Τι συμβαίνει στο μυαλό των τρομοκρατών. Μια νευροβιολογική προσέγγιση

Πώς πείθεται κάποιος να πυροβολήσει κατά ριπάς αθώους πολίτες;

 

Πώς πείθεται κάποιος να ναρκοθετήσει το σώμα του με εκρητικά; Να κατασφαγιάσει ή να πυρπολήσει έναν ανυπεράσπιστο, σχεδόν με κινηματογραφικές προδιαγραφές; Πώς πείθεται να πυροβολήσει κατά ριπάς ορδές αθώων που απλά συγκεντρώθηκαν για να παρακολουθήσουν μια συναυλία;

 

Κάτι πρέπει να πηγαίνει πολύ στραβά στο μυαλό αυτών των ανθρώπων και πολύ θα ήθελα μάθω τι σκέφτονται και πώς νιώθουν για τα όσα απεχθή διαπράττουν. Πώς τα ηθικά τους ένστικτα διαστρεβλώνονται τόσο, ώστε να επιδίδονται ανερυθρίαστα σε πράξεις αδιανόητα αλγεινές; Και μάλιστα first-hand experience.

 

Ας διερευνήσουμε ψύχραιμα και αποστασιοποιημένα τους μηχανισμούς που “οπλίζουν” το ανθρώπινο χέρι και κατασιγούν τις μαινόμενες ερινύες της ηθικής, ανοίγωντας αμετάκλητα το κουτί της Πανδώρας.

 

Είναι ο άνθρωπος ένα ον εκ φύσεως ειρηνικό;

Ο μετασχηματισμός μη βίαιων ανθρώπων σε κατά συρροή δολοφόνους ανυπεράσπιστων μελών της κοινωνίας είναι μια τραγωδία που επαναλάμβανεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Οι λαοί σε καιρούς ειρήνης τείνουν να αποτάσσουν τις ακραίες θηριωδίες και να εφευρίσκουν βολικά αφηγήματα για να ξορκίσουν τα όσα ακατανόμαστα διεπράχθησαν για ανίερους σκοπούς. Η εξιλέωση όμως δεν μπορεί παρά να έλθει μόνο μέσα από την αναπόφευκτη λήθη των μαζών, καθώς η μία γενιά διαδέχεται την άλλη.

 

Συχνά επαναπαυόμαστε στην ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον εκ φύσεως ειρηνικό, που μόνο η έλλειψη εναλλακτικών και η επιβεβλημένη ανάγκη το οδηγεί σε πράξεις βίας και αιματοχυσίας. H ιστορία όμως το διαψεύδει με τον πιο ηχηρό τρόπο. Αναλογιστείτε τις σταυροφορίες των Χριστιανών, τις οργιώδεις σφαγές/λεηλασίες μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων, τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και το ολοκαύτωμα, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στο όνομα της κομμουνιστικής ουτοπίας, τον πυρηνικό όλεθρο στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τον ψεκασμό του γηγενούς πληθυσμού με τον πορτοκαλί παράγοντα. Τώρα πια, τις ακραίες θηριωδίες του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) απέναντι σε “άπιστους”, μικρά παιδιά, γυναίκες και ομοφυλόφιλους.

 

Ανθρώπινες ζωές συνθλίβονται στο ίδιο χωνευτήρι ανείπωτης φρίκης και οδύνης, όταν όλοι θα μπορούσαν να διάγουν ένα βίο ειρηνικό. Να δημιουργούν μέσα από την καθημερινή τους εργασία, να αλληλεπιδρούν αυτοβούλως και να επιδιώκουν ευγενώς τους ιδιαίτερους σκοπούς τους, αλλάζοντας τον κόσμο προς το καλυτερο με ακόμη γρηγορότερο ρυθμό.

 

Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τη ρήση του Μαρξ, ότι η βία αποτέλεσε τη μαμή της ιστορίας. Αλλά από τη στιγμή που εγκαθιδρύθηκαν τα πρώτα φιλελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα και οι ελεύθερες αγορές επέτρεψαν τη μαζικοποίηση [αν και συχνά άνιση] της υλικής αφθονίας, ένα paradigm shift συνέβη και οι αιματηρές βιαιοπραγίες μοιάζουν να μην έχουν καμία θέση στο σύγχρονο κόσμο. Οι μοντέρνες κοινωνίες εξελίσσονται βάσει ενός χαοτικού συστήματος αυτόβουλων win-win αλληλεπιδράσεων και πετυχημένος είναι αυτός που βελτιώνει τη ζωή πολλών, στην πράξη. [Ιδανικά τουλάχιστον, αλλά όλοι οι κανόνες έχουν εξαιρέσεις].

 

Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να κατανοήσουμε τα νευροβιολογικά/ψυχιατρικά/κοινωνικά αίτια που εξωθούν ανθρώπους, επιρρεπείς σε ψυχικές ασθένειες ή εξαθλιωμένους και ισοπεδωμένους ως άτομα, σε ειδεχθείς πράξεις αιματηρής βίας. Ίσως έτσι καταφέρουμε να αποδαιμονοποιήσουμε το φαινόμενο ISIS και να το αναχαιτίσουμε μέσω μίας συστηματικής προσέγγισης και όχι δια της συμπτωματικής οδού.

 

*Η βάση της παρακάτω ανάλυσης αφορά σε νεαρά άτομα που μεγαλώνουν σε απολυταρχικά περιβάλλοντα ή/και εμπόλεμες ζώνες. Τα βιώματα τους είναι τραυματικά.

 

Η παρατεταμένη έκθεση σε στρεσογόνες ή εκφοβιστικές καταστάσεις τείνει να διαταράσσει το νορμάλ πρότυπο διασύνδεσης μεταξύ των εγκεφαλικών περιοχών.

 

Το παρατεταμένο στρες είναι η αρχή ενός φαύλου κύκλου

 Η παρατεταμένη έκθεση σε στρεσογόνες ή εκφοβιστικές καταστάσεις τείνει να διαταράσσει το νορμάλ πρότυπο διασύνδεσης μεταξύ των εγκεφαλικών περιοχών, τροποποιεί τη συναπτική διαβίβαση και περιορίζει τους μηχανισμούς μάθησης και τη νευροπλαστικότητα. Αυτό έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ανάπτυξη των ηθικών αρχών ενός ατόμου.

 

Οι μηχανισμοί επιβίωσης μιας τραυματικής εμπειρίας -όπως είναι τα βιώματα σε εμπόλεμες ζώνες- συνοψίζονται ως εξής:

• Ο ιππόκαμπος κωδικοποιεί και σημαίνει την εισερχόμενη στρεσογόνο πληροφορία ως σημαντική για μακροχρόνια αποθήκευση ή/και άμεσα χρήσιμη από τη μνήμη εργασίας.
• Τα έντονα συναισθηματικά δεδομένα αποστέλλονται στην αμυγδαλή για περαιτέρω επεξεργασία και εκκρίνεται κορτιζόλη από τους επινεφριδιακούς αδένες, η οποία συρρικνώνει τον ιππόκαμπο και αυξάνει την αμυγδαλή, οδηγώντας σε ένα φαύλο κύκλο ευαισθητοποίησης στο στρες.
• Ο υποθάλαμος αποκρίνεται στην τραυματική εμπειρία εκκρίνοντας ακόμη περισσότερες ορμόνες του στρες και ο εγκέφαλος εισέρχεται σε μία κατάσταση μειωμένης δεκτικότητας σε νέα ερεθίσματα, στην προσπάθεια του να παραμείνει σε επαγρύπνηση για τις τραυματικές εμπειρίες που έχουν προηγηθεί.
• Η διέγερση αυτή ευαισθητοποιεί τα νευρικά κύτταρα του μεταιχμιακού συστήματος με αποτέλεσμα να υπερπυροδοτούν σε κάθε υπενθύμιση των δυσεπίλυτων συναισθημάτων απελπισίας, προδοσίας, αποδυνάμωσης και φόβου.
• Οι τραυματικές αναμνήσεις εντυπώνονται μακροπρόθεσμα σε συνεκτικά νευρωνικά δίκτυα μεταξύ του μεταιχμιακού συστήματος και του κροταφικού λοβού, παράγοντας εμμονικές σκέψεις δια μέσου των αλληλεπιδράσεων τους με την υπερ-δραστήρια έλικα του προσαγώγιου και του κερκοφόρου πυρήνα.

Ο βίαιος εγκέφαλος

 Ακόμη και υγιείς άνθρωποι, χωρίς γενετική ή αναπτυξιακή επιρρέπεια, μπορούν να υποστούν εκτεταμένη εγκεφαλική βλάβη εάν αντιμετωπίσουν έντονες καταστάσεις στρες για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Ένα άτομο το οποίο εκδηλώνει βίαιες, επιθετικές ή σαδιστικές τάσεις είναι πολύ πιθανό να πάσχει από κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια, νευρο-ορμονική ανισορροπία και άλλου είδους νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Οι διαταραχές αυτές είναι διαγνώσιμες ακόμη και με απεικονιστικές μεθόδους του εγκεφάλου, ενώ κάποιες εξ αυτών είναι κλινικά αντιμετωπίσιμες.

 

Όταν η αποδιοργάνωση του εγκεφάλου επιδεινώνεται

• Η ικανότητα μάθησης και αφαιρετικής σκέψης περιορίζονται δραματικά. Το άτομο αποφεύγει συνειρμούς που του προκαλούν δυσφορία και παύει να σκέφτεται αναλυτικά.
• Το σύστημα κατηγοριοποίησης και ερμηνείας των γεγονότων του εγκεφάλου δυσλειτουργεί, με συνέπεια τα εισερχόμενα ερεθίσματα και οι σχετιζόμενες αναμνήσεις να διαστρεβλώνονται σε ακραίο βαθμό, παθολογικό.
• Ενισχύεται η διασύνδεση μεταξύ συμπτωματικών γεγονότων και ως εκ τούτου το άτομο έλκεται προς συνομωσιολογικές θεωρήσεις των πραγμάτων.
• Τα εκτελεστικά κέντρα του εγκεφάλου, επίσης, δυσλειτουργούν, απομειώνοντας τη νοητική ευελιξία, τη λογική σκέψη, την αυτόνομη βούληση, τον έλεγχο του παρορμητισμού και την αντιδραστικότητα.
• Η άκαμπτη σκέψη εμποδίζει τα άτομα να συνειδητοποιήσουν την αντιληπτική τους ανεπάρκεια.
• Κοινή είναι η έλλειψη ικανότητας ενσυναίσθησης, εξαιτίας της μειωμένης κοινωνικής και διαπροσωπικής αντίληψης, της δυσκολίας στην αναγνώριση μη-προφορικών σημάτων και της ερμηνείας των συμπεριφορών μόνο από ίδιες εμπείριες.
• Σταδιακά, υιοθετείται μία αδικαιολόγητα καχύποπτη συμπεριφορική απόκριση στη στάση και γλώσσα του σώματος των άλλων, στον τόνο της φωνής τους και στις εκφράσεις του προσώπου τους.

Το τραύμα συνδέεται με τη μισαλλοδοξία

 Το ανισόρροπο μοτίβο καλωδίωσης των νευρωνικών κυκλωμάτων και η διαμόρφωση της κοινωνικής συμπεριφοράς μέσω εξαρτημένων αντανακλαστικών, είναι πρωταρχικές αιτίες για την αναδυούμενη μισαλλοδοξία, την άκαμπτη σκέψη και τις τάσεις εξτρεμισμού.

 

Οι εγκληματολόγοι ψυχίατροι που έχουν μελετήσει την ιδιοσυγκρασία τυρράνων και των εξτρεμιστών ακόλουθων τους, θεωρούν ότι οι ολοκληρωτικές τάσεις δεν προκύπτουν εν κενώ, αλλά ως φυσική συνέπεια ενός υπανάπτυκτου συναισθηματικού κόσμου και της χωλαίνουσας αντιληπτικής τους ικανότητας. Επιπρόσθετα, δεν είναι σπάνιο να δρουν υπό την επιρροή ψυχωσικών παρορμήσεων και παραληρηματικών πεποιθήσεων.

 

Οι εμμονικές σκέψεις συδαυλίζουν το δογματισμό και τις ακατέργαστες, αντανακλαστικές αποκρίσεις, οδηγώντας σε αυτο-ανατροφοδοτούμενα συναισθήματα μίσους και αμφισβήτησης του “εχθρού”. Η εκτόνωση επέρχεται πάντα δια των πράξεων βίας και βαρβαρότητας.

 

Τέλος, πολλοί τύποι ψυχώσεων εμφανίζουν χαρακτηριστικά μεσσιανισμού. Τα άτομα αυτά παραληρούν υπό την αίσθηση ενός ανώτερου σκοπού, νιώθουν ότι έχουν επιλεγεί για την εκπλήρωση μιας ιδιαίτερης αποστολής και το όλο σύμπλεγμα μοιάζει να εκφαίνεται ως μεγαλειώδης αίσθηση παντοδυναμίας. Σε συνδυασμό με προϋπάρχουσες παρανοϊκές αντιλήψεις περί επερχόμενης απειλής και αόρατου εχθρού, καλλιεργούνται όλες οι προϋποθέσεις εκείνες που χαλυβδώνουν επικίνδυνους ηγέτες και φανατικούς ακόλουθους.

 

Η εκπαίδευση ενός νεαρού ατόμου σε ένα άκαμπτο δογματικό πλαίσιο καλλιεργεί αισθήματα ντροπής για φυσιολογικές βιολογικές τάσεις του, οδηγώντας το σε εσωτερικές αντιφάσεις και συγκρούσεις. Επομένως, αυτά τα άτομα είτε καταλήγουν να ζουν “διπλές” ζωές, είτε καταπιέζουν μέρη του “εγώ” τους και προβάλλουν τις ενοχές σε άλλα άτομα, θεωρώντας τα “αμαρτωλά”.

 

 

Οι συνέπειες της μισαλλοδοξίας και του φονταμενταλισμού

 Τα άτομα νεαρής ηλικίας που μεγαλώνουν σε ένα καταπιεστικό περιβάλλον, αποστερούνται σημαντικά ερεθίσματα και εμπειρίες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους. Η αποδοχή του εαυτού τους σχετίζεται άρρηκτα με την υπακοή σε αυστηρούς και ανηλεείς κώδικες ηθικής, οι οποίοι συχνά αρνούνται ή δαιμονοποιούν την ανθρώπινη φύση. Η εκπαίδευση ενός νεαρού ατόμου σε αυτό το άκαμπτο δογματικό πλαίσιο καλλιεργεί αισθήματα ντροπής για φυσιολογικές βιολογικές τάσεις του, οδηγώντας το σε εσωτερικές αντιφάσεις και συγκρούσεις. Επομένως, αυτά τα άτομα είτε καταλήγουν να ζουν “διπλές” ζωές, είτε καταπιέζουν μέρη του “εγώ” τους και προβάλλουν τις ενοχές σε άλλα άτομα, θεωρώντας τα “αμαρτωλά”.

 

Οι φασίζουσες τάσεις αυτών των ατόμων ενδεχομένως να μην εκδηλώνονται υπό φυσιολογικές συνθήκες κοινωνικών περιορισμών και κανόνων, αλλά όταν επικρατήσουν συνθήκες χάους, πίεση από συνομηλίκους και η “ψυχολογία του όχλου” είναι επιρρεπείς σε εκτροχιασμό και βιαιοπραγίες.

 

Αποστροφή της αβεβαιότητας

 Κοινό χαρακτηριστικό όσων έχουν μεγαλώσει σε συνθήκες ολοκληρωτισμού είναι η μισαλλοδοξία, η αδυναμία να ελέγξουν τη συνέπεια των αντιλήψεων τους με την πραγματικότητα, η αναζήτηση απλών απαντήσεων σε περίπλοκα θέματα, η αποστροφή σε διλήμματα που δεν έχουν εύκολη απάντηση.

 

Με λίγα λόγια αποζητούν τη βεβαιότητα, μισούν την αβεβαιότητα και αντιστέκονται σθεναρά στη μάθηση νέας πληροφορίας, ίδιως όταν αυτή κοντράρει ευθέως ή πλαγίως τα όσα έχουν διδαχθεί. Ως γνωστόν, η απόκτηση νέας γνώσης οδηγεί πάντα σε αυξημένη συνειδητοποίηση της συνολικής άγνοιας ενός ατόμου, συναίσθημα το οποίο τείνουν να μισούν οι ολοκληρωτικές προσωπικότητες.

 

Αναζήτηση της κοινωνικής ενσωμάτωσης

 Έρευνες έχουν καταδείξει ότι υπό ορισμένες, μη-κανονικές συνθήκες σχεδόν ο καθένας μπορεί να δράσει ενάντια στις εσωτερικές του αξίες και την ηθική του πυξίδα. Μάλιστα, όταν ένα άτομο συναποτελεί το ελάχιστο μέρος ενός μεγάλου πλήθους, εκμεταλλεύεται την ανωνυμία του και αγνοεί τους κοινωνικούς κανόνες που το καθιστούν υπεύθυνο και υπόλογο για τη συμπεριφορά του.

 

Η εξελικτική μας κληρονομιά μας προδιαθέτει να κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους είτε ως μέλη μιας ομάδας, είτε ως κοινωνικά εξοβελισμένους. Τους τελευταίους τείνουμε να τους απορρίπτουμε ως αδύναμους και ανυπεράσπιστους και γι αυτό το λόγο πιέζουμε τον εαυτό μας να ανήκει κάπου, οπουδήποτε. Αυτό μπορεί να είναι από μία ομάδα ποδοσφαίρου, μέχρι ένα πολιτικό κόμμα, μια μαφιόζικη οργάνωση ή ένα εθνικιστικό κίνημα.

 

Οι κοινωνικές ομάδες, σε επόμενο επίπεδο, διαχωρίζουν η μία την άλλη και υιοθετούν στερεότυπες αντιλήψεις για την “άλλη πλευρά”. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε περαιτέρω απομόνωση και εμπάθεια μεταξύ των ομάδων και συνιστά τον κύριο λόγο για τον οποίο η πολυπολιτισμικότητα δείχνει να αποτυγχάνει ως ένα βαθμό σε κάποιες κοινωνίες. [Μεγάλο είναι το debate για τις διαφορές μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας ως προς τις εφαρμοζόμενες πολιτικές κοινωνικής ενσωμάτωσης- check “assimilationism vs multiculturalism“].

 

Ως δογματικές ορίζονται οι αντιλήψεις του ατόμου που δεν ανατρέπονται ακόμη και όταν εκτίθεται σε σωρεία καταφανών αντενδείξεων.

Κατήχηση δογματικών αντιλήψεων και τεχνικές υποβολής

 Ως δογματικές ορίζονται οι αντιλήψεις του ατόμου που δεν ανατρέπονται ακόμη και όταν εκτίθεται σε σωρεία καταφανών αντενδείξεων. Συνήθως, ενσωματώνονται σε ένα αυστηρό ηθικό εποικοδόμημα, το οποίο αποκλείει αξιακούς μετασχηματισμούς και την αλλαγή απόψεων.

 

Διάφορες μέθοδοι χρησιμοποιούνται από ολοκληρωτικές οργανώσεις για να στρατολογήσουν και να εμβαπτίσουν άτομα στην ιδεολογία τους. Οι τεχνικής ιδεολογικής υποβολής περιλαμβάνουν κατήχηση και επιλεκτική έκθεση νέων ατόμων σε περιορισμένο φάσμα ιδεών, συναισθηματική υπερφόρτωση και επιβράβευση μέσω της επιτυχούς κοινωνικής ενσωμάτωσης στο γκρουπ.

 

Άλλες τεχνικές που εφαρμόζονται για την αποτροπή διαφυγής των στρατολογημένων είναι η επιβολή απομόνωσης, η αποστέρηση των αισθήσεων και του ύπνου, η πείνα/δίψα και ο εξευτελισμός, που οδηγούν σταδιακά σε αποδιοργάνωση της προσωπικότητας μέχρι να υποκύψει ξανά στα ιδεώδη και τις πρακτικές του δόγματος.

 

Εκμετάλλευση εξουσίας για την επιβολή ιδεολογικού μονοπωλίου

 Η εκμετάλλευση της εξουσίας παρατηρείται πάντα σε ολοκληρωτικές ομάδες και οργανωμένες σέχτες, όπου το ιδεολογικό μονοπώλιο είναι ο κανόνας και επιβάλλεται τεχνηέντως. Οι συνθήκες ολοκληρωτισμού, όταν διαχέονται στην κοινωνία, απορρυθμίζουν τις άμυνες της και αποδεικνύονται ωρολογιακή βόμβα σε βάθος χρόνου, ανεξάρτητα από την πολιτική ταυτότητα και την ιδεολογική στάση.

 

Το πλήθος άγεται και φέρεται λόγω των κατασταλτικών μέτρων, ελλείψει νομικού πλαισίου προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων και της ελεγχόμενης προπαγάνδας μέσω λογοκρισίας του τύπου. Συνήθως, μάλιστα, καλλιεργείται η ιδέα ενός απειλητικού εχθρού στο εσωτερικό/εξωτερικό, η οποία ενώνει και φανατίζει τη φοβισμένη μάζα. Όσα άτομα αντιστέκονται, “απομακρύνονται” αθόρυβα, πλην παραδειγματικά.

 

Ο φόβος κατάρρευσης των ιδεολογικών αναφορών

Φόβος και αισθήματα επερχόμενης απειλής εγείρονται σχεδόν αντανακλαστικά όταν το δόγμα αμφισβητείται από άλλα άτομα ή από νέα δεδομένα. Το δογματικό άτομο απορρίπτει ακόμη και τις ελάχιστα αποκλίνουσες ιδέες, απαξιώνοντας ή εκφοβίζοντας το φορέα της διαφορετικής άποψης. Εάν ο αλλόδοξος δε συμμορφωθεί του αποδίδονται κακεντρεχή κίνητρα, δαιμονοποιείται και μπορεί να υποστεί βιαιότητες με σκοπό τον αφανισμό του. Η εύκολη λύση.

 

Η συλλογική βία ξεσπά

Διαδεχόμενες γενιές από νέους που δεν έζησαν ποτέ τη στοργή, παρά μόνο τον άτεγκτο ολοκληρωτισμό (πλεονασμός), χάνουν σταδιακά την ικανότητα να συναισθάνονται τους άλλους και θεωρούν αδύνατη τη συνύπαρξη με άτομα διαφορετικών πεποιθήσεων. Όταν από τόσο εύπλαστη ηλικία υφίστανται ελεγχόμενη προπαγάνδα, ακραία δογματοποίηση και ενσωματώνονται πλήρως στην ψυχολογία του όχλου, τότε η αυταξία τους μηδενίζεται και η συλλογική βία μπορεί να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή ενάντια στον “εχθρό” με τα πιο αποτρόπαια μέσα, ακόμη και με επιθέσεις αυτοκτονίας.

 

O πόλεμος δεν είναι λύση. Πάντα οδηγεί σε φτωχοποίηση και περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση μέρους του πληθυσμού.

 

Ο πόλεμος δεν είναι λύση

 Παραπάνω, επιχείρησα μια ερμηνεία των νευροβιολογικών/ψυχιατρικών/κοινωνικών αιτιών που διαμορφώνουν την ιδιοσυγκρασία όσων νέων στρατολογούνται από ομάδες εξτρεμιστών, όπως η ISIS. Όπως διαφάνηκε, η φτώχεια και η ανελευθερία είναι κρίσιμοι παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχολογική αστάθεια, τον ολοκληρωτισμό και τη βία. Μάλιστα, η ισοπέδωση της αξίας του ατόμου είναι και ο παράγοντας υψηλότερης επικινδυνότητας.

 

Γι αυτό το λόγο θεωρώ πως ο πόλεμος δεν είναι λύση. Πάντα οδηγεί σε φτωχοποίηση και περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση μέρους του πληθυσμού.

Τώρα μοιάζει να είναι αργά. Όλα αυτά έχουν ήδη συμβεί και παρακολουθούμε αμήχανα τις απρόβλεπτες συνέπειες των παρεμβατισμών της Δύσης – κατάλοιπο της αποικιοκρατικής εποχής. Οι λύσεις πλέον δεν είναι απλές, ούτε προφανείς. Κανείς δεν γνωρίζει πως να αντιμετωπίσει τον εξτρεμισμό και τις ακραίες εκφάνσεις βιαιότητας που έχουν ριζώσει για τα καλά σε ταλαιπωρημένες, εξαθλιωμένες κοινωνίες.

------------------

Υ.Γ.: Αν όντως εμπιστευόμαστε τις αξίες του δυτικού πολιτισμού, θα ήταν φρόνιμο να τις διαδίδουμε με λιγότερο αντιφατικά μέσα και οπωσδήποτε όχι με τη χρήση βίας. Οι αιματοχυσίες δεν εξευγένισαν ποτέ κανέναν.