Τα στερεότυπα του φύλου στα παιδιά

Για ποιο λόγο υπάρχουν τα στερεότυπα και πώς μαθαίνουν τα παιδιά τα στερεότυπα του φύλου τους;

Στερεότυπο ονομάζεται το σύνολο των προσχηματισμένων και υπεραπλουστευμένων κοινωνικών αντιλήψεων αναφορικά με τους τρόπους συμπεριφοράς, τους ρόλους , τα επαγγέλματα κ.τ.λ. ενός ατόμου ή μιας κοινωνικής ομάδας. Για παράδειγμα, το στερεότυπο του άνδρα είναι η δύναμη, η γενναιότητα, η εξυπνάδα, η επιθετικότητα. Το στερεότυπο της γυναίκας είναι η στοργικότητα, η ευγένεια, η ομορφιά, η υποχωρητικότητα.

Για ποιον λόγο, όμως, υπάρχουν τα στερεότυπα;
Με τα στερεότυπα οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν και να προβλέψουν την συμπεριφορά των ανθρώπων (ειδικά όσων γνωρίζουν για πρώτη φορά), συχνά όμως διαστρεβλώνοντας τα πραγματικά χαρακτηριστικά τους. Ειδικά στην περίπτωση των αγνώστων, τα στερεότυπα λειτουργούν ως μηχανισμός άμυνας προκειμένου να μειώσουμε το άγχος και την αβεβαιότητα που μας προκαλεί το ξένο. Έτσι, λοιπόν, γενικεύουμε μεμονωμένα χαρακτηριστικά και συμπεριφερόμαστε σε όλα τα πρόσωπα του στερεοτύπου σαν να ήταν όλα ίδια.

Επιπλέον, τα στερεότυπα συμβάλουν στην αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας. Η αυτοαντίληψη, όπως λέγεται, είναι η προσωπική, δυναμική και αξιολογική εικόνα που έχει το ίδιο το άτομο για τον εαυτό του. Η αντίληψη αυτή, όμως, διαμορφώνεται μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι και ενσωματώνει τις κοινωνικές αντιλήψεις για την θέση και τους ρόλους των δύο φύλων στην κοινωνία.

Τα στερεότυπα έχουν διπλή φύση.
Για παράδειγμα, μια ομάδα (π.χ. παιδιά) μπορεί να θεωρείται συμπαθής (θετική φύση), αλλά όχι ικανή και επομένως χρειάζεται την προστασία μας (αρνητική φύση). Μια άλλη ομάδα (π.χ. τσιγγάνοι) μπορεί να θεωρείται ικανή (θετική φύση), αλλά αντιπαθής (αρνητική φύση).

Συχνό φαινόμενο είναι να μην μπορούμε να εκδηλώσουμε ένα στερεότυπο προς μιας ισχυρή κοινωνική ομάδα και να το μεταθέτουμε προς μια αδύναμη. Για παράδειγμα, ο Χίτλερ εκμεταλλεύτηκε την αρνητική εικόνα για τους Εβραίους για να μεταθέσει σε αυτούς τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Γερμανία.

Τα στερεότυπα δεν παραμένουν σταθερά και αλλάζουν ανάλογα με τις εκάστοτε ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Παρά τις πολλές και σημαντικές αλλαγές που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, τα στερεότυπα αυτά εξακολουθούν και σήμερα να υπάρχουν και να επηρεάζουν τις αντιλήψεις των ανθρώπων. Οι στερεότυπες ιδέες για τις “ανδρικές” και τις “γυναικείες” ιδιότητες θεωρούν ότι τα χαρακτηριστικά αυτά των ανθρώπων είναι έμφυτα.

Από που μαθαίνει ένα παιδί για τα στερεότυπα του φύλου του;
Πρωτίστως μέσα από τα παιχνίδια. Τα παιχνίδια, βέβαια, δεν παράγουν από μόνα τους στερεότυπα, αποτελούν όμως τα εργαλεία για να επιβεβαιώσουν τα ίδια τα παιδιά, αποδεχόμενα ουσιαστικά τα στερεότυπα αυτά, την κοινωνική ταυτότητα του φύλου τους. Επίσης, οι τηλεοπτικές εκπομπές, οι διαφημίσεις και οι παιδικές ταινίες αναπαράγουν τα κοινωνικά στερεότυπα.

Πώς μπορεί να αλλάξει ένα στερεότυπο;
Όσο μεγαλύτερη επαφή έχουμε με ένα άτομο ή με μια κοινωνική ομάδα, τόσο βελτιώνεται και αλλάζει η στερεοτυπική εικόνα που έχουμε για αυτό, καθώς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς δεν έχουν συνειδητοποιήσει την συμβολή τους στην διαμόρφωση και ενίσχυση των στερεοτύπων. Ειδικά οι γονείς οφείλουν πρώτα οι ίδιοι να συνειδητοποιήσουν μέσα από ποιους μηχανισμούς εγγράφονται από πολύ νωρίς στα σώματα των παιδιών τα στερεότυπα.

Στην συνέχεια πρέπει να τα βοηθήσουν να μάθουν να αιτιολογούν τις απόψεις τους, ιδίως αυτές που περιέχουν χαρακτηρισμούς για διάφορες κοινωνικές ομάδες, να αποφεύγουν γενικεύσεις, να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη, να ανακαλύψουν δικές τους στερεοτυπικές συμπεριφορές και να προσπαθήσουν να τις διαφοροποιήσουν.