Προσωπικότητα

Η προσωπικότητα αναφέρεται στους χαρακτηριστικούς τρόπους που ο κάθε άνθρωπος σκέφτεται, αισθάνεται, συμπεριφέρεται. Η προσωπικότητα είναι ένα σύνολο που έχει συνοχή και είναι σχετικά (όχι απόλυτα) σταθερό διαχρονικά και διαπεριστασιακά. Συνήθως οι άνθρωποι όταν αναφέρονται στην προσωπικότητα αναφέρονται κυρίως σε αξιολογικά κριτήρια, π.χ «είναι καλός χαρακτήρας», «έχει ενδιαφέρουσα προσωπικότητα».

Οι επιστήμονες από την άλλη πλευρά όταν χρησιμοποιούν τον όρο προσωπικότητα αναφέρονται στους τομείς που πρέπει να ερευνηθούν καθώς επίσης και στους τρόπους έρευνας κι αξιολόγησης της προσωπικότητας.

Έχουν προταθεί πολλοί ορισμοί και πολλές θεωρίες για την διαμόρφωση και την οργάνωση της προσωπικότητας.

Διάφορες θεωρίες έχουν ασχοληθεί με θέματα όπως:

τα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου και την μεταξύ τους συνάφεια, π.χ. «είναι εργατικός, έντιμος, συνεπής, υπομονετικός».
τους καθοριστικούς παράγοντες που συνεισφέρουν στη ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης προσωπικότητας, π.χ. σε ποιο βαθμό και με ποιον τρόπο αλληλεπιδρούν τα γονίδια και το περιβάλλον .
τις αιτίες και τα κίνητρα της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, π.χ. «Γιατί είναι καλός μαθητής; Για να ευχαριστήσει τους γονείς του, για να κάνει επίδειξη στους φίλους του, ή γιατί αξιοποιεί κάποιο ταλέντο του;»

Υπάρχουν πολλές «διαμάχες» και διάφορα ερωτήματα γύρω από την προσωπικότητα. Μερικά από αυτά είναι:

Ενδογενής και εξωγενής καθορισμός της συμπεριφοράς. Όλες οι θεωρίες συμφωνούν ότι υπάρχουν παράγοντες που προέρχονται από τον ίδιο τον άνθρωπο, αλλά και επιρροές από το περιβάλλον του. Οι θεωρίες διαφωνούν στο βαθμό που πιστεύουν ότι εσωτερικοί ή εξωτερικοί παράγοντες επηρεάζουν την συμπεριφορά.

Συνείδηση και ασυνείδητο. Σε ποιο βαθμό έχουμε επίγνωση του εσωτερικού μας κόσμου και των βαθύτερων αιτιών της συμπεριφοράς μας; Ποιος είναι ο ρόλος του συνειδητού και ασυνείδητου στην συμπεριφορά (π.χ. όνειρα, ξεχασμένες μνήμες του παρελθόντος);

Η σχέση μεταξύ σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς. Σε ποιο βαθμό οι γνωστικές διεργασίες, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά σχετίζονται μεταξύ τους, π.χ. τα συναισθήματα αλλάζουν τις σκέψεις, ή οι σκέψεις τα συναισθήματά, ή είναι και τα δύο πιθανά; Οι θεωρίες (π.χ. συμπεριφορισμός, γνωστική θεωρία, ψυχανάλυση) διαφοροποιούνται ως προς την έμφαση που δίνουν σε καθένα από αυτούς τους παράγοντες. Από αυτή την έμφαση εξαρτάται και ο τρόπος που μελετούν και αξιολογούν την προσωπικότητα.

Ο ρόλος του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος στην συμπεριφορά. Για παράδειγμα πόσο καθοριστικό ρόλο μπορεί να παίζουν οι πρώτες εμπειρίες της ζωής στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και την τωρινή συμπεριφορά; Μήπως η συμπεριφορά διαμορφώνεται και από την άποψή μας για το μέλλον, ή μήπως μόνο από αυτά που συμβαίνουν στο παρόν;

Ελεύθερη βούληση ή αιτιοκρατία; Έχουμε την ελευθερία επιλογής ή οι πράξεις μας καθορίζονται από δυνάμεις / παράγοντες πέρα από τον έλεγχό μας;

Αντικειμενικές και υποκειμενικές όψεις της προσωπικότητας. Πρέπει να βασιζόμαστε μόνο σε αντικειμενικές αποδείξεις ή μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα για τις εσωτερικές διεργασίες από την εμφανή συμπεριφορά;

Το άτομο, η περίσταση και ο χρόνος. Σε ποιο βαθμό είναι οι άνθρωποι συνεπείς στη συμπεριφορά τους σε διαφορετικές περιστάσεις και χρονικές στιγμές; Για παράδειγμα είναι ίδιοι όταν είναι με τους φίλους όπως όταν είναι με τους γονείς, είναι ίδιοι σ’ ένα πάρτι και μια πανεπιστημιακή διάλεξη, είναι ίδια η σημερινή τους προσωπικότητα με αυτήν της παιδικής ηλικίας;

Τελικά μπορεί η προσωπικότητα ν’ αλλάξει; Αν όχι γιατί; Κι αν ναι με ποιον τρόπο;

Σε κάθε περίπτωση η διερεύνηση και κατανόηση της προσωπικότητας είναι εξαιρετικά χρήσιμη για τη σύναψη σχέσεων με τους άλλους, καθώς και ένας κλάδος με εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους επιστήμονες.