Αρχίλοχος, ο ρίψασπις ελεγειακός

Ο Αρχίλοχος ο οποίος ήκμασε περί το 650 π.Χ. καταγόταν από την Πάρο και υπήρξε ο νεότερος Έλληνας συγγραφέας ιαμβικής, ελεγειακής & λυρικής ποίησης. Τα δε διασωθέντα αποσπάσματα έργου του, καταδεικνύουν μετρική πρωτοπορία υψηλού επιπέδου.
Πατέρας του Αρχιλόχου ήταν ο Τελεσικλής, ένας εύπορος Πάριος ο οποίος είχε ιδρύσει αποικία στην Θάσο στην οποία έζησε ο Αρχίλοχος και η μητέρα του Ευηνώ. Αποσπάσματα της ποίησής του αναφέρονται στην ηλιακή έκλειψη της 6^ης Απριλίου 648 π.Χ, καθώς και στον πλούτο του Λυδού βασιλέα Γύγη (680 – 645 π.Χ). Οι λεπτομέρειες της ζωής του Αρχιλόχου, προέρχονται ως επί το πλείστον από τα ποιήματά του – μια αναξιόπιστη πηγή – διότι η περιγραφή των γεγονότων μπορεί να είναι φανταστική, ή περιλαμβάνει φανταστικά πρόσωπα – καταστάσεις.
Οι σύγχρονες ανακαλύψεις ωστόσο, επαληθεύουν τα ιστορικά στοιχεία και την γενικότερη εικόνα του ανδρός που περιγράφεται στο ποιητικό του έργο. Πρόκειται για δύο επιγραφές αφιερωμένες στον ποιητή που ανακαλύφθηκαν σε ιερή περιοχή της Πάρου και συγκεκριμένα η επιγραφήΜνησίππου (3^ος αιώνας π.X) και η επιγραφή Σωσθένη (1^ος αιώνας π.X). Hαυτοβιογραφία του Αρχιλόχου λήφθηκε σοβαρά υπόψιν προς τα τέλη του 5^ου αιώνα π.Χ από τον Αθηναίο πολιτικό και λόγιο Κριτία, ο οποίος τον κατήγγειλε, ότι στα ποιήματά του παρουσιάζεται ως ξεπεσμένος, εριστικός, αθυρόστομος, ασελγής και πολίτης κατωτέρας τάξεως. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι η αυτοπαρουσίαση του Αρχιλόχου στα ποιήματά του είναι «πολύ υβριστική για να είναι αληθινή».
Ο Αρχίλοχος υπηρέτησε ως στρατιώτης και σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, πολέμησε εναντίον Θρακών στην ηπειρωτική χώρα πλησίον της Θάσου όπου σκοτώθηκε στον πόλεμο μεταξύ Θάσου και Νάξου. Στο ποίημά του «Μισθοφόρος» αναφέρει χωρίς ντροπή όταν έριξε την ασπίδα του κατά την μάχη «Εγώ σώζω την ζωή μου. Τι με νοιάζει για την ασπίδα μου; Θα αγοράσω άλλη εξίσου καλή». Η «υπόθεση της εγκαταλελειμμένης ασπίδας» εμφανίζεται αργότερα σε λυρικά ποιήματα των Αλκαίου και Ανακρέοντα, στην «Ειρήνη» τουΑριστοφάνη και στο έργο «Ωδές» του Λατίνου ποιητή Οράτιου.
Αν και είναι δύσκολο να διακρίνει κάποιος με βεβαιότητα την αλήθεια και άλλα αποδεικτικά στοιχεία μέσα από τα ποιήματα, εντούτοις η υστεροφημία του Αρχιλόχου είναι κακόφημη. Ήταν ιδιαίτερα γνωστός στην αρχαιότητα για τον σατιρικό του λόγο και το άγριο υβρεολόγιο. Λέγεται ότι κάποτε ο ποιητής μνηστεύθηκε την Νεόβουλη κόρη τουΛύκαμβη και αργότερα διέλυσε την μνηστεία. Στον πάπυρο «ΕπωδοίΚολωνίας (Epode Cologne)» που δημοσιεύθηκε το 1974 περιέχεται το εκτενέστερο απόσπασμα του έργου του Αρχιλόχου. Το εν λόγω ποίημα ανεκαλύφθη το 1960 ανάμεσα σε περιτυλίγματα Αιγυπτιακής μούμιας (1^ος– 2^ος αιώνας π.Χ) στο  Abusir el Melek  και έκτοτε φυλάσσεται στοΠανεπιστήμιο της Κολωνίας. Το απόσπασμα του ποιήματος αρχίζει από το μέσον διαλόγου μεταξύ μιας κοπέλας αγνώστων στοιχείων και του ποιητή και αναφέρεται στις ερωτικές τους αψιμαχίες. Συγκεκριμένα ο ποιητής αναφέρει με ωμότητα πως αποπλάνησε την αδελφή τηςΝεόβουλης αφού προηγουμένως είχε απορρίψει την ίδια την Νεόβουλη. Σύμφωνα με τους αρχαίους ιστορικούς ο Λύκαμβης, αυτοκτόνησε μαζί με τις κόρες του λόγω της κυνικής συμπεριφοράς του ποιητή.
Απόσπασμα ποιήματος Αρχιλόχου_Πάπυρος Κολωνίας_πηγή wikimedia commons
Ο Αρχίλοχος ήταν ο πρώτος γνωστός Έλληνας ποιητής ο οποίος συνδύασε το ελεγειακό δίστιχο και διάφορα ιαμβικά και τροχαϊκάμέτρα, που κυμαίνονται από δίμετρα σε τετράμετρα, καθώς και επωδές, λυρικά μέτρα και ασυνάρτητα (συνδυασμός διαφορετικών μέτρων). Ήταν γνώστης της Ελληνικής γλώσσας, κινούμενος από τους Ομηρικούς τύπους, στην γλώσσα της καθημερινότητας, μέσα σε λίγες γραμμές. Ήταν ο πρώτος λόγιος ο οποίος χρησιμοποίησε ως κύριο θέμα των ποιημάτων του προσωπικές εμπειρίες και συναισθήματα. Τα επιτεύγματα της τεχνικής του Αρχιλόχου θαύμασαν αργότερα ποιητές, όπως ο Οράτιος, αλλά ταυτόχρονα υπήρχε σφοδρή κριτική, ιδιαίτερα επί θεμάτων ηθικής, από λόγιους όπως οι ποιητές Πίνδαρος και Κριτίας(5^ος αιώνας π.Χ.).
Το παρακάτω ποίημα του Αρχιλόχου είναι παράδειγμα τριστίχου επωδού, στο οποίο οι στίχοι ιαμβικού τριμέτρου εναλλάσσονται με στίχους οι οποίοι συνδυάζουν δακτυλικό ημίεπες και ιαμβικό δίμετρο.
“πάμπαν! ἀποσχόμενος· ἶσον!δὲ τόλμ[ησον!ποθεῖν.
ε ἰ δ᾽ ὦν ἐπείγεαι καί σε θυµὸς ἰθύει,
ἔστιν ἐν ἡµετέρου, ἣ νῦν µέγ᾽ ἱµείρε[ι γάµου
καλὴ τέρεινα παρθένος· δοκέω δέ µι[ν
εἶδος ἄµωµον ἔχειν τὴν δὴ σὺ ποίη[σαι φίλην.”
Tοσαῦτ᾽ ἐφώνει· τὴν δ᾽ἐγὼ ἀνταµει[βόµην·
“Ἀµφιµεδοῦς θύγατερ, ἐσθλῆς τε καὶ [µακαρτάτης
γυναικός, ἣν̣ νῦν γῆ κατ’ εὐρώεσσ’ ἔ[χει,
τ]έρψιές εἰσι θεῆς  πολλαὶ νέοισιν ἀνδ[ράσιν
παρὲξ τὸ θεῖον χρῆµα · τῶν τ̣ι̣ς ἀρκέσε[ι.
τ]αῦτα δ’ ἐπ’ ἡσυχίης  εὖτ’ ἂν µελανθῆ[ι µοι γένυς
ἐ]γώ τε καὶ σὺ σὺν θεῷ βουλεύσοµεν ̣·
[π]είσοµαι ὣς µε κέλεαι·  πολλόν µ’ ἐ[ποτρύνει πόθος.
θρ]ιγκοῦ δ’ ἔνερθε καί πυλέων ὑποφ[θάνει
µ]ή τι µέγαιρε, φίλη·  σχήσω γὰρ ἐς ποη[φόρους
κ]ήπους. τὸ δὴ νῦν γνῶθι· Νεοβούλη[ν µὲν ὦv
ἄλλος ἀνὴρ ἐχέτω·  αἰαῖ, πέπειρα δ[ὴ πέλει,
ἄν]θος δ’ἀπερρύηκε παρθενήϊον
κ]αὶ χάρις ἣ πρὶν ἐπῆν·  κόρον γὰρ οὐ κ[ατέσχε πω,
ἥβ]ης δὲ µέτρ’ ἔφηνεµαινόλις γυνή·
ἐς] κόρακας ἄπεχε·  µὴ τοῦτ’ ἐφεῖτ’ ἄν[αξ θεῶν
ὅπ]ως ἐγὼ γυναῖκα τοιαύτην ἔχων
γεί]τοσι χάρµ’ ἔσοµαι·  πολλὸν σὲ βούλο[µαι πάρος·
σὺ]µὲν γὰρ οὔτ’ ἄπιστος οὔτε διπλόη,
ἡ δ]ὲ µάλ᾽ ὀξυτέρη, πολλοὺς δὲ ποιεῖτα[ι φίλους·
δέ]δοιχ᾽ ὅπως µὴ τυφλὰ κἀλιτήµερα
σπ]ουδῇ ἐπειγόµενος  τὼς ὤσπερ ἡ κ[ύων τέκω.”
τοσ]αῦτ᾽ ἐφώνεον· παρθένον δ᾽ ἐν ἄνθε[σιν
τηλ]εθάεσσι λαβὼν  ἔκλινα· µαλθακῇ δ[έ µιν
χλαί]νῃ καλύψας, αὐχέν᾽ ἀγκάλῃς ἔχων
δεί]µατι παυ[σ]αµένην  τὼς ὥστε νέβρ̣[ον εἱλόµην
µαζ]ῶν τε χ̣ερσὶν ἠπίως ἐφηψάµη̣ν
ᾗπε] ρ ̣ ἔφηνε νέον  ἥβης ἐπήλυ̣σις χρόα·
ἅπαν τ]ε σῶµα καλὸν ἀµφαφώµενος
λευκ]ὸν ἀφῆκα µένος, ξανθῆς ἐπιψαύ[ων τριχός.

Επιμύθιον
“Ο μεν δειλός της πατρίδος, ο δε φιλόδοξος της πατρώας ουσίας εστί προδότης (Ο δειλός προδίδει την πατρίδα του, ο δε φιλόδοξος την πατρική κληρονομιά)”.  Σωκράτης