η κριτική για την ισχύ και την εγκυρότητα αυτού του μοντέλου:

1. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται εκείνοι που μπορούν να χαρακτηριστούν «περίεργοι» ή «εκκεντρικοί». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι οι: α) η παρανοειδής, β) η σχιζοειδής και γ) η σχιζότυπη.

2. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνονται όσοι μπορούν να χαρακτηριστούν «δραματικοί» ή «συναισθηματικοί». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι α) η αντικοινωνική, β) η ιστριονική, γ) η ναρκισσιστική και δ) η οριακή.

3. Στην τρίτη ομάδα περιλαμβάνονται άνθρωποι που μπορούν να χαρακτηριστούν «αγχώδεις» ή «φοβισμένοι». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι α) η ιδεοψυχαναγκαστική, β) η αποφευκτική και γ) η εξαρτητική

1. Περίεργοι ή Εκκεντρικοί

α) Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας

Οι άνθρωποι με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας παρουσιάζονται συνήθως ψυχροί και απόμακροι. Οι εσωτερικές τους συγκρούσεις προβάλλονται προς τα έξω αντί να επιλυθούν με αποτέλεσμα να διακρίνουν υστερόβουλες προθέσεις και σκοπιμότητες πίσω από τη συμπεριφορά των άλλων. Η καχυποψία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό τους, γεγονός που μπορεί να τους κάνει επιθετικούς και εύθικτους. Συχνά η επιθετική συμπεριφορά τους τους κάνει απωθητικούς με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι στρεβλές πεποιθήσεις τους για την υποτιθέμενη εχθρότητα και τη μοχθηρία των υπολοίπων. Ο μηχανισμός αυτός τους δυσκολεύει να αντιληφθούν με ποιο τρόπο συμβάλλουν οι ίδιοι στις διενέξεις στις οποίες εμπλέκονται. Τα παραπάνω ενισχύουν την τάση τους για απομόνωση. Συχνά όταν εργάζονται μόνοι τους είναι ιδιαιτέρως ευσυνείδητοι και αποδοτικοί. Τα διαγνωστικά κριτήρια που διακρίνουν άτομα με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• θεωρούν ότι οι άλλοι τους χλευάζουν ή προσπαθούν να τους εξαπατήσουν και να τους εκμεταλλευτούν εσκεμμένα
• αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως πολύ σημαντικό και ξεχωριστό
• είναι εξαιρετικά δύσκολα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις
• δεν εκμυστηρεύονται εύκολα καθώς θεωρούν πως ό,τι πουν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους
• διακρίνουν μειωτικά ή απειλητικά σχόλια σε φευγαλέες και ουδέτερες παρατηρήσεις των άλλων
• ελέγχουν συχνά την αξιοπιστία και την καλή πίστη των φίλων, των οικείων και των συναδέλφων τους στην εργασία
• είναι μνησίκακα και δεν συγχωρούν
• είναι συχνά εξαιρετικά καχύποπτα με το σύντροφό τους και κάνουν σκηνές ζηλοτυπίας
• γίνονται εύκολα εχθρικά και πολύ επιθετικά όταν έρχονται αντιμέτωπα με πράξεις ή σχόλια που εκλαμβάνουν ως προσβολές εναντίον του χαρακτήρα ή της αξιοπρέπειάς τους

β) Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή μιλούν ελάχιστα, είναι συνήθως μοναχικά και χωρίς κοινωνικές σχέσεις. Προς τα έξω εμφανίζονται απόμακρα και ψυχρά. Γενικότερα η εικόνα που δίνουν είναι αυτή της εσωστρέφειας και της συστολής. Οι σκέψεις τους περιστρέφονται γύρω από τα αισθήματα και τις φαντασιώσεις τους, οι οποίες αποτελούν και τον μηχανισμό άμυνας του εγώ τους. Γενικότερα όσοι πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας είναι στην πραγματικότητα δυσλειτουργικοί στον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους. Στον γενικό πληθυσμό, η διαταραχή εμφανίζεται συχνότερα στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Τα συνηθέστερα συμπτώματα-κριτήρια που συσχετίζονται με τους πάσχοντες από Σχιζοειδή διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• επιδίδονται και απολαμβάνουν ελάχιστες δραστηριότητες ή απέχουν τελείως από οποιαδήποτε δραστηριότητα
• όταν επιλέγουν κάποια δραστηριότητα φροντίζουν να είναι μοναχική και να μην περιλαμβάνει άλλους
• δεν ευχαριστιούνται τη συναναστροφή τρίτων ακόμη και αν πρόκειται για μέλη της οικογένειάς τους
• το ενδιαφέρον τους για σεξουαλικές εμπειρίες είναι μειωμένο ή ανύπαρκτο.
• είναι μονήρεις χωρίς στενούς φίλους και συνήθως συναναστρέφονται αποκλειστικά συγγενείς πρώτου βαθμού
• η κριτική ή ο έπαινος τους είναι αδιάφορος
• το συναίσθημά τους είναι επίπεδο και εμφανίζονται συναισθηματικά ψυχροί και απόμακροι χωρίς να μπορούν να εκφράσουν τρυφερότητα, μίσος, οργή ή αγάπη
• δεν μπορούν να δώσουν ή να εισπράξουν αγάπη
• αδιαφορούν για τις κοινωνικές συμβάσεις
• επικοινωνούν με παράξενο τρόπο και είναι άκαμπτοι

Έχει παρατηρηθεί ότι ένα ποσοστό όσων πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας θα αναπτύξει σχιζοφρένεια.

γ) Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν ιδιαίτερα παράδοξη σκέψη. Αντιλαμβάνονται τα πράγματα με ιδιόρρυθμο τρόπο και επικοινωνούν με εκκεντρικότητα ενώ ρέπουν προς την απόσυρση και την κοινωνική και συναισθηματική απομόνωση. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό τους είναι οι παρανοϊκές τους σκέψεις. Παρά το γεγονός ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους είναι συμβατά με συμπτωματολογία σχιζοφρένειας δεν αναπτύσσουν την πάθηση. Θεωρείται μάλιστα ότι η διαταραχή αποτελεί πρόδρομη φάση της σχιζοφρένειας, αλλά λειτουργεί ως εμπόδιο που αναχαιτίζει την εισβολή σχιζοφρενικών συμπτωμάτων. Υπολογίζεται ότι οι πάσχοντες αποτελούν το 3% του γενικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται προκειμένου να βεβαιωθεί ότι το άτομο πάσχει από Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• έχουν ιδέες αυτοαναφοράς ή συσχέτισης που δίνουν την αίσθηση στο άτομο ότι αποτελεί το επίκεντρο γεγονότων στον περίγυρό τους, τα οποία αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για τον άτομο. Ο πάσχων, π.χ., μπορεί να πιστεύει ότι κάτι που ακούει στο ραδιόφωνο αναφέρεται προσωπικά σε αυτόν.
• πιστεύουν ότι διαθέτουν ιδιαίτερες υπερδυνάμεις (ικανότητα να προβλέπουν ή να επηρεάζουν το μέλλον, τηλεπάθεια, ικανότητα να διαβάζουν τη σκέψη των άλλων, κτλ.) που δεν είναι σύμφωνες με το κοινωνικοπολιτισμικό τους περιβάλλον
• συχνά έχουν παράδοξες αντιληπτικές αισθητηριακές εμπειρίες στις οποίες περιλαμβάνονται και σωματικές παραισθήσεις
• παρουσιάζουν εκκεντρικότητα στην αντίληψη, την ομιλία, την εμφάνιση και τη συμπεριφορά
• ο τρόπος σκέψης και ομιλίας τους διακρίνεται από παραδοξότητα, μπορεί να είναι ασαφής, υπεραναλυτικός, μεταφορικός, στερεοτυπικός ή φευγαλέος και αόριστος
• είναι ιδιαιτέρως καχύποπτα και η σκέψη τους έχει παρανοειδή χαρακτηριστικά
• η εν γένει συμπεριφορά και η εμφάνισή τους είναι εκκεντρική και ιδιόρρυθμη
• συναισθηματικά είναι άτομα ψυχρά και απόμακρα και προτιμούν την κοινωνική απόσυρση
• δεν έχουν στενούς φίλους και κατά κύριο λόγο επικοινωνούν και συναναστρέφονται με συγγενείς πρώτου βαθμού
• όταν συναναστρέφονται άλλους το κοινωνικό τους άγχος κορυφώνεται, αν και αυτό συσχετίζεται περισσότερο με τον παρανοειδή τρόπο σκέψης τους παρά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, όπως συμβαίνει στους κοινωνιοφοβικούς — η οικειότητα δεν περιορίζει το άγχος τους.

2. Δραματικοί ή Συναισθηματικοί

α) Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας (παλαιότερες ονομασίες, Ψυχοπαθητική ή Κοινωνιοπαθητική Διαταραχή)

Τα άτομα που πάσχουν από αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζουν πλήρη έλλειψη ενσυναίσθησης, πλήρη δηλαδή ανικανότητα να ταυτιστούν συναισθηματικά με την ψυχική διάθεση των άλλων, αλλά και να αντιληφθούν να κατανοήσουν τη θέση, τις σκέψεις και τη συναισθηματική κατάσταση όσων προσεγγίζουν. Για την ακρίβεια αδιαφορούν τελείως για όλα τα παραπάνω, και δεν διστάζουν να γίνουν χειριστικοί προκειμένου να εκμεταλλευτούν και να εξαπατήσουν με σκοπό το προσωπικό τους όφελος και την προσωπική τους ικανοποίηση χωρίς να αισθάνονται τύψεις ή ενοχές. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι γίνονται επιθετικοί και αντιπαραθετικοί χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες, ενώ τους είναι πολύ εύκολο να καταφύγουν στη βία. Η ματαίωση ή η τιμωρία δεν συμβάλλει στη μεταβολή της συμπεριφοράς τους. Ως εκ τούτου, δεν είναι παράδοξο ότι η παραβατικότητα, η ανευθυνότητα και η αδιαφορία για τους κανόνες αποτελούν κοινό τους χαρακτηριστικό. Συχνά καταφεύγουν στην παρανομία, συμπεριφορά που τους οδηγεί στη φυλακή. Υπολογίζεται ότι το 40% όσων είναι κρατούμενοι πάσχουν από αντικοινωνική διαταραχή. Κατά μέσο όρο ζουν λιγότερο από τον γενικό πληθυσμό εξαιτίας τόσο της παραβατικής συμπεριφοράς τους όσο και των εξαρτήσεων που συχνά αναπτύσσουν. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η διαταραχή είναι συχνότερη στους άνδρες (3%) απ’ ό,τι στις γυναίκες (1%) κι ότι εμφανίζεται στατιστικά συχνότερα μεταξύ των κατώτερων στρωμάτων στους αγροτικούς πληθυσμούς. Οι βασικές πυρηνικές τους αντιλήψεις περιλαμβάνουν απόψεις όπως:

• οι άνθρωποι αποτελούν λεία
• ο καλύτερος τρόπος να επιτευχθεί ένας στόχος είναι η βία και η πονηριά
• η ζωή είναι μια ζούγκλα στην οποία μόνο ο ισχυρότερος επιβιώνει
• αν δεν εξαπατήσω εγώ πρώτος τους άλλους, θα το κάνουν αυτοί
• έχω υποστεί πολλές αδικίες, επομένως έχω δικαίωμα να πάρω αυτό που μου αναλογεί με οποιονδήποτε τρόπο
• ο καθένας οφείλει να φροντίζει για τον εαυτό του· αν δεν μπορεί είναι πρόβλημά του

Τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση των ατόμων που πάσχουν από Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• αδιαφορία για τα κοινωνικά θέσμια και συμπεριφορές που οδηγούν σε αυξημένη παραβατικότητα, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην παρανομία και στη σύλληψη
• απάτη, πλαστοπροσωπία, ψέματα με σκοπό το προσωπικό κέρδος και/ή την ευχαρίστηση
• παρορμητικότητα
• αδυναμία υλοποίησης στόχων
• απερίσκεπτη και περιφρονητική αδιαφορία για την ασφάλεια τόσο των ίδιων όσο και των άλλων
• αδυναμία διατήρησης σταθερής εργασίας και εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων με αποτέλεσμα τη σταθερή ασυνέπεια
• απουσία τύψεων και ενοχών
• αδιαφορία και εκλογίκευση όταν πληγώνουν, εξαπατούν, ή κακοποιούν τους άλλους

β) Ιστριονική Διαταραχή Συμπεριφοράς (Υστερική/Δραματική Διαταραχή Προσωπικότητας)

Τα άτομα που πάσχουν από Ιστριονική Διαταραχή Συμπεριφοράς είναι ιδιαιτέρως θεατρικά και υπερβολικά στη συμπεριφορά τους. Αποζητούν συνεχώς την προσοχή και θέλουν να βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων και των συναναστροφών, ενώ αισθάνονται έντονη δυσφορία όταν δεν το επιτυγχάνουν. Η ομιλία τους χαρακτηρίζεται από εντυπωσιοθηρία, αλλά σπανίως ακριβολογούν, καθώς μιλούν συνήθως με γενικότητες και αόριστα. Η σεξουαλική τους συμπεριφορά είναι συχνά προκλητική αν και σκοπό τους έχουν συνήθως να σαγηνεύσουν παρά να αποπλανήσουν. Απώτερος στόχος είναι να γίνουν συμπαθή προκειμένου να εξασφαλίσουν την προστασία των άλλων ή να εξαρτηθούν από αυτούς. Συχνά δείχνουν υποχόνδρια αλλά υπερβάλλουν ως προς την πραγματική ή τη φανταστική συμπτωματολογία τους προσπαθώντας να αποσπάσουν περισσότερη προσοχή. Αναπτύσσουν εύκολα κοινωνικότητα, αλλά οι σχέσεις τους είναι επιφανειακές και ασταθείς. Η δίψα τους για αδιάκοπη προσοχή είναι επίμονη και καταλήγει να γίνεται κουραστική και φορτική. Τα κριτήρια διάγνωσης ενός ατόμου με Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα εξής:

• αισθάνονται αμήχανα όταν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής
• τα αισθήματά τους μεταβάλλονται απότομα με επιδεικτικό τρόπο, αλλά παραμένουν ρηχά
• φροντίζουν ιδιαίτερα την εξωτερική τους εμφάνιση για να τραβήξουν την προσοχή των άλλων
• καταφεύγουν συχνά στη σεξουαλική σαγήνη όταν αλληλεπιδρούν με τρίτους
• η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από υπερβολή, θεατρικότητα και εκδραματισμό με ιδιαίτερα έντονη έκφραση ρηχών συναισθημάτων
• η γνώμη των άλλων και οι περιστάσεις μπορούν να τα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό
• συχνά θεωρούν τις σχέσεις τους στενότερες απ’ όσο πραγματικά είναι

Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν επικαλούνται αυτοκτονικό ιδεασμό (επιθυμία δηλαδή να αυτοκτονήσουν) είναι φρόνιμο να λαμβάνονται σοβαρά οι προθέσεις που εκφράζουν.

γ) Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν υπερτονισμένη την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας, έχουν δηλαδή ψευδαισθήσεις μεγαλείου. Παρουσιάζουν έντονη ευαισθησία στην αποτυχία ή την παραμικρή κριτική, η οποία μπορεί να τους οδηγήσει σε ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα οργής ή και κατάθλιψη. Δεν διστάζουν να γίνουν χειριστικά προκειμένου να πετύχουν τον στόχο τους και στερούνται ενσυναίσθησης γεγονός που σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να αισθανθούν αγάπη. Προς τα έξω συχνά παρουσιάζονται σαγηνευτικά και δυναμικά, ενώ δεν είναι σπάνιο να παρουσιάζουν εξαιρετική επιτυχία σε αυτά με τα οποία καταπιάνονται. Κατά βάθος όμως η μειονεξία, την οποία κρύβουν επιμελώς, είναι το συναίσθημα που τους διακρίνει. Ως προς τον συναισθηματικό τους κόσμο αυτός είναι ρηχός, καθώς συχνά μιμούνται παρά βιώνουν πραγματικά συναισθήματα. Τρέφονται από τον θαυμασμό των άλλων και το γεγονός ότι θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους υπόλοιπους τους κάνει συχνά να αναπτύσσουν πολύ έντονο αυτονόητο δικαίωμα. Θεωρούν δηλαδή ότι δικαιούνται ιδιαίτερης μεταχείρισης, ακόμη και αν αυτό δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Αν και είναι εγωκεντρικοί και υπερόπτες μπορούν συχνά να κρύβουν χειριστικά αυτή την πλευρά τους και να παρουσιάζονται γοητευτικοί. Τα χαρακτηριστικά και τα διαγνωστικά συμπτώματα των ατόμων που πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• έχουν συχνές φαντασιώσεις επιτυχίας, ευφυΐας, ομορφιάς, εξιδανικευμένης αγάπης, εξουσίας
• πιστεύουν ότι είναι μοναδικά και γι’ αυτό πρέπει να συναναστρέφονται με άτομα υψηλού γοήτρου, που είναι και τα μόνα που
• μπορούν να τους καταλάβουν, ή να συνδέονται με θεσμούς που προσδίδουν κύρος
• αποζητούν συνεχώς τον θαυμασμό
• απαιτούν ιδιαίτερη μεταχείριση και δεν θεωρούν ότι οι κοινωνικές ή άλλες συμβάσεις πρέπει να ισχύουν γι’ αυτούς
• γίνονται χειριστικά και εκμεταλλεύονται τους άλλους προκειμένου να πετύχουν τους σκοπούς τους
• δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση, δεν μπορούν δηλαδή να ταυτιστούν και να συντονιστούν με τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων
• έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτουν τα αντίστοιχα προσόντα αναμένουν την αναγνώριση της σπουδαιότητάς τους από τους άλλους
• φθονούν ή πιστεύουν ότι και τα ίδια αποτελούν αντικείμενο φθόνου
• μπορούν να γίνουν υπερόπτικά και αλαζόνικά

δ) Οριακή ή Μεθοριακή ή Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Οριακή Διαταραχή προσωπικότητας είναι εσωτερικά και εξωτερικά ασταθή με έντονη παρορμητικότητα. Η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους μεταβάλλεται συνέχεια και με έντονα δραματικό τρόπο από το ένα άκρο στο άλλο και το ίδιο συμβαίνει με τη διάθεσή και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται (ερωτικά ή φιλικά) με τους άλλους. Οι σχέσεις τους με τρίτους κινείται συνέχεια ανάμεσα στην εξιδανίκευση και τη δαιμονοποίηση, ενώ κάνουν τα πάντα για να αποφύγουν την εγκατάλειψη. Η φευγαλέα έστω σκέψη ότι θα επέλθει χωρισμός ή εγκατάλειψη μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες αλλαγές στην εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους και να επηρεάσουν τη συμπεριφορά και τις γνωσιακές τους δομές. Και η παραμικρή αλλαγή στο περιβάλλον μπορεί να έχει πολύ βαθύ αντίκτυπο πάνω τους καθώς βιώνουν δραματικό άγχος εγκατάλειψης και αναντίστοιχη και ανεξέλεγκτη οργή στον αβάσταχτο φόβο ότι θα μείνουν μόνα. Οι απέλπιδες προσπάθειές τους να αποφύγουν ακόμη και την παροδική έστω μοναξιά μπορεί να τα οδηγήσει σε παρορμητικές πράξεις όπως η αυτοκτονικότητα και οι αυτοτραυματισμοί. Έχει παρατηρηθεί ότι η οριακότητα ως χαρακτηριστικό των πασχόντων μειώνεται με την πάροδο των χρόνων, αν και κάνει την εμφάνισή της νωρίς στην ενήλικη ζωή. Κοινή διαταραχή που εμφανίζεται μεταξύ των οριακών είναι η κατάθλιψη, αν και δεν λείπουν προβλήματα, όπως η εξάρτηση από ουσίες, οι διατροφικές διαταραχές κ.ά. Αν αισθανθούν ότι οι φροντιστές τους ή τα άτομα που έχουν εξιδανικεύσει τα εγκαταλείπουν αισθάνονται μοναξιά και ακραία εγκατάλειψη και η ψυχική τους διάθεση αλλάζει με δραματικό τρόπο. Στις περιπτώσεις αυτές μπορούν να παρουσιάσουν ακόμη και ψυχωτισμό, παράνοια και ψευδαισθήσεις. Τα διαγνωστικά κριτήρια που επιτρέπουν την ανίχνευση της οριακότητας στα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• απέλπιδες προσπάθειες να αποφύγουν μια πραγματική ή εικαζόμενη εγκατάλειψη
• ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εξιδανίκευση και δαιμονοποίηση του άλλου προσώπου
• διαταραγμένο αίσθημα ταυτότητας με εξαιρετικά και μόνιμα ασταθή εικόνα ή αίσθηση του εαυτού
• παρορμητικότητα σε δύο τουλάχιστον τομείς που είναι εν δυνάμει επιβλαβείς για το ίδιο το άτομο (π.χ. επικίνδυνη οδήγηση, υπερφαγία, σεξουαλική ελευθεριότητα, κατάχρηση ουσιών, κτλ.)
• επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά, αυτοτραυματισμοί
• συναισθηματική αστάθεια που οφείλεται σε δραματικές μεταπτώσεις της διάθεσης
• χρόνια αίσθηση εσωτερικού κενού
• ανεξέλεγκτη, αναντίστοιχη οργή ή δυσκολία ελέγχου του θυμού
• βραχύχρονος, παρανοϊκός ιδεασμός που προκαλείται από στρεσογόνες καταστάσεις με διασχιστικά συμπτώματα

3. Αγχώδεις ή Φοβισμένοι

α) Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Καταρχάς η διαταραχή εμφανίζεται δύο φορές συχνότερα στον ανδρικό πληθυσμό σε σχέση με τον γυναικείο. Το ιδεοψυχαναγκαστικό άτομο έχει ανάγκη από εγγυήσεις και βεβαιότητα και εμφανίζει εμμονή με τη σχολαστικότητα. Είναι λεπτολόγο και μπορεί να ασχοληθεί σε παραλυτικό βαθμό με λεπτομέρειες, ενώ αγαπά ιδιαίτερα την πειθαρχία, τη μεθοδικότητα και την τάξη. Αν και τα παραπάνω μοιάζουν και μπορούν όντως να έχουν προσαρμοστική αξία, στα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή αποτελούν εμπόδιο για την ολοκλήρωση υποχρεώσεων και προκαλούν σοβαρά προβλήματα στην εργασία αλλά και τη διαπροσωπική τους ζωή: η εμμονική τους ενασχόληση με τις λεπτομέρειες τούς κάνει συχνά να «βλέπουν το δέντρο, αλλά να χάνουν το δάσος». Δεν διαθέτουν ευελιξία, αποζητούν τον έλεγχο και συχνά δεν είναι αποτελεσματικά. Δεν είναι ασύνηθες να είναι μονίμως απασχολημένα γιατί πρέπει να ολοκληρώσουν «στην εντέλεια μια εργασία» με αποτέλεσμα να καταλήγουν με ελάχιστο ελεύθερο προσωπικό χρόνο. Η τελειοθηρία τους τους κάνει να αισθάνονται άβολα με καταστάσεις που είναι απρόβλεπτες και ιδιαίτερα όταν πρέπει να βασιστούν σε άλλους. Ταυτόχρονα η αφοσίωσή τους στην δουλειά και την παραγωγικότητα αποβαίνει εις βάρος της προσωπικής ευχαρίστησης και της καλλιέργειας φιλικών σχέσεων. Διακρίνονται από ακαμψία σε ζητήματα ηθικής ή αξιακών συστημάτων, και εμφανίζονται εξίσου ανελαστικά σε ό,τι έχει να κάνει με την απόδοσή τους. Τα διαγνωστικά κριτήρια που αποκαλύπτουν την ύπαρξη της Ιδεοψυναγκαστικής Διαταραχής Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• το άτομο απασχολείται σε υπερβολικό βαθμό με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες, τάξη, οργάνωση ή προγράμματα, σε βαθμό που ο αρχικός σκοπός της εργασίας χάνει τη σημασία του
• αδυνατεί να ολοκληρώσει εργασίες εξαιτίας των υψηλών απαιτήσεων που έχει θέσει στον εαυτό του
• είναι υπέρμετρα αφοσιωμένο στη δουλειά και την παραγωγικότητα εις βάρος της προσωπικής ευχαρίστησης και των φιλικών συναναστροφών
• είναι καθ’ υπερβολήν ευσυνείδητο, άκαμπτο και προσεκτικό σε ηθικά, δεοντολογικά και αξιακά ζητήματα
• αποφεύγει να ξεφορτωθεί φθαρμένα ή άχρηστα αντικείμενα ακόμη κι αν δεν έχουν καμία συναισθηματική αξία
• διστάζει να κάνει καταμερισμό εργασιών σε άλλους ή να συνεργαστεί με άλλα άτομα εκτός και αν συμμορφωθούν απόλυτα με τον τρόπο που κάνει τα πράγματα
• οικονομικά είναι ιδιαίτερα φειδωλό τόσο σε σχέση με τον εαυτό του όσο και σε σχέση με τους άλλους: τα χρήματα πρέπει να αποταμιεύονται για μελλοντικές δυσκολίες
• εμφανίζει έλλειψη ευελιξίας και ισχυρογνωμοσύνη

β) Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας

Οι πάσχοντες από Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στην απόρριψη και αποφεύγουν να ξεκινήσουν νέες ασχολίες ή σχέσεις επειδή φοβούνται την απογοήτευση. Διακρίνονται από αίσθηση προσωπικής ανεπάρκειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση και είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στην αρνητική κριτική. Η ανάγκη τους για αποδοχή και φροντίδα είναι μεγάλη με αποτέλεσμα η μοναξιά να τους προκαλεί ιδιαίτερη δυσφορία και θλίψη. Η τάση τους να αποφεύγουν νέες καταστάσεις έχει ως αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στη συναναστροφή με τους άλλους. Συχνά υποβάλλουν όσους επιθυμούν να συναναστραφούν σε δοκιμασίες προκειμένου να βεβαιωθούν ότι είναι αποδεκτά. Η διαπροσωπική εγγύτητα τους είναι δύσκολη αν και μπορούν να κάνουν ερωτικές σχέσεις όταν αισθανθούν ότι γίνονται αποδεκτά χωρίς καμία κριτική διάθεση. Γενικότερα η Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας θυμίζει από πολλές απόψεις την Κοινωνική Φοβία. Το ποσοστό εμφάνισής της στον γενικό πληθυσμό είναι μεγάλο καθώς κυμαίνεται μεταξύ 1-10% και η έναρξη της διαταραχής γίνεται αντιληπτή στην αρχή της ενήλικης ζωής. Τα χαρακτηριστικά των ατόμων με Αποφευκτική Διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• αποφυγή επαγγελματικών δραστηριοτήτων που απαιτούν επαφή με άλλους εξαιτίας του φόβου τους ότι θα γίνουν αντικείμενα κριτικής, χλεύης, η απόρριψης
• αποθυμία να συναναστραφούν άλλους αν δεν είναι βέβαια ότι θα γίνουν αρεστά
• περιορισμοί στις στενές σχέσεις επειδή φοβούνται ότι θα γελοιοποιηθούν
• σε κοινωνικές περιστάσεις τους απασχολεί πολύ αν θα γίνουν αντικείμενα κριτικής ή απόρριψης
• αισθάνονται αναστολές σε διαπροσωπικές καταστάσεις εξαιτίας του αισθήματος προσωπικής ανεπάρκειας
• θεωρούν τον εαυτό τους κοινωνικά αδέξιο, απωθητικό ή κατώτερο από τους υπόλοιπους
• διστάζουν ιδιαίτερα να αναλάβουν προσωπικά ρίσκα ή να ξεκινήσουν νέες ασχολίες γιατί μπορεί να έρθουν σε δύσκολη θέση που θα τους προκαλέσει ντροπή

γ) Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πασχουν από Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας δεν διαθέτουν αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση και αισθάνονται ανίκανα να φροντίσουν τον εαυτό τους. Τους είναι πολύ δύσκολο να πάρουν αποφάσεις ακόμη και για απλά καθημερινά πράγματα χωρίς να ζητήσουν τη συμβουλή των άλλων, ενώ συχνά δεν ξέρουν πώς και τι να κάνουν. Κοινό χαρακτηριστικό που τους διακρίνει είναι ότι αφήνουν αυτούς από τους οποίους έχουν εξαρτηθεί να παίρνουν αποφάσεις για τους ίδιους σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, ενώ παραμερίζουν τις δικές τους ανάγκες για να ικανοποιήσουν τους άλλους από φόβο μην εγκαταλειφθούν. Αποφεύγουν τις αντιπαραθέσεις και γίνονται υποτακτικά για τον ίδιο λόγο κάνοντας πράγματα που μπορεί να είναι και αντίθετα με τις πεποιθήσεις ή τις ανάγκες τους, ενώ πληγώνονται πολύ εύκολα από την κριτική. Η συμπεριφορά τους έχει σκοπό την εξασφάλιση της φροντίδας — ανάγκη η οποία αναδύεται από τη βαθιά εδραιωμένη πεποίθηση ότι μόνα τους είναι ανίκανα να σταθούν στα πόδια τους και να φροντίσουν τον εαυτό τους χωρίς τη βοήθεια και τη συμπαράσταση των άλλων. Αποτέλεσμα είναι ότι δεν εκφράζουν συχνά τον θυμό τους από φόβο μην αποξενώσουν αυτούς από τους οποίους εξαρτώνται. Συχνά δυσκολεύονται να ξεκινήσουν καινούργια πράγματα ή να πράξουν ανεξάρτητα καθώς θεωρούν ότι χρειάζονται τη βοήθεια άλλων για να το καταφέρουν. Αν μια σχέση τελειώσει αποζητούν αμέσως να βρουν καινούργιο σύντροφο για να εξαρτηθούν, καθώς τους είναι αδιανόητο να λειτουργήσουν μόνα τους και να φροντίσουν τον εαυτό τους. Κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με Εξαρτητική Διαταραχή Συμπεριφοράς είναι τα ακόλουθα:

• δυσκολεύονται να πάρουν καθημερινές αποφάσεις χωρίς υπερβολικές διαβεβαιώσεις και συμβουλές από τους άλλους
• αποζητούν από τους άλλους να αναλάβουν την ευθύνη για όλες τις σημαντικές όψεις της ζωής τους
• δυσκολεύονται να εκφράσουν τη διαφωνία τους εξαιτίας του φόβου ότι θα χάσουν την υποστήριξη ή την έγκρισή των άλλων
• δυσκολεύονται να αρχίσουν καινούργια πράγματα ή να πράξουν αυτόβουλα εξαιτίας της έλλειψης πίστης στην κρίση ή τις ικανότητές τους
• καταβάλλουν υπερβολική προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλίσουν τη φροντίδα και την υποστήριξη αυτών από τους οποίους εξαρτώνται σε βαθμό που προθυμοποιούνται να κάνουν πράγματα που τους είναι δυσάρεστα
• αισθάνονται πολύ άβολα ή ανήμπορα όταν είναι μόνα τους εξαιτίας υπέρμετρων φόβων ότι δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους
• αποζητούν πολύ γρήγορα νέους ερωτικούς συντρόφους μετά τη λήξη μιας σχέσης ως πηγή φροντίδας και υποστήριξης
• τους απασχολεί σε μεγάλο βαθμό ο ανυπόστατος φόβος ότι θα μείνουν μόνα τους και δεν θα μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους.