Ο Καντ για την ανατροφή των παιδιών

Κατά τον Καντ, η «επιστήμη της αγωγής» ή «παιδαγωγική» είναι «φυσική» ή «πρακτική»· η φυσική αγωγή μπορεί να ονομαστεί και απλώς «περίθαλψη», κοινή στους ανθρώπους και στα ζώα. Στην ορολογία του Καντ, η έννοια της «πρακτικής» αγωγής περιέχει ό,τι έχει σχέση με την ελευθερία. Η πρακτική ή αλλιώς «ηθική» αγωγή έχει ως στόχο να διαπλάσει τον άνθρωπο έτσι, ώστε να μπορεί να ζήσει ως ον «αυτεξούσιο»: «Αυτή είναι η αγωγή της προσωπικότητας, αγωγή ελεύθερου όντος, δυνάμενου να συντηρηθεί αφ’ εαυτού, ν’ αποτελέσει μέλος της κοινωνίας, αλλά και να έχει δική του, εσωτερική αξία.»

Η πρακτική αγωγή διαχωρίζεται ως εξής:

«Σχολαστική μόρφωση». Αυτήν αποβλέπει στην γενική ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού (λ΄χ. γραφή, ανάγνωση, σωματικές, τεχνικές δεξιότητες κλπ.), ώστε να είναι σε θέση να πετυχαίνει όλους τους σκοπούς που θέτει και δίνει στο άτομο προσωπική, ιδιαίτερη αξία· προηγείται χρονικά, επειδή «πάσα σωφροσύνη» προϋποθέτει κάποιες ικανότητες. Μέσω της σχολαστικής εκπαίδευσης, ο άνθρωπος διαπλάθεται ως μελλοντικός πολίτης· αποκτά προσωπική αξία και μαθαίνει να «φέρνει την κοινωνία προς τις απόψεις του», αλλά και να συμμορφώνεται στις επιταγές της. (παρ. 32)

 

Η «πραγματική μόρφωση» αποβλέπει στη σωφροσύνη και τη διάπλαση των μελλοντικών πολιτών: σώφρων πολίτης είναι αυτός που μεταχειρίζεται «καλώς» τις ικανότητές που απέκτησε.

 

Η «ηθική μόρφωση», χρονικά, έρχεται τελευταία, εφόσον βασίζεται σε αρχές που οφείλει ο άνθρωπος να αντιληφθεί με τις δικές του δυνάμεις (αφ’ εαυτού)· εφόσον όμως στηρίζεται «μόνον στον κοινό νου», πρέπει να λάβει χώρα ευθύς εξαρχής, αμέσως μετά τη «φυσική αγωγή»· ειδάλλως ριζώνουν στα παιδιά «ελαττώματα» και καμιά αγωγή δεν μπορεί αργότερα να τα εξαλείψει· στόχος της είναι να μορφώσει ηθικά τον άνθρωπο, να του δώσει αξία ως «προς ολόκληρο το ανθρώπινο γένος.» Εντούτοις, ένα παιδί είναι πάντα παιδί, με ιδιαίτερα, «παιδικά» χαρακτηριστικά γνωρίσματα· ως προς την ικανότητα και τη σωφροσύνη, δέον είναι τα πάντα ν’ ακολουθήσουν την ηλικία: «Η ανδροπρεπής νοημοσύνη, η φρόνηση, οι ικανότητες και η καλοκαγαθία κατά την παιδική ηλικία, ουδόλως είναι καλύτερα από την παιδαριώδη σκέψη κατά την ηλικία της ωριμότητας.» (παρ. 33).

 

Αν και οι παιδαγωγοί δεν αναλαμβάνουν πολύ νωρίς την εκπαίδευση των παιδιών, ωφέλιμο είναι να έχουν βασικές γνώσεις σχετικά με την ανατροφή τους, «από την αρχή μέχρι το τέλος»· ακόμη και όταν ο παιδαγωγός έχει να κάνει με μεγάλα παιδιά, που έχουν περάσει τουλάχιστον τη βρεφική ηλικία, οι γνώσεις αυτές είναι χρήσιμες, αφού είναι πιθανόν να γεννηθούν και άλλα τέκνα στην οικογένεια· πολύ συχνά οι δάσκαλοι, ακόμα και σήμερα, είναι οι μόνοι «μορφωμένοι» στο σπίτι, όταν πρόκειται για «οικιακή αγωγή»· αλλά και στη δημόσια εκπαίδευση, πολλές φορές, ο δάσκαλος, στα μάτια των γονέων, αντιπροσωπεύει ολόκληρο τον κόσμο της επιστήμης και του «πνεύματος»· επομένως, οι έγκυρες γνώσεις για την ανατροφή των παιδιών είναι απαραίτητες σε όλους τους παιδαγωγούς. (παρ. 34).

 

Όπως είδαμε ήδη, ως «φυσική αγωγή», ορίζεται η περίθαλψη, η παροχή προστασίας και φροντίδας στο παιδί· η φυσική αγωγή προσφέρεται από τους γονείς, τις τροφούς ή τις νηπιαγωγούς. Η τροφή που «προόρισε η φύση» είναι το μητρικό γάλα. Ωστόσο, είναι «απλή πρόληψη», λέει ο Καντ, να πιστέψουμε ότι το παιδί «θηλάζει τις ιδιότητες του χαρακτήρα του» μαζί με το γάλα της μάνας του. Ο μητρικός θηλασμός είναι ωφέλιμος και για το μωρό και για τη μητέρα. Εντούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις, χρειάζεται να γίνει εξαίρεση (π.χ. για λόγους υγείας)· σύμφωνα με τον Καντ, λανθασμένα πίστευαν κάποτε, ότι «το πρώτο μετά τον τοκετό ορώδες γάλα της μητέρας ήταν επιβλαβές για το παιδί και η μητέρα όφειλε να το εξαγάγει, πριν το θηλάσει.» Πρώτος ο Ρουσώ «επέστησε την προσοχή των γιατρών σε αυτό το ζήτημα, ώστε να ερευνηθεί αν πράγματι το πρώτο γάλα είναι ωφέλιμο για το παιδί.» (παρ. 35). Η φύση «ουδέν επί ματαίω εποίησε» και βρέθηκε πράγματι, «ότι το γάλα αυτό είναι λίαν συντελεστικόν για την αποβολή των ακαθαρσιών, του μηκωνίου, όπως λένε οι γιατροί.»· ως εκ τούτου, το μητρικό πρωτόγαλα είναι ωφελιμότατο για τα παιδιά. [Ο όρος μηκώνιο αναφέρεται στα πρώτα κόπρανα του νεογνού. Το μηκώνιο αποτελείται από υλικά που κατάπιε το νεογνό, όσο βρισκόταν μέσα στη μήτρα. Κατά βάση αποτελείται από χολή και εντερικά κύτταρα και εμφανίζεται στο έντερο από τον πέμπτο μήνα της κύησης.(2)]

 

Μπορεί το γάλα των ζώων ν’ αντικαταστήσει το μητρικό γάλα; Ο Καντ προτείνει μια ενδιαφέρουσα πειραματική μέθοδο, προκειμένου να διαπιστώσουμε τη διαφορά του μητρικού γάλακτος με το γάλα των ζώων: «Το ανθρώπινο γάλα είναι πολύ διαφορετικό (λίαν διάφορον) από το γάλα των ζώων. Το γάλα όλων των ποοφάγων, των ζώων που τρέφονται με φυτά, πήζει αμέσως (πάραυτα), αν του ρίξουμε οξύ (λ.χ. τρυγικό οξύ, κιτρικό οξύ), ή πυτιά (το οξύ που βρίσκεται στο στομάχι του μόσχου). Αντιθέτως, το ανθρώπινο γάλα δεν πήζει καθόλου (ουδόλως πήγνυται). Αν όμως η μητέρα ή η τροφός καταναλώσει για κάποιες μέρες αποκλειστικά φυτικές τροφές, το γάλα της πήζει ακριβώς όπως το γάλα της αγελάδας κλπ.· αν τραφεί πάλι κρέας, για ένα ικανό διάστημα, το γάλα της επανέρχεται στην προηγούμενη καλή κατάστασή του.» (παρ. 36)

 

Από αυτή τη διαπίστωση, συμπέραναν ότι το καλύτερο και ωφελιμότερο για το παιδί, είναι να τρέφεται με κρέας η μητέρα ή η τροφός, για όσο διάστημα θηλάζει· διότι, το παιδί κάνει εμετό το πηγμένο γάλα· επομένως, όταν η μάνα καταναλώνει μόνο φυτικές τροφές, τα οξέα που βρίσκονται στο στομάχι του παιδιού προκαλούν την πήξη του γάλακτος – διαφορετικά, το ανθρώπινο γάλα «κατ’ ουδένα τρόπο δύναται να πήξει.» Αν αυτά συμβαίνουν με το γάλα της γυναίκας, στην περίπτωση που είδαμε, τα πράγματα θα είναι πολύ χειρότερα, αν το μωρό τρέφεται με γάλα φυτοφάγων ζώων, που πήζει από μόνο του. (παρ. 36)

 

Εντούτοις, συνεχίζει ο Καντ, από τα προηγούμενα δεν εξαρτάται «το παν», όπως παρατηρούμε σε άλλα έθνη: «Οι Τογκούσιοι π.χ. τρώνε σχεδόν αποκλειστικά κρέας και είναι άνθρωποι υγιείς και ρωμαλέοι.» Ωστόσο, οι λαοί αυτοί «δεν είναι μακρόβιοι» και μπορούμε, χωρίς πολύ κόπο, «ν’ ανασηκώσουμε ευμεγέθη νεανία», τον οποίο θα περνούσαμε για ελαφρύ, με μια πρώτη ματιά. Αντιθέτως, οι Σουηδοί, και ιδίως τα ινδικά έθνη, δεν τρώνε σχεδόν καθόλου κρέας, κι όμως οι άνθρωποι «ανατρέφονται κάλλιστα.» (παρ. 37)

 

Φαίνεται λοιπόν, ότι τα πάντα εξαρτώνται «απλώς και μόνον από την ευρωστία της τροφού και η καλύτερη διατροφή είναι αυτή που διατηρεί καλύτερα την υγεία της.»

Εμμανουήλ Κάντιου, Περί Παιδαγωγικής