Η Σοφία του Χρόνου

Η Ελληνική Παράδοση

Σύμφωνα με την Ορφική Παράδοση (που βέβαια, είναι σχεδόν άγνωστη στους νεοέλληνες), ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ Είναι Χωρίς Ιδιότητες, πέρα από κάθε αντίληψη «Ουσίας» ή «Συγκεκριμένης Δραστηριότητας», Είναι το ΑΡΧΙΚΟ ΧΑΟΣ της Θρησκευτικής Υμνωδίας, που Γέννησε τα Πάντα και Στηρίζει τα Πάντα. Η «έννοια» του «χάους» σαν ανοργάνωτης κατάστασης στον χώρο τη πολλαπλότητας είναι μια ευτελής έννοια που δεν έχει καμία σχέση με το ΠΡΟΚΟΣΜΙΚΟ ΧΑΟΣ, που Είναι ο Ιερός Χώρος της Ύπαρξης.

Αυτό το ΑΓΝΩΣΤΟ ΧΑΟΣ Εμφανίζεται (Εξωτερικά) στην Αντίληψη σαν ΕΙΝΑΙ, σαν ΕΝΟΤΗΤΑ (ΕΙΝΑΙ) και πολλαπλότητα («είναι τι», το «είναι» σαν αποδοτικό κάποιας ιδιότητας), σαν Ψυχή, σαν «Πνευματικό Στοιχείο» μέσα στο σώμα. Το ΤΙ Συμβαίνει Πραγματικά, και το Πώς Συμβαίνει Πραγματικά το Βιώνουν το Κατανοούν και το Γνωρίζουν μόνο οι «ΣΟΦΟΙ». Στην «Γλώσσα των ΣΟΦΩΝ» οι όροι, ΠΡΟΚΟΣΜΙΚΟ ΧΑΟΣ, Πρωτογενές Είναι, «Είναι Ουσία» (Νους), Ψυχή, υλική ψυχή, σώμα, είναι «Βιωματικοί Όροι» (δηλαδή κάτι που βιώνουμε και μετά «ονομάζουμε»), δεν είναι απλές έννοιες της νόησης (κάτι που συλλαμβάνουμε με την σκέψη).

Ο όρος «ΨΥΧΗ», μέσα στην Ορφική Παράδοση και την Ορφική Ελληνική Φιλοσοφία, μπορεί να αναφέρεται σε διάφορες (και διαφορετικές) βιωματικές καταστάσεις. Μπορεί να σημαίνει το «Σύνολο του Πνευματικού Στοιχείου», την «Ατομική Ψυχική Ύπαρξη» που είναι Νοητικής Ουσίας, Νους, την Ψυχή σαν Δυναμισμό, την υλική ψυχή (δηλαδή την ψυχοσωματική «ψυχή», τον τρόπο αλληλεπίδρασης «Πνευματικού Στοιχείου» και σώματος). Έτσι, πολλοί που δεν έχουν μελετήσει βαθιά την Ελληνική Φιλοσοφία, μπερδεύονται με την πολυσημία του όρου. Το πραγματικό νόημα όμως του όρου φανερώνεται από την θέση του στον λόγο (στην πρόταση), τα συμφραζόμενα και την «λογικότητα» του όλου μηνύματος (που μεταφέρει η πρόταση).

Έτσι, γεννιέται το βασικό, απλό, αλλά και αναγκαίο, ερώτημα! «Τι είναι Τελικά ΨΥΧΗ»; Η ΨΥΧΗ Είναι Η ΠΡΟΚΟΣΜΙΚΗ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΒΑΣΗ, Το ΕΙΝΑΙ (η Κοσμική Ουσία), η Ατομική Ψυχική Ύπαρξη (ο Νους), η Ψυχή, η υλική ψυχή. Η ΨΥΧΗ Είναι Όλα Αυτά Μαζί, και κάθε τι ιδιαίτερα. Είναι μια Δυναμική Υπαρξιακή Κατάσταση, που Αναγνωρίζει και Κατανοεί την ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΟΥΣΙΑ της ανάλογα με το Βάθος της Εμπειρίας της, της Ωριμότητάς της. Η ΨΥΧΗ είναι, με άλλα λόγια, Κάτι που Επεκτείνεται (σαν Βίωμα και Κατανόηση) στο ΑΠΕΙΡΟ, η «περιορίζεται» μέσα σε ιδιαίτερες ατομικές καταστάσεις.

Όλοι Είμαστε ΑΥΤΗ Η ΜΙΑ ΨΥΧΗ (στον Βαθμό που το Αναγνωρίζουμε) που μπορεί να Βιώνει το ΠΡΟΚΟΣΜΙΚΟ ΧΩΡΙΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ, την «Ενότητα του Είναι», την «ατομική ύπαρξη» την «προσωπική ζωή», τις συγκεκριμένες υλικές εμπειρίες. Το ΤΙ Αντιλαμβανόμαστε και ΠΩΣ Βιώνουμε την Ύπαρξη φανερώνει από μόνο του την Ωριμότητα της Ψυχής.

«Πάνυ μεν ούν, έφη ο Σιμμίας. – Κάθαρσις δέ είναι άρα ου τούτο ξυμβαίνει, όπερ πάλαι εν τώ λόγω λέγεται, το χωρίζειν ότι μάλιστα από τού σώματος τήν ψυχήν, καί εθίσαι αυτήν καθ’ αυτήν πανταχόθεν εκ τού σώματος συναγείρεσθαί τε καί αθροίζεσθαι καί οικείν κατά τό δυνατόν, καί εν τώ νύν παρόντι καί εν τώ έπειτα, μόνην καθ’ αυτήν, εκλυομένην ώσπερ εκ δεσμών εκ τού σώματος; - Πάνυ μέν ούν, έφη, - Ουκούν τούτο γε θάνατος ονομάζεται, λύσις καί χωρισμός ψυχής από σώματος; Παντάπασί γε, ή δ’ ός. – Λύειν δέ γε αυτήν, ώς φαμεν, προθυμούνται αεί μάλιστα καί μόνοι οι φιλοσοφούντες ορθώς, καί τό μελέτημα αυτό τούτό εστι των φιλοσόφων, λύσις καί χωρισμός ψυχής από σώματος. ή ού; - Φαίνεται».
(Πλάτωνας, Φαίδων, 67, 4ος αιώνας π.Χ.)

Η Βουδιστική Σοφία

Σύμφωνα με την αρχική διδασκαλία του Βούδα, η Πραγματική Κατάσταση Ύπαρξης, που γίνεται αντιληπτή σαν Φώτιση, σαν Νιρβάνα (δηλαδή σβήσιμο όλων των διαδικασιών μίας προσωπικής ύπαρξης), μπορεί να Βιωθεί όταν στραφούμε προς τα έσω, πέρα από την αισθητηριακή δραστηριότητα και μέσω του διαλογισμού σταματήσουμε σταδιακά την νοητική δραστηριότητα:

α)Τα τέσσερα ντυάνα που σχετίζονται με το σταμάτημα του σάμτζνα (αντίληψης), του σαμσκάρα (σκεπτοδιαδικασία, νοητικά εντυπώματα, κλπ.), του βιτζνάνα (συνείδηση μίας «προσωπικής» ύπαρξης), και την συγκομιδή της όλης προσπάθειας που μας οδηγεί σε μία πιο εσωτερική κατάσταση.

β) Τα τέσσερα σαμαπάτι που σχετίζονται με το σταμάτημα των διαφόρων ποικιλιών του βιτζνάνα στην πιο εσωτερική του κατάσταση που επιτεύχθηκε από την προηγούμενη άσκηση του ντυάνα (τρία επίπεδα) και την συγκομιδή της όλης προσπάθειας που μας οδηγεί στην πιο εσωτερική κατάσταση της Πραγματικής Ύπαρξης. Η εγκατάλειψη οποιασδήποτε αντίληψης που έχει ήδη υπερβεί την έννοια της ύπαρξης ή της μη-ύπαρξης, οδηγεί στο Νιρβάνα, στο Ασαμσκρίτα.

Στην διάρκεια της βουδιστικής ιστορίας αναπτύχθηκαν κι άλλες αντιλήψεις που χωρίς να αρνιούνται το «πνεύμα» του αρχικού βουδισμού επιχείρησαν μία πιο άμεση αντίληψη της Πραγματικότητας και μία πιο άμεση πραγμάτωση: Η αντίληψη της Σχολής Σουνυαβάντα ότι όλα είναι κενότητα καταργεί στην ουσία την προσπάθεια να ξεπεράσουμε τις ποικιλίες της νοητικής δραστηριότητας, που αυτοκαταργούνται... Η αντίληψη της Σχολής Γιογκακάρα ότι όλα είναι «νους» (βιτζνάνα, σε διάφορες ποικιλίες), μας δίνει ουσιαστικά αυτονομία απέναντι στην νοητική δραστηριότητα, που απορρίπτεται σαν μη αληθινή... Η αντίληψη της Σχολής Ζεν ότι υπάρχει μόνο η Βουδική Φύση μας που απλά «παραβλέπεται» όταν η ροή της «συνείδησης» σταματά στα «φαινόμενα», υποδεικνύει απλά ότι είμαστε εξαρχής και για πάντα αυτό που είμαστε και δεν χρειάζεται καμία προσπάθεια (παρά μόνο, ίσως, να «δεχθούμε» μία υπόδειξη, για να «ξυπνήσουμε»). Οι θεωρίες, η φώτιση, η άγνοια, η προσπάθεια, η θρησκεία, είναι όλα ανοησίες, μαζί με τις άλλες ανοησίες...

Η Εμπειρία του Γιόγκα

Σύμφωνα με το Σαμκύα Γιόγκα (Πανταζάλι, Γιόγκα Σούτρα, πριν 23 αιώνες) το Πουρουσά, η Πραγματική Ύπαρξη, Πνεύμα, Αιώνιο, Αμόλυντο, Μακάριο, δεν Έχει καμία σχέση με το Πρακρίτι, Φύση, Ενέργεια, Δραστηριότητα, Κατάσταση, Φαινόμενο, κλπ. Στην Φυσική Κατάσταση του Καϊβαλγία, της Απομόνωσης του Πνεύματος από την Δραστηριότητα, (που επιτυγχάνεται με την συγκέντρωση) το Πνεύμα ο Θεατής, αναπαύεται στην Ίδια Του την Αδιαφοροποίητη Κατάσταση. (Γιόγκα Σούτρα Ι,3). Στην κατάσταση της άγνοιας το Πνεύμα ταυτίζεται με την Δραστηριότητα και τους μετασχηματισμούς της. ( Γιόγκα Σούτρα, Ι,4). Έτσι το Πνεύμα αποκτά υποκειμενική και αντικειμενική εμπειρία των κόσμων και της ζωής. Όλη αυτή η εμπειρία όμως είναι όχι μόνο κατάσταση άγνοιας αλλά συχνά είναι οδυνηρή...

Η Λύτρωση, η Γνώση της Αληθινής Ύπαρξης, σημαίνει λοιπόν Απομόνωση του Πνεύματος από την Δραστηριότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με το Γιόγκα που είναι η συγκράτηση του τσιττά (του νου, με την γενική έννοια), από το να παίρνει διάφορες μορφές - τα βρίττις, νοητικοί μετασχηματισμοί, (Γιόγκα Σούτρα Ι,2). Σε αυτή την διαδικασία (που είναι έλεγχος και σταμάτημα, σταδιακά, της δραστηριότητας) μετά την εξωτερική προπαρασκευή, υπάρχουν τρεις νοητικές καταστάσεις που πρέπει να επιτευχθούν, σαμπράτζνατα σαμάντι, που σχετίζονται με τις τρεις νοητικές λειτουργίες:

α) του μάνας - την δραστηριότητα τάμας του Πρακρίτι στο νοητικό επίπεδο - με τέσσεριςποικιλίες, σαβιτάρκα, νιρβιτάρκα, σαβισάρα, νιρβισάρα σαμάντι,

β) του αχαμκάρα - την δραστηριότητα ράζα του Πρακρίτι στο νοητικό επίπεδο - σανάντα σαμάντι,

γ) του μπούντι - την δραστηριότητα σάττβα του Πρακρίτιστο νοητικό επίπεδο - σασμιτά σαμάντι. (Γιόγκα Σούτρα Ι,17).

Στην συνέχεια πρέπει να επιτευχθεί μια ακόμα πιο εσωτερική κατάσταση το ασαμπράτζνατα σαμάντι που έχει επίσης τρεις ποικιλίες και σχετίζεται με το μαχάτ, τον παγκόσμιο νου - και τις τρεις δραστηριότητες του Πρακρίτι, τάμας, ράζα, σάττβα, στο υπερνοητικό επίπεδο. Το ασαμπράτζνατα σαμάντι είναι η Κατάσταση της Παγκόσμιας Συνείδησης, στις διαφοροποιήσεις Της, είναι το επίπεδο του Ισβάρα της εξωτερικής θρησκείας.(Γιόγκα Σούτρα, Ι, 18,19,20).

Η εγκατάλειψη ακόμα κι αυτής της Αντίληψης Μίας Παγκόσμιας Συνείδησης σημαίνει την παύση της Δραστηριότητας της Φύσης που επανέρχεται στην Αρχική Ηρεμία της (Αβυάκτα, ισορροπία των δυνάμεων της Φύσης, των γκούνα, σάττβα, ράζα, τάμας). Είναι η Κατάσταση του Απολύτου, όπου το Πνεύμα θεάται Εαυτόν, το Αιώνιο, το Αμετάβλητο. (Γιόγκα Σούτρα ΙV, 33).

Το Φως των Ουπανισάδ

Σύμφωνα με τον Σανκάρα (που ερμηνεύει, κατά την αντίληψή του τα Ουπανισάδ) υπάρχει Μία Και Μόνη Πραγματικότητα, το Βράχμαν, το Οποίο αποτελεί το Υπόβαθρο κάθε ύπαρξης, κάθε εκδήλωσης ύπαρξης. Αυτό Είναι το Πραγματικό Υπόβαθρο του Άτμαν (του Πγκόσμιου Πνεύματος που ενυπάρχει σε κάθε ον), του τζίβα (της εμπειρικής ψυχής, της ψυχονοητικής δυνατότητας και δραστηριότητας), του πράνα (της παγκόσμιας ενέργειας που εξατομικεύεται σε όλα τα όντα), του ακάσα (της ενέργειας-ύλης που παράγει όλα τα υλικά φαινόμενα).

Όλοι αυτοί οι "κόσμοι" που προέρχονται από την αβίντυα (μεταφυσική άγνοια) και διατηρούνται χάρις στην αντυάσα την ροπή και εμμονή που αντιλαμβάνεται σαν πραγματικό αυτό που είναι απλά μία δραστηριότητα, κάνοντας έτσι μία λαθεμένη μεταφορά (αντυαρόπα), χαρακτηρίζονται σαν μίθυα (ψευδαίσθηση, όχι ανύπαρκτο - είναι πρασίντα, ψυχολογικό δεδομένο).

Για να Βιώσουμε το Βράχμαν, για να φτάσουμε στο μόκσα (το τουρίγια των Ουπανισάδ) θα πρέπει να «ξεπεράσουμε» την αισθητήρια δραστηριότητα, την νοητική δραστηριότητα του τζίβα (μάνας, αχαμκάρα, μπούντι) και τις τρεις καταστάσεις του Άτμαν (βίσυα ή αντίληψη της ύπαρξης στον απέραντο χώρο, ταϊτάσα ή αντίληψη της απέραντης συνείδησης, πράτζνα ή αντίληψη πέρα από την ύπαρξη και την μη-ύπαρξη), που αντιστοιχούν στον Ισβάρα της θρησκείας και να φτάσουμε στην τέταρτη κατάσταση του Άτμαν (το τουρίγια), όπου γίνεται αντιληπτό ότι το Άτμαν Είναι Αυτό Το Ίδιο Το Βράχμαν στην πραγματικότητα.

Η Οδός των Εσσαίων

Όταν λέει στο Κατά Ιωάννη, ΙΔ΄, 6 «Εγώ ειμί η Οδός η Αλήθεια και η Ζωή» συμπυκνώνει όλη την «χριστιανική αλήθεια», εξαντλεί την «θεολογία» και καθορίζει όχι μόνο τον Δρόμο αλλά και το Περιεχόμενο και το Απεριόριστο της Σωτηρίας...

Το «Εγώ» αναφέρεται στην Προσωπική Ύπαρξη του Θεού, στην Παρουσία Του, αλλά και στην Δράση Του μέσα στον κόσμο.

Το «ειμί» δεν φανερώνει μόνο το ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ αλλά προσδιορίζει περαιτέρω την Ύπαρξή Του (όχι την Ουσία Του, αλλά τον Τρόπο που Φανερώνεται στον άνθρωπο Διά Των Θείων Ενεργειών Του), σαν Οδού, Αλήθειας και Ζωής...

Ο όρος «Οδός» αναφέρεται στον Θεό αλλά και στην Σχέση μας με Τον Θεό και στην Προσέγγιση Του Θεού (στην Πορεία Προς Τον Θεό): Αναφέρεται στην Μεταστροφή της «συνειδητότητάς» μας από τον κόσμο της σκέψης και του άμεσα αντικειμενικού (του εξωτερικού) προς το ΑΛΗΘΙΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ, την ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, τον ΘΕΟ... στον Εξαγνισμό της «συνειδητότητας»... στην Ένωση Με Τον Θεό... Αναφέρεται στην Πορεία Προς Την Ολοκλήρωση του Ανθρώπου Εντός Του Θεού, στο «καθ΄Ομοίωσιν Του Θεού», στην Θέωση (κατά χάριν), στην Εξέλιξη του Ανθρώπου μέσα στον χώρο της ύπαρξης... Η Ένωση Με Τον Θεό (σαν αποτέλεσμα της πιο πάνω εξέλιξης) μας οδηγεί στην Αλήθεια.

Ο όρος «Αλήθεια» αναφέρεται στον Θεό αλλά και στον τρόπο που Αντιλαμβανόμαστε τον Θεό, την Πραγματικότητα...στον τρόπο που Υπάρχουμε, στην Ύστατη Υπόστασή μας... Ενωνόμαστε με Την Αλήθεια, Είμαστε Η Αλήθεια... Η Αλήθεια λοιπόν Ανήκει στον Υπερβατικό Χώρο, δεν είναι αποτέλεσμα της λογικής σκέψης (η σκέψη αναφέρεται στο άμεσα αντικειμενικό, στο εξωτερικό)...

Η Ένωση Με Τον Θεό σαν Κατάσταση, η Μεταμόρφωσή μας σε Αλήθεια, η Εν Θεώ Ζωή Είναι η Αιώνια Ζωή, Είναι η Βασιλεία των Ουρανών...

Άραγε πόσοι «χριστιανοί» αντιλαμβάνονται τον Θεό σαν Ζώντα, σαν Παρόντα ... και πορεύονται προς Αυτόν για να Τον Προσεγγίσουν; πόσοι ακολουθούν Την Οδό; πόσοι Βιώνουν Την Αλήθεια; πόσοι Ζουν;... και που είναι αυτοί; που είναι οι αληθινοί χριστιανοί;...

Η Νηπτική Παράδοση

Η Νηπτική παράδοση, που αποτυπώνεται ως ένα σημείο στην «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών» (σε πέντε τόμους, ιερά κείμενα που γράφτηκαν στην διάρκεια αιώνων, από διάφορους ασκητές της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης) αποτελεί κατά την ταπεινή γνώμη μας τον κύριο και ίσως μόνον εκφραστή της χριστιανικής πνευματικότητας, παγκόσμια, (μολονότι υπήρξε και στην Δύση μία αξιόλογη πνευματική παράδοση - Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης, Μάιστερ Έκαρτ, Αγία Θηρεσία, Άγιος Ιωάννης του Σταυρού, κλπ). Η «διάκριση» της ύπαρξης από την Πηγή της, τον Θεό, που θεμελιώνεται δογματικά για να διαφυλαχθεί η Καθαρότητα και Υπερβατικότητα του Θεού, ξεπερνιέται στην Ένωση με τον Θεό, στην Θέωση, που γίνεται δυνατή μέσα από την νηπτική άσκηση.

Η Ένωση με τον Θεό είναι δυνατή μόνο όταν ο νους, το πνευματικό στοιχείο της δεδομένης ύπαρξης, ξεπερνά κάθε δραστηριότητα και γίνεται τελικά άμορφος. Μόνο τότε μπορεί να αντιληφθεί τον Θεό. Σε αυτή την πορεία, πέρα από την εξωτερική πειθαρχία και το σταμάτημα της αισθητηριακής δραστηριότητας (στην διάρκεια της νηπτικής άσκησης), υπάρχουν τρεις νοητικές καταστάσεις που πρέπει να επιτευχθούν και σχετίζονται με τις νοητικές λειτουργίες και τα είδη του «λογισμού»:

α) Ξεπέρασμα της αντίληψης (του εμπαθούς λογισμού),

β) Ξεπέρασμα της σκεπτοδιαδικασίας (του αγγελικού λογισμού),

γ) Ξεπέρασμα της αντίληψης του εγώ (του απλού λογισμού).

Στην συνέχεια πρέπει να βιώσουμε μία ακόμα πιο εσωτερική κατάσταση που σχετίζεται με την εσωτερική νόηση, την απαλλαγμένη από λογισμούς και την Θεώρηση του Δημιουργικού Λόγου, του Λόγου σε Δραστηριότητα, που Διακρίνεται από τον Λόγο στους Κόλπους του Πατέρα. Υπάρχουν τρεις ποικιλίες αυτής της εμπειρίας:

α) Η Κατάσταση του άμορφου νου που μας Ενώνει με τον Δημιουργικό Λόγο, που Απλώνεται σε όλο τον χώρο,

β) Η Κατάσταση του ασχημάτιστου νου που μας Ενώνει με τον Δημιουργικό Λόγο που Είναι Άπειρος,

γ) Η Κατάσταση του ανείδεου (μονοειδούς) νου που μας Ενώνει με τον Δημιουργικό Λόγο Καθ’ εαυτόν.

Έτσι από στάδιο σε στάδιο και μέσω του Δημιουργικού Λόγου φτάνουμε στο Κατώφλι του Θεού. Η εγκατάλειψη οποιασδήποτε αντίληψης, οποιασδήποτε ύπαρξης μας φέρνει μέσω του Λόγου στους Κόλπους του Πατέρα κι Ενωνόμαστε μαζί με τον Λόγο με τον Πατέρα, τον Θεό και Θεωνόμαστε κατά χάριν (σύμφωνα με την δογματική διδασκαλία – κατά φύσιν πιστεύουμε εμείς).

Ο Μυστικισμός της Χριστιανικής Δύσης

Για τον Έκαρτ η Θεότητα (Gottheit) είναι το Υπόβαθρο των πάντων, το Αληθινό Ον που ταυτίζεται με τον Αιώνιο Πατέρα. Από την Θεότητα διακρίνεται ο Θεός (Gott), σαν Προσωπική Ύπαρξη που Αποτελεί Μία Αιώνια Δραστηριότητα Της Θεότητας, που Γεννά την Εικόνα Της και Επιβεβαιώνει την Ταυτότητά Τους στο Πνεύμα Της Ενότητας. Η Αγία Τριάδα Είναι ακριβώς η Διάκριση και η Ένωση των Τριών Στιγμών στο Αιώνιο Γίγνεσθαι του Θεού.

Είναι ο Θεός (ο Τριαδικός Θεός, που Προβάλλεται σαν Λόγος - δηλαδή η Ενεργή Όψη της Τριάδας) που θα δημιουργήσει τους διάφορους κόσμους, τους Πνευματικούς Κόσμους του Δημιουργού Λόγου, του Παγκοσμίου Πνεύματος, που εμπνέονται από το Άγιο Πνεύμα της Ενότητας, τους κατώτερους νοητικούς κόσμους, των νοερών όντων, τους κόσμους των αισθητών.

Ο Θεός Είναι Παρών σε όλη την δημιουργία και σε όλα τα όντα και σε ολόκληρη την δημιουργία εκδηλώνεται μία τάση για συνειδητοποίηση της Ίδιας Ουσίας του Θεού, σαν πραγματικής ουσίας των όντων, είτε κυριολεκτικά, είτε μεταφορικά. Έτσι όλα τείνουν να επιστρέψουν στο Θεό. Από μία άποψη δεν θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε τον Θεό αν κατά κάποιο τρόπο δεν είχαμε την Ίδια Ουσία με Αυτόν, ή τέλος πάντων κάποια συγγένεια, ή κάποια ειδική σχέση. Η Ένωση με την Θεότητα γίνεται όταν ξεπερνούμε τον αισθητό κόσμο, την διανοητική διαδικασία που έχει ένα όριο, το ίδιο το Πεδίο του Δημιουργού Λόγου, του Παγκοσμίου Πνεύματος (του Θεού). Ο Χριστός ήταν κάποιος που το πραγματοποίησε: Είναι ο Πρότυπος Άνθρωπος, ο Θεάνθρωπος, ο υιός του ανθρώπου, ο Υιός του Θεού, που Είναι Ένα με τον Πατέρα.