Ελληνιστική Γραμματεία: Τα πολιτισμικά συμφραζόμενα, Ελλάδα και Ανατολή, Η εβραϊκή παράδοση

Με επίκεντρο την Παλαιστίνη, οι Εβραίοι, από τον 6ο αι. π.Χ. και μετά βρέθηκαν να μετακινούνται και να κατοικούν σε διάφορες περιοχές της οικουμένης. Κατά την ελληνιστική εποχή η εβραϊκή διασπορά βρίσκεται στη Βαβυλώνα, την Περσία, τη Συρία, τη Μ. Ασία και την Αίγυπτο, και μετά τον 2ο αι. π.Χ. στη Ρώμη∙ μάλιστα η Αλεξάνδρεια είχε μια από τις πολυπληθέστερες εβραϊκές κοινότητες του αρχαίου κόσμου, διέθετε συναγωγή και ανέμιξε με μεγάλη επιτυχία το ελληνικό με το ιουδαϊκό στοιχείο. Ωστόσο, οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων κάθε άλλο παρά αρμονικές ήταν, καθώς από τη μια πλευρά οι Εβραίοι μετέφεραν πάντοτε μαζί τους τη θρησκεία και τα έθιμά τους, ενώ από την άλλη πλευρά η εξουσία βρισκόταν στα χέρια Ελλήνων (ή ελληνιζόντων) ηγεμόνων. Η πιο γνωστή κρίση εκδηλώθηκε κατά τον 2ο αι. π.Χ., όταν οι επονομαζόμενοι Μακκαβαίοι επαναστάτησαν εναντίον του Αντίοχου του Επιφανούς στην Ιουδαία, με σκοπό να διαχωρίσουν οριστικά τον «ελληνισμό» από την εβραϊκή ορθοδοξία.

 

Η συνάντηση ελληνικής και εβραϊκής λογοτεχνίας έδωσε, ωστόσο, πλούσιους καρπούς. Περίφημη είναι η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στην ελληνιστική Κοινή στην Αλεξάνδρεια από τα μέσα του 3ου αι. και εξής, ένα κείμενο που είναι ευρύτερα γνωστό ως Εβδομήκοντα. Η μετάφραση αυτή έγινε από Εβραίους της Αλεξάνδρειας, που κατείχαν περισσότερο την ελληνιστική Κοινή παρά την εβραϊκή, με αποτέλεσμα αυτή να είναι πολύ περισσότερο ελεύθερη δημιουργία παρά πιστή απόδοση του πρωτοτύπου. Μια μεγάλη ιστορία βρίσκεται πίσω από το έργο της μετάφρασης, που φέρεται να χρηματοδότησε ο Πτολεμαίος Β΄ ο Φιλάδελφος, και η οποία έγινε στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας: την ιστορία αυτή (μαζί με ανέκδοτα όπως το ότι οι μεταφραστές ήταν 72 και η δουλειά τους ολοκληρώθηκε σε 72 μέρες!) αφηγείται η λεγόμενη Επιστολή του Αριστέα, γραμμένη κατά τον 2ο αι. π.Χ.

 

Δύο μεγάλες μορφές της ελληνοεβραϊκής γραμματείας, που άκμασε στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ., είναι ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς (ή Ιουδαίος) και ο Φλάβιος Ιώσηπος. Ο πρώτος ήταν φιλόσοφος και προσπάθησε να συγκεράσει την ελληνική με την εβραϊκή φιλοσοφία, ενώ ο δεύτερος ασχολήθηκε με την εβραϊκή ιστορία, με έμφαση στη σύγκρουση των Εβραίων με τη Ρώμη.

 

Δεν πρέπει επίσης να λησμονήσουμε τη μοναδική τραγωδία με εβραϊκό θέμα, την Εξαγωγή του Εζεκιήλ, μια τραγωδία με θέμα την Έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο, γραμμένη στα ελληνικά κατά τον 2ο αι. π.Χ.