JOHANN GOTTLIEB FICHTE: Η αποστολή του λογίου

Τα Γράμματα σχετικά με την αποστολή του λογίου δημοσιεύονται το 1794, όταν ο Φίχτε καλείται να διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Ιένα. Ο σκοπός του κειμένου είναι να δείξει ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος, στο εσωτερικό της κοινωνίας, του λογίου, ο οποίος περιγράφεται από τον Φίχτε ως «εκπαιδευτής της ανθρωπότητας», και, κατά συνέπεια, ποια είναι η αξία και η σημασία της ίδιας της κουλτούρας στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας.

“Η απόκτηση της άμεσης ικανότητας από τη μία πλευρά να καταστέλλουμε και να εξαφανίζουμε τις κακές τάσεις που έχουν αναπτυχθεί πριν από το ξύπνημα της λογικής μας και της αίσθησης της αυτονομίας μας, και από την άλλη να τροποποιούμε τα εξωτερικά πράγματα και να τα θέτουμε σε αρμονία με τις έννοιές μας, η απόκτηση μιας τέτοιας ικανότητας, λέγω, ονομάζεται κουλτούρα· και παρομοίως με αυτό το όνομα προσδιορίζουμε και εκείνον τον συγκεκριμένο βαθμό κατάκτησης αυτής της ικανότητας. Η κουλτούρα έχει διαφορετικότητα μόνο ως προς τους βαθμούς· αλλά υπόκειται σε ένα άπειρο βαθμών. Είναι το τελευταίο και πιο υψηλό μέσο για να φτάσουμε στον υπέρτατο σκοπό του ανθρώπου, που είναι η πλήρης συνοχή με τον εαυτό του, αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο ον λογικό και συνετό μαζί· αυτή είναι ο υπέρτατος σκοπός, αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο ον καθαρά συνετό. Αυτή η ικανότητα πρέπει να καλλιεργείται: αυτό είναι το υψηλότερο και καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε.

Ο υπέρτατος σκοπός του ανθρώπου είναι να καθυποτάξουμε κάθε παράλογο, να το κατακτήσουμε ελεύθερα και σύμφωνα με τον νόμο μας· υπέρτατος σκοπός, ο οποίος είναι αρκούντως ανέφικτος και θα παραμείνει αιωνίως ανέφικτος εκτός εάν ο άνθρωπος πάψει να είναι άνθρωπος και γίνει θεός. Η αποστολή του ανθρώπου, επομένως, δεν είναι να φτάσει αυτόν τον στόχο. Αλλά εκείνος μπορεί και πρέπει να πλησιάζει όλο και πιο πολύ στον στόχο του: ή, επομένως, τo να πλησιάζει αδιάκοπα σε αυτόν τον στόχο να είναι η πραγματική αποστολή του ανθρώπου επειδή είναι άνθρωπος, δηλαδή επειδή είναι λογικός αλλά πεπερασμένος, επειδή είναι συνετός αλλά ελεύθερος.

Τη γνώση που έχει αποκτήσει για την κοινωνία πρέπει τώρα ο λόγιος να τη χρησιμοποιήσει προς όφελος της κοινωνίας: Πρέπει να αφυπνίσει τους ανθρώπους και να τους κάνει να καταλάβουν τις πραγματικές τους ανάγκες, να τους κάνει να γνωρίσουν τα μέσα για να τις ικανοποιήσουν. Πώς μπορεί, λοιπόν, να διασπείρει τις γνώσεις που κατέχει και πώς οφείλει να το κάνει αυτό; Η κοινωνία δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς την εμπιστοσύνη στην ειλικρίνεια και τις ικανότητες των άλλων, και αυτή η εμπιστοσύνη είναι βαθιά αποτυπωμένη στις καρδιές μας· και με μια χάρη της φύσης δεν κατέχουμε ποτέ αυτή την εμπιστοσύνη σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ όταν χρειαζόμαστε περισσότερο την ειλικρίνεια και την ικανότητα των άλλων. Ο λόγιος μπορεί να υπολογίζει σε αυτή την εμπιστοσύνη στην ειλικρίνεια και την ικανότητά του, αμέσως όταν θα την έχει κερδίσει ως οφείλει.

Επιπλέον, σε όλους τους ανθρώπους υπάρχει αυτό που μπορεί να ονομαστεί έννοια της αλήθειας, και αυτή φυσικά δεν είναι επαρκής από μόνη της, αλλά πρέπει να αναπτυχθεί, να αποδειχθεί και να εξαγνιστεί- και αυτό είναι το καθήκον του λογίου. Ο λόγιος, επομένως, μπορεί να υπολογίζει και σε αυτή την έννοια της αλήθειας. Ο λόγιος είναι ο δάσκαλος του ανθρώπινου είδους.

Αλλά δεν οφείλει μονάχα να οδηγήσει γενικά τους ανθρώπους να γνωρίσουν τις ανάγκες τους και τα μέσα με τα οποία θα ικανοποιήσουν αυτές τις ανάγκες· πρέπει, παρομοίως, πάντα και παντού να τους διδάσκει να αναγνωρίζουν τις τρέχουσες ανάγκες τους, εκείνες που παρουσιάζονται σε εκείνες τις συγκεκριμένες περιστάσεις, και να τους οδηγεί στα κατάλληλα μέσα για να φτάσουν στους σκοπούς που πρέπει να πετύχουν.

Αυτός δεν βλέπει μόνο το παρόν, βλέπει και το μέλλον- δεν βλέπει μόνο το σημείο που κατέχει τώρα η ανθρωπότητα, αλλά και αυτό που πρέπει να φτάσει.

Johann Gottlieb Fichte, Η αποστολή του λογίου