Εκτός από τα χαράτσια και τους δυσβάστακτους φόρους οι ραγιάδες έπρεπε να ξεγυμνωθούν εντελώς για να πληρώνουν συνεχώς τις σιμωνίες των ανάλγητων ρασοφόρων.
Η ανάδειξη του Πατριάρχη επί Τουρκοκρατίας
Είμαστε στο 1453. Η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των Τούρκων. Η αυτοκρατορία του Μωάμεθ Β” είναι αχανής και περιλαμβάνει ένα πλήθος λαών. Η τούρκικη ηγεσία αντιλήφθηκε εύστοχα ότι οι ραγιάδες πρέπει να είναι υπό αυστηρό έλεγχο αλλά χωρίς την άμεση ανάμειξη των Οθωμανών. Ο ρόλος του χωροφύλακα των χριστιανών δόθηκε λοιπόν στον Πατριάρχη αφού διατήρησε προνόμια που απολάμβανε επί βυζαντίου. Χαρακτηριστικά τα λόγια του Μωάμεθ Β” του Πορθητή προς τον Γεννάδιο Σχολάριο, τον πρώτο Πατριάρχη μετά την Άλωση: « Πατριάρχευε… έχων πάντα τα σα προνόμια, ως και οι προ σου πατριάρχαι είχον ».
Ο Πατριαρχης έχει το ρόλο του « εθνάρχη » των χριστιανών και είναι υπόλογος στον Σουλτάνο για τις πράξεις τους. Ευθύς αμέσως ξεκινούν τα αλληλομαχαιρώματα και οι ραδιουργίες των κληρικών για την κατάκτηση του προνομιακού αξιώματος του Οθωμανικού κράτους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από το 1623 έως το 1700 εγιναν 50 αλαξοπατριαρχίες. Κάθε τόσο στελνόταν κάποιος πατριάρχης στη φυλακή για χρέη, που εξαιτίας των σκανδάλων, είχαν γίνει σύμφωνα με τον Πατριάρχη Σαμουήλ « των της Αιγύπτου πυραμίδων υπερογκωδέστερα ».
Τα ποσά της εξαγοράς από 1000 φλωριά του 1467 έγιναν 2500 το 1481, 12000 το 1583, 100.000 το 1622. Ο Φίνλαιη αναφέρει: « σε τέτοιο βαθμό είχε προχωρήσει η διαφθορά, που στο διάστημα 1670 και 1678 ο πατριάρχης άλλαξε εξι φορές. Το τίμημα εξαγοράς του νέου υποψήφιου ανέβηκε στο ποσό των 25000 ταλήρων, ο ετήσιος φόρος είχε φθάσει στα 6000 δουκάτα και τα χρέη του Πατριάρχη σε 350.000 τάληρα ». Φυσικά όλοι αυτοί οι πόροι των υποψηφίων βρίσκονταν μετά από δανεισμό. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μια διαδικασία αρπαγής που ξεκινούσε από τον Πατριάρχη, μεταβιβαζόταν στους μητροπολίτες, από εκεί στους κατώτερους κληρικούς και κατέληγε τελικά στο ποίμνιο, το οποίο έπρεπε να πληρώνει συγκεκριμένα ποσά προς την εκκλησία με την απειλή του αφορισμού και της κατάσχεσης της περιουσίας του.
Ας δούμε μερικά αποσπάσματα από τα χρονικά περιηγητών και αξιωματούχων της Δύσης:
Οι Πατριάρχες της Κων/λης ήταν άλλοτε πεπαιδευμένοι άνδρες. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πια. Η εκλογή τους γίνεται με κοσμικά κριτήρια και όχι με βάση τη μόρφωση και την ευσέβια τους. Μερικές φορές ανέρχονται στον θρόνο κληρικοί ηλικίας 40 χρονών μόνο, μ’όλο που αυτό απαγορεύεται από ένα παλαιό κανόνα (χαρακτηριστική περίπτωση διαφθοράς και απάτης η περίπτωση του Κύριλλου Γ΄, ο οποίος έγινε πατριάρχης Αντιόχειας σε ηλικία 17 ετών). Εκλέγονται από τους Μητροπολίτες αλλά τα πάντα εξαρτώνται από τον Σουλτάνο. Συχνά ανατρέπονται και εξορίζονται στη Ρόδο με τις παρεμβάσεις και τις δωροδοκίες των ανταγωνιστών τους. (Sandys, 1610)
Ο πατριάρχης Κων/λεως εκμεταλλεύεται την έσχατη αμάθεια των Ελλήνων και αποθησαυρίζει χρυσάφι ώστε να δωροδοκεί τους Τούρκους και τη διεφθαρμένη εκκλησία και να εξασφαλίζει την υποστήριξη τους (Contarini, βαϊλος της Βενετίας από το 1636 έως το 1641)
Όποιος πληρώνει στον Τούρκο περισσότερα φλουριά αυτός γίνεται πατριάρχης. Χρειάζεται βέβαια η ανάδειξη από την Σύνοδο. Αλλά αυτή η ψηφος είναι εικονική. Τα πάντα εκπορεύονται από τον Μεγάλο Βεζύρη. Σε αυτόν θα παρουσιασθεί ο νέος πατριάρχης για να παραλάβει από τα χέρια του το τιμητικό καφτάνι. (Cornelio Magni, χρονικογραφος, 1679)
Ο νέος πατριάρχης καλεί αμέσως όλους τους ιεράρχες της οθωμανικής αυτοκρατορίας να συνεισφέρουν για την κάλυψη του ποσού της εξαγοράς του θρόνου αν θέλουν να μη διορισθεί άλλος στη θέση τους.[...] Ο νέος πατριάρχης αναγκάζεται να αναδείξει αρχιεπισκόπους και μητροπολίτες εκείνους που μπορούν να συμβάλλουν καλύτερα στο « πεσχέσιον ». Με τη σειρά τους οι αρχιεπίσκοποι και οι μητροπολίτες εφαρμόζουν την ίδια τακτική σε ότι αφορά τους ιερείς της δικαιωδοσίας τους. Και έτσι το χρήμα από χέρι σε χέρι φθάνει στον Πατριάρχη. (Guillet, 1668)
Είχε εκθρονισθεί αλλά κατόρθωσε να επανέλθη στο θρόνο. Είναι άλλωστε υπόθεση πλειοδοσίας. Όποιος πληρώνει περισσότερα στον Σουλτάνο γίνεται πατριάρχης. Άλλο που δεν θέλει ο Σουλτάνος για να γεμίζει τον μπεζαχτά του. Το αποτέλεσμα είναι να αλληλοεξοντωνονται οι αρχηγοί της Εκκλησίας. Μέσα σε πέντε χρόνια άλλαξαν πεντε πατράρχες. [...] Κατά την ανάδειξη του πατριάρχη καλούνται οι αρχιεπίσκοποι για τη συγκέντρωση του αναγκαίου ποσού. Όσοι δυστροπήσουν εκδιώκονται. Οι αρχιεπίσκοποι κατανέμουν αναλογικά τη δαπάνη στους επισκόπους και οι επίσκοποι στους παπάδες των ενοριών. Έτσι τα πάντα γίνονται δια της σιμωνίας. (Ο περιηγητής Spon για τον πατριάρχη Παρθένιο, 1679)
Είναι τόσο φιλόδοξος ο ελληνικός κλήρος που οι μητροπολίτες αγοράζουν τον πατριαρχικό θρόνο πίσω από τις πλάτες των ανταγωνιστών τους από τον Μεγάλο Βεζύρη. Και εκείνος χαίρεται να τους βλέπει να συναγωνιζονται ποιος θα φέρει μεγαλύτερα πεσκέσια. Για την εξαγορά του αξιώματος καταβάλλουν τεράστια ποσά. Και για να εισπράξουν καταπιέζουν τους φτωχούς χριστιανούς. (George Wheler, 1682)
Τα εκκλησιαστικά αξιώματα συγκεντρώνονται σε 4 Πατριαρχεία και 120 μητροπόλεις. Τα πολιτικά στις ηγεμονίες της Βλαχίας και Μολδαβίας και στο αξίωμα του δραγουμάνου (διερμηνέας, μεταφραστής, έμπιστοι σύμβουλοι του Σουλτάνου για θεματα εξωτερικής πολιτικής) της Πύλης. Αυτή η θέση παραχωρείται πάντοτε σε Έλληνες. Έτσι βρίσκεται στα χέρια τους η διαχείριση των εξωτερικών υποθέσεων του Οθωμανικού Κράτους. Όλα αυτά τα αξιώματα είναι ανεξάντλητη πηγή πλούτου. Και οι υποψήφιοι, προσδωκώντας το σίγουρο κέρδος, δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν και τους ενδεχόμενους κινδύνους. Για την κατάκτηση τους ωστόσο γίνεται άγρια διαμάχη στα παρασκήνια, που θυμίζει τους ανταγωνισμούς των Βυζαντινών από τον Μεγ. Κωνσταντίνο ως τον τελευταίο Παλαιολόγο.
[...]Η κατάκτηση του πατριαρχικού θρόνου προϋποθέτει διανομή στους Τούρκους αξιωματούχους 90.000-100.000 πιάστρων. Σπάνια όμως Πατριάρχης παραμένει στο θρόνο πάνω από τρία χρόνια. Σε αυτό το διάστημα βρίσκεται διαρκώς σε συναγερμό για να προλάβει την εκδίωξη του. Πρέπει να δωροδοκεί και να εξευμενίζει τους παράγοντες της οθωμανικής εξουσίας. Και για να ικανοποιήσει την βουλιμία τους είναι υποχρεωμένος να λεηλατεί τους πόρους της Εκκλησίας. Έτσι μόνο θα συγκεντρώσει τα κολοσιαία ποσά που χρειάζεται για να κρατηθεί στη θέση του ή να επιστρέψει ανακαταλαμβάνοντας το θρόνο σε περίπτωση ανατροπής ή εκτοπισμού του.
[...]Όταν ο Πατριάρχης έχει εξασφαλίσει την έυνοια του Σουλτάνου και του Βεζύρη οι εχθροί του χρησιμοποιούν τα ίδια όπλα. Προσεγίζουν τους ανθρώπους του σεραγιού και τον υπονομεύουν στα μάτια των προστατών του. Δημιουργούνται τότε διάφορες φατρίες ανάμεσα στους Έλληνες, συγκεντρωνονται χρήματα και με αυτό το κοινό κεφάλαιο αρχίζει η εξόρμηση για την άλωση του πατριαρχείου. Συχνά τα προσωπικά μίση, οι οικογενιεακές αντιθέσεις και τα διάφορα συμφέροντα δημιουργούν και δυναμώνουν τέτοια κόμματα.
[...]Οι μητροπολίτες είναι συνήθως εγκατεστημένοι στην Πόλη. Φροντίζουν πως θα στήσουν παγίδες ο ένας στον άλλο. Όλοι καρτερούν πότε θα ενθρονιστεί ο νέος πατριάρχης για να εξασφαλίσουν καλύτερη έδρα. (Porter, πληρεξούσιος υπουργός του Στέμματος με σκοπό να μελετήσει και να καταγράψει τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των κατοίκων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, 1746)
Θα κλείσω με μια σχετική παράθεση από την Ελληνική Νομαρχία (οι υπογραμμίσεις δικές μου):
Ἂς εἰσέλθωμεν τώρα εἰς τὴν διήγησιν τοῦ ἑλληνικοῦ κλήρου, ἡ ὁποία ὄχι ὀλίγον θέλει μᾶς παραστήσει τὰ κακά, ὁποὺ προξενεῖ ἡ κατάχρησις τῶν χρημάτων. Εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, λοιπόν, εὑρίσκεται ὁ πατριάρχης καὶ ἡ Σύνοδος· ἄλλος πατριάρχης εὑρίσκεται εἰς Ἀλεξάνδρειαν· ἄλλος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν καὶ ἄλλος εἰς Ἱερουσαλήμ. Ὁ πρῶτος ὀνομάζεται οἰκουμενικός. Καὶ ἂν ἄλλο δὲν σημαίνῃ αὐτὸς ὁ γελοιώδης τίτλος μαζὶ μὲ τοὺς τόσους ἄλλους ὁποὺ λαμβάνει, φανερώνει ὅμως, ὅτι οἱ ἄλλοι τρεῖς πατριάρχαι ὑπόκεινται εἰς αὐτόν. Αὐτὸς λοιπὸν διαμοιράζει εἰς ὅλας τὰς ἐπαρχίας τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους, καὶ πολλάκις πέμπει καὶ ἐκεῖ ὁποὺ δὲν εἶναι χριστιανοί, τόσας ἑκατοντάδας ἀρχιεπισκόπους, ἐξ ὧν ὁ καθεὶς ἔχει τέσσαρας ἢ πέντε ἐπισκοπάς, εἰς τὰς ὁποίας πέμπει καὶ αὐτὸς τόσους ἐπισκόπους. Αὐτὸ εἶναι τὸ σύστημα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς, ὁ τρόπος δὲ τῆς διοικήσεως εἶναι ὁ ἀκόλουθος:
Ἡ Σύνοδος ἀγοράζει τὸν πατριαρχικὸν θρόνον ἀπὸ τὸν ὀθωμανικὸν ἀντιβασιλέα διὰ μίαν μεγάλην ποσότητα χρημάτων, ἔπειτα τὸν πωλεῖ οὗτινος τῆς δώσῃ περισσότερον κέρδος, καὶ τὸν ἀγοραστὴν τὸν ὀνομάζει πατριάρχην. Αὐτός, λοιπόν, διὰ νὰ ξαναλάβῃ τὰ ὅσα ἐδανείσθη διὰ τὴν ἀγορὰν τοῦ θρόνου, πωλεῖ τὰς ἐπαρχίας, ἤτοι τὰς ἀρχιεπισκοπάς, οὗτινος δώσῃ περισσοτέραν ποσότητα, καὶ οὕτως σχηματίζει τοὺς ἀρχιεπισκόπους, οἱ ὁποῖοι πωλῶσι καὶ αὐτοὶ εἰς ἄλλους τὰς ἐπισκοπάς των. Οἱ δὲ ἐπίσκοποι τὰς πωλῶσι τῶν χριστιανῶν, δηλαδὴ γυμνώνουσι τὸν λαόν, διὰ νὰ ἐβγάλωσι τὰ ὅσα ἐξώδευσαν. Καὶ οὗτος ἐστὶν ὁ τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖον ἐκλέγονται τῶν διαφόρων ταγμάτων τὰ ὑποκείμενα, δηλαδὴ ὁ χρυσός.
Ὁ τρόπος δέ, μὲ τὸν ὁποῖον ἐκπληροῦσι τὰς ὑποσχέσεις των πρὸς τὸν λαὸν καὶ πρὸς τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς νόμους, εἶναι ὁ ἀκόλουθος. Ὁ πατριάρχης, ἀφοῦ ἠξεύρει νὰ ἀναγνώσῃ δύο κατεβατὰ ἀπὸ τὸ Ψαλτήριον τοῦ Δαβίδ, κρίνεται ἄξιος τοιαύτης ἀρχῆς ἀπὸ τὴν Σύνοδον, αὐτὴ δὲ ἠξεύρει νὰ ἀναγνώσῃ περισσότερον ἀπὸ αὐτὸν καὶ τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων. Διὰ νὰ γράψῃ, δὲν ἐρωτᾶται ἂν ἠξεύρῃ, ἐπειδὴ δὲν τοῦ εἶναι ἀναγκαῖον. Μάλιστα, τὸ ὄνομά του τὸ γράφει μὲ τόσα κλωθογυρίσματα – εἰς τὸ ὁποῖον τὸν μιμοῦνται καὶ οἱ ἀρχιεπίσκοποι καὶ οἱ ἐπίσκοποι καὶ μερικοὶ πρωτοσύγκελλοι – ὁποὺ καὶ ἀνορθόγραφον ἂν εἶναι, ὅπερ καὶ πιθανώτατον, κανεὶς δὲν τὸ καταλαμβάνει, καὶ διὰ τοῦτο φυλάττει γραμματικούς, νέους προκομμένους, ἔχει δὲ καὶ τὸν πρωτοσύγκελλον καὶ ἀρχιμανδρίτην, οἵτινες ὁπωσοῦν μετριάζουν τὴν θηριότητα τῆς ἀμαθείας τοῦ κυρίου των.
Ἡ πρώτη ἔγνοια τοῦ πατριάρχου, λοιπόν, εἶναι νὰ ἀποκτήσῃ τὴν φιλίαν τῶν φίλων τῆς Συνόδου, ὁπού, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, εἶναι αἱ γυναῖκες τῶν πρώτων ἀρχόντων, ἤτοι πλουσίων ἀμαθῶν τοῦ Φαναρίου. Καὶ αὐτὸ τὸ κάμνει διὰ δύο αἴτια: Πρῶτον μέν, διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ κλέπτῃ μὲ περισσότερον θάρρος, δεύτερον δὲ νὰ κλέπτῃ διὰ περισσότερον καιρόν, ὡσὰν ὁποὺ αὐτὴ ἡ Σύνοδος ἔχει ὅλα τὰ μέσα εἰς τὴν ὀθωμανικὴν δυναστείαν, καὶ ἐξακολούθως, ὅταν ὁ πατριάρχης, δὲν τῆς ἀρέσκῃ, εὐθὺς τὸν ἐξορίζει. Καὶ δὲν τῆς ἀρέσκει πάντοτε, ὅταν δὲν ὁμογνωμῇ μὲ αὐτήν, καὶ ὅταν δὲν ὑπογράφῃ, χωρὶς νὰ ἀναγνώσῃ ὅ,τι γράμμα τοῦ παραδώσῃ.
Ὁ πατριάρχης ἔχει μίαν ἐξουσίαν σκιώδη καὶ ψεύτικην ἐπάνω εἰς τὴν Σύνοδον, ἀλλὰ κανεὶς δὲν τολμεῖ νὰ ἐξορίσῃ κανένα ἀπὸ αὐτήν, ἂν καὶ ὅλα τὰ δίκαια ἤθελε τὸν βιάσουν, ἐπειδή, τότε, οἱ λοιποὶ εὐθὺς ἐξορίζουν αὐτόν, καὶ βάζουν ἄλλον καὶ ξανακαλεῖ τὸν ἐξορισθέντα σύντροφόν των. Διὰ τοῦτο, πολλάκις ἔτυχε νὰ πατριαρχεύσουν, ποῖος ὀκτὼ μῆνας, ποῖος ἕξ, καὶ ποῖος δύο μόνον. Ἡ ὑπερηφάνεια καὶ διεστραμμένη ψυχὴ αὐτῶν τῶν δώδεκα μωρῶν τῆς Συνόδου τοὺς ἐμποδίζει ἀπὸ τὸ νὰ στοχασθῶσι τὴν φθοράν, ὁποὺ προξενοῦσι εἰς τὸν λαὸν μὲ τὰ μεγαλώτατα ἔξοδα τῶν συχνῶν ἀλλαγῶν τῶν πατριαρχῶν, καὶ ἄλλο δὲν ἐνθυμοῦνται, παρὰ ὅτι, ὅσα ἐξοδεύσουν, τὰ ξαναλαμβάνουν ἀπὸ τὸν νεόφυτον, καὶ πάντοτε μὲ τὸ διάφορόν τους.
«Ελληνική Νομαρχία»
****************************************
Είμαστε στο 1453. Η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των Τούρκων. Η αυτοκρατορία του Μωάμεθ Β” είναι αχανής και περιλαμβάνει ένα πλήθος λαών. Η τούρκικη ηγεσία αντιλήφθηκε εύστοχα ότι οι ραγιάδες πρέπει να είναι υπό αυστηρό έλεγχο αλλά χωρίς την άμεση ανάμειξη των Οθωμανών. Ο ρόλος του χωροφύλακα των χριστιανών δόθηκε λοιπόν στον Πατριάρχη αφού διατήρησε προνόμια που απολάμβανε επί βυζαντίου. Χαρακτηριστικά τα λόγια του Μωάμεθ Β” του Πορθητή προς τον Γεννάδιο Σχολάριο, τον πρώτο Πατριάρχη μετά την Άλωση: « Πατριάρχευε… έχων πάντα τα σα προνόμια, ως και οι προ σου πατριάρχαι είχον ».Ο Πατριαρχης έχει το ρόλο του « εθνάρχη » των χριστιανών και είναι υπόλογος στον Σουλτάνο για τις πράξεις τους. Ευθύς αμέσως ξεκινούν τα αλληλομαχαιρώματα και οι ραδιουργίες των κληρικών για την κατάκτηση του προνομιακού αξιώματος του Οθωμανικού κράτους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από το 1623 έως το 1700 εγιναν 50 αλαξοπατριαρχίες. Κάθε τόσο στελνόταν κάποιος πατριάρχης στη φυλακή για χρέη, που εξαιτίας των σκανδάλων, είχαν γίνει σύμφωνα με τον Πατριάρχη Σαμουήλ « των της Αιγύπτου πυραμίδων υπερογκωδέστερα ».
Τα ποσά της εξαγοράς από 1000 φλωριά του 1467 έγιναν 2500 το 1481, 12000 το 1583, 100.000 το 1622. Ο Φίνλαιη αναφέρει: « σε τέτοιο βαθμό είχε προχωρήσει η διαφθορά, που στο διάστημα 1670 και 1678 ο πατριάρχης άλλαξε εξι φορές. Το τίμημα εξαγοράς του νέου υποψήφιου ανέβηκε στο ποσό των 25000 ταλήρων, ο ετήσιος φόρος είχε φθάσει στα 6000 δουκάτα και τα χρέη του Πατριάρχη σε 350.000 τάληρα ». Φυσικά όλοι αυτοί οι πόροι των υποψηφίων βρίσκονταν μετά από δανεισμό. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μια διαδικασία αρπαγής που ξεκινούσε από τον Πατριάρχη, μεταβιβαζόταν στους μητροπολίτες, από εκεί στους κατώτερους κληρικούς και κατέληγε τελικά στο ποίμνιο, το οποίο έπρεπε να πληρώνει συγκεκριμένα ποσά προς την εκκλησία με την απειλή του αφορισμού και της κατάσχεσης της περιουσίας του.
Ας δούμε μερικά αποσπάσματα από τα χρονικά περιηγητών και αξιωματούχων της Δύσης:
Οι Πατριάρχες της Κων/λης ήταν άλλοτε πεπαιδευμένοι άνδρες. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πια. Η εκλογή τους γίνεται με κοσμικά κριτήρια και όχι με βάση τη μόρφωση και την ευσέβια τους. Μερικές φορές ανέρχονται στον θρόνο κληρικοί ηλικίας 40 χρονών μόνο, μ’όλο που αυτό απαγορεύεται από ένα παλαιό κανόνα (χαρακτηριστική περίπτωση διαφθοράς και απάτης η περίπτωση του Κύριλλου Γ΄, ο οποίος έγινε πατριάρχης Αντιόχειας σε ηλικία 17 ετών). Εκλέγονται από τους Μητροπολίτες αλλά τα πάντα εξαρτώνται από τον Σουλτάνο. Συχνά ανατρέπονται και εξορίζονται στη Ρόδο με τις παρεμβάσεις και τις δωροδοκίες των ανταγωνιστών τους. (Sandys, 1610)
Ο πατριάρχης Κων/λεως εκμεταλλεύεται την έσχατη αμάθεια των Ελλήνων και αποθησαυρίζει χρυσάφι ώστε να δωροδοκεί τους Τούρκους και τη διεφθαρμένη εκκλησία και να εξασφαλίζει την υποστήριξη τους (Contarini, βαϊλος της Βενετίας από το 1636 έως το 1641)
Όποιος πληρώνει στον Τούρκο περισσότερα φλουριά αυτός γίνεται πατριάρχης. Χρειάζεται βέβαια η ανάδειξη από την Σύνοδο. Αλλά αυτή η ψηφος είναι εικονική. Τα πάντα εκπορεύονται από τον Μεγάλο Βεζύρη. Σε αυτόν θα παρουσιασθεί ο νέος πατριάρχης για να παραλάβει από τα χέρια του το τιμητικό καφτάνι. (Cornelio Magni, χρονικογραφος, 1679)
Ο νέος πατριάρχης καλεί αμέσως όλους τους ιεράρχες της οθωμανικής αυτοκρατορίας να συνεισφέρουν για την κάλυψη του ποσού της εξαγοράς του θρόνου αν θέλουν να μη διορισθεί άλλος στη θέση τους.[...] Ο νέος πατριάρχης αναγκάζεται να αναδείξει αρχιεπισκόπους και μητροπολίτες εκείνους που μπορούν να συμβάλλουν καλύτερα στο « πεσχέσιον ». Με τη σειρά τους οι αρχιεπίσκοποι και οι μητροπολίτες εφαρμόζουν την ίδια τακτική σε ότι αφορά τους ιερείς της δικαιωδοσίας τους. Και έτσι το χρήμα από χέρι σε χέρι φθάνει στον Πατριάρχη. (Guillet, 1668)
Είχε εκθρονισθεί αλλά κατόρθωσε να επανέλθη στο θρόνο. Είναι άλλωστε υπόθεση πλειοδοσίας. Όποιος πληρώνει περισσότερα στον Σουλτάνο γίνεται πατριάρχης. Άλλο που δεν θέλει ο Σουλτάνος για να γεμίζει τον μπεζαχτά του. Το αποτέλεσμα είναι να αλληλοεξοντωνονται οι αρχηγοί της Εκκλησίας. Μέσα σε πέντε χρόνια άλλαξαν πεντε πατράρχες. [...] Κατά την ανάδειξη του πατριάρχη καλούνται οι αρχιεπίσκοποι για τη συγκέντρωση του αναγκαίου ποσού. Όσοι δυστροπήσουν εκδιώκονται. Οι αρχιεπίσκοποι κατανέμουν αναλογικά τη δαπάνη στους επισκόπους και οι επίσκοποι στους παπάδες των ενοριών. Έτσι τα πάντα γίνονται δια της σιμωνίας. (Ο περιηγητής Spon για τον πατριάρχη Παρθένιο, 1679)
Είναι τόσο φιλόδοξος ο ελληνικός κλήρος που οι μητροπολίτες αγοράζουν τον πατριαρχικό θρόνο πίσω από τις πλάτες των ανταγωνιστών τους από τον Μεγάλο Βεζύρη. Και εκείνος χαίρεται να τους βλέπει να συναγωνιζονται ποιος θα φέρει μεγαλύτερα πεσκέσια. Για την εξαγορά του αξιώματος καταβάλλουν τεράστια ποσά. Και για να εισπράξουν καταπιέζουν τους φτωχούς χριστιανούς. (George Wheler, 1682)
Τα εκκλησιαστικά αξιώματα συγκεντρώνονται σε 4 Πατριαρχεία και 120 μητροπόλεις. Τα πολιτικά στις ηγεμονίες της Βλαχίας και Μολδαβίας και στο αξίωμα του δραγουμάνου (διερμηνέας, μεταφραστής, έμπιστοι σύμβουλοι του Σουλτάνου για θεματα εξωτερικής πολιτικής) της Πύλης. Αυτή η θέση παραχωρείται πάντοτε σε Έλληνες. Έτσι βρίσκεται στα χέρια τους η διαχείριση των εξωτερικών υποθέσεων του Οθωμανικού Κράτους. Όλα αυτά τα αξιώματα είναι ανεξάντλητη πηγή πλούτου. Και οι υποψήφιοι, προσδωκώντας το σίγουρο κέρδος, δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν και τους ενδεχόμενους κινδύνους. Για την κατάκτηση τους ωστόσο γίνεται άγρια διαμάχη στα παρασκήνια, που θυμίζει τους ανταγωνισμούς των Βυζαντινών από τον Μεγ. Κωνσταντίνο ως τον τελευταίο Παλαιολόγο.
[...]Η κατάκτηση του πατριαρχικού θρόνου προϋποθέτει διανομή στους Τούρκους αξιωματούχους 90.000-100.000 πιάστρων. Σπάνια όμως Πατριάρχης παραμένει στο θρόνο πάνω από τρία χρόνια. Σε αυτό το διάστημα βρίσκεται διαρκώς σε συναγερμό για να προλάβει την εκδίωξη του. Πρέπει να δωροδοκεί και να εξευμενίζει τους παράγοντες της οθωμανικής εξουσίας. Και για να ικανοποιήσει την βουλιμία τους είναι υποχρεωμένος να λεηλατεί τους πόρους της Εκκλησίας. Έτσι μόνο θα συγκεντρώσει τα κολοσιαία ποσά που χρειάζεται για να κρατηθεί στη θέση του ή να επιστρέψει ανακαταλαμβάνοντας το θρόνο σε περίπτωση ανατροπής ή εκτοπισμού του.
[...]Όταν ο Πατριάρχης έχει εξασφαλίσει την έυνοια του Σουλτάνου και του Βεζύρη οι εχθροί του χρησιμοποιούν τα ίδια όπλα. Προσεγίζουν τους ανθρώπους του σεραγιού και τον υπονομεύουν στα μάτια των προστατών του. Δημιουργούνται τότε διάφορες φατρίες ανάμεσα στους Έλληνες, συγκεντρωνονται χρήματα και με αυτό το κοινό κεφάλαιο αρχίζει η εξόρμηση για την άλωση του πατριαρχείου. Συχνά τα προσωπικά μίση, οι οικογενιεακές αντιθέσεις και τα διάφορα συμφέροντα δημιουργούν και δυναμώνουν τέτοια κόμματα.
[...]Οι μητροπολίτες είναι συνήθως εγκατεστημένοι στην Πόλη. Φροντίζουν πως θα στήσουν παγίδες ο ένας στον άλλο. Όλοι καρτερούν πότε θα ενθρονιστεί ο νέος πατριάρχης για να εξασφαλίσουν καλύτερη έδρα. (Porter, πληρεξούσιος υπουργός του Στέμματος με σκοπό να μελετήσει και να καταγράψει τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο των κατοίκων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, 1746)
Θα κλείσω με μια σχετική παράθεση από την Ελληνική Νομαρχία (οι υπογραμμίσεις δικές μου):
Ἂς εἰσέλθωμεν τώρα εἰς τὴν διήγησιν τοῦ ἑλληνικοῦ κλήρου, ἡ ὁποία ὄχι ὀλίγον θέλει μᾶς παραστήσει τὰ κακά, ὁποὺ προξενεῖ ἡ κατάχρησις τῶν χρημάτων. Εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, λοιπόν, εὑρίσκεται ὁ πατριάρχης καὶ ἡ Σύνοδος· ἄλλος πατριάρχης εὑρίσκεται εἰς Ἀλεξάνδρειαν· ἄλλος εἰς τὴν Ἀντιόχειαν καὶ ἄλλος εἰς Ἱερουσαλήμ. Ὁ πρῶτος ὀνομάζεται οἰκουμενικός. Καὶ ἂν ἄλλο δὲν σημαίνῃ αὐτὸς ὁ γελοιώδης τίτλος μαζὶ μὲ τοὺς τόσους ἄλλους ὁποὺ λαμβάνει, φανερώνει ὅμως, ὅτι οἱ ἄλλοι τρεῖς πατριάρχαι ὑπόκεινται εἰς αὐτόν. Αὐτὸς λοιπὸν διαμοιράζει εἰς ὅλας τὰς ἐπαρχίας τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους, καὶ πολλάκις πέμπει καὶ ἐκεῖ ὁποὺ δὲν εἶναι χριστιανοί, τόσας ἑκατοντάδας ἀρχιεπισκόπους, ἐξ ὧν ὁ καθεὶς ἔχει τέσσαρας ἢ πέντε ἐπισκοπάς, εἰς τὰς ὁποίας πέμπει καὶ αὐτὸς τόσους ἐπισκόπους. Αὐτὸ εἶναι τὸ σύστημα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς, ὁ τρόπος δὲ τῆς διοικήσεως εἶναι ὁ ἀκόλουθος:
Ἡ Σύνοδος ἀγοράζει τὸν πατριαρχικὸν θρόνον ἀπὸ τὸν ὀθωμανικὸν ἀντιβασιλέα διὰ μίαν μεγάλην ποσότητα χρημάτων, ἔπειτα τὸν πωλεῖ οὗτινος τῆς δώσῃ περισσότερον κέρδος, καὶ τὸν ἀγοραστὴν τὸν ὀνομάζει πατριάρχην. Αὐτός, λοιπόν, διὰ νὰ ξαναλάβῃ τὰ ὅσα ἐδανείσθη διὰ τὴν ἀγορὰν τοῦ θρόνου, πωλεῖ τὰς ἐπαρχίας, ἤτοι τὰς ἀρχιεπισκοπάς, οὗτινος δώσῃ περισσοτέραν ποσότητα, καὶ οὕτως σχηματίζει τοὺς ἀρχιεπισκόπους, οἱ ὁποῖοι πωλῶσι καὶ αὐτοὶ εἰς ἄλλους τὰς ἐπισκοπάς των. Οἱ δὲ ἐπίσκοποι τὰς πωλῶσι τῶν χριστιανῶν, δηλαδὴ γυμνώνουσι τὸν λαόν, διὰ νὰ ἐβγάλωσι τὰ ὅσα ἐξώδευσαν. Καὶ οὗτος ἐστὶν ὁ τρόπος, μὲ τὸν ὁποῖον ἐκλέγονται τῶν διαφόρων ταγμάτων τὰ ὑποκείμενα, δηλαδὴ ὁ χρυσός.
Ὁ τρόπος δέ, μὲ τὸν ὁποῖον ἐκπληροῦσι τὰς ὑποσχέσεις των πρὸς τὸν λαὸν καὶ πρὸς τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς νόμους, εἶναι ὁ ἀκόλουθος. Ὁ πατριάρχης, ἀφοῦ ἠξεύρει νὰ ἀναγνώσῃ δύο κατεβατὰ ἀπὸ τὸ Ψαλτήριον τοῦ Δαβίδ, κρίνεται ἄξιος τοιαύτης ἀρχῆς ἀπὸ τὴν Σύνοδον, αὐτὴ δὲ ἠξεύρει νὰ ἀναγνώσῃ περισσότερον ἀπὸ αὐτὸν καὶ τὰς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων. Διὰ νὰ γράψῃ, δὲν ἐρωτᾶται ἂν ἠξεύρῃ, ἐπειδὴ δὲν τοῦ εἶναι ἀναγκαῖον. Μάλιστα, τὸ ὄνομά του τὸ γράφει μὲ τόσα κλωθογυρίσματα – εἰς τὸ ὁποῖον τὸν μιμοῦνται καὶ οἱ ἀρχιεπίσκοποι καὶ οἱ ἐπίσκοποι καὶ μερικοὶ πρωτοσύγκελλοι – ὁποὺ καὶ ἀνορθόγραφον ἂν εἶναι, ὅπερ καὶ πιθανώτατον, κανεὶς δὲν τὸ καταλαμβάνει, καὶ διὰ τοῦτο φυλάττει γραμματικούς, νέους προκομμένους, ἔχει δὲ καὶ τὸν πρωτοσύγκελλον καὶ ἀρχιμανδρίτην, οἵτινες ὁπωσοῦν μετριάζουν τὴν θηριότητα τῆς ἀμαθείας τοῦ κυρίου των.
Ἡ πρώτη ἔγνοια τοῦ πατριάρχου, λοιπόν, εἶναι νὰ ἀποκτήσῃ τὴν φιλίαν τῶν φίλων τῆς Συνόδου, ὁπού, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, εἶναι αἱ γυναῖκες τῶν πρώτων ἀρχόντων, ἤτοι πλουσίων ἀμαθῶν τοῦ Φαναρίου. Καὶ αὐτὸ τὸ κάμνει διὰ δύο αἴτια: Πρῶτον μέν, διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ κλέπτῃ μὲ περισσότερον θάρρος, δεύτερον δὲ νὰ κλέπτῃ διὰ περισσότερον καιρόν, ὡσὰν ὁποὺ αὐτὴ ἡ Σύνοδος ἔχει ὅλα τὰ μέσα εἰς τὴν ὀθωμανικὴν δυναστείαν, καὶ ἐξακολούθως, ὅταν ὁ πατριάρχης, δὲν τῆς ἀρέσκῃ, εὐθὺς τὸν ἐξορίζει. Καὶ δὲν τῆς ἀρέσκει πάντοτε, ὅταν δὲν ὁμογνωμῇ μὲ αὐτήν, καὶ ὅταν δὲν ὑπογράφῃ, χωρὶς νὰ ἀναγνώσῃ ὅ,τι γράμμα τοῦ παραδώσῃ.
Ὁ πατριάρχης ἔχει μίαν ἐξουσίαν σκιώδη καὶ ψεύτικην ἐπάνω εἰς τὴν Σύνοδον, ἀλλὰ κανεὶς δὲν τολμεῖ νὰ ἐξορίσῃ κανένα ἀπὸ αὐτήν, ἂν καὶ ὅλα τὰ δίκαια ἤθελε τὸν βιάσουν, ἐπειδή, τότε, οἱ λοιποὶ εὐθὺς ἐξορίζουν αὐτόν, καὶ βάζουν ἄλλον καὶ ξανακαλεῖ τὸν ἐξορισθέντα σύντροφόν των. Διὰ τοῦτο, πολλάκις ἔτυχε νὰ πατριαρχεύσουν, ποῖος ὀκτὼ μῆνας, ποῖος ἕξ, καὶ ποῖος δύο μόνον. Ἡ ὑπερηφάνεια καὶ διεστραμμένη ψυχὴ αὐτῶν τῶν δώδεκα μωρῶν τῆς Συνόδου τοὺς ἐμποδίζει ἀπὸ τὸ νὰ στοχασθῶσι τὴν φθοράν, ὁποὺ προξενοῦσι εἰς τὸν λαὸν μὲ τὰ μεγαλώτατα ἔξοδα τῶν συχνῶν ἀλλαγῶν τῶν πατριαρχῶν, καὶ ἄλλο δὲν ἐνθυμοῦνται, παρὰ ὅτι, ὅσα ἐξοδεύσουν, τὰ ξαναλαμβάνουν ἀπὸ τὸν νεόφυτον, καὶ πάντοτε μὲ τὸ διάφορόν τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου