Τίποτα δε συγκρίνεται με την πλήρη βίωση του εδώ και τώρα

Να ανακαλύψω το νόημα της ζωής; Ποιον κοροϊδεύω; Ποιος νομίζω ότι είμαι;

Πάντως αφού διαβάσει κανείς τι έχει να πει ο Ντέρεκ Πάρφιτ για τις διαβαθμίσεις της προσωπικής ταυτότητας, το “Ποιος νομίζω ότι είμαι;” γίνεται ένα αρκετά μυστήριο ερώτημα. Θα μπορούσε το νόημα της ζωής μου να διαφέρει ανάλογα με τον εαυτό που τυχαίνει να έχω την εκάστοτε στιγμή;

Αυτό ακριβώς το ερώτημα συνοψίζει το πρόβλημά μου.

Με συναρπάζουν τα ερωτήματα και οι απαντήσεις που διατυπώνουν οι φιλόσοφοι. Με μαγεύουν. Όμως, συγχρόνως αντιμετωπίζω με σκεπτικισμό οποιονδήποτε φιλόσοφο θεωρεί ότι γνωρίζει οποιαδήποτε απόλυτη αλήθεια.

Γι’ αυτό με συγκινεί η ρήση του Μπέρτραντ Ράσελ που κατέγραψα στο σημειωματάριό μου. Αντλώ πάντοτε μεγάλη ευχαρίστηση από την ερασιτεχνική μου ενασχόληση με φιλοσοφικά ερωτήματα, αυτά που, όπως πρώτος παραδεχόταν ο Ράσσελ, δεν επιδέχονται κατηγορηματικές απαντήσεις. (Μάλιστα, ο Ράσσελ λέει ότι ακριβώς αυτό τα καθιστά φιλοσοφικά ερωτήματα και όχι επιστημονικά προβλήματα).

Υποθέτω πως αυτό το χαρακτηριστικό με καθιστά εγκεφαλικό ηδονιστή, αν και κάποιοι θα με αποκαλούσαν διανοητικό μαζοχιστή.

Ασφαλώς δεν πιστεύω καθόλου ότι η δική μου μορφή ηδονισμού είναι καλύτερη από οποιαδήποτε άλλη – τουλάχιστον όσον αφορά τους ηδονισμούς που δε βλάπτουν άλλους ανθρώπους.

Κάτι που μου έκανε εντύπωση καθώς μελετούσα εκ νέου τη συλλογή μου από αφορισμούς και φιλοσοφικά αποσπάσματα είναι το πόσο συχνά προκύπτει από αυτά ότι η πλήρης βίωση του παρόντος αποτελεί την ύψιστη ανθρώπινη αξία καθώς και η ποικιλία των τρόπων με τους οποίους οι διάφοροι φιλόσοφοι συνάγουν αυτό το συμπέρασμα. Ο Επίκουρος το καθιστά κεντρικό άξονα της φιλοσοφίας του, συμβουλεύοντάς μας να πάψουμε να θέλουμε διαρκώς κάτι διαφορετικό από αυτό που έχουμε ακριβώς τώρα. Ο Μάρκος Αυρήλιος δίνει ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στη συγκεκριμένη ιδέα, νουθετώντας μας να πράττουμε σαν κάθε πράξη μας να ήταν η τελευταία της ζωής μας.

Χιλιετίες αργότερα ο Χένρυ Ντέιβιντ Θορό την εκφράζει με απλότητα και πάθος, μέσα από την προτροπή του “να ορμάς σε κάθε κύμα”. Και η ίδια ιδέα εκτοξεύεται στη σφαίρα του υπερβατικού όταν ο Βιττγκενσταιν δηλώνει: “Η αιώνια ζωή ανήκει σε όσους ζουν στο παρόν”, προκαλώντας μας ίλιγγο.
Τίποτα δε συγκρίνεται με την πλήρη βίωση του εδώ και τώρα μέσω μιας δραστηριότητας που προκαλεί μεγάλη ευχαρίστηση. Πετυχαίνουμε έτσι μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: Αφενός την ευχαρίστηση της δραστηριότητας αυτής καθαυτής, αφετέρου την άκρα ευχαρίστηση της τέλειας προσήλωσης στο εδώ και τώρα, δηλαδή πολλαπλάσια ευχαρίστηση. Κάποιοι το επιτυγχάνουν παίζοντας έναν καλό αγώνα τένις· άλλοι φτιάχνοντας ένα μουσακά· οι περισσότεροι κάνοντας σεξ· και ορισμένοι τη βρίσκουν κάνοντας τρελίτσες με φιλοσοφικά ερωτήματα.

Ο ηδονισμός, οποιασδήποτε απόχρωσης, είναι μια επιλογή που διαθέτουμε. Όμως, συνήθως αυτή η επιλογή συνεπάγεται την αμφισβήτηση των κανόνων και των εθίμων του πολιτισμού, της κουλτούρας, της θρησκείας και της οικογένειάς μας.

Δεν χρειάζεται να επιλέξουμε τον άγριο και ακόλαστο ηδονισμό ενός Αρίστιππου για να έρθουμε αντιμέτωποι με “κληροδοτημένες αλήθειες” που στέκονται ανάμεσα σε εμάς και στη μεγάλη ευχαρίστησή μας. Αν, ολοκληρώνοντας τη δαπανηρή πανεπιστημιακή μας εκπαίδευση, απλώς αποφασίσουμε ότι θα βιώναμε τη μέγιστη ευχαρίστηση αν πιάναμε δουλειά σε βιολογικό αγρόκτημα, η πρακτική εφαρμογή της απόφασής μας θα συνιστά τρομερή πρόκληση. Ο Νίτσε θεωρεί πως η υπερπήδηση κάθε εμποδίου στο πλαίσιο της αντιμετώπισης μιας τέτοιας πρόκλησης είναι αναγκαία συνθήκη προκειμένου να γίνουμε στο έπακρο ανθρώπινοι.

Είμαι περισσότερο πεπεισμένος από ποτέ ότι κάθε άτομο έχει τη να επιλέξει συνειδητά τον δικό του λόγο για να ζει και το αν θα γίνει πιστός αγγλικανός, μαχητής της ελευθερίας ή πάρτι άνιμαλ – ή ακόμη και τα τρία μαζί. Πιστεύω επίσης ότι το να επιλέγουμε σκόπιμα αυτό το νόημα κι έπειτα να του δίνουμε σάρκα και οστά κάνει τη ζωή μας πιο πλούσια – πιο “αυθεντική”, όπως θα έλεγε ο Σαρτρ – απ’ ό,τι αν απλώς αφήναμε τη ζωή μας να συμβεί. Υποθέτω πως αυτό με κάνει γνήσιο υπαρξιστή.

Πάντως, θεωρώ πως δεν είναι και μικρή αστοχία εκ μέρους μου να δώσω έστω και αυτή τη μικρή συμβουλή γύρω από το πως να ζει κανείς. Ο Μπινξ Μπόλλινγκ, στο αγαπημένο μου χωρίο από τον Κινηματογραφόφιλο του Ουόκερ Πέρσυ, κλείνει το θέμα των ανθρώπων που εισηγούνται στάσεις ζωής:

Ακούω κάθε βράδυ στις δέκα μια εκπομπή που λέγεται Αυτό το πιστεύω. Στο πλαίσιο της εκπομπής, εκατοντάδες από τους πιο υψηλόφρονες ανθρώπους της χώρας μας, συνετοί και ευφυείς άνθρωποι, άνθρωποι με ώριμα ερευνητικά μυαλά, εκθέτουν την προσωπική στάση ζωής τους. Οι διακόσιοι με τριακόσιοι που έχω ακούσει μέχρι τώρα είναι όλοι τους ανεξαιρέτως αξιοθαύμαστοι άνθρωποι.

Αν έπρεπε να κατονομάσω ένα κοινό χαρακτηριστικό σε όλους τους, θα έλεγα την καλοσύνη τους. Η ζωή του καθενός από αυτούς συνιστά έναν θρίαμβο της καλοσύνης. Τρέφουν τα πιο θερμά και ευγενή συναισθήματα συμπάθειας για όλους τους ανθρώπους. Όσο για τη στάση των άλλων απέναντί τους, θα ήταν αδύνατο να μην τους συμπαθήσει ακόμη και ένας στριμμένος άνθρωπος.

Απόψε παρουσιάζεται ένας θεατρικός συγγραφέας ο οποίος με τα έργα του μεταδίδει ακριβώς αυτή τη στάση καλοσύνης. Ξεκινάει λέγοντας:

“Πιστεύω στους ανθρώπους. Πιστεύω στην ανεκτικότητα και στην κατανόηση ανάμεσα στους ανθρώπους. Πιστεύω στη μοναδικότητα και στην αξιοπρέπεια του ατόμου”.

Οι πάντες στο Αυτό το πιστεύω πιστεύουν στη μοναδικότητα και στην αξιοπρέπεια του ατόμου. Ωστόσο, έχω προσέξει ότι οι εν λόγω πιστοί δε διακρίνονται για την μοναδικότητά τους, μάλιστα μοιάζουν να έχουν βγει όλοι από το ίδιο καλούπι.