Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΩΡΙΩΝ ή ΟΡΙΩΝ ή ΟΑΡΙΩΝ ή ΟΥΡΙΩΝ ή ΩΑΡΙΩΝ

ΩΡΙΩΝ ή ΟΡΙΩΝ ή ΟΑΡΙΩΝ ή ΟΥΡΙΩΝ ή ΩΑΡΙΩΝ

(αστερισμός)

 

Υπάρχουν διάφορες παραδόσεις για την καταγωγή του Ωρίωνα. Μία τον θέλει Βοιωτό, γιο της Μινωίδας Ευρυάλης και του Ποσειδώνα ή του Υριέα· ή του Υριέα και της Κλονίας. Σε αυτή την τελευταία εκδοχή, ο Υριέας και η Κλονία δεν είχαν παιδιά. Κάποτε φιλοξένησαν τον Δία, τον Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα ή τον Ερμή και έσφαξαν ένα βόδι για χάρη τους. Ευχαριστημένοι οι θεοί τους είπαν να ζητήσουν ό,τι θέλουν και εκείνοι ευχήθηκαν να αποχτήσουν ένα παιδί. Οι θεοί ούρησαν στο δέρμα του βοδιού που είχε θυσιαστεί και το έθαψαν στη γη ή ούρησαν στη γη και από τη Γαία προήλθε ο Ουρίων / Ωρίων, που εύλογα τον αποκαλούσαν τρίπατρον.

 

Ο Απολλόδωρος παραδίδει τα εξής:

 

Αυτός [ο Ωρίων] θεωρούνταν γέννημα θρέμμα της γης και ήταν γιγαντόσωμος· ο Φερεκύδης όμως λέει ότι ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Ευρυάλης. Ο Ποσειδώνας του έδωσε το χάρισμα* να περπατά πάνω στη θάλασσα και να τη διαβαίνει. Πήρε γυναίκα του πρώτα τη Σίδη, που η Ήρα την έριξε στον Άδη, γιατί την ανταγωνίστηκε στην ομορφιά· κατόπιν πήγε στη Χίο και δεύτερη μνηστεύτηκε τη Μερόπη, την κόρη του Οινοπίωνα. Ο Οινοπίων όμως τον μέθυσε και, την ώρα που αυτός κοιμόταν, τον τύφλωσε και τον παράτησε στην ακρογιαλιά. Αυτός [ο Ωρίων] πήγε στο χαλκουργείο του Ήφαιστου και άρπαξε ένα παιδί [τον Κηδαλίωνα], το έβαλε στους ώμους του και του ζήτησε να τον οδηγήσει κατά την ανατολή. Όταν έφθασε εκεί, ξαναβρήκε το φως του καμένος από την ηλιακή ακτινοβολία** και έτρεξε να εκδικηθεί τον Οινοπίωνα. Αλλά ο Ποσειδώνας, με τη βοήθεια του Ηφαίστου, του έφτιαξε υπόγειο θάλαμο, ενώ τον Ωρίωνα τον ερωτεύτηκε η Ηώ που τον άρπαξε και τον έφερε στη Δήλο· γιατί η Αφροδίτη την καταδίκασε να είναι συνεχώς ερωτευμένη, επειδή είχε κοιμηθεί με τον Άρη. Όσο για τον Ωρίωνα, όπως τουλάχιστον λένε κάποιοι, σκοτώθηκε, όταν προκάλεσε την Άρτεμη σε αγώνα δίσκου· άλλοι πάλι λένε ότι τον σκότωσε η Άρτεμη με τα βέλη της, όταν πήγε να βιάσει την Ώπιδα, μία από τις παρθένες που είχαν έλθει από τη χώρα των Υπερβορείων. (Απολλόδωρος 1.4.2 κ.ε.· πρβ. Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32***)

 

Σε αυτή την εκδοχή του μύθου τονίζεται περισσότερο η σχέση του Ωρίωνα με τη γη (βλάστηση) και τον ουρανό (ήλιος), ενώ παραλείπεται εκείνη η πλευρά του που τον θέλει κυνηγό με ένα ρόπαλο από απλή μάζα χαλκού, όπλο που χρησιμοποιούν στη Γιγαντομαχία οι Μοίρες (στην τέχνη τονίζεται κυρίως η ιδιότητα του κυνηγού). Γι' αυτό και δεν αναφέρονται οι τόποι της κυνηγητικής δράσης του στη Βοιωτία (Θήβα, Ορχομενός, Τανάγρα, Υρία) ούτε και ότι ο Οινοπίωνας κάλεσε τον Ωρίωνα, για να απαλλάξει τον τόπο από άγρια θηρία που κατέστρεφαν το νησί -τον κάλεσε δηλαδή ως κυνηγό, και μάλιστα τρομερό. Ακόμη: ο Οινοπίων τύφλωσε τον Ωρίωνα, γιατί δεν τον ήθελε για άντρα της κόρης του ή γιατί ο Ωρίωνας τη βίασε όντας ο ίδιος μεθυσμένος. Στην εκδοχή που παραδίδει ο Ερατοσθένης η εξαφάνιση του Οινοπίωνα μέσα στη γη οφείλεται στους ίδιους τους πολίτες και στην προσπάθειά τους να διαφυλάξουν τον βασιλιά τους. Μετά από αυτό πήγε στην Κρήτη, όπου περνούσε τον καιρό του κυνηγώντας με την Άρτεμη παρουσία και της Λητώς.

 

Ορισμένοι συγγραφείς φορτώνουν στον Ωρίωνα και την προσπάθεια να βιάσει όχι μία ακόλουθο της Άρτεμης αλλά την ίδια την Άρτεμη· γι' αυτό και η θεά έστειλε σκορπιό που τον τσίμπησε στη φτέρνα. Ο Ερατοσθένης υποστηρίζει ότι το δάγκωμα του σκορπιού προκλήθηκε από την ίδια τη Γαία, γιατί ο Ωρίωνας απείλησε να εξαφανίσει κάθε θήραμα από προσώπου γης.

 

Άλλοι μυθογράφοι αποδίδουν τον θάνατό του σε λάθος που έκανε η Άρτεμη σε αγώνα δισκοβολίας με τον Ωρίωνα. Τον προκάλεσε ο Απόλλωνας, γιατί ζήλεψε τη σχέση τους. Την έβαλε να τοξεύσει ένα αντικείμενο στη θάλασσα που εκείνος ήξερε ότι ήταν το κεφάλι του Ωρίωνα, όχι όμως και εκείνη. Άλλοι λένε ότι οι θεοί ζήτησαν από την Άρτεμη να τον σκοτώσει, γιατί ενοχλήθηκαν από τη σχέση του με την Ηώ· ή η Ημέρα (Ηώ) που τον σκότωσε από ζήλια.

 

Οι αιτίες της μεταμόρφωσης του Ωρίωνα σε αστερισμό ποικίλουν. Άλλοτε λέγεται ότι την προκάλεσε ο Δίας τιμώντας την ανδρεία του μεγάλου κυνηγού, άλλοτε επειδή τον ευσπλαχνίσθηκαν οι θεοί για το δάγκωμα του σκορπιού. Για τις υπηρεσίες του μεταμορφώθηκε σε αστερισμό και ο σκορπιός. Αυτονόητα ο αστερισμός του Ωρίωνα αποφεύγει εκείνον του σκορπιού. (Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32***) Μαζί με αυτούς καταστερώθηκε και το σκυλί του Ωρίωνα, η Μαίρα. Εξαιρετικά περιγράφει ο Ερατοσθένης τα αστέρια στο σώμα του Ωρίωνα.****

 

Με όσους σχετίζεται ο Ωρίωνας ή χάνονται στη γη (όπως ο Οινοπίων) ή μεταμορφώνονται σε αστερισμούς. Για παράδειγμα οι Πελιάδες τις οποίες αντάμωσε, μαζί με τη μητέρα τους Πλειόνη, στη Βοιωτία και τις κυνήγησε για πέντε χρόνια· ο Δίας τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε πρώτα σε περιστέρια και μετά σε αστέρι. Και οι κόρες του, η Μητιόχη και η Μενίππη, οι δυο Κορωνίδες, μεταμορφώθηκαν από τους θεούς σε κομήτες για τη θυσία τους. Και το σκυλί του λένε μερικοί ότι καταστέρωσε ο Δίας και έγινε ο αστερισμός του Κυνός. Κατά άλλους ο αστερισμός αυτός είναι το σκυλί που κυνηγιόταν με την αλεπού του όρους Τευμησσός.

------------------------------

*Ωρίων Ποσειδώνος

 

Μεγάλος ο Ωρίωνας είναι, όταν με τα πόδια προχωράει ανάμεσα από τα απέραντα νερά του Νηρέα ανοίγοντας δρόμο, κι εξέχει από τα κύματα στους ώμους, όταν από τα πανύψηλα βουνά γέρικο κουβαλώντας μέλεγο στο έδαφος βαδίζει κι ανάμεσα στα σύγνεφα το κεφάλι του κρύβει

(Βιργ., Αιν. 763 κ.ε)

 

** Εδώ αντανακλώνται πιθανώς αντιλήψεις, που επιβιώνουν και στους κλασικούς χρόνους (Εμπεδοκλής απ. 84 DK), ότι, δηλαδή, η όραση λειτουργεί με ποσότητα φυσικού φωτός, αποθηκευμένη στο μάτι.

 

***Ο Ερατοσθένης για τον Ωρίωνα

 

Τοῦτον Ἡσίοδός φησιν Εὐρυάλης τῆς Μίνωος καὶ Ποσειδῶνος εἶναι, δοθῆναι δὲ αὐτῷ δωρεὰν ὥστε ἐπὶ τῶν κυμάτων πορεύεσθαι καθάπερ ἐπὶ τῆς γῆς. ἐλθόντα δὲ αὐτὸν εἰς Χίον Μερόπην τὴν Οἰνοπίωνος βιάσασθαι οἰνωθέντα, γνόντα δὲ τὸν Οἰνοπίωνα καὶ χαλεπῶς ἐνεγκόντα τὴν ὕβριν ἐκτυφλῶσαι αὐτὸν καὶ ἐκ τῆς χώρας ἐκβαλεῖν· ἐλθόντα δὲ εἰς Λῆμνον ἀλητεύοντα Ἡφαίστῳ συμμῖξαι, ὃς αὐτὸν ἐλεήσας δίδωσιν αὐτῷ Κηδαλίωνα τὸν αὑτοῦ [οἰκεῖον] οἰκέτην, ὅπως ὁδηγῇ [καὶ ἡγῆται αὐτοῦ]· ὃν λαβὼν ἐπὶ τῶν ὤμων ἔφερε σημαίνοντα τὰς ὁδούς· ἐλθὼν δ' ἐπὶ τὰς ἀνατολὰς καὶ ῾Ηλίῳ συμμίξας δοκεῖ ὑγιασθῆναι καὶ οὕτως ἐπὶ τὸν Οἰνοπίωνα ἐλθεῖν πάλιν, τιμωρίαν αὐτῷ ἐπιθήσων· ὁ δὲ ὑπὸ τῶν πολιτῶν ὑπὸ γῆν ἐκέκρυπτο.

(Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32)

 

****Η περιγραφή του αστερισμού του Ωρίωνα

 

Ἔχει δ' ἀστέρας ἐπὶ μὲν τῆς κεφαλῆς γ ἀμαυρούς, ἐφ' ἑκατέρῳ ὤμῳ λαμπρὸν α, ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ ἀγκῶνος <ἀμαυρὸν> α, ἐπ' ἄκρας χειρὸς <ὁμοίως ἀμαυρὸν> α [ἀμαυροὺς β], ἐπὶ τῆς ζώνης γ, ἐπὶ τοῦ ἐγχειριδίου γ λαμπρούς, ἐφ' ἑκατέρῳ γόνατι λαμπρὸν α, ἐφ' ἑκατέρῳ ποδὶ ὁμοίως λαμπρὸν α· <τοὺς πάντας ιζ>.

(Ερατοσθένης, Καταστερ. 7.32)