ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1156b-1157b)

[IV] Αὕτη μὲν οὖν καὶ κατὰ τὸν χρόνον καὶ κατὰ τὰ λοιπὰ τελεία ἐστί, καὶ κατὰ πάντα ταὐτὰ γίνεται καὶ ὅμοια ἑκατέρῳ παρ᾽ ἑκατέρου, ὅπερ δεῖ τοῖς φίλοις ὑπάρχειν. ἡ δὲ

[1157a] διὰ τὸ ἡδὺ ὁμοίωμα ταύτης ἔχει· καὶ γὰρ οἱ ἀγαθοὶ ἡδεῖς ἀλλήλοις. ὁμοίως δὲ καὶ ἡ διὰ τὸ χρήσιμον· καὶ γὰρ τοιοῦτοι ἀλλήλοις οἱ ἀγαθοί. μάλιστα δὲ καὶ ἐν τούτοις αἱ φιλίαι μένουσιν, ὅταν τὸ αὐτὸ γίνηται παρ᾽ ἀλλήλων, οἷον ἡδονή, καὶ μὴ μόνον οὕτως ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ, οἷον τοῖς εὐτραπέλοις, καὶ μὴ ὡς ἐραστῇ καὶ ἐρωμένῳ. οὐ γὰρ ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς ἥδονται οὗτοι, ἀλλ᾽ ὃ μὲν ὁρῶν ἐκεῖνον, ὃ δὲ θεραπευόμενος ὑπὸ τοῦ ἐραστοῦ· ληγούσης δὲ τῆς ὥρας ἐνίοτε καὶ ἡ φιλία λήγει (τῷ μὲν γὰρ οὐκ ἔστιν ἡδεῖα ἡ ὄψις, τῷ δ᾽ οὐ γίνεται ἡ θεραπεία)· πολλοὶ δ᾽ αὖ διαμένουσιν, ἐὰν ἐκ τῆς συνηθείας τὰ ἤθη στέρξωσιν, ὁμοήθεις ὄντες. οἱ δὲ μὴ τὸ ἡδὺ ἀντικαταλλαττόμενοι ἀλλὰ τὸ χρήσιμον ἐν τοῖς ἐρωτικοῖς καὶ εἰσὶν ἧττον φίλοι καὶ διαμένουσιν. οἱ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον ὄντες φίλοι ἅμα τῷ συμφέροντι διαλύονται· οὐ γὰρ ἀλλήλων ἦσαν φίλοι ἀλλὰ τοῦ λυσιτελοῦς. δι᾽ ἡδονὴν μὲν οὖν καὶ διὰ τὸ χρήσιμον καὶ φαύλους ἐνδέχεται φίλους ἀλλήλοις εἶναι καὶ ἐπιεικεῖς φαύλοις καὶ μηδέτερον ὁποιῳοῦν, δι᾽ αὑτοὺς δὲ δῆλον ὅτι μόνους τοὺς ἀγαθούς· οἱ γὰρ κακοὶ οὐ χαίρουσιν ἑαυτοῖς, εἰ μή τις ὠφέλεια γίνοιτο. καὶ μόνη δὲ ἡ τῶν ἀγαθῶν φιλία ἀδιάβλητός ἐστιν· οὐ γὰρ ῥᾴδιον οὐδενὶ πιστεῦσαι περὶ τοῦ ἐν πολλῷ χρόνῳ ὑφ᾽ αὑτοῦ δεδοκιμασμένου· καὶ τὸ πιστεύειν ἐν τούτοις, καὶ τὸ μηδέποτ᾽ ἂν ἀδικῆσαι, καὶ ὅσα ἄλλα ἐν τῇ ὡς ἀληθῶς φιλίᾳ ἀξιοῦται. ἐν δὲ ταῖς ἑτέραις οὐδὲν κωλύει τὰ τοιαῦτα γίνεσθαι. ἐπεὶ γὰρ οἱ ἄνθρωποι λέγουσι φίλους καὶ τοὺς διὰ τὸ χρήσιμον, ὥσπερ αἱ πόλεις (δοκοῦσι γὰρ αἱ συμμαχίαι ταῖς πόλεσι γίνεσθαι ἕνεκα τοῦ συμφέροντος), καὶ τοὺς δι᾽ ἡδονὴν ἀλλήλους στέργοντας, ὥσπερ οἱ παῖδες, ἴσως λέγειν μὲν δεῖ καὶ ἡμᾶς φίλους τοὺς τοιούτους, εἴδη δὲ τῆς φιλίας πλείω, καὶ πρώτως μὲν καὶ κυρίως τὴν τῶν ἀγαθῶν ᾗ ἀγαθοί, τὰς δὲ λοιπὰς καθ᾽ ὁμοιότητα· ᾗ γὰρ ἀγαθόν τι καὶ ὅμοιόν τι, ταύτῃ φίλοι· καὶ γὰρ τὸ ἡδὺ ἀγαθὸν τοῖς φιληδέσιν. οὐ πάνυ δ᾽ αὗται συνάπτουσιν, οὐδὲ γίνονται οἱ αὐτοὶ φίλοι διὰ τὸ χρήσιμον καὶ διὰ τὸ ἡδύ· οὐ γὰρ πάνυ συνδυάζεται τὰ κατὰ συμβεβηκός.

[1157b] Εἰς ταῦτα δὲ τὰ εἴδη τῆς φιλίας νενεμημένης οἱ μὲν φαῦλοι ἔσονται φίλοι δι᾽ ἡδονὴν ἢ τὸ χρήσιμον, ταύτῃ ὅμοιοι ὄντες, οἱ δ᾽ ἀγαθοὶ δι᾽ αὑτοὺς φίλοι· ᾗ γὰρ ἀγαθοί. οὗτοι μὲν οὖν ἁπλῶς φίλοι, ἐκεῖνοι δὲ κατὰ συμβεβηκὸς καὶ τῷ ὡμοιῶσθαι τούτοις.

***
[4] Αυτού του είδους λοιπόν η φιλία είναι τέλεια, τόσο από την άποψη της διάρκειας όσο και ως προς όλα τα άλλα· και όλα σ᾽ αυτήν γίνονται με τον ίδιο και παρόμοιο τρόπο από τον ένα προς τον άλλον, κάτι που πρέπει να συμβαίνει πάντοτε μεταξύ των φίλων.

Η φιλία, τώρα, [1157a] που γίνεται για χάρη της ευχαρίστησης έχει μια ομοιότητα με αυτή τη φιλία, δεδομένου ότι οι αγαθοί άνθρωποι είναι και ευχάριστοι ο ένας στον άλλον. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της φιλίας που συνάπτεται για το όφελος, δεδομένου ότι οι αγαθοί άνθρωποι είναι και χρήσιμοι ο ένας στον άλλον. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η φιλία αυτών των ανθρώπων έχει πολύ μεγάλη διάρκεια, εφόσον ο ένας παίρνει από τον άλλον το ίδιο, π.χ. ευχαρίστηση — και όχι μόνο αυτό, αλλά και από την ίδια περιοχή, όπως συμβαίνει π.χ. στην περίπτωση των χαριτολόγων ανθρώπων, και όχι όπως συμβαίνει στην περίπτωση εραστή και ερωμένου· γιατί αυτοί δεν ευχαριστιούνται με τα ίδια πράγματα: ο πρώτος ευχαριστιέται με το να βλέπει τον αγαπημένο του, ενώ ο δεύτερος με το να έχει τις φροντίδες και τις περιποιήσεις του εραστή· και όταν περνάει η ομορφιά της νιότης, μερικές φορές τελειώνει και η φιλία (γιατί ο πρώτος δεν βρίσκει ευχαρίστηση στη θέαση του άλλου, και ο δεύτερος δεν έχει τις φροντίδες και τις περιποιήσεις του πρώτου)· από την άλλη, πάλι, δεν είναι λίγοι αυτοί που μένουν σταθεροί, αν η οικειότητα τούς έκανε να αγαπήσουν ο ένας τον χαρακτήρα του άλλου, που στο τέλος είναι ίδιοι μεταξύ τους. Όσοι όμως στην ερωτική τους σχέση δεν ανταλλάσσουν το ίδιο πράγμα, αλλά ο ένας την ευχαρίστηση και ο άλλος το όφελος, αυτοί ούτε και τόσο φίλοι είναι ούτε και η φιλία τους μένει και τόσο σταθερή. Αυτοί πάλι που είναι φίλοι για το όφελος, μόλις πάψει να υπάρχει το συμφέρον παύουν να είναι φίλοι· ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν φίλοι ο ένας του άλλου αλλά φίλοι του κέρδους.

Για την ευχαρίστηση λοιπόν και για το όφελος μπορούν να είναι φίλοι ο ένας του άλλου α) ακόμη και κατώτερης ποιότητας άνθρωποι, β) καλοί άνθρωποι με κατώτερης ποιότητας ανθρώπους, και γ) άνθρωποι που δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο με οποιουδήποτε χαρακτήρα ανθρώπους, ενώ είναι φανερό ότι οι αγαθοί άνθρωποι γίνονται φίλοι μόνο για χάρη του ίδιου του εαυτού τους· γιατί οι κακοί δεν χαίρονται ο ένας τον άλλον, αν δεν υπάρχει και κάποιο όφελος από τη σχέση τους.
Επίσης: Μόνο των αγαθών ανθρώπων η φιλία υπερνικάει τις διαβολές· γιατί για κανέναν δεν είναι εύκολο να ακούσει και να δεχτεί κακολογίες ενσχέσει με ένα άτομο που ο ίδιος το δοκίμασε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μεταξύ αυτών των ανθρώπων υπάρχει, επίσης, εμπιστοσύνη, καθώς και η βεβαιότητα ότι ποτέ ο ένας δεν θα αδικούσε τον άλλον — και όσα άλλα απαιτούνται σε μια πραγματική φιλία. Στα άλλα όμως είδη φιλίας τίποτε δεν εμποδίζει να γίνονται αυτού του είδους τα άσχημα πράγματα.

Δεδομένου, πάντως, ότι οι άνθρωποι ονομάζουν φίλους αυτούς που έχουν ως κίνητρό τους το όφελος (παράδειγμα οι πόλεις: οι συμμαχίες, κατά την κοινή αντίληψη, συνάπτονται μεταξύ των πόλεων για λόγους συμφέροντος), καθώς και αυτούς που αγαπούν ο ένας τον άλλον για την ευχαρίστηση (παράδειγμα τα παιδιά), ίσως θα πρέπει να ονομάζουμε και εμείς αυτού του είδους τις σχέσεις φιλίες, και να λέμε ότι υπάρχουν περισσότερα είδη φιλίας: κατά πρώτο και κύριο λόγο η φιλία των αγαθών ανθρώπων ως αγαθών, και ύστερα τα άλλα είδη κατά την ομοιότητά τους προς την πρώτη· γιατί, αν γίνονται φίλοι, γίνονται φίλοι για χάρη κάποιου αγαθού και για κάτι που είναι όμοιο με το κίνητρο της αληθινής φιλίας: για τους ανθρώπους, πράγματι, που αγαπούν την ευχαρίστηση καθετί που προκαλεί ευχαρίστηση είναι αγαθό. Τα δύο όμως αυτά είδη φιλίας συχνά δεν συνδυάζονται, ούτε και γίνονται οι ίδιοι άνθρωποι φίλοι για το όφελος και για την ευχαρίστηση συγχρόνως· ο λόγος είναι ότι τα πράγματα που συνδέονται μόνο για έναν συμπτωματικό λόγο συχνά δεν συνδυάζονται.

[1157b] Με τη φιλία λοιπόν να διαιρείται σε αυτά τα είδη, τα κατώτερης ποιότητας άτομα θα γίνουν φίλοι για χάρη της ευχαρίστησης ή για το όφελος —όντας ίδιοι μεταξύ τους από αυτήν την άποψη—, ενώ οι αγαθοί άνθρωποι θα γίνουν φίλοι γιατί είναι αυτό που είναι, δηλαδή αγαθοί. Αυτοί λοιπόν είναι φίλοι καθεαυτούς, ενώ εκείνοι είναι φίλοι για ένα λόγο συμπτωματικό και επειδή είναι όμοιοι με τους πρώτους.