Η λειτουργία της προβολής

Υπάρχουν τόσα μήλα μέσα σ’ ένα μήλο που τοποθετούμε μπροστά σε μια τάξη φοιτητών, όσα και τα ζευγάρια μάτια που το κοιτάζουν.

Αν μάλιστα πρόκειται για φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών και το ζωγραφίσουν, παρατηρώντας κατόπιν τα έργα τους θα βρεθούμε μπροστά σε τόσα αλλιώτικα μήλα όσα και τα έργα τους. Θα εκδηλωθεί δηλαδή ολοφάνερα η ποικιλία της προσωπικής ματιάς. Όσο αντικειμενικά ξεκάθαρη κι αν είναι μια εικόνα, ο καθένας για να την αντιληφθεί θα ανακαλέσει το δικό του παρελθόν, τις δικές του εσωτερικές εμπειρίες και θα την αναπλάσει σε νέα παραλλαγή. Είμαστε παντού και πάντα συνδημιουργοί. Ποτέ η εικόνα του ενός δε θα μοιάζει απολύτως με την εικόνα που βλέπει ο άλλος και που αναπαράγει ο άλλος.

Η διαπίστωση τούτη υπενθυμίζει πως ο άνθρωπος, προκειμένου να αντιληφθεί κάτι, χρησιμοποιεί προσωπικό ψυχικό υλικό ως μέτρο, αλλά και πως κάθε άνθρωπος είναι ανεπανάληπτα μοναδικός και μυστικός.

Προσπαθώ εδώ να μιλήσω για τη λειτουργία της προβολής που τόση αξία έχει για την ψυχολογία. Τη λειτουργία δηλαδή εκείνη όταν ο καθένας πλάθει και χρωματίζει ένα πράγμα, ένα πρόσωπο, μια κατάσταση, με συναισθήματα, μνήμες, αισθήσεις, ιδέες που ο ίδιος κουβαλάει μέσα του ως δικά του. Γεγονός που υποδεικνύει μεν τη μεγαλειώδη μοναδικότητα του προσώπου αλλά και που είναι μια σοβαρότατη αιτία για την τυραννική ασυνεννοησία που βασανίζει τις σχέσεις μας.

Γνώριζα κάποτε μια γυναίκα που, μόλις αναφερόμασταν σε κάποια προβληματική συμπεριφορά ενός τρίτου ανθρώπου κι αναρωτιόμασταν τι να συμβαίνει, εκείνη είχε έτοιμη την απάντησή της: «Ζηλεύει!» Επρόκειτο για μια υπερβολικά ζηλιάρα γυναίκα, γι’ αυτό και παντού, και άκριτα, έβλεπε αντανάκλαση του δικού της πάθους. Ίσως μάλιστα να ήθελε και να το αποπέμψει από πάνω της και, με απέχθεια που ασυνείδητα αισθανόταν για το ίδιο της το πάθος, να το αποδώσει σε τρίτους. ΄

Τούτη η λειτουργία φέρνει απλοποιημένα αλλά εύστοχα στο νου εκείνο το γνωστότατο «εξ ιδίων κρίνει τα αλλότρια» που, όπως ήδη είπαμε, στην ψυχολογία μελετάται με τον όρο «προβολή».

Είναι βέβαιο πως όσο πιο ανώριμος είναι κάποιος τόσο προστρέχει σε λειτουργίες προβολής για να ερμηνεύει πρόσωπα και συμβάντα. Η έννοια του «άλλου» του είναι δυσανάγνωστη. Μόνο ανατρέχοντας στα δικά του συναισθήματα και παραστάσεις νομίζει πως τον καταλαβαίνει. Προσκολλημένος στον κόσμο του, θεωρεί ως αληθινά μόνο όσα αυτός ζει, όπως τα ζει, και όσα θυμίζουν κομμάτια του δικού του κλειστού κόσμου. Ακόμη κι αν δε θυμίζουν, ο ίδιος τα παραμορφώνει, τα πλάθει, τα ταυτίζει και τα κάνει να θυμίζουν, ώστε να μπορεί να τα «κατανοεί».

Έχει μεγάλη σημασία να έχουμε κατά νου τούτη την ψυχολογική «αδυναμία» των άλλων αλλά και του εαυτού μας, όταν ακούμε ή εκφράζουμε κι εμείς οι ίδιοι περιγραφές, μαρτυρίες, χαρακτηρισμούς, συμβουλές, γνώμες, παρατηρήσεις. Όλοι μας είμαστε σε ένα βαθμό ανώριμοι, σε κάποια κομμάτια μας καθηλωμένοι. Αν θέλουμε να έχουμε έντιμη άποψη, οφείλουμε να προσέχουμε ένα τέτοιο, συχνά ασυνείδητο, ολίσθημα. Το ίδιο οφείλουμε να κάνουμε και όταν τείνουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη, να επηρεαστούμε από γνώμες και συμβουλές άλλων.