ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἠλέκτρα (1442-1465)

ΑΙΓΙΣΘΟΣ
τίς οἶδεν ὑμῶν ποῦ ποθ᾽ οἱ Φωκῆς ξένοι,
οὕς φασ᾽ Ὀρέστην ἡμὶν ἀγγεῖλαι βίον
λελοιπόθ᾽ ἱππικοῖσιν ἐν ναυαγίοις;
1445 σέ τοι, σὲ κρίνω, ναὶ σέ, τὴν ἐν τῷ πάρος
χρόνῳ θρασεῖαν· ὡς μάλιστά σοι μέλειν
οἶμαι, μάλιστα δ᾽ ἂν κατειδυῖαν φράσαι.
ΗΛ. ἔξοιδα· πῶς γὰρ οὐχί; συμφορᾶς γὰρ ἂν
ἔξωθεν εἴην τῶν ἐμῶν γε φιλτάτων.
1450 ΑΙ. ποῦ δῆτ᾽ ἂν εἶεν οἱ ξένοι; δίδασκέ με.
ΗΛ. ἔνδον· φίλης γὰρ προξένου κατήνυσαν.
ΑΙ. ἦ καὶ θανόντ᾽ ἤγγειλαν ὡς ἐτητύμως;
ΗΛ. οὔκ, ἀλλὰ κἀπέδειξαν, οὐ λόγῳ μόνον.
ΑΙ. πάρεστ᾽ ἄρ᾽ ἡμῖν ὥστε κἀμφανῆ μαθεῖν;
1455 ΗΛ. πάρεστι δῆτα καὶ μάλ᾽ ἄζηλος θέα.
ΑΙ. ἦ πολλὰ χαίρειν μ᾽ εἶπας οὐκ εἰωθότως.
ΗΛ. χαίροις ἄν, εἴ σοι χαρτὰ τυγχάνει τάδε.
ΑΙ. σιγᾶν ἄνωγα κἀναδεικνύναι πύλας
πᾶσιν Μυκηναίοισιν Ἀργείοις θ᾽ ὁρᾶν,
1460 ὡς εἴ τις αὐτῶν ἐλπίσιν κεναῖς πάρος
ἐξῄρετ᾽ ἀνδρὸς τοῦδε, νῦν ὁρῶν νεκρὸν
στόμια δέχηται τἀμά, μηδὲ πρὸς βίαν
ἐμοῦ κολαστοῦ προστυχὼν φύσῃ φρένας.
ΗΛ. καὶ δὴ τελεῖται τἀπ᾽ ἐμοῦ· τῷ γὰρ χρόνῳ
1465 νοῦν ἔσχον, ὥστε συμφέρειν τοῖς κρείσσοσιν.

***

ΑΙΓΙΣΤΟΣ
Ποιά από σας ξέρει πού ᾽ναι οι ξένοι, πού ηρθαν
απ᾽ τη Φωκίδα, να μας φέρουν, λέγει,
την είδηση πως πέθαν᾽ ο Ορέστης
από δυστύχημα σε ιπποδρομίες;
Σένα, σένα ρωτώ, ναι, σένα, πού ειχες
τόσο θράσος ως τώρα, γιατί εσένα
πιότερο, λέγω, να σ᾽ ενδιαφέρει
κι από κάθε άλλον πιο καλά θα ξέρεις
να μου απαντήσεις. ΗΛΕ. Ξέρω· και πώς όχι;
γιατί αλλιώς θα ᾽μουν έξω από την τύχη
του πιο ακριβού μου. ΑΙΓ. Λοιπόν, πού ᾽ναι οι ξένοι;
1450 πες μου, να ξέρω. ΗΛΕ. Μέσα στο παλάτι,
κι υποδοχή καθώς ταίριαζε βρήκαν
από φίλη οικοδέσποινα. ΑΙΓ. Μα λένε
πραγματικά πως πέθανε; ΗΛΕ. Όχι μόνο
το λένε, μα έχουν δώσει κι αποδείξεις.
ΑΙΓ. Ώστε μπορώ και με τα μάτια μου ο ίδιος
να το βεβαιωθώ; ΗΛΕ. Πώς δε μπορείς;
Και θέαμ᾽ αζήλευτο θα δεις. ΑΙΓ. Μου δίνεις
πολλή χαρά, που δεν το ᾽χεις συνήθεια,
μ᾽ αυτά που μού ειπες τώρα. ΗΛΕ. Χαρά να ᾽χεις,
αν είν᾽ αυτά χαρά για να σου δίνουν.
ΑΙΓ. Σιωπή, προστάζω! Κι ας ανοίξουνε
στους Μυκηναίους και στους Αργείους τις πόρτες,
όλοι να δουν, που κι αν κανείς των πρώτα
1460 στήριζ᾽ ελπίδες κούφιες στον Ορέστη,
τώρα που θα τον δει νεκρό, να μάθει
να δέχεται το χαλινό μου, δίχως
ν᾽ αναγκαστεί να βάλει με τη βία
γνώση, σα θά βρει κολαστή του εμένα.
ΗΛΕ. Όσο για μένα, ιδού, στις προσταγές σου·
γιατί μου ᾽βαλε γνώση ο χρόνος, ώστε
με του πιο δυνατού το μέρος να ᾽μαι.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 3. Τέχνη και τεχνική της ομηρικής αφήγησης

3.3. Έντεχνη αφήγηση

Οι όροι «τεχνική» και «τέχνη» ανταποκρίνονται σε διαφορετικού βαθμού και επιπέδου αναγνώριση και εκτίμηση των ομηρικών επών, γενικότερα της ποίησης αλλά και της έντεχνης πεζογραφίας. Η τεχνική αφορά περισσότερο τα μέσα κατασκευής ενός κειμένου, ενώ η τέχνη το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κατόρθωμα. Η τεχνική προσφέρεται περισσότερο στην περιγραφή, η τέχνη στην αξιολόγηση. Προφανώς η τέχνη ενός ποιήματος, των ομηρικών επών στην προκειμένη περίπτωση, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αρτιότητα, την προσαρμογή και την αποτελεσματικότητα της τεχνικής, δεν εξαντλείται εντούτοις μ' αυτήν. Κάτι πάντα περισσεύει, το οποίο μεταδίδεται ως αίσθηση και συγκίνηση στον ακροατή, παραμένοντας λίγο πολύ ανεξήγητο. Με άλλα λόγια: η τεχνική είναι μαστορική, επομένως διδάσκεται· η τέχνη όμως περιέχει και κάτι απρόβλεπτο, που αναγνωρίζεται κάθε φορά εξ υστέρου και ορίζεται ως ταλέντο. Αν η καλή τεχνική γεννά θαυμασμό για τη γνώση και την επιδεξιότητα του τεχνίτη, η καλή τέχνη προκαλεί αυτόματη απόλαυση, ένα είδος ηδονής που συναρπάζει και καθηλώνει.

Τα δύο ομηρικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, περιέχουν στο εσωτερικό τους σήματα τόσο της αφηγηματικής τεχνικής όσο και της αφηγηματικής τέχνης. Τα σήματα μάλιστα αυτά (που αφορούν τον μύθο, το μέτρο, τη γλώσσα και τα επαναλαμβανόμενα τυπικά στοιχεία των επών) παραπέμπουν και στην προηγούμενη επική παράδοση. Από την άποψη αυτή μας βοηθούν να γενεαλογήσουμε λίγο πολύ την επική τεχνική. Με βάση εξάλλου τα στοιχεία αυτά της προηγούμενης επικής παράδοσης, μπορούμε να εκτιμήσουμε καλύτερα τη δική τους πρόοδο και πρωτοτυπία. Πρόκειται επομένως για διπλή αναγνώριση: ακούγοντας και διαβάζοντας την Ιλιάδα και την Οδύσσεια με προσοχή, ανακαλύπτουμε, ως έναν βαθμό τουλάχιστον, τις αρχές της αφηγηματικής τέχνης και τεχνικής, αλλά συγχρόνως διαπιστώνουμε και την εξέλιξή τους, την κορύφωσή τους στα δύο διασημότερα, κατά κοινή ομολογία, επικά ποιήματα.

Εκτός από τα ομηρικά σήματα επικής τεχνικής, η σχετική αναζήτηση υποβοηθείται και από άλλα ξένα έπη: γειτονικά και απόμακρα, παλαιά και νεότερα. Εξωτικά και μακρινά είναι το βαβυλωνιακό έπος Γκιλγκαμές (Gilgamesh, η σύνθεσή του χρονολογείται στο 2000 π.Χ.) αλλά και το ινδικό Μαχαμπχαράτα (Mahabharata, συνταγμένο το 400 π.Χ. περίπου). Υπάρχουν εξάλλου και άλλα, μεσαιωνικά και νεότερα, προφορικά έπη από την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, την Αμερική, την Ασία και την Αφρική, στα οποία διαπιστώνονται συγγενικά σήματα αφηγηματικής τεχνικής. Η σύγκριση πάντως αρχαιοτέρων ξένων επών με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια εξηγεί ως έναν βαθμό αρχαϊκά στοιχεία μορφής και περιεχομένου, τα οποία διατηρήθηκαν, αυτούσια ή μεταποιημένα, και στα δύο ομηρικά ποιήματα.

Όπως κι αν έχει το πράγμα, ο σύνθετος μηχανισμός της επικής τεχνικής, της ομηρικής ειδικότερα, αναγνωρίζεται καλύτερα, αν διακριθούν οι βασικοί συντελεστές του, που είναι τέσσερις: ο αφηγητής, το αφήγημα, ο ακροατής και οι συνθήκες εκφοράς και πρόσληψης της επικής αφήγησης. Αυτή η ταξινόμηση εφαρμόζεται στη συνέχεια, με κάποια ευλυγισία όμως, ώστε να αναδεικνύεται η συνάφεια των τεσσάρων όρων μεταξύ τους.

Διαχειριστείτε τις κακές σας συνήθειες

Πολλές συνήθειες, συμπεριφορές, ιδιοσυγκρασίες και ιδιοτροπίες μας είναι ορατές. Ας εξετάσουμε τις συνήθειες που δεν σας αφήνουν να εξελιχθείτε. Κατά πάσα πιθανότητα θα σας έρθουν αμέσως κάποιες στο μυαλό.

Κακές συνήθειες

Ορισμένες κακές συνήθειες είναι οι ακόλουθες:

• Αργοπορείτε σε συναντήσεις και ραντεβού.
• Κακή επικοινωνία με τους συναδέλφους και το προσωπικό.
• Δεν υπολογίζετε αρκετό χρόνο για τη μετακίνηση όταν έχετε ραντεβού με πελάτες ή ενδιαφερόμενους αγοραστές σε εξωτερικά ραντεβού.
• Δεν είστε γρήγοροι και αποδοτικοί όταν ασχολείστε με τα γραφειοκρατικά.
• Σπαταλάτε χρόνο στο διαδίκτυο.
• Αφήνετε λογαριασμούς να λήξουν, κάτι που φέρνει μεγάλες προσαυξήσεις.
• Δεν διεκδικείτε συστηματικά τις ληξιπρόθεσμες απαιτήσεις σας.
• Μιλάτε αντί να ακούτε.
• Πατάτε το κουμπί αναβολής αφύπνισης αρκετές φορές το πρωί προτού σηκωθείτε.
• Δουλεύετε όλη μέρα χωρίς να γυμνάζεστε ή να κάνετε συχνά διαλείμματα.
• Δεν περνάτε αρκετό χρόνο με τα παιδιά σας.
• Τρώτε φαστ φουντ κάθε μέρα, από Δευτέρα έως Παρασκευή.
• Τρώτε ακανόνιστες ώρες μέσα στη μέρα.
• Φεύγετε από το σπίτι το πρωί χωρίς να αγκαλιάσετε τον/τη σύζυγό σας, τα παιδιά και το σκύλο σας.
• Παίρνετε δουλειά για το σπίτι.
• Είστε κολλημένοι στο κινητό σας ενώ δειπνείτε με τον/τη σύντροφό σας.
• Δεν κρατάτε τις υποσχέσεις σας.
• Δεν βρίσκετε αρκετό χρόνο για ψυχαγωγία και για την οικογένειά σας.
• Προσπαθείτε να ελέγξετε κάθε απόφαση, ιδιαίτερα τα μικροπράγματα με τα οποία δεν πρέπει να ασχολείστε!
• Αναβάλλετε τα πάντα, από τη φορολογική δήλωση μέχρι το καθάρισμα του γκαράζ.

Εντοπίστε την αντιπαραγωγική συμπεριφορά σας

Τώρα εξετάστε τον εαυτό σας κάνοντας μια λίστα με όλες τις συνήθειες που σας κρατούν αντιπαραγωγικούς. Αφιερώστε μία ώρα για να σκεφτείτε σε βάθος. Και φροντίστε να μη σας διακόψει κανείς. Είναι μια άσκηση που αξίζει να κάνετε και θα δώσει δυνατές βάσεις για να βελτιώσετε τα αποτελέσματά σας τα επόμενα χρόνια. Οι κακές συνήθειες ή τα εμπόδια στην πραγματοποίηση των στόχων σας είναι τα σκαλοπάτια που σας οδηγούν στη μελλοντική επιτυχία.

Αλλά μέχρι να συνειδητοποιήσετε τι ακριβώς σας κρατάει στάσιμους, είναι δύσκολο να δημιουργήσετε παραγωγικότερες συνήθειες. Η Συνταγή Συνηθειών Επιτυχίας σας δίνει έναν πρακτικό τρόπο να μεταμορφώσετε τις κακές συνήθειες σε επιτυχημένες στρατηγικές.

Ένας άλλος τρόπος να διακρίνετε κάποια αντιπαραγωγική συμπεριφορά σας είναι να ζητήσετε τη γνώμη των άλλων. Μιλήστε με άτομα που σέβεστε και θαυμάζετε, που σας γνωρίζουν καλά. Ρωτήστε τους ποιες κακές συνήθειές σας έχουν παρατηρήσει. Εστιάστε σε ό,τι αναφερθεί περισσότερο. Αν μιλήσετε σε δέκα άτομα και οι οκτώ σας πουν ότι δεν απαντάτε ποτέ εγκαίρως σε σημαντικά μέιλ, πρέπει να δώσετε προσοχή.

Να θυμάστε - αλήθεια είναι η εξωτερική συμπεριφορά σας, ενώ το πώς την αντιλαμβάνεστε εσείς αποτελεί συχνά ψευδαίσθηση. Αν είστε ανοιχτοί στην ειλικρινή κριτική των άλλων, μπορείτε να προσαρμοστείτε γρήγορα και να εξαλείψετε μια για πάντα τις κακές συνήθειες.

Η σημασία του περιβάλλοντος στην κοσμοαντίληψή μας

Πρέπει να κατανοήσετε ότι τα άτομα που συναναστρέφεστε και το περιβάλλον όπου ζείτε επηρεάζουν έντονα τις πράξεις σας. Κάποιος που μεγάλωσε σε αρνητικό περιβάλλον και υπήρξε θύμα συστηματικής σωματικής ή λεκτικής κακοποίησης έχει πολύ διαφορετική αντίληψη για τον κόσμο από ένα παιδί που μεγάλωσε σε μια ζεστή, στοργική και υποστηρικτική οικογένεια. Η στάση τους και το επίπεδο αυτοεκτίμησής τους διαφέρουν.

Συχνά ένα περιβάλλον κακοποίησης παράγει συναισθήματα αναξιότητας, έλλειψη αυτοπεποίθησης και φυσικά φόβο. Αυτό το αρνητικό σύστημα πεποιθήσεων, αν μεταφερθεί στην ενήλικη ζωή, μπορεί να γεννήσει ένα σωρό αντιπαραγωγικές συνήθειες όπως εθισμό στα ναρκωτικά, τάση προς την εγκληματικότητα και ανικανότητα δημιουργίας μιας σταθερής σταδιοδρομίας.

Η πίεση των ομοτίμων παίζει επίσης θετικό ή αρνητικό ρόλο. Αν συναναστρέφεστε με άτομα που παραπονιούνται συνεχώς για το πόσο στραβά είναι όλα, ίσως αρχίσετε να τους πιστεύετε. Από την άλλη, αν περιστοιχίζεστε από δυνατά και θετικά άτομα, το πιθανότερο είναι να βλέπετε γύρω σας έναν κόσμο γεμάτο περιπέτειες και ευκαιρίες.

Αλλά μπορείτε να αλλάξετε ακόμα και αν είχατε την ατυχία να προέρχεστε από εξαιτερικά αρνητικό περιβάλλον. Και ίσως χρειαστεί ένα μόνο άτομο να σας βοηθήσει με τη μετάβαση. 'Ενας εξαιρετικός σύμβουλος, δάσκαλος, ψυχοθεραπευτής, μέντορας ή κάποιος που έχετε ως πρότυπο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά το μέλλον σας.

Η μόνη προϋπόθεση είναι να δεσμευτείτε ότι θα αλλάξετε.

Όταν είστε έτοιμοι, οι σωστοί άνθρωποι θα αρχίσουν να εμφανίζονται για να σας βοηθήσουν. Εκ πείρας γνωρίζουμε ότι το πασίγνωστο ρητό «Ο δάσκαλος εμφανίζεται όταν είναι έτοιμος ο μαθητής» ισχύει.

Ακολουθεί η μέθοδος που θα σας βοηθήσει να δημιουργήσετε καλύτερες συνήθειες βήμα βήμα. Είναι αποτελεσματική γιατί είναι απλή. Δεν χρειάζεστε πολύπλοκες στρατηγικές. Αυτή η συνταγή μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε τομέα της ζωής σας, προσωπικό ή επαγγελματικό. Αν την εφαρμόσετε με συνέπεια, θα σας βοηθήσει να πετύχετε ό,τι επιθυμείτε.

Αποτελείται από τρία απλά, βασικά βήματα που αναλύονται στη συνέχεια.

Προσδιορίστε ξεκάθαρα τις κακές ή αντιπαραγωγικές συνήθειές σας

Είναι πολύ σημαντικό να σκεφτείτε τις μελλοντικές συνέπειες των κακών συνηθειών σας. Μπορεί να μην παρουσιαστούν αύριο, την ερχόμενη εβδομάδα ή τον επόμενο μήνα. Η πραγματική επίδρασή τους μπορεί να γίνει αισθητή χρόνια αργότερα. Όταν εξετάζετε την αντιπαραγωγική συμπεριφορά σας μέρα τη μέρα, ίσως δεν φαίνεται τόσο βλαβερή.

Για παράδειγμα, οι καπνιστές λένε «Τι κακό μου κάνει σήμερα να καπνίσω μερικά τσιγάρα; Με βοηθάει να χαλαρώσω. Ούτε δύσπνοια έχω, ούτε βήχα».

Παρ' όλα αυτά, οι μέρες μαζεύονται και μετά από είκοσι χρόνια οι ακτινογραφίες που κάνετε το αποδεικνύουν. Σκεφτείτε το εξής: Αν καπνίζετε δέκα τσιγάρα τη μέρα για είκοσι χρόνια, συνολικά είναι εβδομήντα τρεις χιλιάδες τσιγάρα. Πιστεύετε ότι εβδομήντα τρεις χιλιάδες τσιγάρα δεν έχουν αρνητική επίπτωση στους πνεύμονές σας; Φυσικά και έχουν! Και μάλιστα ενδεχομένως να είναι μοιραίες. Έτσι, όταν εξετάζετε τις κακές συνήθειές σας, σκεφτείτε τις μακροπρόθεσμες συνήθειές σας, σκεφτείτε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Να είστε απόλυτα ειλικρινείς. Ίσως κινδυνεύει η ζωή σας.

Ορίστε τη νέα συνήθεια επιτυχίας σας

Συνήθως η συνήθεια της επιτυχίας είναι απλώς η αντίθετη της κακής σας συνήθειας. Στο παράδειγμα του καπνιστή θα ήταν να κόψει το κάπνισμα. Τι θα κάνετε λοιπόν; Για παρακίνηση σκεφτείτε όλα τα οφέλη και τις ανταμοιβές αν υιοθετήσετε τη νέα συνήθεια. Αυτό θα σας βοηθήσει να δημιουργήσετε μια ξεκάθαρη εικόνα με τα οφέλη που θα σας προσφέρει. όσο πιο ζωντανά τα περιγράψετε, τόσο πιο πιθανό είναι να ενεργήσετε.

Δημιουργήστε ένα σχέδιο δράσης τριών σταδίων

Αυτή είναι όλη η ουσία. Στο παράδειγμα του καπνιστή υπάρχουν διάφορες επιλογές. Διαβάστε βιβλία για το πώς να κόψετε το κάπνισμα. Ξεκινήστε ύπνωση. Αντικαταστήστε την επιθυμία να καπνίσετε με κάτι άλλο. Βάλε στοίχημα με έναν φίλο για να έχετε να λογοδοτείτε σε κάποιον. Ξεκινήστε ένα καινούριο πρόγραμμα γυμναστικής. 

Το σημαντικό είναι να αποφασίσετε ποιες συγκεκριμένες ενέργειες θα ακολουθήσετε. Πρέπει να δράσετε. Ξεκινήστε με μια συνήθεια που θέλετε πραγματικά να αλλάξετε. Μπορείτε να την εφαρμόσετε σε κάθε πτυχή της ζωής σας.

Εστιάστε στα τρία άμεσα βήματα και εφαρμόστε τα στην πράξη. Θυμηθείτε, τίποτα δεν θα αλλάξει μέχρι να αλλάξετε εσείς.

Γιατί οι άνθρωποι χρειάζονται τη σύνδεση με άλλους ανθρώπους

Οι άνθρωποι γεννιούνται “ενσύρματα” για να συνδέονται – είναι στο DNA μας, είναι τόσο ισχυρή ανάγκη όσο το φαγητό, το νερό και η ζεστασιά. Και αν κοιτάξετε ένα νεογέννητο μωρό, το βλέπετε αμέσως. Αν τα μωρά δεν προσκολληθούν επιτυχώς στη μητέρα τους, δεν θα μπορούν να επιβιώσουν – τα ανθρώπινα βρέφη γεννιούνται τελείως ανήμπορα, οπότε είμαστε απόλυτα εξαρτημένοι από αυτούς που μας φροντίζουν. Μια ερωτική, ασφαλής σχέση είναι κυριολεκτικά ζήτημα ζωής και θανάτου για τα μωρά.

Η σημασία των ασφαλών προσκολλήσεων για την ψυχική και σωματική ευεξία

Έτσι, στον εγκέφαλό μας υπάρχει ένα «σύστημα προσκόλλησης», το οποίο μας δίνει μια μαγνητική έλξη προς τους άλλους ((συνήθως) πρώτα στη μαμά, μετά τον μπαμπά, τα αδέλφια, τους παππούδες, τις θείες και θείους, φίλους του σχολείου, δασκάλους, ενήλικες φίλους, συναδέλφους, μέντορες και αργότερα ρομαντικούς συντρόφους και τέλος με τη δική μας οικογένεια, όταν ολόκληρος ο κύκλος ξεκινά από την αρχή. Είναι μια από τις βασικές αναπτυξιακές ανάγκες που εντόπισαν σε όλα τα παιδιά (μαζί με την ανάγκη για ασφάλεια και προστασία · να μπορούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματα και τα συναισθήματά μας. αυθορμητισμός και παιχνίδι · και όρια/διδασκαλία σωστού από λάθους).

Οι άνθρωποι αποκόπτονται και απομονώνονται όταν δεν αισθάνονται πραγματικά ορατοί και κατανοητοί από τους άλλους, όταν δεν εισπράττουν εκτίμηση γι’ αυτό που είναι, όταν δεν αισθάνονται ασφάλεια και δεν απολαμβάνουν την αγάπη και την αποδοχή.

Ο ψυχαναλυτής John Bowlby συνειδητοποίησε ότι όλα τα παιδιά (και οι ενήλικες) χρειάζονται μια ασφαλή προσκόλληση σε όσους τους φροντίζουν, ειδικά στη μαμά. Εάν είμαστε αρκετά τυχεροί να αναπτύξουμε αυτό το ασφαλές δέσιμο στη βρεφική ηλικία, αυτό το «στυλ προσκόλλησης» θα παραμείνει σταθερό καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής μας και θα μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε ισχυρές, σταθερές, αγαπητικές σχέσεις με φίλους, ρομαντικούς συντρόφους και στη συνέχεια τα δικά μας παιδιά.

Ενισχύστε τις συνδέσεις σας

Πολλοί άνθρωποι δεν ήταν τόσο τυχεροί. Για διάφορους λόγους, οι προσκολλήσεις τους δεν ήταν ασφαλείς ως παιδιά, οπότε έχουν κάθε είδους προβλήματα στις σχέσεις τώρα. Ίσως δυσκολεύονται να δεσμευτούν ή να βουτήξουν πολύ γρήγορα και βαθιά (ειδικά αν πρόκειται για ένα άτομο με υψηλή ευαισθησία). Μπορεί να αποφύγουν εντελώς τις σχέσεις, επειδή είναι πολύ οδυνηρές. Αλλά, όπως λένε, παρόλο που αυτά τα μοτίβα είναι σταθερά εγκατεστημένα στον εγκέφαλό μας, δεν καθορίζονται ή δεν ορίζονται με κανέναν τρόπο. Ο εγκέφαλός μας αλλάζει πάντα, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας (λόγω νευροπλαστικότητας ). Αυτή η αξιοσημείωτη ανακάλυψη σημαίνει ότι μπορούμε να μάθουμε να προσκολλούμαστε με μεγαλύτερη ασφάλεια και έτσι να μάθουμε να αγαπάμε, να εμπιστευόμαστε, να επιτρέπουμε τους άλλους στη ζωή μας.

Αυτή είναι μια από τις πιο συγκινητικές και όμορφες πτυχές της ψυχοθεραπείας-βλέποντας τους ανθρώπους να μαθαίνουν να εμβαθύνουν και να ενισχύουν τους δεσμούς τους, πρώτα με την οικογένεια, τους φίλους και αργότερα με έναν ρομαντικό σύντροφο, ακόμα κι αν αυτό φαίνεται σαν εμπόδιο μεγέθους Έβερεστ στην αρχή! Όσο τρομακτικό και αν φαίνεται, θυμηθείτε ότι δεν είστε ποτέ πολύ μεγάλοι και δεν είναι ποτέ αργά για να αφήσετε την αγάπη να ανθίσει. Γεννηθήκαμε έτοιμοι να αγαπήσουμε – είναι μόνο οι οδυνηρές εμπειρίες που έχουμε όταν είμαστε νέοι που μας απομακρύνουν από το δρόμο προς την εκπλήρωση σχέσεων. Το μόνο που έχετε να κάνετε – με βοήθεια, καθοδήγηση και υποστήριξη – είναι να επιστρέψετε στο μονοπάτι.

Οι άνθρωποι έχουν μια βαθειά ανάγκη για σύνδεση

Οι άνθρωποι έχουν μια βαθειά ανάγκη για σύνδεση, τόσο μεταξύ τους όσο και με τους φυσικούς κύκλους και τα συστήματα που δημιουργούν και υποστηρίζουν το σώμα μας. Αν νιώσουμε αποκομμένοι, υποφέρουμε. Η απομόνωση σκοτώνει. Καταστρέφει τη σωματική και ψυχική μας υγεία. Μπορεί να αισθάνεστε αποκομμένοι ακόμη κι όταν περιτριγυρίζεστε από άλλους. Αυτό ονομάζεται συναισθηματική απομόνωση. Όπως αποδεικνύεται, η ποιότητα των σχέσεων και όχι η ποσότητα τους είναι αυτή που μας συντηρεί.

Μπορείτε να αποκοπείτε από τους φυσικούς κύκλους του περιβάλλοντος χάρη στους οποίους επιβιώνει το ανθρώπινο είδος για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Είναι όμως αφύσικο να παραμένουμε για πολλά χρόνια ή δεκαετίες αποκομμένοι από τη φύση και τα διαφορετικά της πρόσωπα: τις τεράστιες εκτάσεις δέντρων που καλύπτουν τις πλαγιές, τα γρανιτένια όρη που ορθώνονται μεγαλοπρεπή, τους κυματισμούς της λίμνης που λαμπυρίζουν στο φως του ήλιου σα διαμάντια, τις εκτάσεις από λιβάδια σπαρμένα με αγριολούλουδα.

Οι θεραπευτές ονομάζουν αυτή την έλλειψη σύνδεσης ως “διαταραχή λόγω ελλειμματικής επαφής με τη φύση” (ή “σύνδρομο έλλειψης της φύσης”). Και αυτή η αποσύνδεση από τη φύση τροφοδοτεί την εκτεταμένη καταστροφή του περιβάλλοντος μας. Θα ήταν δύσκολο να καταστρέψουμε αυτό που αγαπάμε ή αυτό στο οποίο νιώθουμε συνδεδεμένοι.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι η σύνδεση με τη γη και τις μορφές ζωής, επιφέρει γείωση και ηρεμία καθώς τους βοηθά να αισθανθούν ζωντανοί στην παρούσα στιγμή. Για πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των άθεων, η σύνδεση αυτή προσφέρει ικανοποίηση την οποία κάποιοι θα χαρακτήριζαν πνευματική: μέσω αυτής αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στην φυσική τάξη των πραγμάτων.

Η ευεργετική δράση του αντιπαραδείγματος

Αν παρατηρήσεις προσεκτικά την πορεία της ζωής όσων θαυμάζεις αυτήν τη στιγμή, θα διαπιστώσεις πως είναι άνθρωποι που δεν πήραν τον εύκολο δρόμο, πως οι επιλογές τους δεν ήταν πάντα οι αναμενόμενες και για πολλές από αυτές μπορεί ούτε οι ίδιοι να είναι ιδιαίτερα περήφανοι σήμερα.

Έχεις ποτέ αναρωτηθεί για την ευεργετική δύναμη του αντιπαραδείγματος; Έχεις συνειδητοποιήσει πως οι κακές επιλογές μπορούν να σε λυτρώσουν;

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θαυμάζεις -και τους αξίζει να τους θαυμάζεις- έχουν κάνει πολλά λάθη, έχουν και από ένα παρελθόν που θα ήθελαν να ξεχάσουν, έχουν πονέσει πολύ, έχουν προδοθεί τόσες φορές που έχουν χάσει το μέτρημα, έχουν αγαπήσει ανθρώπους οι οποίοι τους κακοποιούσαν ψυχολογικά, έχουν εξευτελιστεί και έχουν συνάψει φιλικές σχέσεις με ανθρώπους που ούτε θα τους πλησίαζες. Μπορεί να μην ήταν εύκολο, μπορεί να θέλουν να τα ξεχάσουν, μπορεί να μην τους σεβόσουν εάν τους γνώριζες σε αυτές τις σκοτεινές τους φάσεις αλλά σίγουρα, εάν δεν είχαν περάσει από αυτά τα στάδια, σήμερα δεν θα τους θαύμαζες. Η σοφία είναι πράγμα πανάκριβο, ξέρεις.

Την αξία της καλοσύνης δεν την έμαθα από ανθρώπους δοτικούς και καλόψυχους. Την έμαθα από ανθρώπους τσιγκούνηδες, λίγους, κακούς. Εκεί κατανόησα τη σημασία του να είσαι καλός, τη χρησιμότητα, τις ευεργετικές ιδιότητες του να αγαπάς και τη χαρά του να δίνεις. Το λίγο τους με έπνιξε, μου προκάλεσε ασφυξία, κλειστοφοβία και αγάπησα το πολύ. Και έμαθα να μην συμβιβάζομαι ούτε με το λίγο ούτε καν με το λιγότερο.

Την αξία και τη δύναμη της σιωπής την έμαθα από ανθρώπους που μιλούν συνεχώς χωρίς να λένε τίποτα. Γιατί αυτοί που μιλούν συνεχώς, σπάνια έχουν να πουν κάτι. Θυμάστε, φυσικά, από το σχολείο τον τύπο που πεταγόταν συνέχεια και έκανε σχόλια στο δάσκαλο και έλεγε με άλλα λόγια αυτά που μόλις άκουσε και απαντούσε ο ίδιος στις ερωτήσεις που έθετε, μόνο και μόνο για να ακούγεται η φωνή του. Η ενήλικη ζωή είναι γεμάτη από τέτοιους τύπους. Και κάπως έτσι αγάπησα αυτούς τους όμορφους ανθρώπους τους σιωπηλούς με το μυαλό το θορυβώδες. Τη σέβομαι τη σιωπή. Τη σέβομαι όσο λίγα πράγματα. Τους αγαπώ τους ανθρώπους που δεν «εξαντλούνται μέσα στην πολλή συνάφεια του κόσμου». Είναι δικοί μου άνθρωποι. Δικοί μου όσο λίγοι.

Την αξία της αγάπης την έμαθα από εκείνους που μου τη στέρησαν. Όχι μόνο από εκείνους που δεν με αγάπησαν αλλά και από εκείνους που δεν με άφησαν να τους αγαπήσω εγώ. Δεν ξέρω με σιγουριά σε ποιους το κρατάω περισσότερο. Μάλλον στους δεύτερους. Γιατί, στην τελική, τι συμβαίνει στ’ αλήθεια όταν ψάχνεις κάποιον; Ποια είναι η ανάγκη σου η πραγματική; Θες να αγαπηθείς ή μήπως θες να σε αφήσει να τον αγαπήσεις εσύ; Έτσι αγάπησα την αγάπη- όταν κατάλαβα πως δεν είναι δεδομένη και πως δεν είναι όλοι οι άνθρωποι διατεθειμένοι ούτε να τη δώσουν ούτε να τη δεχθούν. Το λίγο των «λίγων» με έσπρωξε σε αυτό το ασυμβίβαστο πολύ.

Διάβασα πολλά κακά βιβλία για να μάθω από καλή λογοτεχνία και άκουσα κακή μουσική για να μάθω τι κάνει τα αυτιά μου να χαίρονται στ’ αλήθεια. Έκανα αποτυχημένες σχέσεις για… Όχι, εντάξει, δεν με έκαναν να μάθω ακόμα πώς να κάνω μια σχέση να πετύχει αλλά με έκαναν να μάθω καλύτερα τον εαυτό μου. Τις ευγνωμονώ τις αποτυχημένες σχέσεις μου γιατί με έκαναν αυτό που είμαι σήμερα.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχεις κάνει λάθη. Πήρες λάθος αποφάσεις, αγάπησες ακατάλληλους ανθρώπους, εμπιστεύτηκες λάθος ανθρώπους, έσπασες τα μούτρα σου. Και έχεις δυο επιλογές: να έχεις κακές αναμνήσεις που θα σε τραβάνε πίσω ή να μάθεις κάτι σωστό από το κάθε λάθος. Δε γνωρίζω για την εγκυρότητα της ατάκας- καραμέλας «Κάθε εμπόδιο για καλό» και αν είχα την εξουσία, θα την ποινικοποιούσα ως φράση χωρίς δεύτερη σκέψη. Γνωρίζω, όμως, με βεβαιότητα πως αν πάρεις το χρόνο που χρειάζεσαι και δεις τα πράγματα από μια απόσταση και χωρίς φόβο (αλλά με πάθος! Πάντα με πάθος!), θα δεις πως από τα λάθη σου θα μάθεις και όχι από τα σωστά σου.

Σίγουρα δεν χρειάζεται να χάσεις κάτι για να το εκτιμήσεις. Πρέπει, όμως, να έχεις χάσει κάτι στο παρελθόν για να εκτιμήσεις αυτό που έχεις τώρα. Και, αν δε σπάσεις, πώς θα μάθεις από τι είσαι φτιαγμένος;

Εξάλλου, τα λάθη μας είμαστε και όχι τα σωστά μας. Τίποτα γκουρμέ δεν θα σε κάνει να εκτιμήσεις το φαγητό. Μόνο το κακό φαγητό θα σε κάνει να εκτιμήσεις το καλό φαγητό. Την ευγνωμοσύνη θα τη διδαχθείς από τους αγνώμονες και τη δικαιοσύνη από όσους σε αδικούν. Τον επαγγελματισμό από όσους σου φέρθηκαν αντιεπαγγελματικά και το πολύ θα στο μάθουν οι «λίγοι».

Οι υπέροχοι άνθρωποι

Οι υπέροχοι άνθρωποι σου βγάζουν πάντα τον καλύτερο σου εαυτό.

Οι υπέροχοι άνθρωποι είναι πάντα γενναιόδωροι στις πράξεις και τα λόγια.

Οι υπέροχοι άνθρωποι είναι ανοιχτόμυαλοι.

Οι υπέροχοι άνθρωποι δεν λένε άσχημα πράγματα για τους άλλους.

Οι υπέροχοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι στις ανθρώπινες σχέσεις σημασία έχουν οι λεπτομέρειες.

Οι υπέροχοι άνθρωποι δεν έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους.

Οι υπέροχοι άνθρωποι δεν διστάζουν να ρισκάρουν για να ακολουθήσουν τα όνειρα τους.

Οι υπέροχοι άνθρωποι αναλαμβάνουν ευθύνη των πράξεων τους.

Οι υπέροχοι άνθρωποι ζουν την ζωή τους με πάθος.

Πως να γίνεις υπέροχος για κάποιον άλλο:

Να φέρεσαι με τον καλύτερο τρόπο σε αυτούς που αγαπάς ..

Να μιλάς με αγάπη σε αυτούς και για αυτούς.

Να ζητάς συγνώμη και να το εννοείς.

Να έχεις ανοιχτή καρδιά.

Σε μια συζήτηση βρες κοινά στοιχεία και μετά δώσε το επιχείρημα σου. Μην γίνεσαι αμυντικός και μην έχεις ανάγκη να έχεις δίκιο.

Όταν συμβαίνουν καλά πράγματα χαίρεσαι τόσο πολύ σαν να έχουν συμβεί σε σένα.

Να ενισχύεις τους άλλους δείχνοντας τους ότι πιστεύει σε αυτούς.

Είσαι κοντά σε υπέροχους ανθρώπους;

Είσαι γεμάτος ενέργεια μετά την συνάντηση σου με αυτό το άτομο;

Αυτός ο άνθρωπος σε κάνει να αισθάνεσαι έξυπνος , άξιος σεβασμού ,σημαντικός;

Διαπιστώνεις ότι έχεις την διάθεση να κάνεις περισσότερα πράγματα όταν βρίσκεσαι με αυτό το άτομο;

Υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός όταν μιλάτε;

'Εχει την ικανότητα να σε ηρεμεί όταν νιώθεις αγχωμένος;

Είσαι αυθόρμητος και ο εαυτός σου όταν είσαι μαζί του;

Διάβασε τα παραπάνω προσεκτικά.

Έχεις κοντά εσύ υπέροχους ανθρώπους; Είσαι εσύ υπέροχος για τους άλλους; Επιλέγεις να είσαι με τοξικούς ανθρώπους παρόλο που θα μπορούσες να τους αποφύγεις; Τότε να εστιαστείς στους λόγους που σε οδηγούν σε αυτή την επιλογή διότι δεν θα μπορέσεις εσύ να κάνεις τους αλλους υπέροχους για σένα .

Προτείνω να γίνεις υπέροχος με τον εαυτό σου και να βελτιώσεις την σχέση με εσένα. Όταν εσύ ακτινοβολείς αγάπη για τον εαυτό σου θα προσελκύσεις υπέροχους ανθρώπους στην ζωή σου και η ενέργεια σου και ο αυτοσεβασμός θα απομακρύνει όσους δεν ταιριάζουν με την δική σου ενέργεια.

Αν πρέπει , αναγκαστικά να είσαι με μη υπέροχους ανθρώπους βρες τρόπους να μην πέφτει η ενέργεια σου. Τραγούδα νοητικά ένα τραγούδι ενώ σου μιλούν. Επίσης μπορείς να τους φανταστείς ότι είναι κλοόυν ή να φοράνε αστεία ρούχα ή να κάνουν κάτι γελοίο όσο εσύ ανέχεσαι την τοξική τους συμπεριφορά.

Και ακριβώς επειδή δεν αισθανόμαστε πως είμαστε άρρωστοι, η γιατρειά μας καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη

Ας προσθέσουμε μιαν ακόμα ιστορία, την οποία ο Σενέκας διηγείται σε ένα γράμμα του.

“Ξέρεις”, λέει, γράφοντας στον Λουκίλιο, “πως η Αρπάστη, η παλαβή δούλα της γυναίκας μου, έμεινε στο σπίτι μου σαν κληρονομικό βάρος· γιατί, από το χαρακτήρα μου, είμαι εχθρός αυτών των τεράτων και αν έχω διάθεση να γελάσω με κάποιον χαζό, δεν μου χρειάζεται να τον ψάξω αρκετά μακριά: γελάω με τον ίδιο μου τον εαυτό. Αυτή η χαζή έχασε ξαφνικά το φως της.

Σου διηγούμαι πράγμα περίεργο αλλά αληθινό: δεν αισθάνεται διόλου πως είναι τυφλή και πιέζει αδιάκοπα τον επιστάτη να την πάρει έξω, γιατί λέει πως το σπίτι μου είναι σκοτεινό.

Εκείνο που περιγελάμε σε αυτή τη γυναίκα, σε παρακαλώ να πιστέψεις πως συμβαίνει στον καθένα μας· κανείς δεν γνωρίζει πως είναι φιλάργυρος ή πως ορέγεται ξένα πράγματα.

Οι τυφλοί τουλάχιστον ζητούν έναν οδηγό. Εμείς ξεφεύγουμε από τον ίσιο δρόμο με τη δική μας συγκατάθεση. Δεν είμαι φιλόδοξος, λέμε, αλλά στη Ρώμη δεν μπορεί να ζήσει κανείς διαφορετικά· δεν είμαι σκορποχέρης, αλλά η πόλη απαιτεί μεγάλα έξοδα· δεν είναι λάθος μου να είμαι χολερικός ή φταίει η νιότη αν ακόμα δεν έχω φέρει σε λογαριασμό κάποιον οριστικό τρόπο ζωής. Ας μην ψάχνουμε έξω από εμάς για την αρρώστια μας· η αρρώστια είναι μέσα μας, φυτεμένη στα σωθικά μας. Και ακριβώς επειδή δεν αισθανόμαστε πως είμαστε άρρωστοι, η γιατρειά μας καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη.

Αν από νωρίς δεν αρχίσουμε να φροντίζουμε τις πληγές μας, πότε άραγε θα καταφέρουμε να γιατρέψουμε και αυτές και τα κακά που τις προκαλούν; Ωστόσο, έχουμε ένα πολύ γλυκό γιατρικό, δηλαδή τη Φιλοσοφία, που προσφέρει την πιο γλυκιά γιατρειά. Τις άλλες γιατρειές τις απολαμβάνουμε μόνο όταν έχουν κάμει τη δουλειά τους· ετούτη μας προσφέρει χαρά μεμιάς”.

Δεν χρειάζεται να γίνετε κάτι που δεν είστε, γιατί είστε ήδη τέλειοι

Έχουμε ξεχάσει ποιοι είμαστε στην πραγματικότητα και έχουμε υιοθετήσει μια νέα ταυτότητα η οποία, επειδή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητά μας, δημιουργεί πάντα μια αίσθηση κενού μέσα μας.

Για να πάψουμε να αισθανόμαστε αυτή την έλλειψη, προσπαθούμε να στολίσουμε την ταυτότητα που έχουμε δημιουργήσει, ώστε να φαντάζει εντυπωσιακή και πολύτιμη. Γι’ αυτό και ονειρευόμαστε συχνά τι θα θέλαμε να είμαστε και πώς θα μας άρεσε να φερόμαστε.

Ο προσωπικός και κοινωνικός μας κόσμος είναι γεμάτος “θα έπρεπε”, “δεν θα έπρεπε”, “είναι ανάγκη” και “δεν είναι ανάγκη”. Με βάση αυτή τη συλλογιστική λοιπόν, οφείλουμε να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί και όχι τόσο αφελείς. Επιπροσθέτως, είναι ανάγκη να είμαστε προετοιμασμένοι και να μην είμαστε τόσο εύπιστοι. Όλες αυτές οι απαιτήσεις έχουν νόημα, όταν θεωρούμε τον εαυτό μας ελαττωματικό και ατελή, αλλά δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα, όταν κατανοούμε πως αυτό που υπάρχει πέρα από τη φαινομενική ταυτότητα είναι μια ουσία γεμάτη ευφυΐα, δημιουργικότητα και αγάπη και που εκ φύσεως είναι τέλεια, δηλαδή ολοκληρωμένη.

Για τον λόγο αυτόν, η άσκηση που πραγματικά φέρνει αποτελέσματα δεν είναι εκείνη που μας βοηθά να βελτιώσουμε την ψεύτικη ταυτότητά μας για να είμαστε όπως εμείς ή άλλοι νομίζουν πως θα έπρεπε να είμαστε, αλλά εκείνη που μας βοηθά να την υπερβούμε, ώστε να ξαναβρούμε την αληθινή μας ταυτότητα.

Δεν χρειάζεται να γίνετε κάτι που δεν είστε, διότι ουσιαστικά είστε ήδη τέλειοι, δηλαδή ολοκληρωμένοι. Το μόνο που ίσως χρειάζεστε είναι να ανακαλύψετε τι πραγματικά υπάρχει πίσω από τις λέξεις ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ.

Κάποια είδη ηδονής είναι περισσότερο επιθυμητά και αξιόλογα από κάποια άλλα

Οι φιλελεύθερες ιδέες που διατύπωσε ο Mill δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των βιωμάτων του, αλλά και των ωφελιμιστικών απόψεων που είχε υιοθετήσει τόσο από τον πατέρα του όσο και από τον Jeremy Bentham, ο οποίος συνέβαλε εξίσου στη διαπαιδαγώγησή του. Στο έργο του “Utilitarianism” (1861) φαίνεται να υποστηρίζει τη βασική αρχή του ωφελιμισμού, σύμφωνα με την οποία οι ανθρώπινες πράξεις για να θεωρούνται ορθές πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να προάγουν τη μεγαλύτερη δυνατή ευτυχία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ατόμων. Έκδηλη όμως παρουσιάζεται η αποστασιοποίηση των απόψεών του από αυτές των βασικών εκπροσώπων της θεωρίας του ωφελιμισμού, εκφράζοντας τη διακριτική επαναστατική του διάθεση. Η διαφοροποίησή του έγκειται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να κατακτηθεί η πολυπόθητη ευτυχία.

Αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι με τις πράξεις τους επιδιώκουν την ευτυχία. Το αν αυτές οι πράξεις είναι ηθικά σωστές ή λανθασμένες κρίνεται από τις συνέπειές τους. Ο Bentham θεωρώντας ότι η ευτυχία εμπεριέχει το στοιχείο της ηδονής προτείνει ένα αριθμητικό υπολογιστικό σύστημα των ηδονών προκειμένου να κριθεί η ηθικότητα της ανθρώπινης πράξης. Συγκεκριμένα, το μέγεθος της ηδονής καθορίζεται από: α) την έντασή της, β) τη διάρκειά της, γ) τη βεβαιότητά της, δ) από το εάν τίθεται στο εγγύς ή στο απώτερο μέλλον σε σχέση με το χρόνο κατά τον οποίο λαμβάνει χώρο ο υπολογισμός της, ε) τη γονιμότητά της, εάν δηλαδή συνεπάγεται άλλες ομοειδείς ηδονές, στ) την καθαρότητά της, εάν δηλαδή προκαλούν ταυτόχρονα δυσάρεστα συναισθήματα και ζ) την έκτασή της, εάν μπορεί δηλαδή να προκαλέσει ηδονικές καταστάσεις και σε άλλα άτομα, πέρα από τα άτομα που σχετίζονται άμεσα με την ηδονική πράξη.

Αυτός ο ποσοτικός υπολογισμός των ηδονών απορρίπτεται από τον Mill, ο οποίος στο έργο του «Ωφελιμισμός» διατυπώνει την έμμεση κριτική του στον Bentham: «Η παραδοχή του γεγονότος ότι κάποια είδη ηδονής είναι περισσότερο επιθυμητά και αξιόλογα από κάποια άλλα είναι απόλυτα σύμφωνη με την αρχή της ωφέλειας. Θα ήταν άτοπο τη στιγμή που κατά την αξιολόγηση άλλων πραγμάτων συνυπολογίζουμε την ποιότητα με την ποσότητα να θεωρούμε ότι η αξιολόγηση των ηδονών πρέπει να εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την ποσότητά τους».

Η ποιοτική αξιολόγηση των ηδονών που προτείνει ο Mill έχει να κάνει με το διαχωρισμό τους σε ανώτερες και σε κατώτερες. Στις ανώτερες ηδονές κατατάσσει τις πνευματικές ηδονές, οι οποίες είναι, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι, προτιμητέες από κάθε αξιοπρεπές έλλογο όν, προκειμένου να αποκτήσουν την πραγματική ευτυχία. Όσοι αρκούνται στις σωματικές και στις αισθησιακές απολαύσεις δε θεωρούνται από τον Mill πραγματικά ευτυχείς, αλλά ικανοποιημένοι ως ένα βαθμό. Αυτός ο συμβιβασμός όμως πολύ λίγο απέχει από τη δυστυχία.

Ο δρόμος για την απόκτηση της ευτυχίας για τον Mill δεν είναι μονόδρομος. Πρόκειται για μια διαδικασία πλουραλιστική και είναι τέτοια εξαιτίας του πολυδιάστατου της ανθρώπινης φύσης και των
ποικίλων δυνατοτήτων της. Προτείνει το συνδυασμό της βασικής ωφελιμιστικής αρχής με άλλες αρχές, όπως είναι η αρετή. Ο Mill δεν ικανοποιείται με αυτό που προτείνει η μπενθαμική θεωρία, η οποία προϋποθέτει τη μεγιστοποίηση της ηδονής και την ελαχιστοποίηση του πόνου, αλλά ζητά από τα άτομα να ενεργούν έτσι ώστε να επιζητούν διαρκώς την ενάρετη ζωή, την πρόοδο, που θα ανάγει σε αυτοσκοπό όχι το ατομικό συμφέρον, αλλά την αυτοβελτίωση.

Προτείνει την καλλιέργεια των αισθημάτων και της ανθρώπινης φαντασίας, την καλλιέργεια των διανοητικών ικανοτήτων με την παράλληλη ανάπτυξη των συναισθημάτων του εσωτερικού κόσμου. Η ανάγκη του ανθρώπου για αυτήν την ισορροπία πηγάζει φυσικά από τη συναισθηματική αναπηρία που βίωσε κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Έτσι, η καλλιέργεια των συναισθημάτων έγινε ένα από τα κύρια σημεία στην ηθική και φιλοσοφική του θεωρία.

Η μπενθαμική θεωρία υποστήριζε ότι υπήρχε ασυμφωνία ανάμεσα στην ανάπτυξη της διανόησης των ατόμων και στην καλλιέργεια των ηθικών και αισθητικών αισθημάτων τους και καθώς θεώρησε ότι τα τελευταία δεν μπορούσαν να συνεισφέρουν στους σκοπούς της κοινωνικής μεταρρύθμισης, τα αγνόησε. Έτσι, ο Mill απομακρύνεται από τις θέσεις των υποστηρικτών του κλασικού ωφελιμισμού, δίνοντας στον ωφελιμισμό μια νέα διάσταση και ένα ευρύτερο περιεχόμενο.

Χαρακτήρισε τον άνθρωπο ως ον προοδευτικό, που δεν υπολογίζει τις ηδονές και τα συμφέροντά του μηχανικά, αλλά επιζητά την αυτοανάπτυξή του. Αυτό το ον δεν είναι ανταγωνιστικό, ούτε νιώθει ευτυχία με την ήττα των υπολοίπων προκειμένου να επιτύχει το ίδιο τις επιδιώξεις του, όπως ισχυρίστηκε ο Bentham. Αυτό που προσπαθεί είναι να εναρμονίσει τα αισθήματα και τους στόχους του με εκείνα των υπολοίπων συνανθρώπων του.

Γιατί θρηνούμε όταν άνθρωποι που αγαπάμε απουσιάζουν από τη ζωή μας

Όταν πεθαίνουν άνθρωποι που αγαπάμε, ολόκληρα σύμπαντα πεθαίνουν μαζί τους. Όσοι από εμάς μένουμε πίσω δεν λυπόμαστε για αυτούς, λυπόμαστε για τους εαυτούς μας. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν ενσωματωμένοι στην ύπαρξή μας. Οι ζωές τους ήταν λάμπες που φώτιζαν τις δικές μας. Τους αγαπούσαμε και μας αγαπούσαν και ξαφνικά νιώθουμε την αγάπη λιγότερο και νιώθουμε να μας αγαπούν λιγότερο. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν ήλιοι των οποίων τη θέρμη απολαμβάναμε και δεν έχουμε πια τις ακτίνες τους να μας ζεσταίνουν. Μας λείπει κάτι που δεν μπορεί να αντικατασταθεί. Αυτό που έχει χαθεί δεν είναι μόνο το άτομο, μα και η σχέση μας με το άτομο αυτό. ‘Έχουμε ακόμη τις αναμνήσεις μας, μα δεν έχουμε την άμεση συναισθηματική σύνδεση. Διαφορετικοί άνθρωποι φέρνουν στην επιφάνεια διαφορετικές πλευρές του χαρακτήρα μας. Μεγάλο μέρος του εαυτού μας είναι μια αντανάκλαση πάνω σε άλλους. Ο Ντεκάρτ παρέλειψε κάτι όταν συμπέρανε: «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω». Παρέλειψε την κοινωνική άποψη της ανθρώπινης ύπαρξης: «Άλλοι με σκέφτονται, άρα υπάρχω». Όταν κάποιος πεθαίνει, χάνουμε το αντίστοιχο κομμάτι του εαυτού μας, όσο και αυτόν που πεθαίνει. Νιώθουνε ελαχιστοποιημένοι από την απουσία του ανθρώπου.

Ο Χομπς έβλεπε τους ανθρώπους κυρίως ως εγωκεντρικούς και αυτά τα συναισθήματα της απώλειας το επιβεβαιώνουν. Η θλίψη μας είναι για τους εαυτούς μας, πρώτα και κύρια. Αυτό δεν είναι κακό. Μην το συγχέετε με απλό εγωισμό, ο οποίος παραβλέπει αυτά που απασχολούν άλλους προς όφελος του εαυτού μας. Μετά το θάνατο, δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει σε αυτό το πρόσωπο. ‘Έχουμε μια ποικιλία απόψεων για να μας παρέχουν απαντήσεις, μα κανείς δεν είναι σίγουρος. ‘Έτσι, αυτό που χρειαζόμαστε όταν κάποιος πεθάνει είναι να απεξαρτηθούμε από το άτομο αυτό, να ηρεμήσουμε τους εαυτούς μας και να διαφυλάξουμε τις αναμνήσεις μας.

Το Τάο διδάσκει ότι καταλήγουμε να μαθαίνουμε τα πράγματα με τα συμπληρώματά τους, όπως με τη ζωή και το θάνατο. Αυτοί που έφτασαν πολύ κοντά, μας λένε ότι απολαμβάνουν τη ζωή περισσότερο επειδή κοίταξαν το θάνατο καταπρόσωπο. Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε τη ζωή δεδομένη. Εμπλεκόμαστε με την ικανοποίηση άμεσων αναγκών, την ολοκλήρωση μακροπρόθεσμων στόχων και με το να ονειροπολούμε στο ενδιάμεσο. Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ένας υπερκείμενος στόχος μπορεί να είναι το κλειδί για μια ικανοποιητική ζωή. Μα δεν είναι και το τέλος της ιστορίας. Η ενασχόληση με τη γενικότερη εικόνα της ζωής εξαφανίζει την αξία μιας απλής ημέρας ή έστω και μιας ώρας ζωής. Αυτοί που έχουν αντιμετωπίσει την άμεση προοπτική να μην έχουν άλλες απλές ημέρες ή ώρες καταλαβαίνουν αυτή την αξία με διαύγεια που λείπει από τους περισσότερους.

Μια βουδιστική παραβολή μάς διδάσκει πώς να αντιμετωπίζουμε το θάνατο με ισορροπία. Ένας μοναχός είχε ένα φλιτζάνι τον τσαγιού δίπλα στο κρεβάτι του και κάθε βράδυ πριν πάει για ύπνο το γύριζε ανάποδα. Κάθε πρωί το γύριζε στη σωστή θέση. Όταν ένας απορημένος μαθητευόμενος ρώτησε, ο μοναχός εξήγησε ότι άδειαζε συμβολικά το ποτήρι της ζωής κάθε βράδυ για να τονίσει την εξοικείωσή του με τη θνητότητα του. Η τελετουργία τού υπενθύμιζε ότι είχε κάνει τα πράγματα που χρειαζόταν να κάνει για τη συγκεκριμένη ημέρα και έτσι ήταν έτοιμος εάν θα ερχόταν ο θάνατος για αυτόν. Κάθε πρωί, λοιπόν, ξαναγύριζε το ποτήρι για να δεχτεί το δώρο μιας καινούριας ημέρας. Έπαιρνε τη ζωή ημέρα με την ημέρα, αναγνωρίζοντας το υπέροχο δώρο της ζωής κάθε αυγή, μα ήταν έτοιμος να το ξεχάσει στο τέλος κάθε ημέρας.

Είμαι ευτυχής;

Είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε ότι μια πλήρης ζωή απαιτεί έναν ελάχιστο βαθμό στοχασμού, αυτοπειθαρχία για να ελέγχουμε τη φυσική μας ροπή προς την ηδονή, και τη σοφία ν’ αναρωτιόμαστε και ν’ απαντάμε με ειλικρίνεια στην ερώτηση:

Είμαι ευτυχής κάνοντας αυτό που κάνω;

Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο ερώτημα προϋποθέτει ότι έχουμε ξεκαθαρίσει:

Υπάρχει ευτυχία;

Είναι πραγματικότητα ή αποκύημα της φαντασίας μας;
Είναι μύθος;
Είναι ευτυχία το να νιώθεις ερωτευμένος;

Άκουσα κάποτε έναν κυνικό (φιλόσοφο) να υποστηρίζει ότι η ευτυχία είναι μια λέξη που επινόησαν κάποιοι ποιητές επειδή ομοιοκαταληκτεί με τη φιλία και την αιωνιότητα.

Ανεξάρτητα από το περιεχόμενο, η ρήση αυτή υπονοεί κάτι αρκετά περίπλοκο και βαρυσήμαντο, καθώς, σχετικά με το νόημα της ευτυχίας, – όπως και για κάποια άλλα θέματα-, είναι αναγκαίο να έχουμε μια συγκεκριμένη θέση.

Δεν πιστεύω πως χρειάζεται να έχουμε μια ξεκάθαρη θέση για όλα τα πράγματα, υπάρχουν, όμως, τουλάχιστον πέντε θέματα για τα οποία ένα άτομο σε διαδικασία ανάπτυξης θα έπρεπε να έχει ξεκαθαρίσει τη θέση του. Να έχει, δηλαδή, μια στοιχειώδη αποφασιστικότητα, μια σαφή προσέγγιση, να έχει καταλήξει σε μιαν απόφαση. Δεν έχει σημασία αν είναι αυτή ή εκείνη, τούτη ή η άλλη, αρκεί να είναι δική του, να την ξέρει και να την προασπίζεται με τις πράξεις του.

Όταν συζητώ με φίλους, υποστηρίζω πάντα ότι καλός δεν είναι αυτός που τα έχει όλα λυμένα, οπωσδήποτε, όμως, είναι αυτός που έχει λύσει οριστικά αυτά τα τέσσερα-πέντε σημαντικά ζητήματα, στα οποία θα αντιμετωπίζουν προβλήματα- και πολλές φορές σοβαρά.

Όσον αφορά τα υπόλοιπα θέματα, η θέση του μπορεί και να μην είναι ιδιαίτερα σημαντική. Όμως, για να δουλέψει, πρέπει να έχει λύσει οριστικά αυτά τα λίγα καίρια ζητήματα ή, τουλάχιστον, να έχει γι’ αυτά μια ξεκάθαρη άποψη.

Επιτρέψτε μου να αναπτύξω αυτή την ιδέα παίρνοντας ως παράδειγμα ένα απ’ αυτά: τη σχέση με τους γονείς.

Αν ένα οποιοδήποτε άτομο δεν έχει λύσει αυτό το θέμα, τότε έχει πρόβλημα. Αν, όμως, φιλοδοξεί να γίνει θεραπευτής, τότε το πρόβλημά του αποτελεί εγγύηση ότι θα περιπλέξει και τη ζωή κάποιου άλλου.

Τι ακριβώς σημαίνει έχω λύσει το θέμα; Σ’ αυτήν την περίπτωση σημαίνει ότι δεν υπάρχει ενδοψυχική σύγκρουση.

Δεν μου φαίνεται τόσο φοβερό να πει κάποιος στους γονείς του: “Δεν θέλω να σας ξαναδώ στη ζωή μου”, αυτή είναι, όμως, μια απόφαση που θα πρέπει να την έχει πάρει με ειλικρίνεια και αποφασιστικότητα.

Τα άλλα θέματα που απαιτούν να πάρουμε θέση είναι: 

1) Η σχέση μας με τη θρησκεία, τη θρησκευτικότητα και τον Θεό. Δεν λέω ότι πρέπει ή δεν πρέπει κανείς να πιστεύει, να είναι άθεος ή αγνωστικιστής. Ο καθένας μπορεί να είναι ό,τι θέλει, πρέπει όμως να επιλέξει.

2) Η στάση μας απέναντι στον θάνατο: Μετεμψύχωση; Όχι μετεμψύχωση; Θα με φάνε τα σκουλήκια και όλα τελειώνουν εκεί; Θα κερδίσω την αιώνια ζωή; Θα πάω στον παράδεισο ή στην κόλαση;…

3) Ο καθορισμός της σεξουαλικής μας ταυτότητας. Όχι της σεξουαλικής μας ζωής, της σεξουαλικής μας συμπεριφοράς, της συχνότητα, ή του συντρόφου. Όχι. Μόνο της σεξουαλικής μας ταυτότητας.

Υπ’ αυτήν την έννοια, αξίζει τον κόπο ν’ αναρωτηθούμε:

Τι σημαίνει ευτυχία για μένα;

Σημειώστε ότι δεν έχει σημασία να ορίσουμε την ευτυχία για όλους, ούτε ν’ αποφασίσουμε τι θα έπρεπε να σημαίνει για τους άλλους. Αυτό που είναι σημαντικό, απαραίτητο – μπαίνω στον πειρασμό να πω: επιτακτική ανάγκη- είναι ν’ αποφασίσει ο καθένας τι σημαίνει ευτυχία για τον ίδιο του τον εαυτό.

Ασφαλώς, θα πρέπει κι εσείς ν’ αναζητήσετε τη δική σας θέση. Κι αυτή είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα συμπίπτει με τη δική μου.

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα , εισάγει την έννοια της δικαιοσύνης στην λέξη ηπιότητα

Οι Έλληνες διέθεταν μια εγγενή ροπή προς την ηπιότητα: ήταν φυσικό η λέξη αυτή να τους χρησιμεύσει για τη δήλωση αυτής της επιδίωξης, και να τους επιτρέψει να εκφράσουν αυτό το κάτι παραπάνω, το οποίο δεν απαιτούσε η δικαιοσύνη, αλλά ήταν πολύτιμο γι’ αυτούς.

Άλλωστε, η ομηρική ευπρέπεια, εκφρασμένη διά του ρήματος ἔοικε, ερχόταν σε αντιδιαστολή προς κάθε μορφή βίας. Και ο Αχιλλέας, στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας, λέει στον Αίαντα και τον Ιδομενέα: «ἐπεὶ οὐδὲ ἔοικε». Η μετριοπάθεια, ο σεβασμός προς τον άλλο, που η δικαιοσύνη δεν προέβλεπε, μπορούσαν, με τον τρόπο αυτό, να περάσουν μέσα σ’ αυτή την ευπρέπεια.

Τέλος, στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε ότι η λέξη, ενδεδυμένη τη νέα της έννοια, κάλυπτε ένα αισθητό κενό στο σχετικό με την ηπιότητα λεξιλόγιο: αν το πράος προσδιορίζει διαδικασία και τρόπο ύπαρξης και το φιλάνθρωπος ένα συναίσθημα, το επιεικής αναφέρεται κυρίως σε μια συμπεριφορά αποδεκτή από την κοινωνία.

Στον Όμηρο, βλέπουμε, μία φορά μόνο αλλά σαφέστατα, πώς η λέξη θα ενδυόταν αυτή τη νέα σημασία της και πώς θα περνούσε στο αυλάκι της δικαιοσύνης. Αυτό συμβαίνει ακριβώς στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας, για την οποία μόλις έγινε λόγος, και η αναφορά αφορά μια αρματοδρομία, η οποία φαίνεται να θέτει ποικίλα προβλήματα σωστής επιβράβευσης. Στον αγώνα αυτό, πραγματικά, ο Διομήδης τερματίζει σαφέστατα πρώτος και αυτός θα πάρει το βραβείο. Πίσω του ακολουθούν ο Αντίλοχος και ο Μενέλαος, ο Μηριόνης και, τέλος, ο Εύμηλος, που είναι ο τελευταίος. Όμως γνωρίζουμε γιατί ο Εύμηλος είναι ο τελευταίος· βρισκόταν στην κεφαλή, μα ήρθε η Αθηνά και έσπασε το ζυγό του άρματός του κι εκείνος έπεσε! Οι θεατές αδυνατούν να πιστέψουν ότι δε βρίσκεται πια μπροστά. Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, ο Αχιλλέας «ώκτειρε». Αποφασίζει να τού δώσει το δεύτερο βραβείο λοιπόν παρότι τερμάτισε τελευταίος: «λοίσθος άνηρ ώριστος έλαύνει μώνυχας ‘ίππους·/άλλ’ άγειδή οι δώμεν άέθλιον ώς επιεικές».

Αυτή η απόδοση του δεύτερου βραβείου φαινόταν στον Αχιλλέα η “αρμόζουσα”, γιατί λειτουργούσε διορθωτικά ως προς την αυστηρή δικαιοσύνη, στο όνομα της κατανόησης και της ανθρωπιάς.

Όπως θα περιμέναμε, ωστόσο, προκαλεί αμέσως μια αντίδραση, η οποία βασίζεται επίσης στην αυστηρή δικαιοσύνη. Ο Αντίλοχος που τερματίζει δεύτερος διαμαρτύρεται: η ατυχία του Ευμήλου φαίνεται στα δικά του μάτια ως αποτέλεσμα του ότι αυτός, ο τελευταίος, δεν είχε επικαλεστεί τους θεούς (πράγμα που υποδηλώνει πως η ήττα του υπήρξε δίκαια). Κι αν ο Αχιλλέας νιώθει συμπόνια, αυτό συνιστά προσωπική του υπόθεση, που δεν πρέπει να επηρεάσει την απόδοση των βραβείων. Πραγματικά, ο Αχιλλέας αποδέχεται αυτή την αρχή και δίνει στον Εύμηλο μια ξεχωριστή ανταμοιβή, που προέρχεται από τη δική του περιουσία. Η επιείκεια επιστρέφει στον ιδιωτικό χώρο, το μόνο όπου έχει τη θέση της. Όμως, παράλληλα μ’ αυτή την επιφύλαξη, διαπιστώνουμε ότι ενεργοποιείται και διορθώνει με επιτυχία ότι η αυστηρή δικαιοσύνη αφήνει ανικανοποίητο.

Και πάλι δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα που θέτει εδώ η λανθάνουσα διαμάχη μεταξύ δικαιοσύνης και ευγενών συναισθημάτων. Το βραβείο που ο Αντίλοχος επιτυγχάνει τελικά να δοθεί σ’ αυτόν δεν έκαψε να αλλάζει χέρια. Η διαμαρτυρία του, η οποία εισακούστηκε, ακολουθείται, στην πραγματικότητα, από μια άλλη: αυτή του Μενελάου, τον οποίος ο Αντίλοχος προσπέρασε με δόλο, παίρνοντας θέση τέτοια, ώστε να τον εμποδίσει. Ο Αντίλοχος υποχωρεί, όταν αμφισβητείται, για να αποφύγει τον καβγά και δίνει στον Μενέλαο τη φοράδα που έχει μόλις κερδίσει. Στο σημείο αυτό, ο Μενέλαος, μπροστά στη χειρονομία αυτή, «Τοῖο δὲθυμος / ίάνθη ώσείτε περί σταχύεσσιν έέρση, «νυν αυτε νόον νίκησε νεοίη». Και, χωρίς να παραιτηθεί από τα δικαιώματα του επί της φοράδας, την επιστρέφει ως δώρο στον Αντίλοχο: «ίνα γνώωσι καί οίδε/ώς έμός ον ποτέ θυμός υπερφίαλος καί απηνής». Ύστερα απ’ αυτή την ανταλλαγή ευγενικών χειρονομιών, συνεχίζεται η απονομή των βραβείων μέσα σε γενική ευφορία, εν μέσω αμοιβαίων φιλοφρονήσεων.

Οι φιλικοί διακανονισμοί αυτών των ομηρικών ηρώων σχετίζονται προφανώς με τα ευγενικά ήθη της εποχής. Όμως, ο πειρασμός να φανεί κανείς πιο γενναιόδωρος απ’ ό,τι η αυστηρή δικαιοσύνη δεν επρόκειτο να εξαφανιστεί μετά απ’ αυτούς τους ήρωες. Σιγά σιγά, επρόκειτο να αναγνωριστεί. Και, σύντομα, αντί να σημαίνει απλώς «αρμόζων», «κατάλληλος», η λέξη επιεικής θα φορτιστεί, στην πραγματικότητα, μ’ ένα νέο νόημα, που θα αντανακλά αυτή την τάση ή μάλλον, θα λάβει δύο έννοιες: θα δηλώνει την αληθινή δικαιοσύνη, δηλαδή ευθυκρισία, σε αντιδιαστολή προς την ωμή εφαρμογή των κανόνων και θα δηλώνει και τη μετριοπάθεια, ή την επιείκεια, που αποτελούν, στα μάτια των Ελλήνων, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα αυτής της ευθυκρισίας.

Τούτη η νέα σημασία του όρου φαίνεται πως εμφανίστηκε περίπου τη στιγμή που γεννήθηκαν και οι λέξεις πράος και φιλάνθρωπος. Σ’ ό,τι μας αφορά, αυτές οι νέες έννοιες συναντιόνται στα κείμενα από τον 5ο αιώνα και εξής και κερδίζουν έδαφος πολύ γρήγορα. Στον Ηρόδοτο, εμφανίζονται σε μία στις τέσσερις αναφορές, στον Αριστοφάνη, σε δύο στις τρεις, στον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη και τον Θουκυδίδη, σε όλες (δηλαδή, δύο, δύο και οκτώ αναφορές, αντίστοιχα). Μάλιστα, όλες αυτές οι πρώτες αναφορές εκφράζουν εύγλωττα τον τρόπο με τον οποίο η λέξη επιεικής αναπτύχθηκε στο περιθώριο της δικαιοσύνης, προκειμένου να τη διορθώσει και να τη συμπληρώσει. Αυτό που στον Όμηρο αποτελούσε ακόμα αόριστη παραίνεση, γίνεται τώρα ακριβής και σαφώς προσδιορισμένη απαίτηση. Πραγματικά, συναντούμε έναν αρκετά μεγάλο αριθμό παραδειγμάτων, στα οποία η λέξη επιεικές προσεγγίζει το δίκαιον και προτιμάται έναντι αυτού.

Αυτό συμβαίνει στον Ηρόδοτο , όπου γίνεται λόγος για το γιο του Περίανδρου, ο οποίος δε θέλει να επιστρέψει στο σπίτι του, προκειμένου να διαδεχθεί σύντομα τον πατέρα του, για τον οποίο γνωρίζει ότι ευθύνεται για το θάνατο της μητέρας του. Η αδελφή του νεαρού άνδρα πηγαίνει να τον βρει και τον καλεί σε υπέρβαση:« Απιθίες ες τά οικία, παύσαι σεωυτόν ζημιών. Φιλοτιμίη κτήμα σκαιόν μή τω κακω τό κακόν ίώ. Πολλοί των/δικαίων τά επιεικέστερα προτιθείσι». Σύμφωνα με την αυστηρή δικαιοσύνη, ο νεαρός άνδρας δε θα μπορούσε να συγχωρήσει τον πατέρα του. Ωστόσο, οι συνθήκες ζητούν απ’ αυτόν περισσότερη ανεκτικότητα. Η επόμενη φράση, άλλωστε, διευκρινίζει σαφώς τι θα σήμαινε αυτή η αυστηρή δικαιοσύνη· εν συντομία, θα ήταν η ακολουθία των πράξεων εκδίκησης που γνώρισε ο οίκος των Ατρειδών: «Πολλοί δέ ήδη τά/μητρώια διζήμενοι τά πατρώια άπέβαλον». Με άλλα λόγια, η επιεικής στάση συνίσταται στο να κλείνει κανείς τα μάτια, προκειμένου να αποφύγει την ακολουθία των συμφορών που επισύρει, για τους ανθρώπους, η ανταπάντηση με κακό.

Την ίδια αντίθεση και την ίδια έκκληση για κάτι περισσότερο συμφιλιωτικό, σε σχέση με τη δικαιοσύνη, βρίσκουμε σε διάφορα κείμενα των τελών του αιώνα.

Ένα απ’ αυτά θα μπορούσε να αφήσει κάποιο περιθώριο αμφιβολίας. Γιατί, αν και η λέξη προβάλλει στο περιβάλλον της δικαιοσύνης, φαίνεται πως δύσκολα διακρίνεται απ’ αυτή. Πρόκειται για το παράδειγμα από τις Νεφέλες του Αριστοφάνη. Στους στίχους 1437-1438, ο Στρεψιάδης φέρεται όπως πολλοί από τους σύγχρονους γονείς: αποδέχεται, τελικά, την κακή μεταχείριση που του επιβάλλει ο γιος του: «Έμοί μέν, ώνδρες ήλικες, δοκεΐ λέγειν δίκαια». Αυτό μάλλον θα αρκούσε, όμως προσθέτει: «κάμοιγε συγχωρείν δοκεί τούτοισι τάπιεική». Το επιεικές μοιάζει, επομένως, να συγχέεται με τη δικαιοσύνη. Ωστόσο αυτό συμβαίνει φαινομενικά. Ο πατέρας έχει, φυσικά, δικαιώματα επάνω στο γιο του. Η ανεκτική στάση συνίσταται στο να ακούσει κανείς επιχειρήματα δικαίου εκεί όπου η αρχή της αυθεντίας θα έπρεπε να αποκλείει μια τέτοια πρακτική. Προϋποθέτει, εξάλλου, μια ευρύτερη αντίληψη, όπως αποδεικνύει ο πληθυντικός τούτοισι (στα παιδιά του). Κι αν δεν υφίσταται αντίθεση μεταξύ των δύο εννοιών, η μια από τις δύο -η νέα- είναι, λοιπόν, πολύ ευρύτερη και περιεκτική σε σχέση με την άλλη.

Κατά τα λοιπά, η διάκριση είναι πιο σαφής σε άλλα κείμενα της ίδιας εποχής.

Έτσι, ένα εδάφιο από το έργο του Ευριπίδη συνιστά την ίδια ανεκτικότητα, αποδίδοντάς τη στους θεούς: «τάπιεική πρόσθεν ηγούνται δίκης».

Αντίθετα, ο πιο σκληρός από τους θεούς, ο Άδης, δε γνωρίζει την ευθυκρισία, μόνο την απλή και καθαρή δικαιοσύνη: «ός ούτε τουπιεικές ούτε την χάριν ήδη μόνην δ’ έστεργε την απλώς δίκην.».

Αυτή η στάση ανεκτικότητας μπορεί να τηρείται από τους ανθρώπους ακόμα και σε ζητήματα δικαίου και ενώπιον των δικαστηρίων. Έτσι, ο Αντιφώντας, στην πρώτη Τετραλογία, βάζει τον κατηγορούμενό του να πει ότι, αν το θύμα ζούσε, θα μπορούσε να πει πολλά εναντίον του. Αλλά δε θα επωφεληθεί της κατάστασης: θα το αφήσει πατά μέρος αυτό, επιεικέστερου η δικαιότερου Με άλλα λόγια, θα είχε το δικαίωμα να το κάνει, όμως, θα επιδείξει πνεύμα ανεκτικότητας, για να πειθαρχήσει στην ευπρέπεια. Η επιεικής συμπεριφορά απαγορεύει, και εδώ, να φτάσει κανείς στα άκρα των δικαιωμάτων του.

Κάθε άνθρωπος έχει ένα βάρος, μία αξία. Η αξία του αυτή είναι ανάλογη της αξιοπρέπειάς του

Η αξιοπρέπεια ως βασική έννοια και αξία τείνει να κυριαρχήσει στον δημόσιο λόγο των κοινωνικών κινημάτων από τη δεκαετία του 1990 και μετά, με διάφορους όρους. Ως αξιοπρέπεια, λοιπόν, χαρακτηρίζουμε τη συναίσθηση της προσωπικής μας αξίας και την εξασφάλισή της με έντιμες πράξεις, συμπεριφορά που ταιριάζει στην αξία μας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια έχει σχέση με την αξία του ανθρώπου ως ελεύθερου και λογικού όντος.

Αξίζει ν’ αναφέρουμε ότι ο όρος αξιοπρέπεια αναδεικνύεται με το έργο του Καντ, ο οποίος υποστήριξε ότι ο άνθρωπος δεν έχει τιμή αλλά αξία, την αξιοπρέπειά του… ” Μέσα στο κράτος των σκοπών το κάθε τι έχει είτε μια τιμή είτε μια αξιοπρέπεια. Ό, τι έχει μια τιμή μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ισότιμό του. Ό, τι όμως είναι υπεράνω κάθε τιμής, και συνεπώς δεν έχει κανένα ισότιμό του, αυτό έχει αξιοπρέπεια». Ωστόσο, κατά τον Σοπενχάουερ, από τότε που ο Καντ πρόφερε τη φράση «αξιοπρέπεια του ανθρώπου», αυτή αποτέλεσε στο εξής το έμβλημα των ανόητων ηθικιστών, που κρύβουν πίσω από αυτήν τη βαρύγδουπη έκφραση ότι δεν έχουν μια πραγματική βάση για τις ηθικές τους απόψεις ή τέλος πάντων, μια βάση που να έχει νόημα.

Οι σύγχρονοι διάλογοι περιλαμβάνουν την αξιοπρέπεια σε πολλές εκφάνσεις της οικονομικοπολιτικής ζωής και της καθημερινότητας, σε θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν στην ελευθερία, στην ισότητα, στο δικαίωμα στην εργασία, στην περίθαλψη και στην ασφάλεια. Φαίνεται πως η αξιοπρέπεια είναι μια έννοια που χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως, συνήθως από τον κυρίαρχο λόγο και απευθύνεται στο συναίσθημα χωρίς να παρακινεί απαραίτητα για δράση.

Η μεταβλητότητα της αξιοπρέπειας

Ο άνθρωπος έχει ένα βάρος, μια αξία. Η αξία ενός ανθρώπου μπορεί να εκπέσει με πράξεις κακοήθεις και ανάρμοστες.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ, ΟΤΑΝ ΘΙΓΕΤΑΙ ‘H ΠΡΟΣΒΑΛΛΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ.

Άρα, η αξιοπρέπειά μας κινδυνεύει όχι μόνο από τις προσωπικές μας πράξεις αλλά και από τις προσβολές των άλλων. Οι άλλοι είναι δυνατό να θίξουν την υπόληψή μας. Μερικοί είναι αρκετά εύθικτοι σε θέματα τιμής και αξιοπρέπειας. Άλλοι θεωρούν πιο αξιοπρεπές να μην απαντούν σε προσβολές ούτε να καταφεύγουν στην βία, για να υπερασπιστούν την αξιοπρέπειά τους. Επομένως, θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε ότι η αξιοπρέπεια είναι μια ιδιαίτερα περίπλοκη έννοια, κι αυτό διότι είναι δύσκολο να χαρακτηρίσουμε κάποιον αξιοπρεπή, επειδή είναι μόνο ευπαρουσίαστος και ευυπόληπτος. Έτσι, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η αξιοπρέπεια συντίθεται από μια ευρεία δέσμη ιδιοτήτων, οι οποίες περιπλέκονται και δημιουργούν την ανωτέρω ποιότητα. Επιπρόσθετα, πρέπει να παρατηρηθεί πως οι ιδιότητες, οι οποίες, αν συνδυαστούν, διαμορφώνουν την αξιοπρέπεια, δεν είναι σταθερές ούτε ισόποσες, αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τις συγκυρίες (πολιτικές – κοινωνικές).

Το δυστυχισμένο ζώο

Πιστεύω ότι τα ζώα βλέπουν στον άνθρωπο ένα ον ίδιο με αυτά,

το οποίο έχει χάσει με εξαιρετικά επικίνδυνο τρόπο την υγιή ζωική νόηση,
δηλαδή ότι βλέπουν στον άνθρωπο το παράλογο ζώο που γελάει,
το ζώο που κλαίει, το δυστυχισμένο ζώο.

Φ. Νίτσε

Το μεγάλο εμπόδιο για την ευτυχία πολλών ανθρώπων στον Πρώτο Κόσμο είναι το σύμπαν από άχρηστες ανάγκες που έχει δημιουργηθεί γύρω τους. Μοιάζει να μην μπορεί να ζει κανείς ικανοποιημένος αν…

• Δεν αλλάζει αυτοκίνητο κάθε πέντε χρόνια.
• Δεν κάνει το τωρινό του σπίτι «γέφυρα» για να μετακομίσει σε άλλο μεγαλύτερο.
• Δεν αποκτήσει μια δεύτερη κατοικία για τα Σαββατοκύριακα.
• Δεν στείλει τα παιδιά του σε ακριβές εξωσχολικές δραστηριότητες.
• Δεν ταξιδέψει πολύ μακριά, με όλα τα κομφόρ και με όλους τους φίλους και τους συγγενείς.

Στην πίεση που ασκούν όλες αυτές οι τεχνητές ανάγκες πρέπει να προσθέσουμε και τα συναισθηματικά προβλήματα -και συχνά τα οικονομικά- εκείνων που πετάνε από το ένα ταίρι στο επόμενο.

Είναι ωφέλιμο να αναρωτηθούμε τι χρειαζόμαστε πραγματικά για να ικανοποιηθούμε στη ζωή. Ίσως η ευτυχία να εξαρτάται πιο πολύ από το να πετάξουμε φορτία από τους ώμους μας και να ζήσουμε με απλή φυσικότητα. Χρειάζεται να είμαστε λίγο περισσότερο «ζώα».

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (3.30.4-3.30.11)

[3.30.4] Ἀλέξανδρος δὲ ἰδὼν τὸν Βῆσσον ἐπιστήσας τὸ ἅρμα ἤρετο ἀνθ᾽ ὅτου τὸν βασιλέα τὸν αὑτοῦ καὶ ἅμα καὶ οἰκεῖον καὶ εὐεργέτην γενόμενον Δαρεῖον τὰ μὲν πρῶτα ξυνέλαβε καὶ δήσας ἦγεν, ἔπειτα ἀπέκτεινε. καὶ ὁ Βῆσσος οὐ μόνῳ οἷ ταῦτα δόξαντα πρᾶξαι ἔφη, ἀλλὰ ξὺν τοῖς τότε ἀμφὶ Δαρεῖον οὖσιν, ὡς σωτηρίαν σφίσιν εὑρέσθαι παρ᾽ Ἀλεξάνδρου. [3.30.5] Ἀλέξανδρος δὲ ἐπὶ τοῖσδε μαστιγοῦν ἐκέλευεν αὐτὸν καὶ ἐπιλέγειν τὸν κήρυκα ταὐτὰ ἐκεῖνα ὅσα αὐτὸς τῷ Βήσσῳ ἐν τῇ πύστει ὠνείδισε. Βῆσσος μὲν δὴ οὕτως αἰκισθεὶς ἀποπέμπεται ἐς Βάκτρα ἀποθανούμενος. καὶ ταῦτα Πτολεμαῖος ὑπὲρ Βήσσου ἀνέγραψεν· Ἀριστόβουλος δὲ τοὺς ἀμφὶ Σπιταμένην τε καὶ Δαταφέρνην Πτολεμαίῳ ἀγαγεῖν Βῆσσον καὶ παραδοῦναι Ἀλεξάνδρῳ γυμνὸν ἐν κλοιῷ δήσαντας.

[3.30.6] Ἀλέξανδρος δὲ ἀναπληρώσας τὸ ἱππικὸν ἐκ τῶν αὐτόθεν ἵππων (πολλοὶ γὰρ αὐτῷ ἵπποι ἔν τε τῇ ὑπερβολῇ τοῦ Καυκάσου καὶ ἐν τῇ ἐπὶ τὸν Ὄξον τε καὶ ἀπὸ τοῦ Ὄξου πορείᾳ ἐξέλιπον) ὡς ἐπὶ Μαράκανδα ἦγε· τὰ δέ ἐστι βασίλεια τῆς Σογδιανῶν χώρας. [3.30.7] ἔνθεν δὲ ἐπὶ τὸν Τάναϊν ποταμὸν προῄει. τῷ δὲ Τανάϊδι τούτῳ, ὃν δὴ καὶ Ὀρξάντην ἄλλῳ ὀνόματι πρὸς τῶν ἐπιχωρίων βαρβάρων καλεῖσθαι λέγει Ἀριστόβουλος, αἱ πηγαὶ μὲν ἐκ τοῦ Καυκάσου ὄρους καὶ αὐτῷ εἰσιν· ἐξίησι δὲ καὶ οὗτος ὁ ποταμὸς εἰς τὴν Ὑρκανίαν θάλασσαν. [3.30.8] ἄλλος δὲ ἂν εἴη Τάναϊς ὑπὲρ ὅτου λέγει Ἡρόδοτος ὁ λογοποιὸς ὄγδοον εἶναι τῶν ποταμῶν τῶν Σκυθικῶν Τάναϊν, καὶ ῥέειν μὲν ἐκ λίμνης μεγάλης ἀνίσχοντα, ἐκδιδόναι δὲ ἐς μείζω ἔτι λίμνην, τὴν καλουμένην Μαιῶτιν· καὶ τὸν Τάναϊν τοῦτον εἰσὶν οἳ ὅρον ποιοῦσι τῆς Ἀσίας καὶ τῆς Εὐρώπης, [3.30.9] οἷς δὴ ἀπὸ τοῦ μυχοῦ τοῦ πόντου τοῦ Εὐξείνου ἡ λίμνη τε ἡ Μαιῶτις καὶ ὁ ἐς ταύτην ἐξιεὶς ποταμὸς ὁ Τάναις οὗτος διείργει τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Εὐρώπην, καθάπερ ἡ κατὰ Γάδειρά τε καὶ τοὺς ἀντιπέρας Γαδείρων Λίβυας τοὺς Νομάδας θάλασσα τὴν Λιβύην αὖ καὶ τὴν Εὐρώπην διείργει, οἷς γε δὴ ἡ Λιβύη ἀπὸ τῆς Ἀσίας τῆς ἄλλης τῷ Νείλῳ ποταμῷ διακέκριται.
[3.30.10] Ἐνταῦθα ἀποσκεδασθέντες τινὲς τῶν Μακεδόνων ἐς προνομὴν κατακόπτονται πρὸς τῶν βαρβάρων· οἱ δὲ δράσαντες τὸ ἔργον ἀπέφυγον ἐς ὄρος τραχύτατον καὶ πάντῃ ἀπότομον· ἦσαν δὲ τὸ πλῆθος ἐς τρισμυρίους. καὶ ἐπὶ τούτους Ἀλέξανδρος τοὺς κουφοτάτους τῆς στρατιᾶς ἀναλαβὼν ἦγεν. [3.30.11] ἔνθα δὴ προσβολαὶ πολλαὶ ἐγίγνοντο τοῖς Μακεδόσιν ἐς τὸ ὄρος· καὶ τὰ μὲν πρῶτα ἀπεκρούοντο βαλλόμενοι ἐκ τῶν βαρβάρων, καὶ ἄλλοι τε πολλοὶ τραυματίαι ἐγένοντο καὶ αὐτὸς Ἀλέξανδρος ἐς τὴν κνήμην τοξεύεται διαμπὰξ καὶ τῆς περόνης τι ἀποθραύεται αὐτῷ ἐκ τοῦ τοξεύματος. ἀλλὰ καὶ ὣς ἔλαβέ τε τὸ χωρίον, καὶ τῶν βαρβάρων οἱ μὲν αὐτοῦ κατεκόπησαν πρὸς τῶν Μακεδόνων, πολλοὶ δὲ καὶ κατὰ τῶν πετρῶν ῥίψαντες σφᾶς ἀπέθανον, ὥστε ἐκ τρισμυρίων οὐ πλείους ἀποσωθῆναι ὀκτακισχιλίων.

***

[3.30.4] Όταν είδε τον Βήσσο ο Αλέξανδρος, σταμάτησε το άρμα του και τον ρώτησε για ποιό λόγο τον Δαρείο, τον βασιλιά του, που ήταν συγχρόνως συγγενής και ευεργέτης του, πρώτα τον συνέλαβε και τον έσερνε αλυσοδεμένο, και ύστερα τον σκότωσε. Ο Βήσσος απάντησε ότι τα έκαμε αυτά με απόφαση που δεν πήρε μόνος του, αλλά μαζί με όλους εκείνους που ήταν τότε με τον Δαρείο, για να πετύχουν τη σωτηρία τους από τον Αλέξανδρο. [3.30.5] Μετά ο Αλέξανδρος διέταξε να τον μαστιγώσουν και κατά τη μαστίγωση να επαναλαμβάνει ο κήρυκας εκείνες ακριβώς τις κατηγορίες που του απηύθυνε ο ίδιος κατά την ανάκριση. Αφού λοιπόν βασάνισαν με αυτόν τον τρόπο τον Βήσσο, τον έστειλαν στα Βάκτρα για να εκτελεστεί εκεί. Αυτά έγραψε ο Πτολεμαίος σχετικά με τον Βήσσο· ο Αριστόβουλος όμως αναφέρει ότι οι άνδρες του Σπιταμένη και του Δαταφέρνη ήταν εκείνοι που οδήγησαν τον Βήσσο στον Πτολεμαίο και τον παρέδωσαν στον Αλέξανδρο γυμνό και με περιλαίμιο.
[3.30.6] Ο Αλέξανδρος συμπλήρωσε τις ελλείψεις του ιππικού του με άλογα της περιοχής —γιατί κατά τη διάβαση του Καυκάσου και την πορεία προς και από τον Ώξο είχε χάσει πολλά άλογα— και προχώρησε προς τα Μαράκανδα, όπου είναι τα βασιλικά ανάκτορα της Σογδιανής. Από εκεί προχώρησε προς τον ποταμό Τάναϊν. [3.30.7] Οι πηγές και αυτού του ποταμού, που οι εντόπιοι βάρβαροι ονομάζουν, όπως αναφέρει ο Αριστόβουλος, με άλλο όνομα Ορξάντη, βρίσκονται στο όρος Καύκασο· και ο ποταμός αυτός χύνεται στην Υρκανία θάλασσα. [3.30.8] Είναι ίσως διαφορετικός εκείνος ο Τάναϊς, για τον οποίο γράφει ο ιστορικός Ηρόδοτος ότι είναι ο όγδοος σε μέγεθος ποταμός της Σκυθίας και ότι ρέει πηγάζοντας από μια μεγάλη λίμνη και χύνεται σε μιαν ακόμη μεγαλύτερη, την ονομαζόμενη Μαιώτιδα λίμνη. Μερικοί μάλιστα θεωρούν αυτόν τον Τάναϊν ως σύνορο της Ασίας και της Ευρώπης· [3.30.9] σύμφωνα με τους συγγραφείς λοιπόν αυτούς από τον μυχό του Ευξείνου η Μαιώτις λίμνη και ο Τάναϊς ποταμός, που χύνεται σε αυτήν, χωρίζουν την Ασία από την Ευρώπη, όπως ακριβώς χωρίζει τη Λιβύη από την Ευρώπη η θάλασσα που είναι κοντά στα Γάδειρα και στους νομάδες Λίβυες απέναντι από τα Γάδειρα· κατά τους ίδιους συγγραφείς η Λιβύη έχει χωρισθεί από την υπόλοιπη Ασία με τον Νείλο ποταμό.
[3.30.10] Στην περιοχή αυτή μερικοί Μακεδόνες που είχαν διασκορπιστεί για αναζήτηση τροφής εξοντώθηκαν από τους βαρβάρους· αυτοί που τους εξόντωσαν ήταν τριάντα περίπου χιλιάδες και κατέφυγαν σ᾽ ένα βουνό πολύ δύσβατο και απόκρημνο από όλες τις πλευρές του. Ο Αλέξανδρος πήρε μαζί του τους πιο ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες του και τους οδήγησε εναντίον τους. [3.30.11] Τότε λοιπόν έγιναν στο βουνό πολλές επιθέσεις των Μακεδόνων. Στην αρχή οι βάρβαροι τους απέκρουαν χτυπώντας τους από μακριά, και πολλοί από τους Μακεδόνες τραυματίστηκαν· και ο ίδιος ο Αλέξανδρος χτυπήθηκε στην κνήμη με βέλος, που πέρασε πέρα για πέρα και έσπασε ένα τμήμα από το κόκαλο. Παρ᾽ όλα αυτά όμως κατέλαβε την οχυρή θέση· από τους βαρβάρους μερικοί εξοντώθηκαν από τους Μακεδόνες επί τόπου, οι περισσότεροι όμως έπεσαν από τα βράχια και σκοτώθηκαν, με αποτέλεσμα από τους τριάντα χιλιάδες να μη σωθούν περισσότεροι από οκτώ χιλιάδες.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἠλέκτρα (1398-1441)

ΗΛ. ὦ φίλταται γυναῖκες, ἅνδρες αὐτίκα [στρ.]
τελοῦσι τοὔργον· ἀλλὰ σῖγα πρόσμενε.
1400 ΧΟ. πῶς δή; τί νῦν πράσσουσιν; ΗΛ. ἡ μὲν ἐς τάφον
λέβητα κοσμεῖ, τὼ δ᾽ ἐφέστατον πέλας.
ΧΟ. σὺ δ᾽ ἐκτὸς ᾖξας πρὸς τί; ΗΛ. φρουρήσουσ᾽ ὅπως
Αἴγισθος ἡμᾶς μὴ λάθῃ μολὼν ἔσω.
ΚΛ. αἰαῖ. ἰὼ στέγαι
1405 φίλων ἐρῆμοι, τῶν δ᾽ ἀπολλύντων πλέαι.
ΗΛ. βοᾷ τις ἔνδον. οὐκ ἀκούετ᾽, ὦ φίλαι;
ΧΟ. ἤκουσ᾽ ἀνήκουστα δύ-
στανος, ὥστε φρῖξαι.
ΚΛ. οἴμοι τάλαιν᾽· Αἴγισθε, ποῦ ποτ᾽ ὢν κυρεῖς;
1410 ΧΟ. ἰδοὺ μάλ᾽ αὖ θροεῖ τις. ΚΛ. ὦ τέκνον τέκνον,
οἴκτιρε τὴν τεκοῦσαν. ΗΛ. ἀλλ᾽ οὐκ ἐκ σέθεν
ᾠκτίρεθ᾽ οὗτος οὔθ᾽ ὁ γεννήσας πατήρ.
ΧΟ. ὦ πόλις, ὦ γενεὰ τάλαινα, νῦν σοι
μοῖρα καθαμερία φθίνει φθίνει.
1415 ΚΛ. ὤμοι πέπληγμαι. ΗΛ. παῖσον, εἰ σθένεις, διπλῆν.
ΚΛ. ὤμοι μάλ᾽ αὖθις. ΗΛ. εἰ γὰρ Αἰγίσθῳ θ᾽ ὁμοῦ.
ΧΟ. τελοῦσ᾽ ἀραί· ζῶσιν οἱ
γᾶς ὑπαὶ κείμενοι.
1420 παλίρρυτον γὰρ αἷμ᾽ ὑπεξαιροῦσι τῶν
κτανόντων οἱ πάλαι θανόντες.

ΧΟ. καὶ μὴν πάρεισιν οἵδε· φοινία δὲ χεὶρ [ἀντ.]
στάζει θυηλῆς Ἄρεος, οὐδ᾽ ἔχω ψέγειν.
ΗΛ. Ὀρέστα, πῶς κυρεῖτε; ΟΡ. τἀν δόμοισι μὲν
1425 καλῶς, Ἀπόλλων εἰ καλῶς ἐθέσπισεν.
ΗΛ. τέθνηκεν ἡ τάλαινα; ΟΡ. μηκέτ᾽ ἐκφοβοῦ
μητρῷον ὥς σε λῆμ᾽ ἀτιμάσει ποτέ.
ΗΛ. ‹ . . . ›
ΟΡ. ‹ . . .  ›
ΧΟ. παύσασθε. λεύσσω γὰρ Αἴ-
γισθον ἐκ προδήλου
ΟΡ. ‹ . . . ›
1430 ΗΛ. ὦ παῖδες, οὐκ ἄψορρον; ΟΡ. εἰσορᾶτέ που
τὸν ἄνδρ᾽ ἐφ᾽ ἡμῖν ‹ . . . ›
ΗΛ. ‹ . . . ›
χωρεῖ γεγηθὼς οὗτος ἐκ προαστίου.
ΧΟ. βᾶτε κατ᾽ ἀντιθύρων ὅσον τάχιστα,
νῦν, τὰ πρὶν εὖ θέμενοι, τάδ᾽ ὡς πάλιν.
1435 ΟΡ. θάρσει, τελοῦμεν. ΗΛ. ᾗ νοεῖς ἔπειγέ νυν.
ΟΡ. καὶ δὴ βέβηκα. ΗΛ. τἀνθάδ᾽ ἂν μέλοιτ᾽ ἐμοί.
ΧΟ. δι᾽ ὠτὸς ἂν παῦρά γ᾽ ὡς
ἠπίως ἐννέπειν
1440 πρὸς ἄνδρα τόνδε συμφέροι, λαθραῖον ὡς
ὀρούσῃ πρὸς δίκας ἀγῶνα.

***

ΗΛΕ. Σε λίγο, φίλες μου ακριβές, τελειώνουν
οι άντρες το έργο· μα περίμενε
1400 και σώπα. ΧΟΡ. Πώς; τί λοιπόν κάνουν τώρα;
ΗΛΕ. Εκείνη τη νεκρική στολίζει υδρία
για την ταφή, κι οι δυο τους στέκουν δίπλα.
ΧΟΡ. Και συ γιατ᾽ ήρθες έξω; ΗΛΕ. Να φυλάξω
μην τύχει και περάσει ο Αίγιστος μέσα
χωρίς να πάρομε είδηση. ΚΛΥ. Βοήθεια, οϊμένα,
σπίτι έρημο από φίλους και γεμάτο
από φονιάδες! ΗΛΕ. Κάποιος από μέσα
φωνάζει· δεν ακούτε και σεις, φίλες;
ΧΟΡ. Άκουσα ανήκουστα
η δύστηνη κι έφριξα.
ΚΛΥ. Δυστυχία σε μένα· Αίγιστε, πού είσαι;
1410 ΧΟΡ. Άκου, πάλι φωνάζει κάποιος. ΚΛΥ. Ω παιδί μου,
παιδί, λυπήσου εκείνη που σ᾽ εγέννα.
ΗΛΕ. Μα εσύ δεν τον λυπήθηκες αυτόν,
ούτε και τον πατέρα που τον γέννα.
ΧΟΡ. Ω πόλη, ω δύστυχη γενιά,
η μοίρα την ημέρ᾽ αυτή
σε καταλεί, σε καταλεί.
ΚΛΥ. Με χτύπησε, ωχ! ΗΛΕ. Χτύπ᾽ αν μπορείς διπλή!
ΚΛΥ. Ξανά, οϊμέ! ΗΛΕ. Είθ᾽ έτσι και του Αιγίστου!
ΧΟΡ. Πιάνουν οι Κάταρες, ζούνε
εκείνοι που κείτουνται κάτω απ᾽ τη γη,
κι οι από καιρό πεθαμένοι
1420 παίρνουνε πίσω το γαίμα
αυτών που τους είχαν σκοτώσει.

Μα ιδού τους, βγαίνουν και ματοβαμμένα
στάζουν τα χέρια απ᾽ τη θυσία του Άρη,
και δε μπορώ να τους καταδικάσω.
ΗΛΕ. Πώς είστε, Ορέστη; ΟΡΕ. Όσο για τα μέσα
καλά, αν εχρησμοδότησε ο Απόλλων
καλά. ΗΛΕ. Και πέθανε, η δυστυχισμένη;
ΟΡΕ. Πια μη φοβάσαι πως θα σ᾽ ατιμάζουν
οι τρόποι της μητέρας σου. ΧΟΡ. Σωπάτε,
βλέπω τον Αίγιστο· αυτός βέβαια είναι.
1430 ΗΛΕ. Γρήγορα, τραβηχτείτε σεις. ΟΡΕ. Και πού
τον βλέπετε; Είν᾽ εδώ κοντά μας;
ΗΛΕ. Φαιδρός απ᾽ τα προάστια προβαίνει.
ΧΟΡ. Μπείτε ευτύς, γρήγορα, πίσω απ᾽ τις πόρτες,
κι είθε την πρώτη σας επιτυχία
κι η δεύτερη ν᾽ ακολουθήσει τώρα.
ΟΡΕ. Μην έχεις φόβο κι όλα θα τελειώσουν
με το καλό. ΗΛΕ. Λοιπόν γρήγορα κάνε,
καθώς και συ το ᾽χεις στο νου. ΟΡΕ. Νά, φεύγω.
ΗΛΕ. Όσο για εδώ, πάνω μου εγώ τα παίρνω.
ΧΟΡ. Θενα ωφελούσε καν λίγα
να του ᾽λεγες λόγια με τόνο
σαν μαλακό για τ᾽ αυτί του,
1440 για να ᾽πεφτε ανίδεος μέσα
σ᾽ αυτό τον αγώνα της Δίκης.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 3. Τέχνη και τεχνική της ομηρικής αφήγησης

3.2. Προφορική και γραπτή αφήγηση

Η καθημερινή αφήγηση είναι προφορική, πληροφοριακή, σύντομη στην έκτασή της, αυθόρμητη στη διατύπωσή της, με ευκαιριακό περιεχόμενο, το οποίο αφορά άμεσα τόσο τον αφηγητή όσο και τους παρόντες ακροατές. Αντίθετα, η έντεχνη αφήγηση συχνά καταφεύγει στη γραφή, ενώ με το ερεθιστικό της θέμα και με την επιμέλεια της έκφρασης διεγείρει τη φαντασία του ακροατή, τον μεταφέρει σε άλλο χώρο και χρόνο, και τον απομακρύνει από την καθημερινή φορτική φροντίδα, ώστε, για λίγο έστω, να ξεχαστεί. Η δεύτερη αυτή μορφή αφήγησης ανοίγει τον δρόμο στη λογοτεχνία, η οποία όμως κατά περίπτωση μπορεί να ενσωματώνει στα κείμενά της στοιχεία και της καθημερινής αφήγησης, εφόσον αυτά εξυπηρετούν την αφηγηματική σκηνοθεσία.

Η αφήγηση, καθημερινή ή έντεχνη, είναι εξ ορισμού αναδρομική· αναφέρεται δηλαδή στο παρελθόν, με σκοπό όμως να μεταφέρει το παρελθόν στο παρόν του αφηγητή και του ακροατή. Το παρόν στην προκειμένη περίπτωση δηλώνεται, όπως θα δούμε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στην αρχή της αφήγησης· στο σημείο κυρίως εκείνο όπου ο αφηγητής απευθύνεται (ο τεχνικός όρος είναι «αποστρέφεται») στους ακροατές του ή και στη Μούσα. Όσο για το παρελθόν της αφήγησης, αυτό προσδιορίζεται με ρήματα συντελικού χρόνου (παρατατικού, αορίστου, παρακειμένου και υπερσυντελίκου) και με χρονικά επιρρήματα. Στην καθημερινή αφήγηση ο παρελθοντικός χρόνος ακολουθεί σχεδόν πάντα γραμμική εξέλιξη· προηγείται δηλαδή αφηγηματικά ό,τι και ως περιστατικό προηγήθηκε, και έπεται εκείνο που αμέσως μετά ακολούθησε. Στην έντεχνη όμως αφήγηση ο γραμμικός αυτός κανόνας μπορεί και να ανατραπεί, οπότε ο παρελθοντικός χρόνος πηγαίνει μπρος πίσω. Ή, όπως αλλιώς λέμε, «εγκιβωτίζεται» το πριν μέσα στο μετά. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται με παραδειγματικό τρόπο στην Οδύσσεια, ενώ η Ιλιάδα, φαινομενικά τουλάχιστον, ορίζει τον παρελθοντικό της χρόνο γραμμικά.

Η διαφορά ανάμεσα στην πεζή και στην έμμετρη αφήγηση εντοπίζεται, όπως είπαμε ήδη, στον ρυθμό και στο επαναλαμβανόμενο μέτρο της. Μολονότι δεν αποκλείεται να έχει και η πεζή αφήγηση έναν δικό της εναλλασσόμενο ρυθμό, που άλλοτε και αλλού την κάνει ταχύρρυθμη, άλλοτε και αλλού αργόρρυθμη. Η έμμετρη ωστόσο αφήγηση εξελίσσεται σε ποιητική και με άλλα στοιχεία, πέραν του ρυθμού και του μέτρου της. Ειδικότερα, η επική ποίηση προσδιορίζεται: από την ιδιόρρυθμη γλώσσα της, τις επαναλαμβανόμενες τυπικές της εκφράσεις και σκηνές, τα τυπικά της θέματα και μεγαθέματα. Τα στοιχεία αυτά περιορίζουν αλλά δεν εξαφανίζουν την πρωτοτυπία της. Το κυριότερο ωστόσο διακριτικό της επικής αφήγησης, της ποίησης γενικότερα, στην αρχαία Ελλάδα αναγνωρίζεται στη μουσική της εξάρτηση. Οι Μούσες και ο μουσικός και μουσηγέτης θεός Απόλλων όχι μόνο εμπνέουν τον ποιητή, αλλά και του υπαγορεύουν κατά κάποιον τρόπο το περιεχόμενο και τη σύνταξη του ποιήματός του. Η μουσική αυτή εξάρτηση προβάλλεται προγραμματικά ήδη στον πρώτο στίχο της Ιλιάδας (Μῆνιν ἄειδε, θεά) και της Οδύσσειας (Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα) και δικαιολογεί την υπόκρουση των απαγγελλομένων επών με την έγχορδη φόρμιγγα, κάτι ανάμεσα στην κιθάρα και στη λύρα.

Είμαστε ακριβώς αυτό που κάνουμε

Οι ηθικά αδύναμοι άνθρωποι προσπαθούν να υπερασπιστούν ή να εξηγήσουν τον χαρακτήρα και τις πράξεις τους στους άλλους. Αντί γι’ αυτό, πρέπει να αφήνουμε τις πράξεις μας να μιλάνε για μας. Μη λες «Δεν πρέπει να λέμε ψέματα» — ας είσαι απλώς ειλικρινής. Το να ζεις τη σοφία είναι σημαντικότερο από το να γνωρίζεις γι’ αυτήν. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να λέμε ωραία πράγματα και στο να κάνουμε ωραία πράγματα. Ας μη δίνουμε υπερβολικό βάρος στην πολυμάθεια και στην πολυπραγμοσύνη.

Είμαστε αυτό που κάνουμε, όχι αυτό που λέμε. Ο Ζαν Πολ Σαρτρ έλεγε ότι είμαστε καταδικασμένοι στην ελευθερία κι ότι κρινόμαστε από τις πράξεις μας για τις οποίες φέρουμε την αποκλειστική ευθύνη. Εξάλλου, η —συχνά εφιαλτική— κρίση των άλλων μόνο σε αυτές μπορεί να βασιστεί και όχι στις προθέσεις ενός ατόμου. Ως ιδανικό τίθεται η ελευθερία επιλογής της δράσης και η ανάληψη της ευθύνης που αναλογεί σε κάθε άνθρωπο. Το να δηλώνουμε ότι είμαστε σοφοί δεν πείθει κανέναν — αντιθέτως, οι σοφές μας πράξεις αργά ή γρήγορα θα εκτιμηθούν.

Λέει ο Επίκτητος: «Ο χτίστης δεν μας λέει: “Άκουσέ με, θα σου κάνω μια διάλεξη πάνω στο χτίσιμο”». Αναλαμβάνει την υποχρέωση να χτίσει ένα σπίτι και το χτίζει. Έτσι αποδεικνύει ότι ξέρει την τέχνη. Κάνε κι εσύ κάτι παρόμοιο: «φάε και πιες σαν άνθρωπος, περιποιήσου τον εαυτό σου, παντρέψου, κάνε παιδιά, ζήσε σαν πολίτης». Ζήσε με περιέργεια, χωρίς υπεροψία, χωρίς έπαρση και φλυαρία.

Κοιτάξτε προσεκτικά ό,τι βρίσκεται κάτω από τα πόδια σας

Σήμερα, πολλοί άνθρωποι έχουν χάσει τον βηματισμό τους – ανησυχούν πολύ και βρίσκονται σε σύγχυση· δεν ξέρουν πώς να ζήσουν τη ζωή τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αναζητούν την περιπέτεια: έτσι προσπαθούν να επιτύχουν τη διανοητική τους ισορροπία. Αλλά δεν τα καταφέρνουν. Ακόμη και αν πατήσετε το κουμπί της επανεκκίνησης στη ζωή, η περιπέτεια παραμένει μακριά από την καθημερινότητά σας.

Όταν επιστρέφετε στην κανονικότητα, το άγχος συσσωρεύεται και το μυαλό κατατρίβεται με μικροπράγματα. Νιώθετε φορτωμένοι, και τότε αναζητάτε πάλι κάτι εξαιρετικό. Μήπως αυτός ο φαύλος κύκλος σάς φαίνεται γνωστός;

Ανεξάρτητα από το πόσο σας στρεσάρει η πολυπλοκότητα της ζωής, το ν’ αλλάξετε τα πράγματα δεν είναι απλή υπόθεση. Αν ο κόσμος δε λειτουργεί όπως θέλετε, ίσως είναι προτιμότερο να αλλάξετε εσείς οι ίδιοι. Τότε, ανεξάρτητα από το πώς είναι ο κόσμος γύρω σας, θα μπορείτε να κινείστε άνετα και εύκολα.

Η αταξία στο μυαλό σας φαίνεται στα πόδια σας

Λένε, από παλιά, ότι μπορούμε να πάρουμε πολλές πληροφορίες για ένα σπίτι από την είσοδο κιόλας – ειδικά στα ιαπωνικά σπίτια, όπου, μπαίνοντας, βγάζουμε τα παπούτσια μας. Από το αν τα παπούτσια είναι ευθυγραμμισμένα ή άνω κάτω βγάζουμε συμπέρασμα για τη διανοητική κατάσταση των ενοίκων. Αυτή η λεπτομέρεια αποκαλύπτει πολλά.

Στο Ζεν υπάρχει η εξής προτροπή: «Κοιτάξτε προσεκτικά ό,τι βρίσκεται κάτω από τα πόδια σας». Το νόημά της είναι κυριολεκτικό, αλλά υποδηλώνει επίσης ότι εκείνοι που δε δίνουν προσοχή στα βήματά τους δεν μπορούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους και δεν ξέρουν πού πηγαίνει η ζωή τους. Ίσως ακούγεται υπερβολή, αλλά ένα τέτοιο μικροπραγματάκι μπορεί να έχει τεράστια σημασία για τον τρόπο ζωής.

Όταν γυρίζετε στο σπίτι, βγάλτε τα παπούτσια σας και παρατάξτε τα με φροντίδα στην μπροστινή πόρτα. Γι’ αυτή την απλή κίνηση χρειάζονται μόνο τρία δευτερόλεπτα.

Καλλιεργώντας αυτή τη συνήθεια, τα πάντα στη ζωή σας θα γίνουν με ανεξήγητο τρόπο καθαρότερα και ομαλότερα. Η ζωή σας θα ομορφύνει. Τέτοια είναι η ανθρώπινη φύση. Αρχικά, προσπαθήστε να στρέψετε την προσοχή σας στα πόδια σας. Ευθυγραμμίζοντας τα παπούτσια σας, κάνετε το επόμενο βήμα στην πορεία σας.

ΣΟΥΝΜΙΟ ΜΑΖΟΥΝΟ, ΖΕΝ Ή η τέχνη της απλής ζωής

Προκαλείς τις άσχημες σκέψεις να γίνουν πραγματικότητα

Έχετε ποτέ σκεφτεί ότι οι σκέψεις που περνούν από το μυαλό μας ευθύνονται για όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή μας; Αυτό που σκεφτόμαστε είναι ουσιαστικά αυτό το οποίο ζούμε.

Η σκέψη μας επηρεάζει την συμπεριφορά μας, την διάθεση μας, τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, τις πράξεις και τις αντιδράσεις μας στο περιβάλλον. Άρα αυτό που συμβαίνει στο μυαλό μας είναι η ζωή μας η ίδια!

Η δύναμη του μυαλού αποτελεί το δεύτερο δυνατότερο εργαλείο μας μετά από την δύναμη της ψυχής η οποία μπορεί σε πολλές καταστάσεις να μας δώσει ακόμα και υπεράνθρωπη θέληση ή υπεράνθρωπες δυνάμεις. Πρέπει λοιπόν να είμαστε προσεχτικοί για το τι σκεφτόμαστε και πως το σκεφτόμαστε!

Σκεφτείτε ότι το μυαλό σας λειτουργεί σαν μια μονάδα αναπαραγωγής εικόνας. Οι εικόνες που προέρχονται από την σκέψη μας πολλές φορές παίρνουν σάρκα και οστά μέσα στο μυαλό μας και είτε μας φοβίζουν, είτε μας δίνουν την δύναμη να δημιουργήσουμε, είτε μας εμπνέουν, είτε μας κάνουν να ονειρευόμαστε.

Οι αρνητικές σκέψεις μας δημιουργούν αρνητικές εικόνες και συνεπώς και αρνητικές αντιδράσεις τις οποίες και εκφράζουμε προς το περιβάλλον μας. Το ίδιο συμβαίνει και με τις θετικές μας σκέψεις που κάνουν ακριβώς την αντίθετη δουλειά προς όφελος μας.

Πως μπορούμε να κάνουμε ριζικές αλλαγές στη ζωή μας; Έχετε αναρωτηθεί ποτέ;

Οι αλλαγές στην ζωή μας είναι εφικτές μόνο όταν μπορούμε να ελέγχουμε την σκέψη μας, να φιλτράρουμε τον αρνητισμό και να προβάλλουμε μόνο τα θετικά και την ομορφιά που περιέχει η ζωή μας. Αυτή είναι η δύναμη της σκέψης μας!

Μπορούμε λοιπόν, εκτός από θετικές σκέψεις να κάνουμε δημιουργικές σκέψεις. Να προγραμματίζουμε, να σχεδιάζουμε και να βάζουμε στόχους για το αύριο. Παράλληλα, με την δύναμη της δημιουργικής σκέψης μπορούμε άμεσα να επηρεάσουμε και τους γύρω μας. Μπορούμε να τους εμψυχώσουμε, να τους εμπνεύσουμε, να τους δώσουμε κίνητρα και να τους μεταδώσουμε ενέργεια και όραμα. Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας να σκέφτεται δημιουργικά. Ξεκινώντας από τα απλά, καθημερινά πράγματα που έχουμε στο πρόγραμμα μας, μπορούμε σε πρώτο στάδιο να οργανώνουμε τη σκέψη μας για το πως θα υλοποιήσουμε αυτά που έχουμε να κάνουμε.

Σε δεύτερο στάδιο, δημιουργικά, προσπαθούμε να βρούμε τρόπους για να απλουστεύσουμε και να διευκολύνουμε τις καθημερινές μας υποχρεώσεις πράγμα που θα έχει σαν αποτέλεσμα την εξοικονόμηση του προσωπικού μας χρόνου που είναι απαραίτητος για την προσωπική μας βελτίωση.

Στο τρίτο στάδιο και αφού έχουμε λύσει κάποια από τα λειτουργικά προβλήματα της καθημερινότητας μας, μπορούμε να διοχετεύσουμε την δύναμη της σκέψης μας στο να οραματιστούμε τα επόμενα βήματα στην ζωή μας, στις προσωπικές μας σχέσεις στην καριέρα μας και στην οικογένεια μας.

Οι σκέψεις μας έχουν την ιδιότητα να περνούν και να αποθηκεύονται στο υποσυνείδητο μας το οποίο μπορεί να επηρεάσει την συμπεριφορά μας και τις αντιδράσεις μας. Οι σκέψεις που έχουμε μοιραστεί με άλλους ανθρώπους, τους προδιαθέτουν θετικά ή αρνητικά απέναντι μας, τους δημιουργούν αισθήματα σεβασμού ή αγάπης, συναισθήματα θυμού. Οι σκέψεις μας δημιουργούν δράση και αντίδραση και στον ψυχικό μας κόσμο αλλά και στον κόσμο που μας περιβάλλει.

Ονειρευτείτε! Η δύναμη της σκέψης σας μπορεί να σας μεταφέρει σε κάποια υπέροχη στιγμή που νιώθατε ευτυχισμένοι, στην παραλία από το νησί των διακοπών σας! Σας μεταφέρει ήχους, χρώματα, μυρωδιές, ανθρώπους… δεν είναι εντυπωσιακό;

Ονειρευτείτε τώρα… πως θα θέλατε να είναι η ζωή σας, η σχέση σας, η δουλειά σας και σκεφτείτε το όσο πιο έντονα μπορείτε με όσο πιο πολλές λεπτομέρειες! Αυτή η σκέψη σας κάνει να νιώσετε όμορφα; Αυτή η σκέψη σας δίνει κίνητρα να προσπαθήσετε να φτάσετε στο σημείο το οποίο ονειρευτήκατε; Ναι! Πρέπει να την κάνετε καθημερινά αυτή τη σκέψη, ξανά και ξανά και ξανά!

Εγκαταστήστε λοιπόν ένα καινούργιο λειτουργικό στον εγκέφαλο σας που θα τον κάνει να σκέφτεται πάντα θετικά, θα αγνοεί τους φόβους και δεν θα τους μετατρέπει σε εικόνες, θα αγνοεί τις κακές σκέψεις για πιθανές αποτυχίες και θα τις μετατρέπει σε μια μεγάλη εικόνα επιτυχίας και αυτοπεποίθησης . Θα δείτε ότι με την πάροδο του χρόνου και η ζωή σας θα γίνει πιο όμορφη και θα πλησιάζει την ζωή που ονειρευτήκατε αλλά και η συμπεριφορά σας θα γίνει πιο αποτελεσματική και πιο αποδεκτή από το περιβάλλον σας.

Πολεμήστε τις κακές σκέψεις από την ρίζα τους και μην τις αφήνετε να ανεβαίνουν στην επιφάνεια. Στο χέρι σας είναι… ή μάλλον στο μυαλό σας!

Η ζήλια που ο ύπουλος άνθρωπος νιώθει για τις αρετές των άλλων, γίνεται ανομολόγητος φθόνος

Χαρακτηριστικά δείγματα περιγραφών του φιλοσόφου είναι τα μαθήματα που αφορούν στον ύπουλο άνθρωπο και στον φθόνο. Εκεί ο Καντ υποστηρίζει ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον ύπουλο εχθρό και στον δηλωμένο εχθρό: ο πρώτος, κρυφός και κόλακας, είναι αποτρόπαιος αν συγκριθεί με τον δεύτερο, ακόμη και όταν η κακία του τελευταίου μπορεί να γίνει πολύ βίαιη. Γιατί μπορούμε να αμυνθούμε, εξηγεί ο φιλόσοφος, εναντίον της δηλωμένης εχθρότητας, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα εναντίον της ύπουλης συμπεριφοράς, η οποία, αν είχε γίνει καθολικός κανόνας, θα είχε εξαφανίσει κάθε ίχνος εμπιστοσύνης στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Στην προκειμένη περίπτωση ο συνήθως ήρεμος και ειρηνικός Καντ προτιμά απερίφραστα την «άγρια βία» της συμπεριφοράς του δηλωμένου εχθρού, από την ήρεμη και γλυκερή όψη του ύπουλου ανθρώπου. Στον τελευταίο, σημειώνει ο φιλόσοφος, έχει «στεγνώσει η πηγή του καλού».

Πώς όμως εξηγούνται ο ύπουλος άνθρωπος και η συμπεριφορά του; Ο Καντ υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι έχουμε δύο τρόπους για να αξιολογήσουμε τον εαυτό μας: είτε να συγκριθούμε με την Ιδέα της τελειότητας είτε να συγκριθούμε με τον διπλανό μας. Το πρώτο κριτήριο, κάπως δύσκολο προφανώς στην εφαρμογή του, είναι το καλό· το δεύτερο είναι επικίνδυνο, γιατί αν διαλέξουμε έναν χειρότερο από μας είμαστε σίγουροι για το αποτέλεσμα της σύγκρισης. Αλλά οι άνθρωποι είμαστε έτσι φτιαγμένοι, ώστε συνήθως «να φροντίζουμε να συγκρινόμαστε με τους χειρότερους παρά με τους καλύτερους, γιατί έτσι μπορούμε να αποκτήσουμε εύκολα μια λαμπρή εικόνα του εαυτού μας».

Στην περίπτωση όμως που η ζωή μάς αναγκάζει να συγκριθούμε με ανθρώπους που οι αρετές τους ξεπερνούν εμφανώς τις δικές μας, έχουμε δύο τρόπους να αντιμετωπίσουμε τη δυσάρεστη σύγκριση: είτε να επιχειρήσουμε να κατακτήσουμε με τις δικές μας δυνάμεις τις αρετές που ζηλεύουμε στους άλλους είτε να επιχειρήσουμε να μειώσουμε τις αρετές αυτές. «Επειδή η δεύτερη μέθοδος είναι πιο βολική, οι άνθρωποι προτιμούν να μειώνουν την αξία των άλλων παρά να αυξάνουν τη δική τους». Βιρτουόζος στην άσκηση αυτής της μεθόδου είναι ακριβώς ο ύπουλος άνθρωπος, όχι όμως τόσο γιατί κρίνει τη μέθοδο βολική, αλλά γιατί ο ίδιος δεν μπορεί να επιλέξει καμία άλλη. Πράγματι η ζήλια που νιώθουμε για τις αρετές των άλλων, νόμιμη σύμφωνα με τον Καντ γιατί είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση, στον ύπουλο άνθρωπο, που γνωρίζει ότι δεν έχει το σθένος να αντέξει την ευθεία αναμέτρηση, γίνεται ανομολόγητος φθόνος που «τρώει τα σωθικά». Αυτός ο φθόνος ονομάζεται από τον φιλόσοφο διαβολικός, «στο μέτρο που είναι τόσο έντονα ανεπτυγμένος σε έναν άνθρωπο, ώστε να ξεπερνά τα όρια της ανθρώπινης φύσης».

Μόνο που η υπέρβαση, στην προκειμένη περίπτωση, γίνεται προς τα κάτω: ο διαβολικός φθόνος έχει κάτι το κτηνώδες, «κάτι που θυμίζει το αρπακτικό που κοιμάται μέσα μας και που δεν καταφέρνουμε να υποτάξουμε». Η πηγή αυτών των γνωρισμάτων μας είναι άγνωστη, ομολογεί ο Καντ, και δέχεται ότι υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης που δεν θεμελιώνονται πουθενά. Η μόνη διέξοδος είναι η αναλογία: «Ορισμένα ζώα έχουν την τάση να αρπάζουν ό,τι βρεθεί μπροστά τους, ακόμη και όταν αυτό που άρπαξαν τους είναι εντελώς άχρηστο. Και όλα συμβαίνουν σαν να έχει διατηρηθεί στον άνθρωπο κάτι από αυτή την κτηνώδη φύση».

Δύναμη είναι τα βουβά δάκρυα, όταν σου λένε “εσύ αντέχεις”

Δεν είμαστε άτρωτοι. Σπάμε! Όσο και αν δείχνουμε δυνατοί. Όσο και αν χαμογελάμε και αν λέμε πως όλα είναι καλά, σπάμε! Κλαίμε! Απογοητευόμαστε! Ρωτάμε γιατί, φέρουμε λύπη στο πρόσωπό μας. Την καμουφλάρουμε όμως καλά.

Ντύνουμε τον πόνο με χαμόγελο. Ενώνουμε τα κομμάτια μας με σελοτέιπ και όσο κρατήσουν. Και έτσι βγαίνουμε. Βγαίνουμε έξω, σφίγγοντας τα δόντια και παίρνοντας μία τεράστια ανάσα.

Είναι στη φύση του ανθρώπου να σπάει και να σηκώνεται πάλι. Ξέρεις όμως πια είναι η διαφορά μας ; Πως εμείς την στεναχώρια μας δεν την αφήνουμε να φανεί. Εμείς δεν «χτυπάμε» με λέξεις τον άλλον όταν είμαστε πιεσμένοι.

Εμείς χαμογελάμε και μας λένε «Αντέχεις, όλα στην ζωή σου είναι μία χαρά, τι άλλο θέλεις..» τη στιγμή που αιμορραγούμε, που θέλουμε να ουρλιάξουμε, να τα σπάσουμε όλα.

Εμείς όμως λυγίζουμε στο σπίτι μας. Κλαίμε κοιτάζοντας τον καθρέφτη μας και ύστερα ρίχνουμε νερό στο πρόσωπό μας και βγαίνουμε, με όσες πληγές, ανοιχτές ή μη, έξω να κατακτήσουμε τον κόσμο. Να βοηθήσουμε όσους μας χρειάζονται. Να πούμε μία καλή κουβέντα σε όποιον έχει ανάγκη. Και εκείνο το αναθεματισμένο «εσύ δεν έχεις ανάγκη» να το πατήσουμε κάτω.

Γιατί δεν θέλουμε την λύπηση κανενός, μονάχα την αγάπη. Γιατί στη δυστυχία του άλλου, οι άνθρωποι χαίρονται πιο πολύ από ότι τη χαρά. Γιατί δίπλα μας, θα πρέπει να βρίσκονται ελάχιστοι και όσοι νοιάζονται πραγματικά. Εκείνοι που μπορούν να δουν πίσω από το χαμόγελό μας, πως χρειαζόμαστε μία αγκαλιά γιατί δεν είμαστε καλά, διότι έχουμε αντέξει αρκετά!

Η μητέρα της κατάθλιψης

Λένε ότι όποιος γνωρίζει την αγάπη είναι καταδικασμένος να γνωρίσει και τη θλίψη. Αυτό, από μόνο του, καθιστά την αγάπη τραγική φιγούρα όμως, ευθύνεται εκείνη για την ενδεχόμενη θλίψη; Καλό θα ήταν, πριν μιλήσουμε για τη θλίψη, να ξεκινήσουμε ορίζοντας την αγάπη όπως ακριβώς είναι... Ακραιφνής. Καθαρή, δηλαδή, από κάθε συναίσθημα αφού η αγάπη δεν είναι συναίσθημα αλλά πράξη.

Ας το εξηγήσουμε περαιτέρω και ας προσπαθήσουμε να το κάνουμε περισσότερο κατανοητό...

Ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς στη δημιουργία των σχέσεων είναι η κάθεξη. Η κάθεξη, είναι η διαδικασία κατά την οποία αφομοιώνουμε τον άλλο… Τον αποκτούμε! Συγκεκριμένα, η επένδυση συναισθήματος από τη μεριά μας “ντύνει” τον άλλο με την ίδια, μοναδική, συναισθηματική απόχρωση που έχουμε εμείς, κάνοντάς τον να φαντάζει κομμάτι του εαυτού μας. Η κάθεξη, λοιπόν, είναι η προέκταση του εαυτού μας στον άλλο, η οποία είναι ραμμένη με την κλωστή της επιθυμίας.

Όπως, ακριβώς, επενδύουμε έτσι όταν ο άλλος απομακρύνεται από εμάς νιώθουμε την απώλεια ενός κομματιού του εαυτού μας. Στην ουσία, η απομάκρυνση του άλλου συμβολίζει έναν συναισθηματικό ακρωτηριασμό αφού, πλέον, τον ορίσαμε ως μέρος μας και όχι ως ξεχωριστή οντότητα. Η εμπειρία αυτή, λοιπόν, γεννά τον πόνο τον οποίο, αν δεν αποδεχτούμε, καταλήγει σε κατάθλιψη. Πώς, όμως, σχηματίζεται, ακριβώς, η κατάθλιψη και τίνος αποτέλεσμα είναι;

Όπως και σε ένα πεδίο μάχης η θλίψη είναι ο απόηχος της σύγκρουσης. Η σύγκρουση, αυτή, είναι ενδόμυχη και εσωτερική και αφορά την επίθεση του Εγώ – του συνειδητού κομματιού του εαυτού μας – στο αντικείμενο που μας έθλιψε. Επειδή, όμως, το αντικείμενο αυτό υπήρξε αντικείμενο αγάπης, το Εγώ καταλήγει να επιτίθεται στα εσωτερικευμένα κριτήρια που το ανάγκασαν να το μισήσει. Σκεφτείτε το Εγώ σαν έναν απείθαρχο στρατιώτη ο οποίος αρνείται να σηκώσει το ξίφος του σε αυτόν που αγαπά και επιτίθεται σε αυτόν που το διέταξε να το κάνει… Το Υπερεγώ! Σηκώνει το ξίφος, λοιπόν, και δημιουργεί μία πληγή που πονά τον ίδιο διατηρώντας τη θλίψη εγκλωβισμένη μέσα του αντί να την αφήσει να εκτονωθεί.

Η μάχη συνεχίζεται καθώς ο καταθλιμμένος αρνείται να δεχτεί ότι αυτό που αγάπησε τόσο, τον πλήγωσε και τόσο και – ως εκ τούτου – αρνείται να αποκολληθεί από αυτό. Αντιθέτως, καθώς βλέπει λαβωμένο τον εσωτερικό του ψυχισμό – που είναι πλέον συνυφασμένος με το αντικείμενο που τον έβλαψε – προσπαθεί να τον ιάνει γινόμενος ο ίδιος ξενιστής του. Κυοφορεί κατά ένα τρόπο, δηλαδή, τον άλλο όπου εξακολουθεί να τον ραίνει με συναισθήματα αγάπης, συντηρώντας την ψευδαίσθηση ότι αυτός απλά νοσεί και χρειάζεται χρόνο για να αναρρώσει αντί να αποδεχτεί ότι τέλειωσε.

Φυσικά όσο διατηρεί αυτή την πεποίθηση είναι καταδικασμένος να υποφέρει ακριβώς όπως θα υπέφερε κάποιος που κρατά ένα σπαθί χωμένο μέσα του επειδή το “μέταλλό” του είναι πολύ πολύτιμο για να το αποχωριστεί.

Παρόλα αυτά, θα έλεγε κανείς ότι αυτή η αναπαράσταση θα γεννούσε συναισθήματα ευτυχίας στον εαυτό, όμως, παρά τα όσα, είναι αδύνατο να αφαιρεθεί, πραγματικά, το συναίσθημα βαθιάς αποστροφής για εκείνον που τον εγκατέλειψε… Συγχρόνως με την αγάπη, λοιπόν, επενδύεται και η οργή. Σκεφτείτε σαν να χτίζεται ένα οικοδόμημα τη μέρα και το βράδυ – οι ίδιοι – να το γκρεμίζετε. Το αποτέλεσμα είναι, τουλάχιστον, εξουθενωτικό και ευθύνεται για το αίσθημα κόπωσης που τυλίγει τον καταθλιμμένο.

Για να επιστρέψουμε στην αρχή, καταλαβαίνουμε ότι αυτό που ξεκινά τη θλίψη δεν είναι η αγάπη αλλά η αξίωση ότι στην πορεία ο άλλος έγινε κομμάτι μας και αποχωριζόμενοι αυτόν αποχωριζόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό. Εξάλλου, όπως ορίσαμε, η αγάπη δεν είναι συναίσθημα αλλά πράξη. Συγκεκριμένα, είναι το αποτέλεσμα της πράξης του να επενδύσουμε στον άλλο συναίσθημα χωρίς προσδοκία• αφού αυτή είναι η μόνη πράξη που είναι αδύνατο να καταλήξει να πονά τον εαυτό μας.

Συνοψίζοντας η κατάθλιψη είναι αλυσίδα η οποία δεν αφήνει το συναίσθημα να εκτονωθεί.

Είναι παιδί εσωτερικής σύγκρουσης όταν η επιθυμία μας συγκρούεται με τα κριτήριά μας.

Την αλυσίδα της την κρατούμε εμείς αφού εμείς είμαστε ταυτόχρονα και ευεργέτες και δέσμιοι της προκαλώντας την παγίδευση του πόνου μέσα μας• πόνου του οποίου η φύση απαιτεί μεγάλο θάρρος για να αντικρίσει κάποιος.

Για να καταφερθεί να αντιμετωπιστεί η κατάθλιψη χρειάζεται ο χρόνος να πενθήσεις… αλλά για να πενθήσεις… χρειάζεται, πρώτα, να αποδεχτείς την απώλεια…

Γιατί αγαπάς θεωρώντας πως ο απόλυτος έρωτας σε κάνει λίγο να πονάς

Ο απόλυτος έρωτας έχει κι αν έχει χιλιοτραγουδηθεί, έχει κι αν έχει υμνηθεί σε αυτή τη ζωή, ίσως και για πολλές ακόμη. Όλοι τον φανταζόμαστε, τον ποθούμε, τον ψάχνουμε ή τον δημιουργούμε. Πώς μπορεί όμως να οριοθετεί ποιος ακριβώς είναι ο απόλυτος έρωτας; Γίνεται αυτό το συναίσθημα -που από μόνο του είναι γιγάντιο και απροσδιόριστο- να μπει σε καλούπι και να το βαφτίσουμε έτσι; Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ώστε να βάλουμε τικ σε όλα τα κουτάκια και να κερδίσει την ταμπέλα του με δόξα και τιμή;

Η τρέχουσα λογική, αυτή που έχουμε δημιουργήσει δηλαδή μέσα από τις ρομαντικές ταινίες όλων των εποχών, μας συστήνει τον απόλυτο έρωτα ως εκείνον που όταν βλέπεις τον άλλον ο χρόνος σταματάει. Παγώνει η οθόνη σου, γίνεται ένα σούπερ αργό-σέξι πλάνο και το αντικείμενο του πόθου σου βρίσκεται μόνο ανάμεσα στο πλήθος αφού εσύ δεν παρατηρείς κανέναν άλλον. Στη συνέχεια ένας απόλυτος έρωτας που ξεκινά κάπως έτσι, δε θα μπορούσε να μην προχωρήσει με ένα τέλειο πρώτο ραντεβού που όλα κυλούν μοναδικά, γελάτε κι οι δύο με τα αστεία του άλλου γιατί τα βρίσκετε υπέροχα και νιώθετε πως έχετε μπροστά σας το άλλο σας μισό. Βέβαια όσο περνά ο καιρός και φουντώνει ο έρωτας -για να είναι αληθινός- αρχίζουν κάπου τα δράματα.

Εδώ είναι το σημείο που γίνεται η μεγαλύτερη παρανόηση. Μάθαμε πως ένας έρωτας για να είναι αληθινός, δυνατός και μεγάλος πρέπει να είναι ατίθασος, παρορμητικός, δραματικός και να περνάμε όλοι τα πάθη του Χριστού. Ερωτικά πάθη, ζήλιες, σκηνές, τραβολογήματα στους δρόμους, «Σ’ αγαπώ» που ακούγονται με λυγμούς έξω από πόρτες και παράθυρα κλειστά, κλεμμένα μάτια και φωνές που φωνάζουν να γυρίσει κάποιος πίσω, αναπάντητες κλήσεις παντού και πόσα ακόμα τέτοια πικάντικα έχουν κάνει όλο τον κόσμο να νιώθει πως η σχέση του δεν έχει ένταση και πάθος. Καθόμαστε όλοι στον καναπέ μας, ρίχνουμε μια κλεφτή μάτια στο ταίρι δίπλα μας που χαλαρώνει ανέμελο κι αναρωτιόμαστε «τι σχέση είναι αυτή που δεν τσακωνόμαστε ποτέ; Άραγε είναι ο έρωτάς του τόσο δυνατός για να με κυνηγήσει αν ανοίξω την πόρτα και φύγω;» .

Ο απόλυτος έρωτας, λοιπόν, για πολλούς είναι εκείνος που σε κάνει λίγο να πονάς. Που τα βραδιά δε σε αφήνει να κοιμηθείς και σε κάνει να νιώθεις πως καίγεσαι ολάκερος μέσα σου. Ένα μικρό βασανιστήριο σαν να λέμε. Όλα αυτά βέβαια είναι υπέροχα για συγγραφείς και ποιητές όμως στην πραγματική ζωή είναι κάτι που όντως θα το θέλαμε; Καλώς ή κακώς η ζωή μας απέχει πολύ από τα ερωτικά μυθιστορήματα κι εμείς από τους ήρωες αυτών. Η ένταση του πάθους θα γυρίσει αργά ή γρήγορα σαν μπούμερανγκ επάνω στα κεφάλια μας αφού δεν μπορεί κανείς να ζει με τέτοιους ρυθμούς για μεγάλο διάστημα. Είναι εντελώς παράδοξο αν το σκεφτούμε καλά, πως ένα τόσο ευλογημένο συναίσθημα αντί να μας κάνει χαρούμενους μας δημιουργεί πόνο.

Καθαρίζοντας λίγο το τοπίο από τα τοξικά απόβλητα του αμερικανικού σινεμά, ο απόλυτος έρωτας δεν είναι αυτός που κυνηγιέστε στα αεροδρόμια και κλαίτε περαστικά· ο απόλυτος έρωτας είναι εκείνος που ενώ κλαις για κάτι που σε πονά σε παίρνει αγκαλιά και σκουπίζει τα μάτια σου. Ο απόλυτος έρωτας είναι εκείνος που σε ρωτάει αν πείνας κι αν είσαι κουρασμένος. Ο απόλυτος έρωτας είναι εκείνος που μέτρα και φίλα τις ραγάδες στο κορμί σου, χαϊδεύει τα σημάδια σου. Απόλυτος έρωτας είναι ηρεμεί ο ένας τον άλλον και όχι να τον εξάπτει. Απόλυτος έρωτας δεν είναι να φιλιέστε κάτω από τη βροχή ύστερα από έναν καβγά, αλλά να λες συγγνώμη όταν φταις πριν προλάβεις να καβγαδίσεις. Το μυαλό μας είναι γεμάτο λάθος εικόνες, λάθος προτεραιότητες κι επιθυμούμε πράματα που τελικά δε φέρνουν την ευτυχία. Κυνηγάμε το ανέφικτο που αν καθίσουμε και το εξετάσουμε προσεκτικά με λογική δε θα θέλαμε να το ζήσουμε και δε θα το ευχόμασταν και σε κανέναν.

Ο απόλυτος έρωτας δε θέλει ένταση για να είναι αναμμένος, θέλει ηρεμία και καθαρή ψυχή. Υπάρχει πιο όμορφο πράγμα από το να νιώθεις ασφάλεια δίπλα στον σύντροφό σου;