Πράγματι είναι παράξενο το πώς καταφέρνουμε και συνεννοούμεθα μεταξύ μας. Βεβαίως αυτή η συνεννόηση δεν ξεπερνά το ‘’περίπου’’ μα τη δουλειά μας δείχνουμε να την κάνουμε. Μοιάζουμε συνηθισμένοι.
Για αυτό και οι παρεξηγήσεις.
Όλες οι παρανοήσεις επίσης… Επιφανειακές και βαθύτερες. Ας δούμε δύο παραδείγματα.
Η γυναίκα στέκει στη κουζίνα απορροφημένη στη νέα της συνταγή. Η προηγούμενη που είχε διαβάσει και είχε εκτελέσει μια μέρα πριν, πέτυχε ή απέτυχε. Η ίδια -βαθιά της- καθόλου δεν νοιάζεται ασχέτως τι λέει. Το χρέος της η συνταγή το επιτέλεσε στο έπακρο. Το μυαλό της γυναίκας έμεινε έξω από τα χρονίζοντα προβλήματά της, από όλα εκείνα που δεν κατάφερε επιτυχώς να απωθήσει. Εξακολουθεί επισταμένως να καταπιάνεται με εκείνο που λέει ότι της αρέσει ίσως γιατί εξυπηρετεί και όλη την υπόλοιπη οικογένεια. Άλλοθι.
‘’Μετάθεση’’ λέγεται η πράξη της στη Φροϋδική ψυχολογία και είναι μια από τις πολλές –άμυνες- που υπάρχουν –και λειτουργούν ασυνηδείτως- για την αντιμετώπιση του άγχους το οποίο προέρχεται από τις ενορμήσεις που εδρεύουν στο ασυνείδητο και βαδίζουν έχοντας προσπεράσει το υπερεγώ (στο οποίο βρίσκονται όλοι οι νόμοι-απαγορεύσεις της κοινωνίας) προς το συνειδητό. Απλά δεν το καταλαβαίνει, δεν νοιάζεται, δεν γνωρίζει. Αμύνεται.
Ο άντρας κάποιας άλλης γυναίκας ή και της ιδίας, καταπιάνεται με το νέο του χόμπι. Κατασκευάζει σήμερα ένα ξύλινο κουτί το οποίο δεν πρόκειται να προσφέρει τίποτα σε κανέναν γιατί απλά είναι κάτι πολύ περισσότερο από περιττό. Εντελώς άχρηστο για την ακρίβεια. Θα μπορούσε ίσως να το βρει φθηνότερα στο εμπόριο. Εκείνος όμως χαίρεται την κατασκευή του ζώντας στο ‘’μέρος’’ που θέλει, τις ώρες που επιθυμεί επί της ουσίας να ξεχνιέται. Από μυαλό του δεν περνάει η ιδέα ότι ίσως να μεταθέτει, αφήνοντας την κοροϊδία φαντάζει ειλικρινής. Του εαυτού του φυσικά.
Εάν είχε ο οποιοσδήποτε πρόσφορο διάλογο-παρέα-ενδιαφέρον, με το άτομο της αρεσκείας του, θα ανέβαλε επ’ αόριστο την όποια κατασκευή. Η γυναίκα θα ετοίμαζε τα απολύτως απαραίτητα διότι απλά δεν θα προλάβαινε. Άρα η πράξη και των δύο, αποτελεί στην καλύτερη των περιπτώσεων κάλυψη ενός εσωτερικού κενού, λόγω κάποιας αιτίας βαθύτερης η οποία σχεδόν σίγουρα αγνοείται από το συνειδητό, αλλά όχι και από το ασυνείδητο, το οποίο καταφέρνει και περνά την ανάγκη-ενόρμηση στο συνειδητό. Το συνειδητό αντιλαμβάνεται την ''πάσα'' ως ''δυσφορία'' και την αντιμετωπίζει κάνοντας κάτι άλλο. Την παραπλανά για να νιώσει καλύτερα. Κατασκευάζει ένα ξύλινο κουτί, ένα ένα νέο είδος γλυκού... Με τον τρόπο αυτό το υποκείμενο ξεχνιέται-κοροϊδεύεται.
Ένα τρίτο παράδειγμα μετάθεσης. Ο υπάλληλος που κατσαδιάστηκε από το αφεντικό, γυρίζει σπίτι και φωνάζει ή χειρότερα δέρνει τη γυναίκα του.
Εάν οι άνθρωποι απωθούσαν με επιτυχία(!) στο ασυνείδητο κάθε αρνητική σκέψη κάθε αγχωτικό πρωτεύοντα συνειρμό, τότε θα δημιουργούσαν λιγότερο!
Η πρόταση ενέχει πολλές και μεγάλες προεκτάσεις. Βεβαίως με αυτή τη λογική θα ισχυριζόμασταν ότι ο πολιτισμός μας είναι αποτέλεσμα κάποιας δυστυχίας, μικρής ή μεγαλύτερης και θα ήμασταν, υπόχρεοι, στην στρεβλή διαχείριση των συναισθημάτων μας…
Θα θεωρούσαμε την κάθε μας πράξη αποτέλεσμα μιας αλυσιδωτής αιτιολόγησης-αντίδρασης καλής ή κακής, αίροντας αυτόματα από το απολύτως συνειδητό, το ελεύθερο της βούλησης.
Ο γιατρός ''απολαμβάνει'' την ανακάλυψη ενός εμβολίου και καταπιάνεται αμέσως (μανιωδώς) με την έρευνα ανακάλυψης ενός δεύτερου. Αιτία η απόλαυση του επαίνου και η δίψα ενός δεύτερου ομοίως αρεστού.
Μπορεί στο βάθος του μυαλού του βεβαίως να υπάρχει και η επιθυμία του γενικότερου καλού στην ανθρωπότητα, αλλά η δόξα της επιτυχίας θα ήταν τεράστια έκπληξη εάν απείχε κατόπιν του ευκλεούς αποτελέσματος.
Η απόλυτη ευτυχία, εκείνη η ψυχολογική κατάσταση δηλαδή -η οποία απαντάται μονάχα σε φιλοσοφικό επίπεδο- θα έκανε τον άνθρωπο ράθυμο, μια και δεν θα υπήρχε καμία διάθεση ή αιτία για το οτιδήποτε.
Ο λόγος που δικαιολογεί το επιχείρημα είναι ο πολύ απλός που λέει, ότι με την οποιαδήποτε πράξη θα ετίθετο εν αμφιβόλω –σε ρίσκο- το απόλυτο ευτυχές.
Λογικό. Ποια η αιτία της οιασδήποτε πράξης μέσα στην απόλυτη ευτυχία;
Ας βαδίσουμε αργά ρίχνοντας μία ματιά στο σχήμα:
Κατά τον Φρόιντ, το ασυνείδητο καταλαμβάνει όπως είναι φυσικό το μεγαλύτερο μέρος του μυαλού μας. Το συνειδητό το μικρότερο. Υπάρχει ψηλά ένας δίαυλος επικοινωνίας ο οποίος επιτρέπει τη επικοινωνία μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου.
Προσέξτε το μέρος που καταλαμβάνει το Υπερεγώ στο ασυνείδητο και ομοίως το Εγώ στο συνειδητό. Να θυμάστε ότι όλες οι απαγορεύσεις υπό πάσαν έννοια (π.χ. ηθικές αξίες, νόμοι) υπάρχουν στο Υπερεγώ, ενώ το Εγώ αποτελεί τη λογική πλευρά του εαυτού μας. Την εξελίξιμη.
Το ασυνείδητο λέγεται και Εκείνο και για να καταλάβουμε καλύτερα, ένα νεογέννητο παιδί είναι ένα πεντακάθαρο Εκείνο, το οποίο αργότερα μέσα από τους νόμους και τους κοινωνικούς κανόνες εκπαιδεύεται-δομείται σε ένα Εγώ.
Στο ασυνείδητο λοιπόν βρίσκεται ολόκληρη η ζωή μας. Εγγεγραμμένη. Μεταξύ του ασυνείδητου και του συνειδητού (το οποίο επικοινωνεί με το συνειδητό με μία υποτιθέμενη σωλήνα-δίαυλο) παρεμβάλλεται το υπερεγώ στο οποίο όπως ήδη έχουμε αναφέρει υπάρχουν όλοι οι κοινωνικοί νόμοι-απαγορεύσεις (νόμος=απαγόρευση. Καλώς ή κακώς αδιάφορο.) του οποίου η δουλειά είναι να επιβλέπει τις ενορμήσεις (ενστικτώδεις τάσεις που αποσκοπούν στην ικανοποίηση των επιθυμιών) και να αφήνει να περνούν στο συνειδητό προς υλοποίηση οι επιτρεπόμενες οι κοινωνικά ορθές. Οι από τον νόμο εγκεκριμένες. Οι υπόλοιπες καταστέλλονται-απωθούνται.
Παράδειγμα. Μου αρέσει η γυναίκα του φίλου μου αλλά η προσέγγισή της φρενάρει στο υπερεγώ και δεν πρέπει να φτάσει ποτέ στο συνειδητό εγώ, όταν όμως φτάσει ως ιδέα, λειτουργεί το κομμάτι του υπερεγώ που υπάρχει επίσης με ένα ποσοστό του στο εγώ και η μη επιτρεπόμενη επιθυμία απωθείται. Οι νόμοι της κοινωνίας προβάλουν τις συνέπειες και το ένστικτο η επιθυμία, ματαιώνεται. (Διακρίνω χαμόγελα και ορθώς, διότι το παράδειγμα κρύβει παγίδες πέραν πάσης συζητήσεως… Είμαι βέβαιος όμως ότι η ουσία του παραδείγματος έγινε αντιληπτή)
Επανέρχομαι.
Όταν η ενόρμηση (η βαθιά επιθυμία) νικά το υπερεγώ και επανέρχεται σημαίνει ότι η βασική άμυνα της απώθησης δεν έχει λειτουργήσει ή ότι η ενόρμηση είναι κατά πολύ ισχυροτέρα της αμύνης. Ξεπερνά την επιρροή των νόμων που επιβάλλει το υπερεγώ. (Παράδειγμα. Γνωρίζω ότι δεν πρέπει να σκέφτομαι την φίλη μου η οποία με παράτησε διότι δεν αξίζει η όποια προσπάθεια, όμως δε καταφέρνω να αποφύγω τη σκέψη)
Τη δράση τότε αναλαμβάνουν τότε οι επόμενες άμυνες, οι οποίες διαδραματίζουν το ρόλο τους προς απάλειψη του άγχους της όποιας πράξης και όχι την αποφυγή τής (ήδη) τελεσμένης ενέργειας. (Ως πράξη θεωρείται ακόμα και η εμμονή σε μία σκέψη, συμπεριλαμβάνεται η κάθε δράση του υποκειμένου (σώμα-μυαλό) για κάθε ζήτημα που το αφορά. Από και προς εκείνο.
Αναφέρω μερικές από αυτές τις άμυνες:
Μετάθεση. Η πλέον συνηθισμένη στην οποία αναφέρονται τα πρώτα παραδείγματα.
Παλινδρόμηση. Μεταφορά του ατόμου σε ένα προγενέστερο εξελικτικό στάδιο. Π.χ. στοματικό. Π΄χ. Κάπνισμα( λόγω άγχους(!) Αναλογιστείτε οι καμπνίζοντες την ευχαρίστηση που προσφέρει σε δύσκολες καταστάσεις (Τα εξελικτικά στάδια σύμφωνα με τον Φρόιντ: Στοματικό, πρωκτικό, φαλλικό, λανθάνον, γεννητικό (εφηβεία)).
Απομόνωση του συναισθήματος. (το υποκείμενο αποκρύπτει το συναίσθημα, δεν το δέχεται)
Εκλογίκευση. (η λογική επιστρατεύεται για απώθηση της ιδέας, μέσω αυτής)
Συναισθηματική απομόνωση. Προβολή. Η απόδοση δικών μας συναισθημάτων στους άλλους
Ταύτιση. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα όπου χαιρόμαστε τις νίκες-επιτυχίες των άλλων καλύπτοντας τα δικά μας κενά, τις δικές μας αποτυχίες (!). Με άλλα λόγια η αναζήτηση ηγετών-ηρώων προς ακολούθηση, με την μικρή ή τη μεγαλύτερη έννοια.
Άρνηση. Το υποκείμενο αρνείται την ύπαρξη του προβλήματος ή σε χειρότερες περιπτώσεις απορρίπτει μέχρι και ολόκληρη την πραγματικότητα περνώντας-επιλέγοντας να ζήσει σε ένα δικό του φαταστικό κόσμο.
Ασφαλώς και υπάρχουν πολλές άλλες, όλες θα τις λέγαμε απλοϊκά, έξυπνες, που όμως κάποιες φορές δεν αρκούν και επιμένουν (χαριεντιζόμενοι θα λέγαμε ότι γυναίκα του φίλου έλκει υπερβολικά και μας γίνεται εμμονή).
Όλα τα ήδη της άμυνας έχουν σκοπό την απαλοιφή του άγχους, της δυσχερούς ψυχικής κατάστασης του υποκειμένου. Η όποια άμυνα λοιπόν, καλείται να τιθασεύσει την επιθυμία (η οποία προβάλει από το Εκείνο-ασυνείδητο, ως ενόρμηση). Και εξακολουθεί να το κάνει αναδεικνυόμενη πλέον (με την πάροδο του χρόνου) σε υπερβολικό βαθμό (στη ζωή του υποκειμένου) πράγμα που συνιστά πλέον πρόβλημα.
Η γυναίκα (στο παράδειγμα της μετάθεσης) …εξακολουθεί να μαγειρεύει ακατάπαυστα ή να συγυρίζει διαρκώς και επισταμένα το σπίτι. Μπορεί να ακούει αντ’ αυτού όμως μανιωδώς μουσική ή να πλέκει. Οτιδήποτε κρατάει το μυαλό της μακριά από το συγκεκριμένο-αγχώδες πρόβλημα καταφέρνοντας την απόκτηση μίας παράλληλης, μα ωστόσο απατηλής, χαρά. Ο λόγος θα μπορούσε να ήταν μια ενδεχόμενη απιστία του άντρα της.
Ο άντρας (στο ίδιο παράδειγμα) …κατασκευάζει διαρκώς χρήσιμα ή άχρηστα αντικείμενα. Ο λόγος θα μπορούσε εδώ να ήταν η κακή συμπεριφορά της γυναίκας του. Στο παράδειγμα όπου εξακολουθεί να επιθυμεί την γυναίκα που δεν του επιτρέπεται η κτήση της, επιστρατεύεται η άμυνά του και λογικεύει με τρόπο παράλογο την ηθική του. Βρίσκει δικαιολογίες τις οποίες βαφτίζει άριστες, λογικές, ηθικές (εκλογίκευση). Αποκτά το άλλοθι της δίκαιας εμμονής. Διακηρύττει αυτές και μάχεται με τρόπο περίεργα έντονο για τα υποτιθέμενα δίκαιά του. ‘’Δεν είναι άδικο η γυναίκα του φίλου μου και του κάθε ανθρώπου να ταλαιπωρείται σε χέρια ανάξια; Γιατί να μην πάω κοντά της να της δώσω χαρά;’’
Το παιδί τρέχει μέχρι σκασμού παίζοντας. Πολλές φορές πέφτει (όντας ηθελημένα απρόσεχτο) μετατοπίζοντας με τον τρόπο αυτό τη σκέψη του από το κύριο πρόβλημα που το απασχολεί (π.χ. το άγχος των μαθημάτων), στο αίσθημα του σωματικού πόνου είναι σε εκείνο πολύ πιο εύκολα διαχειρίσιμο.
Και χιλιάδες άλλα παραδείγματα που βιώνουμε καθημερινά οι ίδιοι και τα προσπερνάμε χωρίς δεύτερη ματιά.
Άβυσσος η ψυχή, όχι μόνο της γυναίκας όπως θέλει η παροιμία, μα όλων των ανθρώπων.
Πίσω από όλα αυτά θα έλεγα ότι κρύβεται η αλήθεια του κάθε ενός από εμάς (Η μαχητή ισχύς της όποια απόφασης) η οποία αλήθεια, είναι απολύτως ξεχωριστή για τον καθένα μας.
Το προσωπικά αληθές* είναι εκείνο που θεωρείται και εξέρχεται των ιδεών του ενός εκάστου ατόμου. Σε κάθε θεώρημα, σε κάθε ειλικρινή επιθυμία δίκαιας αντιμετώπισης του κάθε ζητήματος, προβάλλει σθεναρά η προσωπική υπόθεση και αυτό δε είναι καθόλου κακό. Είναι απολύτως ανθρώπινο και αποτελεί μάλιστα, μη υποκριτική προσέγγιση**.
Η ορθότητα όμως του κάθε ισχυρισμού είναι και θα παραμένει ένα άλλο ζήτημα.
* Αληθές α+λήθη = εκείνο που δεν λησμονείται
** Φυσικά και δεν εννοώ τη δόλια διαφοροποίηση η οποία μετέρχεται κάθε σοφιστείας. (Σοφιστεία: Απόδειξη ισχυρισμού με χρησιμοποίηση αληθοφανών επιχειρημάτων. Όχι αληθινών!)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου