Είναι σχετικά εύκολο να βρούμε ανθρώπους που βρίσκονται σε χειρότερη θέση από εμάς, αλλά πάντα θα βρίσκουμε κάποιον που να φθονούμε. Σύμφωνα με νέες έρευνες ακόμη και οι πιο πετυχημένοι στη ζωή είναι επιρρεπείς σε αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα.
«Αν επιθυμείς δόξα, μπορεί να φθονείς τον Ναπολέοντα. Όμως ο Ναπολέων φθονούσε τον Μέγα Αλέξανδρο, και ο Μέγας Αλέξανδρος, τολμώ να πω, φθονούσε τον Ηρακλή, ο οποίος δεν υπήρξε καν!», έγραφε χαρακτηριστικά ο γνωστός φιλόσοφος Μπέρτραν Ράσελ. Οι εξελιξιακοί ψυχολόγοι προσπάθησαν να αποδώσουν την τάση προς φθόνο σαν μια Δαρβινική επιβίωση του ισχυρότερου: όταν όλοι στη φύση ανταγωνίζονται μεταξύ τους, δεν αρκεί να έχεις αρκετά – θα επιβιώσουν μόνο όσοι είναι καλύτεροι και έχουν συγχρόνως περισσότερα από τους άλλους. Γι’ αυτό και είμαστε προγραμματισμένοι για φθόνο.
Αν αυτό πράγματι ισχύει ή όχι είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Μπορεί ο φθόνος να έχει μια εξελιξιακή σκοπιμότητα, αλλά δε σημαίνει ότι γεννιέται και μαζί μας. Παρόλα αυτά, είναι γεγονός ότι φθονούμε – ακόμη κι αν είναι επιζήμιο για τους εαυτούς μας – αρκεί το κακό στον άλλο άνθρωπο να είναι μεγαλύτερο. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν οι εργάτες κατά τη διάρκεια διαμάχης για τους μισθούς τους σε ένα αεροναυπηγικό εργοστάσιο τουρμπινών στην Αγγλία, καθώς ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν μέρος του εισοδήματος τους εφόσον η αντίπαλη ομάδα εργατών κέρδιζε λιγότερα. Αυτή η αψυχολόγητη ενέργεια εξέπληξε ακόμη και τους κοινωνικούς ψυχολόγους που μελετούσαν την υπόθεση. Οι εργάτες ήξεραν φυσικά, ότι η στάση τους ήταν κατά των συναδέλφων του σωματείου τους, αλλά στο μυαλό τους επρόκειτο για ζήτημα δικαιοσύνης. Μια παλιά εβραϊκή παροιμία δυστυχώς το επιβεβαιώνει: «Τι είναι αυτό που κάνει έναν καμπούρη ευτυχισμένο; -Το να δει έναν άλλο με μεγαλύτερη καμπούρα». Επίσης νέα ψυχολογικά πειράματα επιβεβαίωσαν τη θλιβερή αλήθεια ότι και μόνο η θέα κάποιου σε αναπηρικό καροτσάκι φτιάχνει τη διάθεση των περισσοτέρων ανθρώπων και ανεβάζει τους δείκτες ευχαριστήσης για τη δική τους ζωή, όταν απαντούν στα σχετικά ερωτηματολόγια.
Ο φθόνος δεν έχει νόημα, ακόμη κι όταν είναι επιφανειακά κατανοητός. Πολύ συχνά ζηλεύουμε κάποιον που δεν είναι τόσο καλά όσο νομίζουμε: βλέπουμε κοινώς μόνο τα θετικά και όχι τα αρνητικά του. Ενοχλούμαστε από την επιτυχία των άλλων χωρίς να αναγνωρίζουμε το τίμημα που έπρεπε να πληρώσουν. Γι’ αυτό τον τρόπο σκέψης ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος βρήκε πριν από 2000 χρόνια ένα καλό και εύστοχο παράδειγμα: «Κάποιος ευνοήθηκε περισσότερο από σένα; Δεν καλέστηκες στο δείπνο; Δεν χρειάστηκε όμως και να πληρώσεις την τιμή που ο οικοδεσπότης απαιτεί. Θα σε καλέσει με αντάλλαγμα να τον επαινέσεις , να του κάνεις χάρες. Αν νομίζεις ότι αξίζει, πλήρωσε το τίμημα. Αλλά αν θέλεις το γεύμα χωρίς να πληρώσεις, τότε είσαι εκτός από αναίσχυντος και ανόητος».
Σίγουρα δε χρειάζεται να κρίνουμε τόσο αυστηρά όπως ο Επίκτητος. Μπορεί πράγματι να γεννιόμαστε με την τάση για φθόνο, οπότε δεν είναι εύκολο να ξεφορτωθούμε ένα τέτοιο συναίσθημα. Όμως με λίγη καθαρή σκέψη, υποστηρίζουν οι επιστήμονες, θα μπορούσε ο φθόνος να διοχετευθεί σε πιο λογικά μονοπάτια και να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τις ίδιες μας τις επιθυμίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου