Η πρώτη, η σειρά Α, είναι η ακόλουθη: 724, 947, 421, 843, 394, 411, 054, 646. Τι κοινό έχουν αυτοί οι αριθμοί; Μη συνεχίσετε την ανάγνωση προτού το βρείτε. Μπράβο! Τον αριθμό 4, βεβαίως.
Τώρα η σειρά Β: 349, 851, 274, 905, 772, 032, 854, 113. Τι κοινό έχουν αυτοί οι αριθμοί; Πάλι, μη συνεχίσετε την ανάγνωση προτού το βρείτε. Βλέπετε ότι αυτήν τη φορά η άσκηση είναι πιο δύσκολη. Απάντηση: η απουσία του αριθμού 6. Τι μπορείτε να μάθετε από αυτό; Η απουσία αναγνωρίζεται πολύ δυσκολότερα από την παρουσία. Με άλλα λόγια, αυτό που είναι παρόν έχει μεγαλύτερο βάρος από αυτό που απουσιάζει.
Στη διάρκεια ενός κονσέρτου στο φεστιβάλ της Λουκέρνης, οι μουσικοί έπαιξαν την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Η αίθουσα ξεχείλισε από ενθουσιασμό. Έβλεπες ακόμα και δάκρυα χαράς εδώ κι εκεί, ιδίως για την Ωδή του τέταρτου μέρους. Τι ευτυχία που αυτή η συμφωνία υπάρχει, σκέφτηκα. Αλλά είχα πράγματι δίκιο; Θα ήμασταν πιο δυστυχισμένοι χωρίς την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν; Σίγουρα όχι. Αν αυτή η συμφωνία δεν είχε υπάρξει, δε θα έλειπε σε κανέναν. Ο διευθυντής του φεστιβάλ δε θα δεχόταν επιτακτικές εκκλήσεις από τους λάτρεις της μουσικής: « Σας παρακαλώ, συνθέστε και παίξτε αμέσως αυτή τη συμφωνία!». Κοντολογίς, αυτό που υπάρχει έχει μεγαλύτερη σημασία για μας από αυτό που λείπει. Οι επιστήμονες ονομάζουν αυτό το φαινόμενο επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού.
Στον επιστημονικό τομέα συναντάμε συνεχώς την επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού. Η επιβεβαίωση υποθέσεων οδηγεί σε δημοσιεύσεις που, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ανταμείβονται με Νόμπελ. Αντιθέτως, η αναίρεση μιας υπόθεσης σπανίως δημοσιεύεται στα επιστημονικά περιοδικά και, από όσο γνωρίζω, δεν κρίνεται ποτέ άξια για Νόμπελ. Κι όμως, η αναίρεση μιας υπόθεσης έχει εξίσου μεγάλη σημασία με την επιβεβαίωσή της. Η επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού μας κάνει επίσης πολύ πιο δεκτικούς στις θετικές συστάσεις (Κάνε αυτό) παρά στις αρνητικές (Μην κάνεις αυτό), είτε είναι έγκυρες είτε τελείως παράλογες.
Συμπέρασμα: Δύσκολα μπορούμε να σκεφτούμε τα «μη γεγονότα». Είμαστε τυφλοί σε ό,τι δεν υπάρχει. Έχουμε συνείδηση του πολέμου όταν συμβαίνει, αλλά δε σκεφτόμαστε την απουσία του σε καιρό ειρήνης. Όταν είμαστε υγιείς, σπανίως σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσαμε να ήμασταν άρρωστοι. Κατεβαίνουμε από το αεροπλάνο στη Μαγιόρκα χωρίς να μας εκπλήσσει καθόλου το ότι το αεροπλάνο δε συνετρίβη. Αν καταφέρναμε να σκεφτόμασταν κατά καιρούς την απουσία, θα ήμασταν πολύ πιο ευτυχισμένοι. Αλλά γι’ αυτό απαιτείται διανοητική εργασία. Το μεγαλύτερο φιλοσοφικό ερώτημα είναι το εξής: γιατί υπάρχει κάτι και όχι τίποτα; Μην περιμένετε μια γρήγορη απάντηση, αλλά το να θέτετε το ερώτημα είναι ένα καλό μέσο για να αντιμετωπίσετε την επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού.
Την τελευταία εβδομάδα, ενώ έκανα περίπατο, σκέφτηκα ότι δεν πονάω. Αυτή η σκέψη μου ήρθε τελείως αναπάντεχα, γιατί στην πραγματικότητα δεν έχω ποτέ πόνους. Με εξέπληξε ακριβώς λόγω του τόσο κοινού και προφανούς χαρακτήρα της. Και, για μια στιγμή, μου προκάλεσε αίσθημα ευτυχίας. Το να σκεφτώ αυτή την απουσία μου κόστισε μια κάποια διανοητική εργασία. Έπειτα η σκέψη πέταξε.
Στη διάρκεια ενός κονσέρτου στο φεστιβάλ της Λουκέρνης, οι μουσικοί έπαιξαν την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Η αίθουσα ξεχείλισε από ενθουσιασμό. Έβλεπες ακόμα και δάκρυα χαράς εδώ κι εκεί, ιδίως για την Ωδή του τέταρτου μέρους. Τι ευτυχία που αυτή η συμφωνία υπάρχει, σκέφτηκα. Αλλά είχα πράγματι δίκιο; Θα ήμασταν πιο δυστυχισμένοι χωρίς την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν; Σίγουρα όχι. Αν αυτή η συμφωνία δεν είχε υπάρξει, δε θα έλειπε σε κανέναν. Ο διευθυντής του φεστιβάλ δε θα δεχόταν επιτακτικές εκκλήσεις από τους λάτρεις της μουσικής: « Σας παρακαλώ, συνθέστε και παίξτε αμέσως αυτή τη συμφωνία!». Κοντολογίς, αυτό που υπάρχει έχει μεγαλύτερη σημασία για μας από αυτό που λείπει. Οι επιστήμονες ονομάζουν αυτό το φαινόμενο επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού.
Οι καμπάνιες πρόληψης εκμεταλλεύονται αυτό το φαινόμενο. «Το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα» εντυπωσιάζει πολύ περισσότερο από «Το να μην καπνίζεις επιτρέπει να ζεις χωρίς καρκίνο του πνεύμονα». Οι οικονομικοί ελεγκτές και άλλοι επαγγελματίες που δουλεύουν με λίστες ελέγχου (checklists) είναι ιδιαιτέρως δεκτικοί στην επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού: ένα λειψό ΦΠΑ ανακαλύπτεται αμέσως διότι εμφανίζεται στη λίστα τους. Πράγμα που δε συνέβη με τις απάτες που διέπραξαν η εταιρεία Enron, ο Μπέρναρντ Μάντοφ και κάθε είδους αχρείοι μεσολαβητές (όπως ο Νικ Λίζον ή ο Ζερόμ Κερβιέλ, που είχαν ως θύμα τους αντιστοίχως την Barings Bank και τη Société Générale). Οικονομικές «ζαβολιές» αυτού του εύρους δεν εμφανίζονται σε καμιά λίστα ελέγχου. Δε χρειάζεται, άλλωστε να φτάσουμε μέχρι το αδίκημα: στην περίπτωση μιας τράπεζας ενυπόθηκων δανείων, ένας πιστωτικός κίνδυνος ανακαλύπτεται αμέσως με διαβολική ακρίβεια διότι η λίστα ελέγχου το απαιτεί – πράγμα που δε συμβαίνει στην περίπτωση υποτίμησης της αξίας ακινήτων λόγω κατασκευής ενός εργοστασίου αποτέφρωσης απορριμμάτων σε γειτονικό χώρο.
Ας υποθέσουμε ότι κατασκευάζετε ένα αμφιλεγόμενο προϊόν, για παράδειγμα μια σάλτσα υπερβολικά πλούσια σε λιπαρά. Τι κάνετε; Στην ετικέτα αναγράφετε τις 20 βιταμίνες που περιέχει η σάλτσα και αποσιωπάτε το γεγονός ότι το προϊόν ανεβάζει τα επίπεδα της χοληστερόλης. Η απουσία αυτής της υπόμνησης δε θα είναι εμφανής στα μάτια των καταναλωτών και τα θετικά χαρακτηριστικά θα τους κάνουν να πιστέψουν ότι αγοράζουν ένα ασφαλές προϊόν.
Ας υποθέσουμε ότι κατασκευάζετε ένα αμφιλεγόμενο προϊόν, για παράδειγμα μια σάλτσα υπερβολικά πλούσια σε λιπαρά. Τι κάνετε; Στην ετικέτα αναγράφετε τις 20 βιταμίνες που περιέχει η σάλτσα και αποσιωπάτε το γεγονός ότι το προϊόν ανεβάζει τα επίπεδα της χοληστερόλης. Η απουσία αυτής της υπόμνησης δε θα είναι εμφανής στα μάτια των καταναλωτών και τα θετικά χαρακτηριστικά θα τους κάνουν να πιστέψουν ότι αγοράζουν ένα ασφαλές προϊόν.
Στον επιστημονικό τομέα συναντάμε συνεχώς την επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού. Η επιβεβαίωση υποθέσεων οδηγεί σε δημοσιεύσεις που, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ανταμείβονται με Νόμπελ. Αντιθέτως, η αναίρεση μιας υπόθεσης σπανίως δημοσιεύεται στα επιστημονικά περιοδικά και, από όσο γνωρίζω, δεν κρίνεται ποτέ άξια για Νόμπελ. Κι όμως, η αναίρεση μιας υπόθεσης έχει εξίσου μεγάλη σημασία με την επιβεβαίωσή της. Η επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού μας κάνει επίσης πολύ πιο δεκτικούς στις θετικές συστάσεις (Κάνε αυτό) παρά στις αρνητικές (Μην κάνεις αυτό), είτε είναι έγκυρες είτε τελείως παράλογες.
Συμπέρασμα: Δύσκολα μπορούμε να σκεφτούμε τα «μη γεγονότα». Είμαστε τυφλοί σε ό,τι δεν υπάρχει. Έχουμε συνείδηση του πολέμου όταν συμβαίνει, αλλά δε σκεφτόμαστε την απουσία του σε καιρό ειρήνης. Όταν είμαστε υγιείς, σπανίως σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσαμε να ήμασταν άρρωστοι. Κατεβαίνουμε από το αεροπλάνο στη Μαγιόρκα χωρίς να μας εκπλήσσει καθόλου το ότι το αεροπλάνο δε συνετρίβη. Αν καταφέρναμε να σκεφτόμασταν κατά καιρούς την απουσία, θα ήμασταν πολύ πιο ευτυχισμένοι. Αλλά γι’ αυτό απαιτείται διανοητική εργασία. Το μεγαλύτερο φιλοσοφικό ερώτημα είναι το εξής: γιατί υπάρχει κάτι και όχι τίποτα; Μην περιμένετε μια γρήγορη απάντηση, αλλά το να θέτετε το ερώτημα είναι ένα καλό μέσο για να αντιμετωπίσετε την επίδραση του θετικού χαρακτηριστικού.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου