ΠΛ Ευθυδ 304b–307c
Επίλογος: ο Σωκράτης υπερασπίζεται τη φιλοσοφία έναντι της ρητορικής
Οι σοφιστές Ευθύδημος και Διονυσόδωρος, μολονότι κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν η πολιτική τέχνη μπορεί να κάνει όλους τους ανθρώπους ικανούς και αγαθούς, περιορίστηκαν σε σοφίσματα, προκαλώντας θυμηδία στο ακροατήριό τους. Ο Σωκράτης, που σε αυτόν τον διάλογο διηγείται στον Κρίτωνα όσα είχε συζητήσει την προηγούμενη ημέρα με τους δύο σοφιστές, τον νεαρό Κλεινία και τον φίλο του Κτήσιππο, κλείνει στο σημείο αυτό την αφήγηση εκείνης της συζήτησης και προχωρά στα συμπεράσματά του:
Ταῦτα, ὦ Κρίτων, καὶ ἄλλα ἄττα ἔτι βραχέα διαλε-
χθέντες ἀπῇμεν. σκόπει οὖν ὅπως συμφοιτήσεις παρὰ τὼ
[304c] ἄνδρε, ὡς ἐκείνω φατὸν οἵω τε εἶναι διδάξαι τὸν ἐθέλοντ’
ἀργύριον διδόναι, καὶ οὔτε φύσιν οὔθ’ ἡλικίαν ἐξείργειν
οὐδεμίαν ―ὃ δὲ καὶ σοὶ μάλιστα προσήκει ἀκοῦσαι, ὅτι οὐδὲ
τοῦ χρηματίζεσθαί φατον διακωλύειν οὐδέν― μὴ οὐ παρα-
λαβεῖν ὁντινοῦν εὐπετῶς τὴν σφετέραν σοφίαν.
ΚΡ. Καὶ μήν, ὦ Σώκρατες, φιλήκοος μὲν ἔγωγε καὶ
ἡδέως ἄν τι μανθάνοιμι, κινδυνεύω μέντοι κἀγὼ εἷς εἶναι
τῶν οὐχ ὁμοίων Εὐθυδήμῳ, ἀλλ’ ἐκείνων ὧν δὴ καὶ σὺ
[304d] ἔλεγες, τῶν ἥδιον ἂν ἐξελεγχομένων ὑπὸ τῶν τοιούτων
λόγων ἢ ἐξελεγχόντων. ἀτὰρ γελοῖον μέν μοι δοκεῖ εἶναι
τὸ νουθετεῖν σε, ὅμως δέ, ἅ γ’ ἤκουον, ἐθέλω σοι ἀπαγ-
γεῖλαι. τῶν ἀφ’ ὑμῶν ἀπιόντων ἴσθ’ ὅτι προσελθών τίς
μοι περιπατοῦντι, ἀνὴρ οἰόμενος πάνυ εἶναι σοφός, τούτων
τις τῶν περὶ τοὺς λόγους τοὺς εἰς τὰ δικαστήρια δεινῶν,
Ὦ Κρίτων, ἔφη, οὐδὲν ἀκροᾷ τῶνδε τῶν σοφῶν; ―Οὐ μὰ
τὸν Δία, ἦν δ’ ἐγώ· οὐ γὰρ οἷός τ’ ἦ προσστὰς κατακούειν
ὑπὸ τοῦ ὄχλου. ―Καὶ μήν, ἔφη, ἄξιόν γ’ ἦν ἀκοῦσαι. ―Τί
[304e] δέ; ἦν δ’ ἐγώ. ―Ἵνα ἤκουσας ἀνδρῶν διαλεγομένων οἳ νῦν
σοφώτατοί εἰσι τῶν περὶ τοὺς τοιούτους λόγους. ―Κἀγὼ
εἶπον· Τί οὖν ἐφαίνοντό σοι; ―Τί δὲ ἄλλο, ἦ δ’ ὅς, ἢ οἷάπερ
ἀεὶ ἄν τις τῶν τοιούτων ἀκούσαι ληρούντων καὶ περὶ οὐδενὸς
ἀξίων ἀναξίαν σπουδὴν ποιουμένων; (οὑτωσὶ γάρ πως καὶ
εἶπεν τοῖς ὀνόμασιν). ―Καὶ ἐγώ, Ἀλλὰ μέντοι, ἔφην, χαρίεν
γέ τι πρᾶγμά ἐστιν ἡ φιλοσοφία. ―Ποῖον, ἔφη, χαρίεν, ὦ
[305a] μακάριε; οὐδενὸς μὲν οὖν ἄξιον. ἀλλὰ καὶ εἰ νῦν παρεγένου,
πάνυ ἄν σε οἶμαι αἰσχυνθῆναι ὑπὲρ τοῦ σεαυτοῦ ἑταίρου·
οὕτως ἦν ἄτοπος, ἐθέλων ἑαυτὸν παρέχειν ἀνθρώποις οἷς
οὐδὲν μέλει ὅτι ἂν λέγωσιν, παντὸς δὲ ῥήματος ἀντέχονται.
καὶ οὗτοι, ὅπερ ἄρτι ἔλεγον, ἐν τοῖς κράτιστοί εἰσι τῶν
νῦν. ἀλλὰ γάρ, ὦ Κρίτων, ἔφη, τὸ πρᾶγμα αὐτὸ καὶ οἱ
ἄνθρωποι οἱ ἐπὶ τῷ πράγματι διατρίβοντες φαῦλοί εἰσιν καὶ
καταγέλαστοι. Ἐμοὶ δέ, ὦ Σώκρατες, τὸ πρᾶγμα ἐδόκει
[305b] οὐκ ὀρθῶς ψέγειν οὔθ’ οὗτος οὔτ’ εἴ τις ἄλλος ψέγει· τὸ
μέντοι ἐθέλειν διαλέγεσθαι τοιούτοις ἐναντίον πολλῶν
ἀνθρώπων ὀρθῶς μοι ἐδόκει μέμφεσθαι.
ΣΩ. Ὦ Κρίτων, θαυμάσιοί εἰσιν οἱ τοιοῦτοι ἄνδρες.
ἀτὰρ οὔπω οἶδα ὅτι μέλλω ἐρεῖν. ποτέρων ἦν ὁ προσελθών
σοι καὶ μεμφόμενος τὴν φιλοσοφίαν; πότερον τῶν ἀγωνί-
σασθαι δεινῶν ἐν τοῖς δικαστηρίοις, ῥήτωρ τις, ἢ τῶν τοὺς
τοιούτους εἰσπεμπόντων, ποιητὴς τῶν λόγων οἷς οἱ ῥήτορες
ἀγωνίζονται;
[305c] ΚΡ. Ἥκιστα νὴ τὸν Δία ῥήτωρ, οὐδὲ οἶμαι πώποτ’ αὐτὸν
ἐπὶ δικαστήριον ἀναβεβηκέναι· ἀλλ’ ἐπαΐειν αὐτόν φασι
περὶ τοῦ πράγματος νὴ τὸν Δία καὶ δεινὸν εἶναι καὶ δεινοὺς
λόγους συντιθέναι.
ΣΩ. Ἤδη μανθάνω· περὶ τούτων καὶ αὐτὸς νυνδὴ ἔμελ-
λον λέγειν. οὗτοι γάρ εἰσιν μέν, ὦ Κρίτων, οὓς ἔφη Πρό-
δικος μεθόρια φιλοσόφου τε ἀνδρὸς καὶ πολιτικοῦ, οἴονται
δ’ εἶναι πάντων σοφώτατοι ἀνθρώπων, πρὸς δὲ τῷ εἶναι
καὶ δοκεῖν πάνυ παρὰ πολλοῖς, ὥστε παρὰ πᾶσιν εὐδοκιμεῖν
[305d] ἐμποδὼν σφίσιν εἶναι οὐδένας ἄλλους ἢ τοὺς περὶ φιλο-
σοφίαν ἀνθρώπους. ἡγοῦνται οὖν, ἐὰν τούτους εἰς δόξαν
καταστήσωσιν μηδενὸς δοκεῖν ἀξίους εἶναι, ἀναμφισβητήτως
ἤδη παρὰ πᾶσιν τὰ νικητήρια εἰς δόξαν οἴσεσθαι σοφίας
πέρι. εἶναι μὲν γὰρ τῇ ἀληθείᾳ σφᾶς σοφωτάτους, ἐν δὲ
τοῖς ἰδίοις λόγοις ὅταν ἀποληφθῶσιν, ὑπὸ τῶν ἀμφὶ Εὐθύ-
δημον κολούεσθαι. σοφοὶ δὲ ἡγοῦνται εἶναι πάνυ ―εἰκότως·
μετρίως μὲν γὰρ φιλοσοφίας ἔχειν, μετρίως δὲ πολιτικῶν,
[305e] πάνυ ἐξ εἰκότος λόγου― μετέχειν γὰρ ἀμφοτέρων ὅσον ἔδει,
ἐκτὸς δὲ ὄντες κινδύνων καὶ ἀγώνων καρποῦσθαι τὴν σοφίαν.
ΚΡ. Τί οὖν; δοκοῦσί σοί τι, ὦ Σώκρατες, λέγειν; οὐ
γάρ τοι ἀλλὰ ὅ γε λόγος ἔχει τινὰ εὐπρέπειαν τῶν ἀνδρῶν.
ΣΩ. Καὶ γὰρ ἔχει ὄντως, ὦ Κρίτων, εὐπρέπειαν μᾶλλον
[306a] ἢ ἀλήθειαν. οὐ γὰρ ῥᾴδιον αὐτοὺς πεῖσαι ὅτι καὶ ἄνθρωποι
καὶ τἆλλα πάντα ὅσα μεταξύ τινοιν δυοῖν ἐστιν καὶ ἀμφο-
τέροιν τυγχάνει μετέχοντα, ὅσα μὲν ἐκ κακοῦ καὶ ἀγαθοῦ,
τοῦ μὲν βελτίω, τοῦ δὲ χείρω γίγνεται· ὅσα δὲ ἐκ δυοῖν
ἀγαθοῖν μὴ πρὸς ταὐτόν, ἀμφοῖν χείρω πρὸς ὃ ἂν ἑκάτερον
ᾖ χρηστὸν ἐκείνων ἐξ ὧν συνετέθη· ὅσα δ’ ἐκ δυοῖν κακοῖν
συντεθέντα μὴ πρὸς τὸ αὐτὸ ὄντοιν ἐν τῷ μέσῳ ἐστίν, ταῦτα
[306b] μόνα βελτίω ἑκατέρου ἐκείνων ἐστίν, ὧν ἀμφοτέρων μέρος
μετέχουσιν. εἰ μὲν οὖν ἡ φιλοσοφία ἀγαθόν ἐστιν καὶ ἡ
πολιτικὴ πρᾶξις, πρὸς ἄλλο δὲ ἑκατέρα, οὗτοι δ’ ἀμφοτέρων
μετέχοντες τούτων ἐν μέσῳ εἰσίν, οὐδὲν λέγουσιν ―ἀμφο-
τέρων γάρ εἰσι φαυλότεροι― εἰ δὲ ἀγαθὸν καὶ κακόν, τῶν
μὲν βελτίους, τῶν δὲ χείρους· εἰ δὲ κακὰ ἀμφότερα, οὕτως
ἄν τι λέγοιεν ἀληθές, ἄλλως δ’ οὐδαμῶς. οὐκ ἂν οὖν οἶμαι
[306c] αὐτοὺς ὁμολογῆσαι οὔτε κακὼ αὐτὼ ἀμφοτέρω εἶναι οὔτε
τὸ μὲν κακόν, τὸ δὲ ἀγαθόν· ἀλλὰ τῷ ὄντι οὗτοι ἀμφο-
τέρων μετέχοντες ἀμφοτέρων ἥττους εἰσὶν πρὸς ἑκάτερον
πρὸς ὃ ἥ τε πολιτικὴ καὶ ἡ φιλοσοφία ἀξίω λόγου ἐστόν,
καὶ τρίτοι ὄντες τῇ ἀληθείᾳ ζητοῦσι πρῶτοι δοκεῖν εἶναι.
συγγιγνώσκειν μὲν οὖν αὐτοῖς χρὴ τῆς ἐπιθυμίας καὶ μὴ
χαλεπαίνειν, ἡγεῖσθαι μέντοι τοιούτους εἶναι οἷοί εἰσιν·
πάντα γὰρ ἄνδρα χρὴ ἀγαπᾶν ὅστις καὶ ὁτιοῦν λέγει ἐχό-
[306d] μενον φρονήσεως πρᾶγμα καὶ ἀνδρείως ἐπεξιὼν διαπονεῖται.
ΚΡ. Καὶ μήν, ὦ Σώκρατες, καὶ αὐτὸς περὶ τῶν ὑέων,
ὥσπερ ἀεὶ πρός σε λέγω, ἐν ἀπορίᾳ εἰμὶ τί δεῖ αὐτοῖς
χρήσασθαι. ὁ μὲν οὖν νεώτερος ἔτι καὶ σμικρός ἐστιν,
Κριτόβουλος δ’ ἤδη ἡλικίαν ἔχει καὶ δεῖταί τινος ὅστις
αὐτὸν ὀνήσει. ἐγὼ μὲν οὖν ὅταν σοὶ συγγένωμαι, οὕτω
διατίθεμαι ὥστ’ ἐμοὶ δοκεῖ μανίαν εἶναι τὸ ἕνεκα τῶν παίδων
ἄλλων μὲν πολλῶν σπουδὴν τοιαύτην ἐσχηκέναι, καὶ περὶ
[306e] τοῦ γάμου ὅπως ἐκ γενναιοτάτης ἔσονται μητρός, καὶ
περὶ τῶν χρημάτων ὅπως ὡς πλουσιώτατοι, αὐτῶν δὲ περὶ
παιδείας ἀμελῆσαι· ὅταν δὲ εἴς τινα ἀποβλέψω τῶν φα-
σκόντων ἂν παιδεῦσαι ἀνθρώπους, ἐκπέπληγμαι καί μοι
δοκεῖ εἷς ἕκαστος αὐτῶν σκοποῦντι πάνυ ἀλλόκοτος εἶναι,
[307a] ὥς γε πρὸς σὲ τἀληθῆ εἰρῆσθαι· ὥστε οὐκ ἔχω ὅπως
προτρέπω τὸ μειράκιον ἐπὶ φιλοσοφίαν.
ΣΩ. Ὦ φίλε Κρίτων, οὐκ οἶσθα ὅτι ἐν παντὶ ἐπιτηδεύ-
ματι οἱ μὲν φαῦλοι πολλοὶ καὶ οὐδενὸς ἄξιοι, οἱ δὲ σπουδαῖοι
ὀλίγοι καὶ παντὸς ἄξιοι; ἐπεὶ γυμναστικὴ οὐ καλὸν δοκεῖ
σοι εἶναι, καὶ χρηματιστικὴ καὶ ῥητορικὴ καὶ στρατηγία;
ΚΡ. Ἔμοιγε πάντως δήπου.
ΣΩ. Τί οὖν; ἐν ἑκάστῃ τούτων τοὺς πολλοὺς πρὸς
[307b] ἕκαστον τὸ ἔργον οὐ καταγελάστους ὁρᾷς;
ΚΡ. Ναὶ μὰ τὸν Δία, καὶ μάλα ἀληθῆ λέγεις.
ΣΩ. Ἦ οὖν τούτου ἕνεκα αὐτός τε φεύξῃ πάντα τὰ
ἐπιτηδεύματα καὶ τῷ ὑεῖ οὐκ ἐπιτρέψεις;
ΚΡ. Οὔκουν δίκαιόν γε, ὦ Σώκρατες.
ΣΩ. Μὴ τοίνυν ὅ γε οὐ χρὴ ποίει, ὦ Κρίτων, ἀλλ’ ἐάσας
χαίρειν τοὺς ἐπιτηδεύοντας φιλοσοφίαν, εἴτε χρηστοί εἰσιν
εἴτε πονηροί, αὐτὸ τὸ πρᾶγμα βασανίσας καλῶς τε καὶ εὖ,
[307c] ἐὰν μέν σοι φαίνηται φαῦλον ὄν, πάντ’ ἄνδρα ἀπότρεπε,
μὴ μόνον τοὺς ὑεῖς· ἐὰν δὲ φαίνηται οἷον οἶμαι αὐτὸ ἐγὼ
εἶναι, θαρρῶν δίωκε καὶ ἄσκει, τὸ λεγόμενον δὴ τοῦτο, αὐτός
τε καὶ τὰ παιδία.
***
Αυτές, Κρίτων, και άλλες μικροκουβέντες εκάναμε και φύγαμε. Κοίταξε λοιπόν πώς να σπουδάσης μαζί μου κοντά τους. Γιατί εκείνοι λένε πως είναι ικανοί να διδάξουν όποιον θέλει να πληρώση, και ότι ούτε το φυσικό του, ούτε η ηλικίαεμποδίζει κανέναν, οποιονδήποτε, να αποκτήση εύκολα τη σοφία τους. Και μάλιστα, πράγμα που ενδιαφέρει κυρίως εσένα να το ακούσης, λένε πως καθόλου δεν εμποδίζεται κανείς να κοιτάζη τις επιχειρήσεις του.
ΚΡ. Και βέβαια, Σωκράτη, μου αρέσει να παρακολουθώ συζητήσεις και ευχαρίστως θα διδασκόμουν, φοβούμαι όμως, πως είμαι και εγώ από εκείνους που δεν είναι όμοιοι με τον Ευθύδημο. Είμαι από εκείνους που όπως τώρα δα και συ έλεγες, πιο ευχάριστα θα δέχονταν έλεγχο με τέτοιου είδους συλλογισμούς, παρά να ελέγχουν.
Μου φαίνεται φυσικά γελοίο να σε νουθετώ εγώ, όμως θέλω να σου μεταδώσω όσα άκουσα. Γνώριζε πως κάποιος απ' αυτούς που ήταν μαζί σας, βγαίνοντας ήλθε κοντά μου στον περίπατο, κάποιος που νομίζει πως είναι πολύ σοφός, ένας απ' αυτούς τους φοβερούς στους λόγους των δικαστηρίων και μου είπε: Κρίτων, δεν πηγαίνεις καθόλου να ακούσης τούτους τους σοφούς; ― Μα το Δία όχι, είπα εγώ· από το πολύ πλήθος δεν τα κατάφερα να σταθώ κοντά για να ακούσω.
Και όμως, είπε, άξιζε να ακούσης.
Μα γιατί; είπα εγώ.
Να, θα άκουες να συζητούν άνθρωποι, που σήμερα είναι οι πιο σοφοί σε τέτοιες συζητήσεις.
Κι εγώ είπα: Πως σου φάνηκαν λοιπόν;
Πως να μου φανούν; είπεν εκείνος. Είπαν πράγματα σαν αυτά που μπορεί να ακούη κανείς πάντα τους ανθρώπους αυτού του είδους να φλυαρούν, και να καταγίνονται με τρόπο ανάξιο με πράγματα που δεν έχουν καμμιά αξία.
Έτσι απάνω κάτω είπε και με αυτές τις λέξεις. Κι εγώ του είπα: Όμως η φιλοσοφία είναι όμορφο πράγμα.
Ποιο είναι όμορφο, είπεν, ευλογημένε μου. Δεν έχει καμμιά αξία. Κι αν ήσουν τώρα σ' αυτή τη συζήτηση, φαντάζομαι πως θα ντρεπόσουν πολύ και για λογαριασμό του φίλου σου. Τόσο πολύ παράλογος ήταν, θέλοντας να παραδώση τον εαυτό του σε ανθρώπους, που δεν τους νοιάζει καθόλου τι λένε, μόνο αρπάζονται από όποια λέξη. Και αυτοί, όπως τώρα έλεγα, είναι σήμερα από τους πρώτους. ― Τι τα θες, Κρίτων, είπε, και η ίδια η ασχολία αυτή και οι άνθρωποι, που καταγίνονται μ' αυτήν είναι κατώτεροι και εντελώς γελοίοι.
Εγώ, Σωκράτη, έβλεπα πως δεν είχε δίκιο να ψέγη την ασχολία, ούτε αυτός ούτε οποιοσδήποτε άλλος την ψέγει· το να καταδέχεται όμως κανείς να συζητά με τέτοιους μπροστά σε πολύ κόσμο, έβλεπα πως δίκαια το κατηγορούσε.
ΣΩ. Θαυμάσιοι είναι, Κρίτων, αυτού του είδους οι άνθρωποι. Δεν ξέρω όμως ακόμη τι πρέπει να πω. Από ποιους ήταν αυτός που σε πλησίασε και κατηγορούσε τη φιλοσοφία; Από αυτούς που είναι πολύ ικανοί να βγάζουν λόγους στα δικαστήρια, κανένας ρήτορας, ή από εκείνους που στέλνουν άλλους στα δικαστήρια, από κείνους που φτιάνουν τους λόγους με τους οποίους οι ρήτορες υποστηρίζουν την υπόθεσή τους;
ΚΡ. Καθόλου ρήτορας, μα το Δία, ούτε νομίζω πως παρουσιάστηκεποτέ ως τώρα στο δικαστήριο· λένε όμως πως είναι έμπειρος αυτών των πραγμάτων και, μα το Δία, πως είναι πολύ ικανός και φτιάνει και σπουδαίους λόγους.
ΣΩ. Τώρα μπήκα στο νόημα. Γι' αυτούς ακριβώς ήθελα τώρα δα να μιλήσω κι εγώ. Αυτοί είναι, Κρίτων, που ο Πρόδικος είπε πως στέκονται στα σύνορα του φιλοσόφου και του πολιτικού και φαντάζονται πως είναι πιο σοφοί από όλους τους ανθρώπους·κι όχι μόνο τούτο, μα πως και πολλοί τους πιστεύουν τέτοιους. Τόσο που το μόνο εμπόδιο για να απολαύσουν την εκτίμηση όλων, φαντάζονται πως τουςείναι μόνο όσοι καταγίνονται με τη φιλοσοφία. Φαντάζονται λοιπόν πως αν δημιουργήσουν για τους φιλοσόφους τη γνώμη, ότι δεν αξίζουν τίποτε, χωρίς καμμιά αμφισβήτηση θα κερδίσουν πια στη γνώμη όλων τα νικητήρια στη σοφία. Γιατί πιστεύουν στ' αλήθεια ότι είναι σοφώτατοι, κι όταν σε καμμιά ιδιωτική συζήτηση τους μαγκώση κανείς, πιστεύουν πωςγια την αποτυχία τους φταίνε οι οπαδοί του Ευθύδημου. Και είναι φυσικό να πιστεύουν πως είναι πολύ σοφοί. Γιατί λένε ότι κατέχουν με μέτρο τη φιλοσοφία, με μέτρο και τα πολιτικά· πολύ εύλογη σκέψη, αφού έτσι έχουν και από τα δυο όσο χρειάζεται και χαίρονται τουςκαρπούς της σοφίας όντας μακριά από κινδύνους και αγώνες.
ΚΡ. Λοιπόν, Σωκράτη, η γνώμη σου ποια είναι; Έχουν καμμιά αξία τα λόγια τους; Δεν ξέρω, αλλά το επιχείρημά τους έχει κάποια ευπρέπεια.
ΣΩ. Και έτσι ακριβώς είναι, Κρίτων, μάλλον ευπρέπεια παρά αλήθεια. Γιατί δεν είναι εύκολο να τους πείση κανείς πως και οι άνθρωποι και όσα άλλα βρίσκονται στα σύνοραδυο πραγμάτων και τυχαίνει να μετέχουν και στα δυο, πως όσα μετέχουν σε κακό και σε καλό, από κείνο γίνονται καλύτερα από τούτο χειρότερα. Κι όσα μετέχουν σε δυο καλά που δεν τείνουν στο ίδιο πράγμα, γίνονται χειρότερα κι από τα δυο, για το σκοπό στον οποίον απέβλεπε το καθένα από κείνα τα δυο που τα αποτέλεσαν. Κι όσα αποτελέστηκαν από δυο κακά, που δεν αποβλέπουν στο ίδιο, και είναι στη μέση, μόνο αυτά είναι ανώτερα από το καθένα από τα δυο εκείνα, από τα οποία έχουν ένα μέρος. Αν λοιπόν η φιλοσοφία είναι καλό πράγμα και η πολιτική πράξη επίσης, αλλά αλλού τείνει η καθεμιά τους, κι αυτοί μετέχουν και στα δυο αυτά και βρίσκωνται στη μέση, δε λένε τίποτε ― γιατί είναι κι από τα δυο κατώτεροι· αν όμως το ένα είναι καλό και το άλλο κακό, τότε είναι ανώτεροι από τους οπαδούς του κακού, κατώτεροι από τους οπαδούς του καλού. Αν πάλι και τα δυο είναι κακά, τότε πια θα είχαν δίκιο, αλλιώτικα καθόλου. Αλλά δε νομίζω πως θα δέχονταν αυτοί ούτε ότι και τα δυο αυτά είναι κακά, ούτε ότι το ένα είναι κακό και το άλλο καλό. Μόνο στ' αλήθεια αυτοί, μετέχοντας και στα δυο είναι κατώτεροι και στα δυο, σε κείνο για το οποίο η κάθε μια τους, και η πολιτική και η φιλοσοφία, είναι άξιες, και ενώ στην πραγματικότητα είναι τρίτοι, επιδιώκουν να νομίζωνται πρώτοι. Πρέπει όμως να τους συγχωρήσωμε αυτή τους τη φιλοδοξία και να μη θυμώνουμε μαζί τους, να τους παίρνωμε όμως για κείνο πού πραγματικά είναι. Γιατί πρέπει να καλοδεχόμαστε οποιονδήποτε που λέγει έστω και κάτι λίγο με φρόνηση και μοχθεί εργαζόμενος γενναία.
ΚΡ. Αλήθεια, Σωκράτη, κι εγώ ο ίδιος, όπως στο λέγω πάντα, βρίσκομαι σε στενοχώρια για τα παιδιά μου, τι να κάμω. Όσο για τον νεώτερο, είναι και μικρός ακόμα· ο Κριτόβουλος όμως είναι πια σε ηλικία και έχει ανάγκη από κάποιον που να του είναι ωφέλιμος. Εγώ λοιπόν, όταν βρίσκωμαι μαζί σου, έρχομαι σε τέτοια ψυχική διάθεση, ώστε μου φαίνεται τρέλλα που σκοτίστηκα τόσο πολύ για ένα σωρό άλλα πράγματα για τα παιδιά μου, και στο γάμο μου, για να βγουν από μητέρα πολύ μεγάλης γενιάς, και στην περιουσία, για να είναι πολύπλούσιοι, και αμέλησα τη μόρφωσή τους. Μα όταν γυρίσω και δω κανέναν απ' αυτούς που διαλαλούν πως μπορούν να μορφώνουν ανθρώπους, τα χάνω, και καθένας απ' αυτούς μου φαίνεται, όσο τον σκέπτομαι, πως είναι πολύ αλλόκοτος, για να πω σε σένα τουλάχιστο την αλήθεια. Ώστε δεν ξέρω πώς να προτρέψω το γιο μου στη φιλοσοφία.
ΣΩ. Δεν ξέρεις, αγαπητέ Κρίτων, ότι σε όλες τις ασχολίες οι ασήμαντοι και χωρίς καμμιάν αξία είναι πολλοί και λίγοι οι σπουδαίοι και με μεγάλη αξία; Πες μου, η γυμναστική δε σου φαίνεται καλό πράγμα, και το εμπόριο και η ρητορική και η στρατηγία;
ΚΡ. Βεβαιότατα, σε μένα ναι.
ΣΩ. Ε, τι; σε κάθε μια από αυτές δε βλέπεις πόσο γελοίοι είναι οι πολλοί στο έργο της κάθε μιας;
ΚΡ. Ναι, μα το Δία, έχεις πολύ δίκιο.
ΣΩ. Και λοιπόν; επειδή είναι έτσι, και συ ο ίδιος θα αποφύγης αυτές τις ασχολίες και το παιδί σου θα το αποτρέψης;
ΚΡ. Δε φαίνεται σωστό, Σωκράτη, όχι.
ΣΩ. Μην κάνης λοιπόν, Κρίτων, εκείνο πού δεν πρέπει. Άσε να πάνε στο καλό τους αυτούς πού ασχολούνται με τη φιλοσοφία, είτε καλοί είναι, είτε κακοί, και βασάνισε το ίδιο το πράγμα καλά–καλά. Και αν στον έλεγχο σου φαίνεται κατώτερο, απότρεπε κάθε άνθρωπο, όχι μόνο τα παιδιά σου. Αν όμως σου φαίνεται όπως εγώ το νομίζω, να το κυνηγάς με θάρρος και να το ασκής, κι όπως το λέγει η παροιμία: «και συ και τα παιδάκια σου».
Αυτές, Κρίτων, και άλλες μικροκουβέντες εκάναμε και φύγαμε. Κοίταξε λοιπόν πώς να σπουδάσης μαζί μου κοντά τους. Γιατί εκείνοι λένε πως είναι ικανοί να διδάξουν όποιον θέλει να πληρώση, και ότι ούτε το φυσικό του, ούτε η ηλικίαεμποδίζει κανέναν, οποιονδήποτε, να αποκτήση εύκολα τη σοφία τους. Και μάλιστα, πράγμα που ενδιαφέρει κυρίως εσένα να το ακούσης, λένε πως καθόλου δεν εμποδίζεται κανείς να κοιτάζη τις επιχειρήσεις του.
ΚΡ. Και βέβαια, Σωκράτη, μου αρέσει να παρακολουθώ συζητήσεις και ευχαρίστως θα διδασκόμουν, φοβούμαι όμως, πως είμαι και εγώ από εκείνους που δεν είναι όμοιοι με τον Ευθύδημο. Είμαι από εκείνους που όπως τώρα δα και συ έλεγες, πιο ευχάριστα θα δέχονταν έλεγχο με τέτοιου είδους συλλογισμούς, παρά να ελέγχουν.
Μου φαίνεται φυσικά γελοίο να σε νουθετώ εγώ, όμως θέλω να σου μεταδώσω όσα άκουσα. Γνώριζε πως κάποιος απ' αυτούς που ήταν μαζί σας, βγαίνοντας ήλθε κοντά μου στον περίπατο, κάποιος που νομίζει πως είναι πολύ σοφός, ένας απ' αυτούς τους φοβερούς στους λόγους των δικαστηρίων και μου είπε: Κρίτων, δεν πηγαίνεις καθόλου να ακούσης τούτους τους σοφούς; ― Μα το Δία όχι, είπα εγώ· από το πολύ πλήθος δεν τα κατάφερα να σταθώ κοντά για να ακούσω.
Και όμως, είπε, άξιζε να ακούσης.
Μα γιατί; είπα εγώ.
Να, θα άκουες να συζητούν άνθρωποι, που σήμερα είναι οι πιο σοφοί σε τέτοιες συζητήσεις.
Κι εγώ είπα: Πως σου φάνηκαν λοιπόν;
Πως να μου φανούν; είπεν εκείνος. Είπαν πράγματα σαν αυτά που μπορεί να ακούη κανείς πάντα τους ανθρώπους αυτού του είδους να φλυαρούν, και να καταγίνονται με τρόπο ανάξιο με πράγματα που δεν έχουν καμμιά αξία.
Έτσι απάνω κάτω είπε και με αυτές τις λέξεις. Κι εγώ του είπα: Όμως η φιλοσοφία είναι όμορφο πράγμα.
Ποιο είναι όμορφο, είπεν, ευλογημένε μου. Δεν έχει καμμιά αξία. Κι αν ήσουν τώρα σ' αυτή τη συζήτηση, φαντάζομαι πως θα ντρεπόσουν πολύ και για λογαριασμό του φίλου σου. Τόσο πολύ παράλογος ήταν, θέλοντας να παραδώση τον εαυτό του σε ανθρώπους, που δεν τους νοιάζει καθόλου τι λένε, μόνο αρπάζονται από όποια λέξη. Και αυτοί, όπως τώρα έλεγα, είναι σήμερα από τους πρώτους. ― Τι τα θες, Κρίτων, είπε, και η ίδια η ασχολία αυτή και οι άνθρωποι, που καταγίνονται μ' αυτήν είναι κατώτεροι και εντελώς γελοίοι.
Εγώ, Σωκράτη, έβλεπα πως δεν είχε δίκιο να ψέγη την ασχολία, ούτε αυτός ούτε οποιοσδήποτε άλλος την ψέγει· το να καταδέχεται όμως κανείς να συζητά με τέτοιους μπροστά σε πολύ κόσμο, έβλεπα πως δίκαια το κατηγορούσε.
ΣΩ. Θαυμάσιοι είναι, Κρίτων, αυτού του είδους οι άνθρωποι. Δεν ξέρω όμως ακόμη τι πρέπει να πω. Από ποιους ήταν αυτός που σε πλησίασε και κατηγορούσε τη φιλοσοφία; Από αυτούς που είναι πολύ ικανοί να βγάζουν λόγους στα δικαστήρια, κανένας ρήτορας, ή από εκείνους που στέλνουν άλλους στα δικαστήρια, από κείνους που φτιάνουν τους λόγους με τους οποίους οι ρήτορες υποστηρίζουν την υπόθεσή τους;
ΚΡ. Καθόλου ρήτορας, μα το Δία, ούτε νομίζω πως παρουσιάστηκεποτέ ως τώρα στο δικαστήριο· λένε όμως πως είναι έμπειρος αυτών των πραγμάτων και, μα το Δία, πως είναι πολύ ικανός και φτιάνει και σπουδαίους λόγους.
ΣΩ. Τώρα μπήκα στο νόημα. Γι' αυτούς ακριβώς ήθελα τώρα δα να μιλήσω κι εγώ. Αυτοί είναι, Κρίτων, που ο Πρόδικος είπε πως στέκονται στα σύνορα του φιλοσόφου και του πολιτικού και φαντάζονται πως είναι πιο σοφοί από όλους τους ανθρώπους·κι όχι μόνο τούτο, μα πως και πολλοί τους πιστεύουν τέτοιους. Τόσο που το μόνο εμπόδιο για να απολαύσουν την εκτίμηση όλων, φαντάζονται πως τουςείναι μόνο όσοι καταγίνονται με τη φιλοσοφία. Φαντάζονται λοιπόν πως αν δημιουργήσουν για τους φιλοσόφους τη γνώμη, ότι δεν αξίζουν τίποτε, χωρίς καμμιά αμφισβήτηση θα κερδίσουν πια στη γνώμη όλων τα νικητήρια στη σοφία. Γιατί πιστεύουν στ' αλήθεια ότι είναι σοφώτατοι, κι όταν σε καμμιά ιδιωτική συζήτηση τους μαγκώση κανείς, πιστεύουν πωςγια την αποτυχία τους φταίνε οι οπαδοί του Ευθύδημου. Και είναι φυσικό να πιστεύουν πως είναι πολύ σοφοί. Γιατί λένε ότι κατέχουν με μέτρο τη φιλοσοφία, με μέτρο και τα πολιτικά· πολύ εύλογη σκέψη, αφού έτσι έχουν και από τα δυο όσο χρειάζεται και χαίρονται τουςκαρπούς της σοφίας όντας μακριά από κινδύνους και αγώνες.
ΚΡ. Λοιπόν, Σωκράτη, η γνώμη σου ποια είναι; Έχουν καμμιά αξία τα λόγια τους; Δεν ξέρω, αλλά το επιχείρημά τους έχει κάποια ευπρέπεια.
ΣΩ. Και έτσι ακριβώς είναι, Κρίτων, μάλλον ευπρέπεια παρά αλήθεια. Γιατί δεν είναι εύκολο να τους πείση κανείς πως και οι άνθρωποι και όσα άλλα βρίσκονται στα σύνοραδυο πραγμάτων και τυχαίνει να μετέχουν και στα δυο, πως όσα μετέχουν σε κακό και σε καλό, από κείνο γίνονται καλύτερα από τούτο χειρότερα. Κι όσα μετέχουν σε δυο καλά που δεν τείνουν στο ίδιο πράγμα, γίνονται χειρότερα κι από τα δυο, για το σκοπό στον οποίον απέβλεπε το καθένα από κείνα τα δυο που τα αποτέλεσαν. Κι όσα αποτελέστηκαν από δυο κακά, που δεν αποβλέπουν στο ίδιο, και είναι στη μέση, μόνο αυτά είναι ανώτερα από το καθένα από τα δυο εκείνα, από τα οποία έχουν ένα μέρος. Αν λοιπόν η φιλοσοφία είναι καλό πράγμα και η πολιτική πράξη επίσης, αλλά αλλού τείνει η καθεμιά τους, κι αυτοί μετέχουν και στα δυο αυτά και βρίσκωνται στη μέση, δε λένε τίποτε ― γιατί είναι κι από τα δυο κατώτεροι· αν όμως το ένα είναι καλό και το άλλο κακό, τότε είναι ανώτεροι από τους οπαδούς του κακού, κατώτεροι από τους οπαδούς του καλού. Αν πάλι και τα δυο είναι κακά, τότε πια θα είχαν δίκιο, αλλιώτικα καθόλου. Αλλά δε νομίζω πως θα δέχονταν αυτοί ούτε ότι και τα δυο αυτά είναι κακά, ούτε ότι το ένα είναι κακό και το άλλο καλό. Μόνο στ' αλήθεια αυτοί, μετέχοντας και στα δυο είναι κατώτεροι και στα δυο, σε κείνο για το οποίο η κάθε μια τους, και η πολιτική και η φιλοσοφία, είναι άξιες, και ενώ στην πραγματικότητα είναι τρίτοι, επιδιώκουν να νομίζωνται πρώτοι. Πρέπει όμως να τους συγχωρήσωμε αυτή τους τη φιλοδοξία και να μη θυμώνουμε μαζί τους, να τους παίρνωμε όμως για κείνο πού πραγματικά είναι. Γιατί πρέπει να καλοδεχόμαστε οποιονδήποτε που λέγει έστω και κάτι λίγο με φρόνηση και μοχθεί εργαζόμενος γενναία.
ΚΡ. Αλήθεια, Σωκράτη, κι εγώ ο ίδιος, όπως στο λέγω πάντα, βρίσκομαι σε στενοχώρια για τα παιδιά μου, τι να κάμω. Όσο για τον νεώτερο, είναι και μικρός ακόμα· ο Κριτόβουλος όμως είναι πια σε ηλικία και έχει ανάγκη από κάποιον που να του είναι ωφέλιμος. Εγώ λοιπόν, όταν βρίσκωμαι μαζί σου, έρχομαι σε τέτοια ψυχική διάθεση, ώστε μου φαίνεται τρέλλα που σκοτίστηκα τόσο πολύ για ένα σωρό άλλα πράγματα για τα παιδιά μου, και στο γάμο μου, για να βγουν από μητέρα πολύ μεγάλης γενιάς, και στην περιουσία, για να είναι πολύπλούσιοι, και αμέλησα τη μόρφωσή τους. Μα όταν γυρίσω και δω κανέναν απ' αυτούς που διαλαλούν πως μπορούν να μορφώνουν ανθρώπους, τα χάνω, και καθένας απ' αυτούς μου φαίνεται, όσο τον σκέπτομαι, πως είναι πολύ αλλόκοτος, για να πω σε σένα τουλάχιστο την αλήθεια. Ώστε δεν ξέρω πώς να προτρέψω το γιο μου στη φιλοσοφία.
ΣΩ. Δεν ξέρεις, αγαπητέ Κρίτων, ότι σε όλες τις ασχολίες οι ασήμαντοι και χωρίς καμμιάν αξία είναι πολλοί και λίγοι οι σπουδαίοι και με μεγάλη αξία; Πες μου, η γυμναστική δε σου φαίνεται καλό πράγμα, και το εμπόριο και η ρητορική και η στρατηγία;
ΚΡ. Βεβαιότατα, σε μένα ναι.
ΣΩ. Ε, τι; σε κάθε μια από αυτές δε βλέπεις πόσο γελοίοι είναι οι πολλοί στο έργο της κάθε μιας;
ΚΡ. Ναι, μα το Δία, έχεις πολύ δίκιο.
ΣΩ. Και λοιπόν; επειδή είναι έτσι, και συ ο ίδιος θα αποφύγης αυτές τις ασχολίες και το παιδί σου θα το αποτρέψης;
ΚΡ. Δε φαίνεται σωστό, Σωκράτη, όχι.
ΣΩ. Μην κάνης λοιπόν, Κρίτων, εκείνο πού δεν πρέπει. Άσε να πάνε στο καλό τους αυτούς πού ασχολούνται με τη φιλοσοφία, είτε καλοί είναι, είτε κακοί, και βασάνισε το ίδιο το πράγμα καλά–καλά. Και αν στον έλεγχο σου φαίνεται κατώτερο, απότρεπε κάθε άνθρωπο, όχι μόνο τα παιδιά σου. Αν όμως σου φαίνεται όπως εγώ το νομίζω, να το κυνηγάς με θάρρος και να το ασκής, κι όπως το λέγει η παροιμία: «και συ και τα παιδάκια σου».
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου