Η αμεροληψία του ιστορικού
Ο Πολύβιος, όπως και ο Θουκυδίδης (1. 22), ασπάζεται τη διδακτική αντίληψη για την ιστοριογραφία. Για να μπορεί όμως η ιστορική συγγραφή να είναι ωφέλιμη, πρέπει να είναι αντικειμενική και να υπηρετεί μόνο την παρουσίαση της αλήθειας, γιατί, αν λείπει το στοιχείο της αλήθειας, η ιστορία καταντά «ανωφελές διήγημα». Ο Πολύβιος αναφέρει δύο αρνητικά παραδείγματα ιστορικών, τους οποίους χρησιμοποίησε ο ίδιος κατά την εξιστόρηση του Α᾽ Καρχηδονιακού πολέμου: του Φιλίνου, ο οποίος μεροληπτούσε στο έργο του υπέρ των Καρχηδονίων, και του Κόιντου Φάβιου Πίκτωρος, του πρώτου Ρωμαίου ιστορικού (το έργο του ήταν γραμμένο στα ελληνικά), ο οποίος παρουσίαζε τον Καρχηδονιακό πόλεμο κρίνοντας ευνοϊκά τους συμπατριώτες του Ρωμαίους. Ο Πολύβιος δεν αρνείται ότι ο ιστορικός πρέπει να ψέγει και να επαινεί, αλλά θεωρεί ότι αυτό πρέπει να γίνεται κατά τρόπο αμερόληπτο.
Ἱστορίαι 1, 14
[1.14.1] οὐχ ἧττον δὲ τῶν προειρημένων παρωξύνθην ἐπιστῆσαι τούτῳ τῷ πολέμῳ καὶ διὰ τὸ τοὺς ἐμπειρότατα δοκοῦντας γράφειν ὑπὲρ αὐτοῦ, Φιλῖνον καὶ Φάβιον, μὴ δεόντως ἡμῖν ἀπηγγελκέναι τὴν ἀλήθειαν. [1.14.2] ἑκόντας μὲν οὖν ἐψεῦσθαι τοὺς ἄνδρας οὐχ ὑπολαμβάνω, στοχαζόμενος ἐκ τοῦ βίου καὶ τῆς αἱρέσεως αὐτῶν· δοκοῦσι δέ μοι πεπονθέναι τι παραπλήσιον τοῖς ἐρῶσι. [1.14.3] διὰ γὰρ τὴν αἵρεσιν καὶ τὴν ὅλην εὔνοιαν Φιλίνῳ μὲν πάντα δοκοῦσιν οἱ Καρχηδόνιοι πεπρᾶχθαι φρονίμως, καλῶς, ἀνδρωδῶς, οἱ δὲ Ῥωμαῖοι τἀναντία, Φαβίῳ δὲ τοὔμπαλιν τούτων. [1.14.4] ἐν μὲν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι. καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους· [1.14.5] ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις, ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων, καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δ᾽ ἐλέγχειν καὶ ψέγειν ἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους, ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ᾽ ὑποδεικνύωσιν. [1.14.6] ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον, οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελὲς γίνεται διήγημα. [1.14.7] διόπερ οὔτε τῶν φίλων κατηγορεῖν οὔτε τοὺς ἐχθροὺς ἐπαινεῖν ὀκνητέον, οὔτε δὲ τοὺς αὐτοὺς ‹ποτὲ μὲν› ψέγειν, ποτὲ δ᾽ ἐγκωμιάζειν εὐλαβητέον, ἐπειδὴ τοὺς ἐν πράγμασιν ἀναστρεφομένους οὔτ᾽ εὐστοχεῖν αἰεὶ δυνατὸν οὔθ᾽ ἁμαρτάνειν συνεχῶς εἰκός. [1.14.8] ἀποστάντας οὖν τῶν πραττόντων αὐτοῖς τοῖς πραττομένοις ἐφαρμοστέον τὰς πρεπούσας ἀποφάσεις καὶ διαλήψεις ἐν τοῖς ὑπομνήμασιν.
***
[1,14,1] Ένας ακόμη λόγος, που ισοδύναμα με παρακίνησε να επιμείνω στον πόλεμο τούτο, είναι το γεγονός πως ο Φιλίνος και ο Φάβιος, που θεωρούνται αυθεντίες στην εξιστόρησή του, δεν μας έχουν πει την καθαρή αλήθεια. [2] Δεν πιστεύω βέβαια πως θεληματικά είπαν ψέματα -το υποθέτω εξετάζοντας το βίο και τις αρχές τους. Θαρρώ όμως πως έπαθαν κάτι παρόμοιο με τους ερωτευμένους: [3] ο Φιλίνος από κλίση και μεροληπτική διάθεση θεωρεί πως οι Καρχηδόνιοι σε κάθε περίπτωση είχαν ενεργήσει συνετά, ωραία, ανδρεία, ενώ οι Ρωμαίοι αντίθετα. Ο Φάβιος τ᾽ αντιστρέφει. [4] Στις άλλες εκδηλώσεις της ζωής δεν μπορεί ίσως ν᾽ απορρίψει κανένας την εύνοια αυτού του είδους: ο καλός πρέπει ν᾽ αγαπά τους φίλους και την πατρίδα του, να μισεί και ν᾽ αγαπά όποιους και οι φίλοι του. [5] Όταν όμως επωμίζεται κανένας την ευθύνη του ιστορικού, πρέπει να τα λησμονήσει όλα τούτα και συχνά να εξυμνεί και με τους πιο μεγάλους επαίνους να στολίζει τους εχθρούς, όταν το επιβάλλουν οι πράξεις τους, και πολλές φορές να κατηγορεί και να κατακρίνει, έτσι που να τους φέρνει ντροπή, τους πιο αγαπητούς του, όταν αυτό απαιτούν οι λαθεμένες τους ενέργειες. [6] Γιατί, όπως ένα ζώο καταντάει άχρηστο αν χάσει τα μάτια του, παρόμοια και η ιστορία, αν της αφαιρέσουμε την αλήθεια, απομένει ανώφελη διήγηση. [7] Για τούτο δεν πρέπει να διστάζει ο ιστορικός να κατηγορεί τους φίλους και να επαινεί τους εχθρούς, ούτε πρέπει ν᾽ αποφεύγει άλλοτε να ψέγει και άλλοτε να εγκωμιάζει τους ίδιους ανθρώπους, αφού οι άνθρωποι της δράσης δεν είναι δυνατό πάντοτε να πετυχαίνουν ούτε, φυσικά, ν᾽ αποτυχαίνουν διαρκώς. [8] Στην ιστορία λοιπόν πρέπει ν᾽ απομακρυνόμαστε συναισθηματικά από τα πρόσωπα που ενεργούν και να κάνουμε τις σωστές κρίσεις και διακρίσεις στηριγμένοι στις πράξεις τους.
Ἱστορίαι 1, 14
[1.14.1] οὐχ ἧττον δὲ τῶν προειρημένων παρωξύνθην ἐπιστῆσαι τούτῳ τῷ πολέμῳ καὶ διὰ τὸ τοὺς ἐμπειρότατα δοκοῦντας γράφειν ὑπὲρ αὐτοῦ, Φιλῖνον καὶ Φάβιον, μὴ δεόντως ἡμῖν ἀπηγγελκέναι τὴν ἀλήθειαν. [1.14.2] ἑκόντας μὲν οὖν ἐψεῦσθαι τοὺς ἄνδρας οὐχ ὑπολαμβάνω, στοχαζόμενος ἐκ τοῦ βίου καὶ τῆς αἱρέσεως αὐτῶν· δοκοῦσι δέ μοι πεπονθέναι τι παραπλήσιον τοῖς ἐρῶσι. [1.14.3] διὰ γὰρ τὴν αἵρεσιν καὶ τὴν ὅλην εὔνοιαν Φιλίνῳ μὲν πάντα δοκοῦσιν οἱ Καρχηδόνιοι πεπρᾶχθαι φρονίμως, καλῶς, ἀνδρωδῶς, οἱ δὲ Ῥωμαῖοι τἀναντία, Φαβίῳ δὲ τοὔμπαλιν τούτων. [1.14.4] ἐν μὲν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν ἴσως οὐκ ἄν τις ἐκβάλλοι. καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους· [1.14.5] ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις, ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων, καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο, πολλάκις δ᾽ ἐλέγχειν καὶ ψέγειν ἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους, ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ᾽ ὑποδεικνύωσιν. [1.14.6] ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον, οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελὲς γίνεται διήγημα. [1.14.7] διόπερ οὔτε τῶν φίλων κατηγορεῖν οὔτε τοὺς ἐχθροὺς ἐπαινεῖν ὀκνητέον, οὔτε δὲ τοὺς αὐτοὺς ‹ποτὲ μὲν› ψέγειν, ποτὲ δ᾽ ἐγκωμιάζειν εὐλαβητέον, ἐπειδὴ τοὺς ἐν πράγμασιν ἀναστρεφομένους οὔτ᾽ εὐστοχεῖν αἰεὶ δυνατὸν οὔθ᾽ ἁμαρτάνειν συνεχῶς εἰκός. [1.14.8] ἀποστάντας οὖν τῶν πραττόντων αὐτοῖς τοῖς πραττομένοις ἐφαρμοστέον τὰς πρεπούσας ἀποφάσεις καὶ διαλήψεις ἐν τοῖς ὑπομνήμασιν.
***
[1,14,1] Ένας ακόμη λόγος, που ισοδύναμα με παρακίνησε να επιμείνω στον πόλεμο τούτο, είναι το γεγονός πως ο Φιλίνος και ο Φάβιος, που θεωρούνται αυθεντίες στην εξιστόρησή του, δεν μας έχουν πει την καθαρή αλήθεια. [2] Δεν πιστεύω βέβαια πως θεληματικά είπαν ψέματα -το υποθέτω εξετάζοντας το βίο και τις αρχές τους. Θαρρώ όμως πως έπαθαν κάτι παρόμοιο με τους ερωτευμένους: [3] ο Φιλίνος από κλίση και μεροληπτική διάθεση θεωρεί πως οι Καρχηδόνιοι σε κάθε περίπτωση είχαν ενεργήσει συνετά, ωραία, ανδρεία, ενώ οι Ρωμαίοι αντίθετα. Ο Φάβιος τ᾽ αντιστρέφει. [4] Στις άλλες εκδηλώσεις της ζωής δεν μπορεί ίσως ν᾽ απορρίψει κανένας την εύνοια αυτού του είδους: ο καλός πρέπει ν᾽ αγαπά τους φίλους και την πατρίδα του, να μισεί και ν᾽ αγαπά όποιους και οι φίλοι του. [5] Όταν όμως επωμίζεται κανένας την ευθύνη του ιστορικού, πρέπει να τα λησμονήσει όλα τούτα και συχνά να εξυμνεί και με τους πιο μεγάλους επαίνους να στολίζει τους εχθρούς, όταν το επιβάλλουν οι πράξεις τους, και πολλές φορές να κατηγορεί και να κατακρίνει, έτσι που να τους φέρνει ντροπή, τους πιο αγαπητούς του, όταν αυτό απαιτούν οι λαθεμένες τους ενέργειες. [6] Γιατί, όπως ένα ζώο καταντάει άχρηστο αν χάσει τα μάτια του, παρόμοια και η ιστορία, αν της αφαιρέσουμε την αλήθεια, απομένει ανώφελη διήγηση. [7] Για τούτο δεν πρέπει να διστάζει ο ιστορικός να κατηγορεί τους φίλους και να επαινεί τους εχθρούς, ούτε πρέπει ν᾽ αποφεύγει άλλοτε να ψέγει και άλλοτε να εγκωμιάζει τους ίδιους ανθρώπους, αφού οι άνθρωποι της δράσης δεν είναι δυνατό πάντοτε να πετυχαίνουν ούτε, φυσικά, ν᾽ αποτυχαίνουν διαρκώς. [8] Στην ιστορία λοιπόν πρέπει ν᾽ απομακρυνόμαστε συναισθηματικά από τα πρόσωπα που ενεργούν και να κάνουμε τις σωστές κρίσεις και διακρίσεις στηριγμένοι στις πράξεις τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου