Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΕΡΙ ΑΝΤΙΔΟΣΕΩΣ

ΙΣΟΚΡ 15.217–220

Τα κίνητρα της αδικίας

Ο Ισοκράτης υποστήριξε ότι δεν παραπλάνησε ποτέ τους υποψήφιους μαθητές του με υποσχέσεις για γνώσεις που δεν θα μπορούσε να τους μεταδώσει ή με διαβεβαιώσεις για μια επιτυχημένη σταδιοδρομία στον στίβο της πολιτικής ή της ρητορικής. Επιπλέον, κατηγόρησε για άγνοια και μικροψυχία όσους μιλούσαν περιφρονητικά για την παιδευτική αξία της ρητορικής.

[217] Πρῶτον μὲν οὖν ὁρίσασθαι δεῖ τίνων ὀρεγόμενοι
καὶ τίνος τυχεῖν βουλόμενοι τολμῶσί τινες ἀδικεῖν· ἢν γὰρ
ταῦτα καλῶς περιλάβωμεν, ἄμεινον γνώσεσθε τὰς αἰτίας
τὰς καθ’ ἡμῶν λεγομένας, εἴτ’ ἀληθεῖς εἰσιν εἴτε ψευδεῖς.
ἐγὼ μὲν οὖν ἡδονῆς ἢ κέρδους ἢ τιμῆς ἕνεκα φημὶ πάντας
πάντα πράττειν· ἔξω γὰρ τούτων οὐδεμίαν ἐπιθυμίαν ὁρῶ
τοῖς ἀνθρώποις ἐγγιγνομένην. [218] εἰ δὴ ταῦθ’ οὕτως
ἔχει, λοιπόν ἐστι σκέψασθαι τί τούτων ἂν ἡμῖν γίγνοιτο δια-
φθείρουσι τοὺς νεωτέρους.

Πότερ’ ἂν ἡσθείημεν ὁρῶντες ἢ καὶ πυνθανόμενοι
πονηροὺς αὐτοὺς ὄντας καὶ δοκοῦντας τοῖς συμπολιτευομέ-
νοις; καὶ τίς οὕτως ἐστὶν ἀναίσθητος, ὅστις οὐκ ἂν ἀλγή-
σειε τοιαύτης διαβολῆς περὶ αὑτὸν γιγνομένης; [219] ἀλλὰ
μὴν οὐδ’ ἂν θαυμασθεῖμεν οὐδὲ τιμῆς μεγάλης τύχοιμεν
τοιούτους τοὺς συνόντας ἀποπέμποντες, ἀλλὰ πολὺ ἂν
μᾶλλον καταφρονηθεῖμεν καὶ μισηθεῖμεν τῶν ταῖς ἄλλαις
πονηρίαις ἐνόχων ὄντων. καὶ μὴν οὐδ’ εἰ ταῦτα παρίδοιμεν,
χρήματα πλεῖστ’ ἂν λάβοιμεν οὕτω παιδείας προεστῶτες.
[220] οἶμαι γὰρ δήπου τοῦτό γε πάντας γιγνώσκειν, ὅτι
σοφιστῇ μισθὸς κάλλιστός ἐστι καὶ μέγιστος, ἢν τῶν μαθη-
τῶν τινες καλοὶ κἀγαθοὶ καὶ φρόνιμοι γένωνται καὶ παρὰ
τοῖς πολίταις εὐδοκιμοῦντες· οἱ μὲν γὰρ τοιοῦτοι πολλοὺς
μετασχεῖν τῆς παιδείας εἰς ἐπιθυμίαν καθιστᾶσιν, οἱ δὲ
πονηροὶ καὶ τοὺς πρότερον συνεῖναι διανοουμένους ἀπο-
τρέπουσιν. ὥστε τίς ἂν ἐν τούτοις τὸ κρεῖττον ἀγνοήσειεν,
οὕτω μεγάλην τὴν διαφορὰν τῶν πραγμάτων ἐχόντων;

***
Πρώτον μεν λοιπόν πρέπει να ορίσωμεν τίνων ενθυμούντες και τι θέλοντες να επιτύχουν τολμούν μερικοί να αδικούν· διότι, αν ορίσωμεν ταύτα ακριβώς, καλύτερον θα κρίνετε περί της αληθείας ή του ψεύδους των εναντίον μας κατηγοριών. Εγώ μεν λοιπόν λέγω ότι όλοι πράττουν όλα χάριν ηδονής ή κέρδους ή τιμής· έξω τούτων δεν βλέπω να υπάρχη μέσα εις τους ανθρώπους καμμία επιθυμία. Εάν λοιπόν ταύτα έχουν τοιουτοτρόπως, υπολείπεται να σκεφθώμεν ποίον εκ των πραγμάτων τούτων επιτυγχάνομεν διαφθείροντες τους νέους. Ποίον εκ των δύο, ηθέλομεν ευχαριστηθή βλέποντες ή και πληροφορούμενοι ότι είναι αυτοί και φαίνονται κακοί προς τους συμπολίτας των; Και ποίος είναι τόσον αναίσθητος, ώστε ούτος δεν ήθελε λυπηθή, διότι εκτοξεύεται εναντίον του μία τοιαύτη συκοφαντία; Αλλ' όμως ούτε ηθέλομεν θαυμασθή ουδέ τύχει μεγάλης τιμής, εάν οι μαθηταί μας εξήρχοντο εκ της σχολής μας τοιούτοι, αλλ' ηθέλομεν καταφρονηθή και μισηθή περισσότερον από τους άλλους, οι οποίοι είναι ένοχοι δι' άλλας κακοηθείας. Και εάν ηθέλομεν παραβλέψει ταύτα, ούτε χρήματα ηθέλομεν λάβει πολλά, συνιστώντες τοιούτον σύστημα αγωγής. Διότι νομίζω βεβαίως ότι όλοι γνωρίζετε τούτο, ότι δι' ένα σοφιστήν μισθός κάλλιστος και μέγιστος είναι, όταν μερικοί εκ των μαθητών του γίνουν καλοί και αγαθοί και φρόνιμοι και εκτιμώνται από τους συμπολίτας των· διότι οι τοιούτοι εμπνέουν εις πολλούς άλλους την επιθυμίαν να επωφεληθούν της αγωγής ταύτης, ενώ οι κακοί απομακρύνουν και εκείνους, οι οποίοι κατ' αρχάς είχον κατά νουν να γίνουν μαθηταί μας. Ώστε ποίος θα ηδύνατο να αγνοήση πού είναι η ωφέλειά μας, όταν τα πράγματα παρουσιάζουν τοιαύτην διαφοράν;