ΙΩ(ζώο, αγελάδα - αστερισμός)
Καταγωγή
Η Ιώ ανήκει στον βασιλικό οίκο του Άργους ή της Κορίνθου που θεωρούνται τόποι της καταγωγής της. Στους μύθους που τη συνδέουν με το Άργος, κυρίως οι τραγικοί, είναι κόρη του θεού ποταμού Ίναχου, γιου του Ωκεανού, και της Μελίας ή του Ίασου και της Λευκάνης. Οι μύθοι που υποστηρίζουν την κορινθιακή καταγωγή της τη θέλουν κόρη του Πειρήνα, αδελφού του Βελλεροφόντη. Ενίοτε θεωρείται και κόρη του Προμηθέα.
Ιέρεια της Ήρας, ερωμένη του Δία
Ήταν ιέρεια της Ήρας στο Ηραίο του Άργους και έγινε ερωμένη του Δία, είτε γιατί η ομορφιά της κοπέλας τράβηξε τη ματιά του υπέρτατου θεού είτε χάρη, ή εξαιτίας, στα μάγια της Ίυγγας, κόρης της Ηχώς. Η ένωση του θεού με τη θνητή έγινε ύστερα από παρέμβαση των μαντείων των Δελφών και της Δωδώνης, όπου κατέφυγε ο πατέρας της Ιώς, για να του εξηγήσουν ένα όνειρο* που είδε η κόρη του που την παρακινούσε να πάει στις όχθες της λίμνης της Λέρνας και να ενωθεί με τον Δία. Τα μαντεία χρησμοδότησαν ότι το κορίτσι έπρεπε να ακολουθήσει τις οδηγίες του ονείρου, διαφορετικά κινδύνευε ο βασιλικός οίκος από τον κεραυνό του Δία. Η ερωτική ένωση έπεσε αμέσως στην αντίληψη της Ήρας, η οποία, μη μπορώντας να κάνει οτιδήποτε στον παντοδύναμο σύζυγό της, κυνήγησε και αυτή τη φορά την ερωμένη του.
Πρώτες περιπέτειες
Για να την προφυλάξει από τη ζήλεια της Ήρας ο Δίας μεταμόρφωσε την Ιώ σε λευκή αγελάδα, τόσο ξεχωριστή που η Ήρα ζήτησε αυτή τη δαμάλα ως άξια να την προσφέρουν στη χάρη της (Τα ζώα που θυσιάζονταν ή προσφέρονταν στους θεούς επιλέγονταν γιατί ξεχώριζαν σε κάτι, στην ομορφιά, στη νεότητα, στην ξεχωριστή δορά ή το χρώμα…, όχι όμως στην ασθένεια, τα γηρατειά, την αναπηρία… Οι άνθρωποι όφειλαν στη θεότητα όχι το περίσσευμα ή το περιττό, αλλά το πολύτιμο, το αγαπητό, το μοναδικό. Αυτή η επιλογή ήταν προφανώς δηλωτική της αντίληψης ότι κάθε τι είναι χάρισμα και ότι η εύνοια των θεών κερδίζεται μέσα από την εμπιστοσύνη ότι αυτό που τους προσφέρεται θα επιστραφεί πολλαπλάσια στον δότη.) Αφιερωμένη πια η Ιώ στην Ήρα φυλασσόταν από τον Άργο με τα εκατό μάτια, από τον ίδιο βασιλικό οίκο με την Ιώ. Την ημέρα την άφηνε ελεύθερη να βόσκει, τις νύχτες την έδενε σε μια ελιά, που είχε φυτρώσει σε ένα ιερό δάσος στις Μυκήνες, και την επιτηρούσε συνεχώς χάρη στο γεγονός ότι όταν κοιμόταν, έκλειναν μόνο τα μισά του μάτια· τα άλλα, ορθάνοιχτα, επόπτευαν. Αναζητώντας την τροφή της η δαμάλα Ιώ περιπλανήθηκε πρώτα στις Μυκήνες, μετά στην Εύβοια, πάντα έχοντας τον Άργο για επόπτη της. Απ' όπου περνούσε φύτρωναν λουλούδια. Ο Δίας, που ενίοτε έπαιρνε τη μορφή ταύρου για να ενωθεί με την αγαπημένη του, τη λυπήθηκε και ζήτησε από τον Ερμή να σώσει την κοπέλα από τον φύλακά της. Ο Ερμής είτε σκότωσε τον Άργο με μια πέτρα που πέταξε από μακριά, είτε, παίζοντας τον αυλό του Πάνα ή με το μαγικό ραβδί του, αποκοίμισε τα πενήντα μάτια που παρακολουθούσαν ξάγρυπνα, ενώ τα άλλα πενήντα κοιμόντουσαν τον φυσικό τους ύπνο. Σε αυτή την κατάσταση, τον σκότωσε με το δρεπάνι του. Η Ήρα χάρισε στα μάτια του ευνοούμενού της την αθανασία τοποθετώντας τα στα φτερά του παγωνιού, πτηνό αφιερωμένο σε αυτή.
Παραλλαγή του μύθου αποδίδει στην ίδια την Ήρα τη μεταμόρφωση της Ιώς και ότι το σώμα της αγελάδας είχε τρία χρώματα -λευκό, βιολετί και μαύρο- ή ότι το δέρμα της άλλαζε διαδοχικά τα χρώματα.
Οι περιπέτειες συνεχίζονται
Ο θάνατος του Άργου δεν απάλλαξε την Ιώ από το μαρτύριο της περιπλάνησης. Η Ήρα της έστειλε βοϊδόμυγα (οίστρος) που κολλημένη στα πλευρά της τη βασάνιζε. Τρελή από μανία** η Ιώ άρχισε να τρέχει πέρα δώθε σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απαλλαχτεί από τη μύγα. Έτρεξε κατά μήκος των ακτών που ονομάστηκαν από αυτήν Ιόνιο Πέλαγος, διέσχισε τα στενά ανάμεσα σε Ευρώπη και Ασία, που και αυτά ονομάστηκαν από αυτήν, από το πέρασμα της αγελάδας (βοός πόρος), Βόσπορος. Πλανήθηκε στην Ιλλυρία, τη Σκυθία, έφτασε στην Κιμμερίδα γη (Κριμαία) και τον Καύκασο όπου ήταν δεμένος ο Προμηθέας, στην Ασία -από εκείνη λένε ότι ονομάστηκε η πόλη Ιώνη, η σημερινή Γάζα- μέχρι που κατέληξε στην Αίγυπτο, όπου, σε ασφαλές και φιλικό περιβάλλον για αυτήν, και παίρνοντας ξανά τη μορφή*** της, γέννησε τον γιο της από τον Δία, τον Έπαφο, από τον οποίο ξεκινούν οι μεγάλοι βασιλικοί οίκοι της Αιγύπτου και του Άργους -ο Έπαφος απέκτησε με τη Μέμφιδα τη Λιβύη, εκείνη τον Βήλο, ο Βήλος τον Δαναό και τον Αίγυπτο (Σχολ. Ευρ. Ορ. 932). Άλλοι παραδίδουν ως τόπο γέννησης του Έπαφου μια σπηλιά στην Εύβοια (Στράβ. 10.1.3)
Τελευταίες περιπέτειες
Νέα παρέμβαση της Ήρας οδήγησε την Ιώ σε νέες περιπλανήσεις, μέχρι να βρει τον γιο της που τον είχαν απαγάγει οι Κουρήτες ύστερα από εντολή της θεάς. Θυμωμένος μαζί τους ο Δίας τους σκότωσε, ενώ η Ιώ περιπλανιόταν στη Συρία, όπου της είχαν πει πως το παιδί της το είχε η σύζυγος του Βύβλου και ότι το θήλαζε. Όταν τον βρήκε, ξαναγύρισε στην Αίγυπτο, παντρεύτηκε τον βασιλιά της χώρας Τηλέγονο και βασίλευσε μαζι του. Εκεί ίδρυσε ναό της Δήμητρας που οι Αιγύπτιοι λάτρευαν με το όνομα Ίσιδα, το ίδιο που έδιναν και στην Ιώ****.
Θάνατος της Ιώς
Η Ιώ πέθανε αλλά ο Δίας δεν μπορούσε να αφήσει μια του ερωμένη να χαθεί τελείως, με την οποία λεγόταν ότι απέκτησε και μια κόρη, την Κερόεσσα, μητέρα του Βύζαντα. Γι' αυτό και την καταστέρισε*****. Υπάρχει και η εκδοχή ότι πέθανε πολύ νέα (Σούδα).
Άλλες εκδοχές του θεϊκού έρωτα
1. Βασιλιάς του Άργους ήταν ο θεός ποταμός Ίναχος, η διευρυμένη επικράτεια του οποίου φαίνεται από το γεγονός ότι τα νερά του κατέβαιναν από την Πίνδο. Την όμορφη κόρη του Ιώ ερωτεύτηκε ο Δίας που μια μέρα έφτασε στο Άργος μαζί με τον Ερμή για να τη συναντήσει. Ερμής και Πλούτος τράβηξαν την προσοχή των υπολοίπων, του βασιλιά και των υπηκόων του, ο πρώτος με τα λόγια του, ο δεύτερος κάνοντας τον ποταμό να ξεχειλίσει και να ποτίσει πλούσια τον αργολικό κάμπο που απέδωσε εκατονταπλάσιο καρπό. Όμως τιμώμενη θεά του τόπου ήταν η Ήρα που, θυμωμένη με τα καμώματα του άνδρα της, έστειλε την Ίριδα να ειδοποιήσει τους απρόκλητους επισκέπτες να φύγουν από τον τόπο της. Ύστερα έφερε τόση ξηρασία που ως και ο ποταμός Ίναχος ξεράθηκε, τα πλούσια αποθέματα στις αποθήκες εξαντλήθηκαν· και ακόμη, μεταμόρφωσε την Ιώ σε αγελάδα που τη φυλούσε άγρυπνα ένας φύλακας που με τη φλογέρα του θύμιζε στους κατοίκους τους παλιούς καλούς καιρούς. Ο Δίας λυπήθηκε την Ιώ και έστειλε τον Ερμή να σκοτώσει τον φύλακα και να ελευθερώσει το κορίτσι.
2. Η Ιώ συχνά ονειρευόταν μια φωνή που της έλεγε ότι ο Δίας την είχε αγαπήσει και ότι δεν έπρεπε να φέρει αντιρρήσεις για την ένωσή τους στο λιβάδι της Λέρνας. Η κόρη πολλές φορές αγνόησε το όνειρο, όμως η επανάλειψή του ονείρου την έκανε να το διηγηθεί στον πατέρα της που έστειλε ανθρώπους του στα μαντεία των Δελφών και της Δωδώνης. Οι χρησμοί που δόθηκαν ήταν σκοτεινοί και ανεξήγητοι, και ο Ίναχος έστειλε ξανά απεσταλμένους. Μέχρι που αποκαλύφθηκε στον πατέρα ότι θα έπρεπε να διώξει την κόρη του από το παλάτι και τη χώρα, αλλιώς ο Δίας θα τον κατακεραύνωνε. Τότε ήταν που η Ιώ ένιωσε να μεταμορφώνεται και να γίνεται αγελάδα όχι μόνο στη μορφή και αλλά και στις αισθήσεις. Ένας αγροίκος βοσκός, ο Άργος, άρχισε να την παρακολουθεί, μέχρι που κάποιος τον σκότωσε. Όμως και τότε η Ιώ-αγελάδα δεν ησύχασε. Μια μύγα άρχισε να την κεντά, να την τσιμπά, μέχρι που την τρέλανε και την έκανε να τρέχει πέρα δώθε. Πέρασε από τους Χάλυβες που δούλευαν το σίδερο, τον Καύκασο, όπου ήταν δεμένος ο Προμηθέας, τη χώρα των Αμαζόνων, τις Γοργόνες, τους μονόφθαλμους Αριμασπούς, τη Δωδώνη, όπου άκουσε τις βαλανιδιές με το θρόισμά τους να της λένε ότι ήταν η τιμημένη σύζυγος του Δία.
3. Ο Δίας άρπαξε την παρθένα Ιώ και την έκανε μητέρα της Λιβύης (στις άλλες εκδοχές η Λιβύη είναι εγγονή της Ιώς, κόρη του γιου της Έπαφου). Ύστερα, η Ιώ έφυγε για το βουνό Σίλπιο, όπου πέθανε από τη θλίψη της. Προς τιμή της ο πατέρας και ο αδελφός της έχτισαν την πόλη Ιώπολη, όπου οι κάτοικοι τιμούν κάθε χρόνο την Ιώ χτυπώντας τις πόρτες των σπιτιών τους και φωνάζοντας «Ιώ, Ιώ».
Ευημεριστικές προσεγγίσεις
Ήδη στην Αρχαιότητα πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον μύθο με όρους ιστορικής πραγματικότητας. Ότι, δηλαδή, η Ιώ ήταν κόρη του βασιλιά Ίναχου, που Φοίνικες πειρατές την είχαν απαγάγει και την οδήγησαν στην Αίγυπτο ή ότι, ερωτευμένη με τον καπετάνιο του καραβιού, έφυγε μαζί τους με τη θέλησή της. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η Ιώ ήταν μια ακόλαστη νέα, επιρρεπής προς συνουσίαν ἀρρένων, και αυτή ήταν η αιτία που ο πατέρας της Ίναχος την έδιωξε από το σπίτι του. Τότε η Ιώ άρχισε να ταξιδεύει (Σχολ. Αισχ. Προμ. Δ. 636c). Λεγόταν ακόμη ότι την Ιώ την αγόρασε από τους πειρατές ο βασιλιάς της Αιγύπτου και έστειλε στον πατέρα της Ίναχο έναν ταύρο σαν αποζημίωση. Όμως ο Ίναχος ήταν πια νεκρός και οι πρέσβεις που συνόδευαν τον ταύρο και δεν ήξεραν τι να τον κάνουν άρχισαν να τον δείχνουν στους ντόπιους, παίρνοντας από αυτούς χρήματα, καθώς εκείνοι δεν είχαν ξαναδεί ποτέ ταύρο.
Ο φιλόοσοφος και γραμματικός Παλαίφατος (3ος αι. π.Χ.) θεωρεί απίθανη την ιστορία της μεταμόρφωσης της Ιώς σε αγελάδα, όπως και την επιβίωσή της μετά την πολυήμερη ασιτία της στο ταξίδι της από το Άργος στην Αίγυπτο. Θεωρεί λοιπόν ότι η Ιώ, κόρη του βασιλιά των Αργείων και ιέρεια της Ήρας, φοβήθηκε τον πατέρα της και τους πολίτες της χώρας της εξαιτίας μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και έφυγε κρυφά. Οι Αργείοι την αναζήτησαν και έλεγαν τη φράση: «διαφεύγει σαν αγελάδα σε κατάσταση οίστρου». Από αυτήν προέκυψε και η παρανόηση της ιστορίας. Στο μεταξύ η Ιώ, για να μην τη βρουν και την οδηγήσουν δεμένη πίσω στην πατρίδα, ζήτησε από ξένους εμπόρους, τους ικέτευσε, να την πάρουν μαζί τους στην Αίγυπτο. Και εκεί γέννησε. (Παλαίφ., π. απίστων 42******)
Σύμφωνα με όσα παραδίδει ο Ηρόδοτος, οι Πέρσες θεωρούσαν την αρπαγή της Ιώς ως την απαρχή μιας σειράς αρπαγών κοριτσιών από την Ασία και την Ευρώπη και της έχθρας που κατέληξε στους Περσικούς πολέμους. O Πλούταρχος θυμώνει με τον ιστορικό που μεταφέρει τις φήμες Περσών και Φοινίκων, ότι η Ιώ είχε πλαγιάσει με ένα ναύτη και, επειδή φοβήθηκε μήπως μαθευτεί η εγκυμοσύνη της, ακολούθησε τους Φοίνικες (περί της Ηροδότου κακοηθείας 856d-e). Προτιμά τον ελληνικό μύθο που θέλει την κόρη του βασιλιά, ύστερα από πολλές περιπλανήσεις να καταλήγει στην Αίγυπτο και από εκείνη και τον γιο της να ξεκινούν οι μεγάλοι βασιλικοί οίκοι της Αιγύπτου και του Άργους.
Λατρευτικός χαρακτήρας του μύθου - Ιστορικές προσμείξεις
Στην προσέγγιση του μύθου θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι οι ιέρειες της Ήρας φορούσαν προσωπεία αγελάδας (Ηρόδ. 2.41). Επομένως, δεν αποκλείεται και ο μύθος της Ιώς να παραπέμπει στο γνωστό μοτίβο της ένωσης μιας νέας με τον υπέρτατο θεό, η οποία σε κάθε τόπο παίρνει διαφορετικά ονόματα (Ήρα, Ευρώπη, Πασιφάη, Ιώ) και αποτελεί στην ουσία μια τοπική έκφανση της ένωσης της θηλυκής θεότητας με τον Δία -η Ιώ, δηλαδή, είναι η ίδια η Ήρα. Εξάλλου, αρκετοί μύθοι αφηγούνται την ιστορία της ένωσης ενός ταύρου με μια κόρη (Δίας/ταύρος - Ευρώπη, ταύρος - Πασιφάη), ενώ υπήρχαν και γιορτές για την ένωση του ταύρου με την αγελάδα (Βοιωτία)
Η εκδοχή του καταστερισμού της Ιώς από τον Δία οφείλεται σε πολύ παλιές παραδόσεις για τον Ήλιο και τη Σελήνη. Το όνομά της θεωρείται ότι προέρχεται από προδωρική διάλεκτο της Αργολίδας και σημαίνει τη Σελήνη, τα τρία χρώματα της αγελάδας υποδηλώνουν τις φάσεις του φεγγαριού (αλλά και τις ηλικιακές φάσεις της γυναίκας: κόρη νύμφη, γραία), ο πανόπτης φύλακας Άργος είναι ο έναστρος ουρανός που παρακολουθεί τις μετακινήσεις της στον ουράνιο θόλο, ο κλέφτης Ερμής αυτός που αρπάζει και εξαφανίζει τη φεγγαροθεά κόρη (χάση ή έκλειψη του φεγγαριού).
Ο πυρήνας του μύθου εμπλουτίστηκε στα αρχαϊκά χρόνια με γεωγραφικά, εθνογραφικά και ιστορικά στοιχεία -για παράδειγμα, οι Δωριείς του Άργους πέρασαν από τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα στην Αίγυπτο και τη Λιβύη, ιστορική πορεία που αποτυπώθηκε στις περιπλανήσεις της Ιώς, από την οποία ονομάστηκαν και περιοχές (Βόσπορος, Ιόνιο, Ιώνη) που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνδέονταν με τη μυκηναϊκή ή δωρική Αργολίδα.
Πηγές
Οι κυριότερες πηγές για τον μύθο της Ιώς είναι ο Απολλόδωρος*******, ο Παυσανίας (2.16.1 και 3.18.13), ο Λουκιανός********, ο Διόδωρος*********, ο Ηρόδοτος**********, ο Αισχύλος (Ικέτιδες 1-175, 291-315***********· Προμηθέας Δεσμώτης, τρίτο επεισόδιο: 561-886**), ο Οβίδιος που με τρόπο κωμικό περιγράφει την προσπάθεια του Δία να ξεγελάσει τη γυναίκα του, αλλά και το πώς η πανέξυπνη Ήρα παγίδευσε τον άνδρα της· αλλά και τρυφερά δείχνει την αδυναμία της κοπέλας/δαμάλας να ικετεύσει ή να χαϊδέψει τους παλιούς της συγγενείς, τον πατέρα και τις αδελφές της.
----------------------
* Όνειρα και πάθη
Συχνά τη νύχτα στην παρθενική μου κλίνη
ερχόνταν υπνοφαντασιές και με πλάνευαν
με λόγια δολερά: «Ω τρισευτυχισμένη,
πώς κάθεσαι τόσον καιρό παρθένα ακόμη,
ενώ σε περιμένει η πιο μεγάλη τύχη;
γιατ' έχει ο Δίας φλογιστεί απ' του έρωτά σου
τα βέλη, και να μοιραστεί ποθεί μαζί σου
τη γλύκα της αγάπης σου· μα μη αποστρέψεις
του Δία τους γάμους κ' έβγα, κόρη, στα λιβάδια
της Λέρνας, στου πατέρα σου τα βοσκοτόπια,
για να χορτάσει ο πόθος σου του Δία το μάτι."
Τέτοια όνειρα με τάραζαν όλες τις νύχτες
την άμοιρη, ως που τόλμησα να κάμω λόγο
στον πατέρα γι' αυτά των ύπνων μου τα σκιάχτρα.
Και κείνος στέλνει στην Πυθώ και στη Δωδώνη
συχνούς θεοπρόπους, για να μάθει, τι αν θα κάμει
ή τι αν θα πει, τους θεούς θέλει ευχαριστήσει.
Μα δυσαπείκαστους χρησμούς γυρνώντας φέρνουν,
σκοτεινά και τυφλά κι αξεδιάλυτα λόγια.
ως που μες στα πολλά ξάστερος ήρθε λόγος
στον Ίναχο, προστάζοντας και λέγοντάς του
έξω απ' τα σπίτια κι απ' τη χώρα να με διώξει
για να πλανιέμαι απόλυτη στης γης τις άκρες.
κι αν δε θελήσει, κεραυνός φωτιά απ' το Δία
θα 'ρθει π' όλο το γένος του θα ξολοθρέψει.
Σε τέτοιους του Λοξία χρησμούς υποταγμένος
μ' έβγαλε και μ' απόδιωξε μέσ' απ' το σπίτι
άθελ' αυτός άθελα εγώ· μα να το πράξει
με βία του Δία τον έσφιγγε το χαλινάρι.
Κι αμέσως μου παράλλαξε η μορφή κι ο νους μου.
κ' έτσι με κέρατα στο μέτωπο, ως με βλέπεις,
μ' οξύ κεντρί βοϊδόμυιγας φαρμακεμένη
με ξώφρενα σκιρτήματα κατά το ρέμα
της Κέρχνης χύμηξα και τις πηγές της Λέρνας.
και βοϊδολάτης γίγαντας ατόφυος, ο Άργος,
ξακλούθα με είχε ο αμέρωτος με μύρια μάτια
πίσω απ' τα χνάρια μου· ως που απάντεχος ο χάρος
τον πήρε ξάφνου, μα με θεϊκιά βουκέντρα
μυγοκέντητη εγώ σε γη από γης πλανιούμαι.
(Αισχ., Προμ. 645-682)
**Οἶστρος
ΙΩ: Ωχ! αλί κι απ' αλί!
Πάλι αρχίζει σπασμός και μανίας ταραγμός
να πυρώνει το νου μου, και τρέλας κεντρί
με φωτιά δίχως φλόγα μ' ανάφτει.
Μες στα στήθια από τον τρόμο λαχτίζ' η καρδιά,
τροχοφέρνουν τα μάτια ένα γύρο
κι όξω δρόμου με παίρνει και φέρνει όξω νου
η άγρια μπόρα της λύσσας και δεν κυβερνώ
πια τη γλώσσα· μα λόγια άλλ' άντ' άλλα θολά
με της μαύρης τα κύματα της συμφοράς
μιαν έρχονται, μια πάνε.
(Αισχ., Προμ. 877-886)
***Η μεταμόρφωση της Ιώς/δαμάλας σε Ιώ/γυναίκα
Δεν είχε τόπο που να τη χωρεί, παράδερνε τυφλή στο μέγα κόσμο,
μα φτάνοντας στου Νείλου τα νερά έλαβαν τέλος όλα της τα πάθη.
Εγύρεψε την ακροποταμιά· κατάκοπη περπάτησε ως τον όχτο,
έπεσε καταγής γονατιστή και γέρνοντας ξοπίσω το κεφάλι
εκοίταξε ψηλά στον ουρανό - ικέτιδα μονάχα με το βλέμμα.
Ακούγονταν βαρύ το βογγητό, δάκρυ μαζί και μούγκρισμα θλιμμένο,
παράπονο στον Δία και ευχή να πάψει τον μεγάλο παιδεμό της.
Την άκουσε εκείνος, τρυφερά αγκάλιασε την Ήρα και της είπε
«θαρρώ πως έβγαλες το άχτι σου, αρκεί! Και όσο αφορά τα περαιτέρω,
θα έλεγα να μην ανησυχείς. Τελείωσα μ' αυτήν, αντίζηλό σου
να μη τη λογαριάζεις εφεξής» - και πήρε όρκο επίσημα, στη Στύγα.
Και σαν μαλάκωσε της Ήρας η καρδιά, εκείνη πήρε πίσω τη μορφή της,
κι έγινε αυτή που ήτανε ξανά. Πάνε οι τρίχες, πάει και το τομάρι,
τα κέρατά της άφαντα κι αυτά, τ' αγελαδίσια μάτια της στενεύουν,
χέρια και πλάτες πάλι ανθρωπινά, το στόμα της στη θέση της μουσούδας,
νύχια ξανά και δάχτυλα οι οπλές, διαιρεμένες όλες δια του πέντε -
ένα μονάχα μένει απ' τη μορφή τη δαμαλίσια, το χιονάτο χρώμα.
Σηκώνεται από χάμω τελικά, στέκεται ευτυχής στα δυο της πόδια,
αλλά δεν ομιλεί προς το παρόν - φοβάται μη μουγκρίσει, σαν τα βόδια.
Της έλειψε η λαλιά επί μακρόν, μα προσπαθεί και θα τα καταφέρει,
και σήμερα, ως Ίσις και θεά, λατρεύεται στης Αίγυπτος τα μέρη.
(Οβ., Μετ. 1. 727-747)
****Ιώ, Δήμητρα και Ίσιδα
Για την ταύτιση Δήμητρας και Ίσιδας, Ιώς και Ίσιδας, Ηρόδοτος και Διόδωρος μαρτυρούν τα εξής: «Το ελληνικό όνομα της Ίσιδας είναι Δήμητρα»· «Το άγαλμα της Ίσιδας εικονίζει γυναίκα με κέρατα αγελάδας, όπως οι Έλληνες παρίσταναν την Ιώ» (2.59 και 41 αντίστοιχα). «Λένε ότι […] η καταγωγή της Ίσιδος μετατέθηκε από τους Έλληνες στο Άργος, στον μύθο εκείνο που αναφέρεται στην Ιώ, η οποία μεταμορφώθηκε σε αγελάδα» (Διόδ. Σ. 1.24.8 ).
*****Αστερισμός του Ταύρου
Οὗτος λέγεται ἐν τοῖς ἄστροις τεθῆναι διὰ τὸ Εὐρώπην ἀγαγεῖν ἐκ Φοινίκης εἰς Κρήτην διὰ τοῦ πελάγους, ὡς Εὐριπίδης φησὶν ἐν τῷ Φρίξῳ· χάριν δὲ τούτου ἐν τοῖς ἐπιφανεστάτοις ἐστὶν ὑπὸ Διὸς τιμηθεὶς. ἕτεροι δέ φασι βοῦν εἶναι τῆς Ἰοῦς μίμημα· χάριν δὲ ἐκείνης ὑπὸ Διὸς ἐτιμήθη [τὸ ἄστρον].
Τοῦ δὲ Ταύρου τὸ μέτωπον σὺν τῷ προσώπῳ αἱ Ὑάδες καλούμεναι περιέχουσιν· πρὸς δὲ τῇ ἀποτομῇ τῆς ῥάχεως ἡ Πλειάς ἐστιν ἀστέρας ἔχουσα ἑπτά, διὸ καὶ ἑπτάστερος καλεῖται· οὐχ ὁρῶνται δὲ εἰ μὴ ἕξ, ὁ δὲ ἕβδομος ἀμαυρός ἐστι σφόδρα.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,14
******«Περὶ Ἰοῦς»
Φασὶ τὴν Ἰὼ ὡς ἐκ γυναικὸς βοῦς γενομένη καὶ οἰστρήσασα, διὰ τῆς θαλάσσης εἰς Αἴγυπτον ἐξ Ἄργους ἀφίκετο. ὅπερ ἐστὶν ἀπίθανον, τὸ καὶ τοσαύτας ἡμέρας ἄσιτον μένειν. τὸ δὲ ἀληθὲς ἔχει ὧδε. Ἰὼ βασιλέως τῶν Ἀργείων ἦν θυγάτηρ. ταύτῃ οἱ ἀπὸ τῆς πόλεως τιμὴν ἔδωκαν ἱέρειαν εἶναι τῆς ῞Ηρας τῆς Ἀργείας. αὕτη ἔγκυος γενομένη καὶ δείσασα τὸν πατέρα καὶ τοὺς πολίτας ἔφυγεν ἐκ τῆς πόλεως. οἱ δὲ Ἀργεῖοι κατὰ ζήτησιν ἐξιόντες, ὅπου δἂν εὗρον συλλαμβάνοντες ἐν δεσμοῖς εἶχον. ἔλεγον οὖν "ὥσπερ βοῦς οἰστρήσασα διαφεύγει" καὶ τελευταῖον ἐμπόροις τισὶ ξένοις δίδωσιν ἑαυτὴν καὶ ἱκετεύει ἐξάγειν εἰς Αἴγυπτον, ἔνθα ἀφικομένη τίκτει. καὶ ὁ μῦθος προσανεπλάσθη. (Παλαίφατος, περί απίστων 42)
*******Η ιστορία της Ιώς από τον Απολλόδωρο
Από τον Άργο και την κόρη του Ασωπού Ισμήνη γεννήθηκε ένας γιος, ο Ίασος, από τον οποίο λένε ότι γεννήθηκε η Ιώ. Όμως ο χρονικογράφος Κάστορας και πολλοί από τους τραγικούς ισχυρίζονται ότι η Ιώ ήταν κόρη του Ίναχου, ενώ ο Ησίοδος και ο Ακουσίλαος τη θεωρούν κόρη του Πειρήνα. Την περίοδο που αυτή ήταν ιέρεια της Ήρας, τη διέφθειρε ο Δίας. Επειδή όμως η Ήρα τους έπιασε επ' αυτοφώρω, αυτός άγγιξε την κόρη και τη μεταμόρφωσε σε λευκή αγελάδα, ενώ αρνήθηκε με όρκους ότι είχε βρεθεί ερωτικά με αυτήν· γι' αυτό ο Ησίοδος λέει ότι οι όρκοι που δίνονται για χάρη του έρωτα δεν προκαλούν την οργή των θεών. Η Ήρα ζήτησε από τον Δία την αγελάδα και έβαλε τον Άργο, που τα έβλεπε όλα, να τη φυλάει· γι' αυτόν ο Φερεκύδης λέει ότι ήταν γιος του Αρέστορα, ο Ασκληπιάδης του Ίναχου, ο Κέρκοπας του Άργου και της Ισμήνης, κόρης του Ασωπού· ο Ακουσίλαος πάλι λέει ότι ήταν ντόπιος, γηγενής. Αυτός, λοιπόν, την κρατούσε δεμένη στον κορμό μιας ελιάς που υπήρχε μέσα στο άλσος των Μυκηνών. Όταν ο Δίας διέταξε τον Ερμή να κλέψει την αγελάδα, επειδή στάθηκε αδύνατο να το κάνει κρυφά, καθώς ο Ιέρακας φανέρωσε το σχέδιο, έριξε μια πέτρα και σκότωσε τον Άργο, γι' αυτό και αποκλήθηκε Αργειφόντης. Ύστερα από αυτό η Ήρα στέλνει πάνω στην αγελάδα μιαν αλογόμυγα, κι αυτή έφτασε στην αρχή στον κόλπο που από εκείνη ονομάστηκε Ιόνιο, στη συνέχεια διέσχισε την Ιλλυρία, πέρασε τον Αίμο και διάβηκε το στενό που ως τότε ονομαζόταν Θράκιο, τώρα όμως Βόσπορος από εκείνη (βοῦς + πόρος < πορεύομαι). Από εκεί έφυγε για τη Σκυθία και τη χώρα των Κιμμερίων και, αφού περιπλανήθηκε σε στεριές και πέρασε πολλές θάλασσες της Ευρώπης και της Ασίας, έφτασε τελικά στην Αίγυπτο, όπου, ξαναπαίρνοντας την αρχική μορφή της, γέννησε κοντά στον Νείλο ποταμό τον γιο της Έπαφο. Αλλά η Ήρα ζήτησε από τους Κουρήτες να τον κλέψουν· κι αυτοί τον έκλεψαν. Όταν ο Δίας κατάλαβε τι είχε γίνει, σκότωσε τους Κουρήτες, ενώ η Ιώ άρχισε να αναζητά το παιδί της από τόπο σε τόπο. Αφού περιπλανήθηκε σε ολόκληρη τη Συρία (γιατί έμαθε ότι εκεί η γυναίκα του βασιλιά των Βυβλίων μεγάλωνε τον γιο της), βρήκε τον Έπαφο και, αφού ήλθε στην Αίγυπτο, παντρεύτηκε τον Τηλέγονο, που τότε κυβερνούσε τους Αιγυπτίους. Έστησε και άγαλμα της Δήμητρας, την οποία οι Αιγύπτιοι ονόμασαν Ίσιδα και το ίδιο αποκαλούσαν και την Ιώ, Ίσιδα. (Απολλόδωρος 2.1.3)
********Διός και Ερμού συνομιλία περί Ιούς
ΖΕΥΣ: Ερμή, γνωρίζεις την κόρην του Ιανάχου, την ωραίαν εκείνην;
ΕΡΜ.: Την Ιώ, μάλιστα.
ΖΕΥΣ: Δεν είναι πλέον κόρη, αλλά δάμαλις
ΕΡΜ.: Τρομερόν! Και πώς μετεμορφώθη ούτω;
ΖΕΥΣ: Η Ήρα εζηλοτύπησε και την μετεμόρφωσε. Αλλά δεν περιωρίσθη μόνον να της κάμη αυτό το κακόν· εμηχανεύθη και κάτι άλλο δια την δυστυχή εκείνην. Την παρέδωκεν εις ένα βουκόλον πολυόμματον, Άργον ονομαζόμενον, ο οποίος την συνοδεύει εις την βοσκήν και την επιτηρεί μένων άυπνος.
ΕΡΜ.: Τι πρέπει λοιπόν ημείς να πράξωμεν;
ΖΕΥΣ: Να πετάξης κάτω εις την Νεμέαν -εκεί δε κάπου διατρίβει ο Άργος με την δάμαλιν- και αυτόν μεν φόνευσε, την δε Ιώ μετάφερε εις την Αίγυπτον και κάμε την Ίσιν. Και του λοιπού ας είνε θεότης των εκεί, ας προκαλή τας πλημμύρας του Νείλου, ας πέμπη άνωθεν τους ανέμους και ας προστατεύη τους ταξιδεύοντας. (Λουκ., Θεών διάλ. 3)
*********Συνέπειες από την εξαφάνιση της Ιώς
[…] ο Ίναχος, ο βασιλιάς των Αργείων, του οποίου η θυγατέρα Ιώ είχε εξαφανισθεί, έστειλε τον Κύρνο, έναν από τους αξιωματούχους του, με αξιόλογη δύναμη και τον πρόσταξε να αναζητήσει την Ιώ σε όλα τα μέρη και να μην επιστρέψει, αν δεν τη φέρει ζωντανή. Και ο Κύρνος, αφού περιπλανήθηκε σε πολλά μέρη της οικουμένης και δεν μπόρεσε να τη βρει, κατέπλευσε στην Καρία και αποβιβάστηκε στη Χερρόνησο [στη μικρασιατική ακτή απέναντι από τη Ρόδο] […]. Και χάνοντας κάθε ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα, εγκαταστάθηκε στη Χερρόνησο, και λίγο με την πειθώ, λίγο με τη βία έγινε βασιλιάς σε ένα μέρος της χώρας κι έκτισε την ομώνυμη πόλη Κύρνο. Και ακολουθώντας φιλολαϊκή πολιτική, έγινε πολύ αγαπητός στους συμπολίτες του. (Διόδωρος 5.60.4-5)
**********Η αρπαγή της Ιώς και οι Περσικοί πόλεμοι
[1.1.1] Οι γραμματισμένοι Πέρσες βρίσκουν τους Φοίνικες αίτιους της έχθρας· λεν δηλαδή πως αυτοί, φτασμένοι από τη θάλασσα που ονομάζεται Ερυθρά σε τούτη εδώ τη θάλασσα, αφού κατοίκισαν το χώρο που και τώρα κατοικούν, άρχισαν αμέσως με μακρινά ταξίδια, μεταφέρνοντας εμπορεύματα αιγυπτιακά και ασσυριακά, να πιάνουν και σε άλλα λιμάνια και προπαντός στο Άργος. [1.1.2] Το Άργος εκείνα τα χρόνια σε όλα ξεχώριζε ανάμεσα στις πόλεις της χώρας που τώρα ονομάζεται Ελλάδα. Πως έφτασαν λέει σ' αυτό το Άργος οι Φοίνικες και ξεπουλούσαν το φορτίο τους. [1.1.3] Όμως την πέμπτη ή την έχτη μέρα αφότου έφτασαν και όταν σχεδόν τα είχαν όλα ξεπουλήσει, πως κατέβηκαν στη θάλασσα και άλλες πολλές κοπέλες και ανάμεσά τους η θυγατέρα του βασιλιά· το όνομά της ήταν το ίδιο που λεν και οι Έλληνες, Ιώ του Ινάχου. [1.1.4] Πως αυτές στάθηκαν στην πρύμη του καραβιού κι αγόραζαν από τις πραμάτειες ό,τι τραβούσε η καρδιά τους πιο πολύ, και οι Φοίνικες συνεννοημένοι όρμησαν πάνω τους. Πως βέβαια οι πιο πολλές ξέφυγαν, όμως την Ιώ μαζί με άλλες την άρπαξαν, τη βάλαν στο καράβι και γρήγορα άνοιξαν πανιά για την Αίγυπτο. [1.2.1] Έτσι διηγούνται οι Πέρσες πως η Ιώ έφτασε στην Αίγυπτο, όχι όπως οι Έλληνες, και πως αυτό έγινε η αρχή για τα αδικήματα που ακολούθησαν. (Ηρόδοτος)
***********Ιούς έρωτες και πάθη
Χο: Στης Ήρας τους ναούς εδώ, στου Άργους τη χώρα,
η Ιώ δε λένε κλειδοκράτισσα πως ήταν;
Βα: Ήτανε βέβαια, κι όλοι αυτό το λόγο ξέρουν.
Χο: Μήπως ακόμα έχουν να πουν και πως την πήρε
ο Δίας, κόρη αυτή θνητή, στην αγκαλιά του;
Βα: Κι οι αγάπες των κρυφές δε μείνανε απ' την Ήρα.
Χο: Και πώς των δυο θεών η αμάχη επήρε τέλος;
Βα: Την κόρη η αργεία θεά την έκανε αγελάδα.
Χο: Κι ο Δίας δεν την πλησίασε κι έτσι αλλαγμένη;
Βα: Λέγουν· αφού μορφή βαρβάτου επήρε ταύρου.
Χο: Τι λοιπόν τότε η δυνατή του Δία γυναίκα;
Βα: Φυλάχτορα της έβαλε που τα 'βλεπε όλα.
Χο: Ποιο γελαδάρη λες, αυτόν πο' βλεπε ολούθε;
Βα: Το γιο της γης, που σκότωσε ο Ερμής· τον Άργο.
Χο: Τι άλλο κακό στην άμοιρη έδωσε αγελάδα;
Βα: Τη μύγα που κινά τα βόδια σ' άγριο δρόμο.
Χο: Οίστρο τη μύγα αυτή τη λεν κάτω στο Νείλο.
Βα: Κι έτσι απ' τη χώρα σε μακρούς τη βάζει δρόμους.
Χο: Σύμφωνα κι όλα αυτά μ' όσα εγώ ξέρω μου είπες.
Βα: Τέλος λοιπόν στον Κάνωβο ήρθε και στη Μέμφη.
Χο: Κι ο Δίας φυτεύει τη γενιά της με άγγιγμά του.
Βα: Και ποιο Διογέννητο απ' αυτήν μοσκάρι εβγήκε;
(Αισχ., Ικ. 291-315)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου