ΠΛΑΤΩΝ: Ἴων (530a-531b)

Η ποιητική είναι τέχνη ή αποτέλεσμα θεϊκής έμπνευσης;

[530a] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τὸν Ἴωνα χαίρειν. πόθεν τὰ νῦν ἡμῖν ἐπιδεδήμηκας; ἢ οἴκοθεν ἐξ Ἐφέσου;
ΙΩΝ. Οὐδαμῶς, ὦ Σώκρατες, ἀλλ᾽ ἐξ Ἐπιδαύρου ἐκ τῶν Ἀσκληπιείων.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Μῶν καὶ ῥαψῳδῶν ἀγῶνα τιθέασιν τῷ θεῷ οἱ Ἐπιδαύριοι;
ΙΩΝ. Πάνυ γε, καὶ τῆς ἄλλης γε μουσικῆς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί οὖν; ἠγωνίζου τι ἡμῖν; καὶ πῶς τι ἠγωνίσω;
[530b] ΙΩΝ. Τὰ πρῶτα τῶν ἄθλων ἠνεγκάμεθα, ὦ Σώκρατες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εὖ λέγεις· ἄγε δὴ ὅπως καὶ τὰ Παναθήναια νικήσομεν.
ΙΩΝ. Ἀλλ᾽ ἔσται ταῦτα, ἐὰν θεὸς ἐθέλῃ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Καὶ μὴν πολλάκις γε ἐζήλωσα ὑμᾶς τοὺς ῥαψῳδούς, ὦ Ἴων, τῆς τέχνης· τὸ γὰρ ἅμα μὲν τὸ σῶμα κεκοσμῆσθαι ἀεὶ πρέπον ὑμῶν εἶναι τῇ τέχνῃ καὶ ὡς καλλίστοις φαίνεσθαι, ἅμα δὲ ἀναγκαῖον εἶναι ἔν τε ἄλλοις ποιηταῖς διατρίβειν πολλοῖς καὶ ἀγαθοῖς καὶ δὴ καὶ μάλιστα ἐν Ὁμήρῳ, τῷ ἀρίστῳ καὶ θειοτάτῳ τῶν ποιητῶν, καὶ τὴν τούτου [530c] διάνοιαν ἐκμανθάνειν, μὴ μόνον τὰ ἔπη, ζηλωτόν ἐστιν. οὐ γὰρ ἂν γένοιτό ποτε ἀγαθὸς ῥαψῳδός, εἰ μὴ συνείη τὰ λεγόμενα ὑπὸ τοῦ ποιητοῦ. τὸν γὰρ ῥαψῳδὸν ἑρμηνέα δεῖ τοῦ ποιητοῦ τῆς διανοίας γίγνεσθαι τοῖς ἀκούουσι· τοῦτο δὲ καλῶς ποιεῖν μὴ γιγνώσκοντα ὅτι λέγει ὁ ποιητὴς ἀδύνατον. ταῦτα οὖν πάντα ἄξια ζηλοῦσθαι.
ΙΩΝ. Ἀληθῆ λέγεις, ὦ Σώκρατες· ἐμοὶ γοῦν τοῦτο πλεῖστον ἔργον παρέσχεν τῆς τέχνης, καὶ οἶμαι κάλλιστα ἀνθρώπων λέγειν περὶ Ὁμήρου, ὡς οὔτε Μητρόδωρος ὁ [530d] Λαμψακηνὸς οὔτε Στησίμβροτος ὁ Θάσιος οὔτε Γλαύκων οὔτε ἄλλος οὐδεὶς τῶν πώποτε γενομένων ἔσχεν εἰπεῖν οὕτω πολλὰς καὶ καλὰς διανοίας περὶ Ὁμήρου ὅσας ἐγώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εὖ λέγεις, ὦ Ἴων· δῆλον γὰρ ὅτι οὐ φθονήσεις μοι ἐπιδεῖξαι.
ΙΩΝ. Καὶ μὴν ἄξιόν γε ἀκοῦσαι, ὦ Σώκρατες, ὡς εὖ κεκόσμηκα τὸν Ὅμηρον· ὥστε οἶμαι ὑπὸ Ὁμηριδῶν ἄξιος εἶναι χρυσῷ στεφάνῳ στεφανωθῆναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Καὶ μὴν ἐγὼ ἔτι ποιήσομαι σχολὴν ἀκροάσασθαί [531a] σου, νῦν δέ μοι τοσόνδε ἀπόκριναι· πότερον περὶ Ὁμήρου μόνον δεινὸς εἶ ἢ καὶ περὶ Ἡσιόδου καὶ Ἀρχιλόχου;
ΙΩΝ. Οὐδαμῶς, ἀλλὰ περὶ Ὁμήρου μόνον· ἱκανὸν γάρ μοι δοκεῖ εἶναι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἔστι δὲ περὶ ὅτου Ὅμηρός τε καὶ Ἡσίοδος ταὐτὰ λέγετον;
ΙΩΝ. Οἶμαι ἔγωγε καὶ πολλά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πότερον οὖν περὶ τούτων κάλλιον ἂν ἐξηγήσαιο ἃ Ὅμηρος λέγει ἢ ἃ Ἡσίοδος;
ΙΩΝ. Ὁμοίως ἂν περί γε τούτων, ὦ [531b] Σώκρατες, περὶ ὧν ταὐτὰ λέγουσιν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δὲ ὧν πέρι μὴ ταὐτὰ λέγουσιν; οἷον περὶ μαντικῆς λέγει τι Ὅμηρός τε καὶ Ἡσίοδος.
ΙΩΝ. Πάνυ γε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί οὖν; ὅσα τε ὁμοίως καὶ ὅσα διαφόρως περὶ μαντικῆς λέγετον τὼ ποιητὰ τούτω, πότερον σὺ κάλλιον ἂν ἐξηγήσαιο ἢ τῶν μάντεών τις τῶν ἀγαθῶν;
ΙΩΝ. Τῶν μάντεων.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εἰ δὲ σὺ ἦσθα μάντις, οὐκ, εἴπερ περὶ τῶν ὁμοίως λεγομένων οἷός τ᾽ ἦσθα ἐξηγήσασθαι, καὶ περὶ τῶν διαφόρως λεγομένων ἠπίστω ἂν ἐξηγεῖσθαι;
ΙΩΝ. Δῆλον ὅτι.

***
[530a] ΣΩ. Καλώς τον Ίωνα! Πούθε μας έρχεσαι τούτη τη φορά; Από την πατρίδα σου μήπως, την Έφεσο;
ΙΩΝ. Α, όχι, Σωκράτη· από την Επίδαυρο έρχομαι, από τις γιορτές του Ασκληπιού.
ΣΩ. Ώστε λοιπόν οι Επιδαύριοι οργανώνουν τώρα και αγώνα ραψωδών προς τιμήν του θεού;
ΙΩΝ. Βεβαιότατα, και μάλιστα και για τις άλλες τέχνες.
ΣΩ. Λοιπόν τί; Έλαβες μήπως μέρος κι εσύ; Πώς μας τα πήγες;
[530b] ΙΩΝ.Το πρώτο βραβείο πήραμε, Σωκράτη
ΣΩ. Υπέροχα! Εμπρός λοιπόν, να πάρουμε και τα Παναθήναια.
ΙΩΝ. Κι αυτό θα γίνει, αν θέλει ο θεός.
ΣΩ. Στο λόγο μου, Ίωνα, πολλές φορές σας ζήλεψα εσάς τους ραψωδούς για την τέχνη σας. Από τη μια η εμφάνισή σας, στολισμένοι πάντα όπως απαιτεί η τέχνη, κι όσο γίνεται πιο όμορφοι, κι από την άλλη η υποχρέωση να καταπιάνεστε με πολλούς και καλούς ποιητές, πρώτα πρώτα με τον Όμηρο, τον μεγαλύτερο και τον πιο θεϊκό απ᾽ όλους τους ποιητές, και [530c] να μαθαίνετε στην εντέλεια τα νοήματά του, όχι μόνο τα λόγια του — ε, αυτά όλα είναι στ᾽ αλήθεια αξιοζήλευτα· γιατί δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι κανείς καλός ραψωδός, αν δεν κατανοούσε πέρα για πέρα όσα λέει ο ποιητής. Ο ραψωδός, βλέπεις, οφείλει να είναι, για όσους τον ακούνε, ο ερμηνευτής του πνεύματος του ποιητή· κι αυτό είναι αδύνατον να το κατορθώσει κάποιος που δεν γνωρίζει τί λέει ο ποιητής. Αυτά λοιπόν όλα είναι αξιοζήλευτα.
ΙΩΝ. Σωστά τα λες, Σωκράτη. Για μένα τουλάχιστον αυτό είναι το πιο κοπιαστικό στη δουλειά μου, αλλά νομίζω ότι τελικά μπορώ να μιλώ καλύτερα απ᾽ όλους τους ανθρώπους για τον Όμηρο· ούτε ο Μητρόδωρος [530d] ο Λαμψακηνός, ούτε ο Στησίμβροτος από τη Θάσο, ούτε ο Γλαύκων, ούτε άλλος κανένας ίσαμε τώρα μπόρεσε να πει τόσο πολλά και όμορφα πράγματα για τον Όμηρο, όσα εγώ.
ΣΩ. Τέλεια, Ίωνα· είναι φανερό ότι δεν θα αρνηθείς να μου δείξεις την τέχνη σου.
ΙΩΝ. Αληθινά, Σωκράτη, αξίζει να ακούσεις πόσο όμορφα παρουσιάζω τον Όμηρο· τόσο που νομίζω ότι αξίζω να με στεφανώσουν οι Ομηρίδες με χρυσό στεφάνι.
ΣΩ. Χωρίς άλλο θα μου δοθεί κάποια στιγμή η ευκαιρία να σε ακούσω· [531a] προς το παρόν όμως απάντησέ μου μονάχα σε τούτο: στον Όμηρο μόνο είσαι τόσο καλός ή και στον Ησίοδο και στον Αρχίλοχο;
ΙΩΝ. Καθόλου· μόνο στον Όμηρο. Και νομίζω πως αυτό είναι αρκετό.
ΣΩ. Υπάρχουν θέματα για τα οποία και ο Όμηρος και ο Ησίοδος λένε τα ίδια πράγματα;
ΙΩΝ. Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν, και μάλιστα πολλά.
ΣΩ. Εσύ ποιά από αυτά θα μπορούσες να ερμηνεύσεις καλύτερα: αυτά που λέει ο Όμηρος ή αυτά που λέει ο Ησίοδος;
ΙΩΝ. Το ίδιο καλά και τα δύο, [531b] Σωκράτη, όσον αφορά βέβαια αυτά για τα οποία και οι δύο λένε τα ίδια πράγματα.
ΣΩ. Για όσα όμως δεν λένε τα ίδια; Λόγου χάριν για τη μαντική, λέει κάτι ο Όμηρος, λέει και ο Ησίοδος.
ΙΩΝ. Βεβαιότατα.
ΣΩ. Λοιπόν; Όσα όμοια και όσα διαφορετικά λένε για τη μαντική αυτοί οι δύο ποιητές ποιός θα τα εξηγούσε καλύτερα: εσύ ή ένας μάντης, από τους καλούς;
ΙΩΝ. Ένας μάντης.
ΣΩ. Κι αν εσύ ήσουν μάντης και μπορούσες να ερμηνεύσεις αυτά στα οποία λένε τα ίδια πράγματα, δεν θα ᾽ξερες να ερμηνεύσεις κι εκείνα, στα οποία λένε πράγματα διαφορετικά;
ΙΩΝ. Προφανώς.