ΞΕΝ Απομν 1.2.19–1.2.23
Η σημασία της άσκησης της αρετής
Ο ένας από τους κατηγόρους του Σωκράτη είχε ισχυρισθεί ότι η αρνητική κριτική του φιλοσόφου σε θεμελιώδεις πρακτικές της αθηναϊκής δημοκρατίας, όπως η κλήρωση των αρχόντων, υπονόμευε το πολίτευμα και καθιστούσε βίαιους και ανήθικους τους μαθητές του. Τεκμηρίωσε μάλιστα τον ισχυρισμό του, προβάλλοντας τις περιπτώσεις του Κριτία και του Αλκιβιάδη. Ο Ξενοφώντας υποστήριξε ότι οι άνδρες αυτοί επέδειξαν φαύλη συμπεριφορά αφότου σταμάτησαν να συναναστρέφονται τον Σωκράτη, πριν συνεχίσει με το παρακάτω επιχείρημα:
[1.2.19] Ἴσως οὖν εἴποιεν ἂν πολλοὶ τῶν φασκόντων φιλοσοφεῖν
ὅτι οὐκ ἄν ποτε ὁ δίκαιος ἄδικος γένοιτο, οὐδὲ ὁ σώφρων
ὑβριστής, οὐδὲ ἄλλο οὐδὲν ὧν μάθησίς ἐστιν ὁ μαθὼν ἀν-
επιστήμων ἄν ποτε γένοιτο. ἐγὼ δὲ περὶ τούτων οὐχ οὕτω
γιγνώσκω· ὁρῶ γὰρ ὥσπερ τὰ τοῦ σώματος ἔργα τοὺς μὴ τὰ
σώματα ἀσκοῦντας οὐ δυναμένους ποιεῖν, οὕτω καὶ τὰ τῆς
ψυχῆς ἔργα τοὺς μὴ τὴν ψυχὴν ἀσκοῦντας οὐ δυναμένους·
οὔτε γὰρ ἃ δεῖ πράττειν οὔτε ὧν δεῖ ἀπέχεσθαι δύνανται.
[1.2.20] δι’ ὃ καὶ τοὺς υἱεῖς οἱ πατέρες, κἂν ὦσι σώφρονες, ὅμως
ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων εἴργουσιν, ὡς τὴν μὲν τῶν
χρηστῶν ὁμιλίαν ἄσκησιν οὖσαν τῆς ἀρετῆς, τὴν δὲ τῶν
πονηρῶν κατάλυσιν. μαρτυρεῖ δὲ καὶ τῶν ποιητῶν ὅ τε
λέγων·
Ἐσθλῶν μὲν γὰρ ἄπ’ ἐσθλὰ διδάξεαι· ἢν δὲ κακοῖσι
συμμίσγῃς, ἀπολεῖς καὶ τὸν ἐόντα νόον,
καὶ ὁ λέγων·
Αὐτὰρ ἀνὴρ ἀγαθὸς τοτὲ μὲν κακός, ἄλλοτε δ’ ἐσθλός.
κἀγὼ δὲ μαρτυρῶ τούτοις· [1.2.21] ὁρῶ γὰρ ὥσπερ τῶν ἐν μέτρῳ
πεποιημένων ἐπῶν τοὺς μὴ μελετῶντας ἐπιλανθανομένους,
οὕτω καὶ τῶν διδασκαλικῶν λόγων τοῖς ἀμελοῦσι λήθην
ἐγγιγνομένην. ὅταν δὲ τῶν νουθετικῶν λόγων ἐπιλάθηταί
τις, ἐπιλέλησται καὶ ὧν ἡ ψυχὴ πάσχουσα τῆς σωφροσύνης
ἐπεθύμει· τούτων δ’ ἐπιλαθόμενον οὐδὲν θαυμαστὸν καὶ τῆς
σωφροσύνης ἐπιλαθέσθαι. [1.2.22] ὁρῶ δὲ καὶ τοὺς εἰς φιλοποσίαν
προαχθέντας καὶ τοὺς εἰς ἔρωτας ἐγκυλισθέντας ἧττον δυνα-
μένους τῶν τε δεόντων ἐπιμελεῖσθαι καὶ τῶν μὴ δεόντων
ἀπέχεσθαι. πολλοὶ γὰρ καὶ χρημάτων δυνάμενοι φείδεσθαι,
πρὶν ἐρᾶν, ἐρασθέντες οὐκέτι δύνανται· καὶ τὰ χρήματα
καταναλώσαντες, ὧν πρόσθεν ἀπείχοντο κερδῶν, αἰσχρὰ
νομίζοντες εἶναι, τούτων οὐκ ἀπέχονται. [1.2.23] πῶς οὖν οὐκ ἐν-
δέχεται σωφρονήσαντα πρόσθεν αὖθις μὴ σωφρονεῖν καὶ
δίκαια δυνηθέντα πράττειν αὖθις ἀδυνατεῖν; πάντα μὲν οὖν
ἔμοιγε δοκεῖ τὰ καλὰ καὶ τἀγαθὰ ἀσκητὰ εἶναι, οὐχ ἥκιστα
δὲ σωφροσύνη. ἐν γὰρ τῷ αὐτῷ σώματι συμπεφυτευμέναι
τῇ ψυχῇ αἱ ἡδοναὶ πείθουσιν αὐτὴν μὴ σωφρονεῖν, ἀλλὰ τὴν
ταχίστην ἑαυταῖς τε καὶ τῷ σώματι χαρίζεσθαι.
***
Ίσως όμως ημπορούν να είπουν πολλοί εξ εκείνων, οι οποίοι καυχώνται ότι είναι φιλόσοφοι, ότι ουδέποτε ο δίκαιος δύναται να γίνη άδικος, ουδέ ο σώφρων ακόλαστος, ουδέ άλλου τινός εξ εκείνων, τα οποία δύναταί τις να μάθη, ο μαθών αυτό δύναται να γίνη ανεπιστήμων τούτου, το οποίον έμαθεν άπαξ. Εγώ όμως περί τούτων δεν έχω ταύτην την γνώμην· διότι βλέπω ότι, όπως οι μη ασκούντες τα σώματα δεν δύνανται να εκτελέσουν τα έργα του σώματος, ούτω και οι μη ασκούντες την ψυχήν δεν δύνανται να εκτελέσουν τα έργα της ψυχής· διότι ούτε δύνανται να πράττουν αυτά, τα οποία πρέπει να πράττουν, ούτε δύνανται να απέχουν από εκείνα, από τα οποία πρέπει να απέχουν. Διά τούτο δε και οι πατέρες τους υιούς των, και αν ακόμη είναι σώφρονες, τους εμποδίζουν να συναναστρέφωνται κακούς ανθρώπους, διότι νομίζουν ότι η μεν συναναστροφή χρηστών ανθρώπων είναι άσκησις της αρετής, η δε των κακών ανθρώπων διαφθορά αυτής. Επιβεβαιοί δε τούτο και εκ των ποιητών ο λέγων·
Από αγαθούς αγαθά θα διδάσκεσαι· αν δε με φαύλους
έχης συναναστροφήν, χάνεις και τον νουν που έχεις,
καθώς και ο λέγων
Πότε κακός, πότε σώφρων ανήρ αγαθός τις υπάρχει.
Και εγώ δε συμφωνώ με ταύτα· διότι βλέπω ότι, όπως οι μη μελετώντες τα ποιήματα λησμονούσιν αυτά, τοιουτοτρόπως και οι αμελούντες των παραινετικών λόγων λησμονούν αυτούς. Όταν δε λησμονήση τις τους παραινετικούς λόγους, τότε έχει λησμονήσει και εκείνα, υπό των οποίων η ψυχή κινούμενη επεθύμει την σωφροσύνην. Όταν δε ταύτα λησμονήση τις, δεν είναι διόλου παράδοξον να λησμονήση και την σωφροσύνην. Βλέπω δε ότι και οι έκδοτοι εις την οινοποσίαν και οι παρεκτραπέντες εις έρωτας ολιγώτερον ή πρότερον δύνανται και των πρεπόντων να επιμελώνται και από των μη πρεπόντων να απέχουν. Πολλοί δηλαδή, ενώ ηδύναντο μετά φειδούς να δαπανούν τα χρήματα πριν ερωτευθούν, δεν δύνανται πλέον μετά φειδούς να δαπανούν αυτά, αφού ερωτευθούν· και, αφού κατασπαταλήσουν τα χρήματα, από των κερδών, από των οποίων απείχον πρότερον, διότι αυτά τα ενόμιζον αισχρά, δεν δύνανται να απέχουν έπειτα. Πώς λοιπόν δεν είναι ενδεχόμενον ένας άνθρωπος, όστις σωφρόνως έζη πρότερον, έπειτα να μη σωφρονή, και ενώ πρότερον ηδύνατο να πράττη δίκαια, έπειτα ν' αδυνατή να πράττη αυτά; Εγώ λοιπόν φρονώ ότι όλα τα καλά και τα αγαθά δύνανται να αποκτηθούν με την άσκησιν, μάλιστα δε η σωφροσύνη. Διότι εις το ίδιον σώμα εκ φύσεως συνυπάρχουσαι μετά της ψυχής αι κακαί επιθυμίαι πείθουν αυτήν να μη σωφρονή, αλλά να ικανοποιή εαυτάς και το σώμα.
Ίσως όμως ημπορούν να είπουν πολλοί εξ εκείνων, οι οποίοι καυχώνται ότι είναι φιλόσοφοι, ότι ουδέποτε ο δίκαιος δύναται να γίνη άδικος, ουδέ ο σώφρων ακόλαστος, ουδέ άλλου τινός εξ εκείνων, τα οποία δύναταί τις να μάθη, ο μαθών αυτό δύναται να γίνη ανεπιστήμων τούτου, το οποίον έμαθεν άπαξ. Εγώ όμως περί τούτων δεν έχω ταύτην την γνώμην· διότι βλέπω ότι, όπως οι μη ασκούντες τα σώματα δεν δύνανται να εκτελέσουν τα έργα του σώματος, ούτω και οι μη ασκούντες την ψυχήν δεν δύνανται να εκτελέσουν τα έργα της ψυχής· διότι ούτε δύνανται να πράττουν αυτά, τα οποία πρέπει να πράττουν, ούτε δύνανται να απέχουν από εκείνα, από τα οποία πρέπει να απέχουν. Διά τούτο δε και οι πατέρες τους υιούς των, και αν ακόμη είναι σώφρονες, τους εμποδίζουν να συναναστρέφωνται κακούς ανθρώπους, διότι νομίζουν ότι η μεν συναναστροφή χρηστών ανθρώπων είναι άσκησις της αρετής, η δε των κακών ανθρώπων διαφθορά αυτής. Επιβεβαιοί δε τούτο και εκ των ποιητών ο λέγων·
Από αγαθούς αγαθά θα διδάσκεσαι· αν δε με φαύλους
έχης συναναστροφήν, χάνεις και τον νουν που έχεις,
καθώς και ο λέγων
Πότε κακός, πότε σώφρων ανήρ αγαθός τις υπάρχει.
Και εγώ δε συμφωνώ με ταύτα· διότι βλέπω ότι, όπως οι μη μελετώντες τα ποιήματα λησμονούσιν αυτά, τοιουτοτρόπως και οι αμελούντες των παραινετικών λόγων λησμονούν αυτούς. Όταν δε λησμονήση τις τους παραινετικούς λόγους, τότε έχει λησμονήσει και εκείνα, υπό των οποίων η ψυχή κινούμενη επεθύμει την σωφροσύνην. Όταν δε ταύτα λησμονήση τις, δεν είναι διόλου παράδοξον να λησμονήση και την σωφροσύνην. Βλέπω δε ότι και οι έκδοτοι εις την οινοποσίαν και οι παρεκτραπέντες εις έρωτας ολιγώτερον ή πρότερον δύνανται και των πρεπόντων να επιμελώνται και από των μη πρεπόντων να απέχουν. Πολλοί δηλαδή, ενώ ηδύναντο μετά φειδούς να δαπανούν τα χρήματα πριν ερωτευθούν, δεν δύνανται πλέον μετά φειδούς να δαπανούν αυτά, αφού ερωτευθούν· και, αφού κατασπαταλήσουν τα χρήματα, από των κερδών, από των οποίων απείχον πρότερον, διότι αυτά τα ενόμιζον αισχρά, δεν δύνανται να απέχουν έπειτα. Πώς λοιπόν δεν είναι ενδεχόμενον ένας άνθρωπος, όστις σωφρόνως έζη πρότερον, έπειτα να μη σωφρονή, και ενώ πρότερον ηδύνατο να πράττη δίκαια, έπειτα ν' αδυνατή να πράττη αυτά; Εγώ λοιπόν φρονώ ότι όλα τα καλά και τα αγαθά δύνανται να αποκτηθούν με την άσκησιν, μάλιστα δε η σωφροσύνη. Διότι εις το ίδιον σώμα εκ φύσεως συνυπάρχουσαι μετά της ψυχής αι κακαί επιθυμίαι πείθουν αυτήν να μη σωφρονή, αλλά να ικανοποιή εαυτάς και το σώμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου