Πέντε προβληματικοί τύποι στην επικοινωνία

Της Virginia Satir, που είναι η κύρια εκπρόσωπος της επικοινωνιακής- οικογενειακής θεραπείας. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην επικοινωνία ως το στοιχείο- κλειδί για την αναγνώριση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Θεωρούσε ότι το ευ-ζην του ατόμου αποτελείται από τις επιρροές οχτώ στοιχείων :σώμα, σκέψη, συναίσθημα, αίσθηση, αλληλεπίδραση, περιβάλλον , διατροφή και ψυχή. Τόνιζε πως όλα τα άτομα διαθέτουν τους πόρους για μια θετική ανάπτυξη. Επιδίωκε να βοηθήσει το κάθε μέλος της οικογένειας μέσα από τη δημιουργία της αυτοεκτίμησης, την επισήμανση των ασυμφωνιών στην επικοινωνία, αναπτύσσοντας ουσιαστικά την «ευημερία».

Η δυσλειτουργική και ακατάλληλη επικοινωνία όπως έλεγε σχετίζεται άμεσα με το διαστρεβλωμένο οικογενειακό σύστημα. Ανακάλυψε λοιπόν ορισμένες μορφές επικοινωνίας που παρουσιάζονται κυρίως κάτω από συνθήκες πίεσης.

Ο Συμβιβαστικός: Προσπαθεί να ευχαριστήσει τους άλλους, συμβιβάζεται για να μην θυμώσουν και τον απορρίψουν, απολογείται και δεν εκφράζει διαφωνία. Ακόμα και όταν δεν συμφωνεί κατά βάθος, με τα λόγια του εκφράζει ότι συμφωνεί: ”o,τι θες εσύ”. Όμως το σώμα του έχει στάση θύματος: Δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Για τον εαυτό του έχει την βαθύτερη πεποίθηση: «Δεν αξίζω, πρέπει να παραμερίσω τις δικές μου ανάγκες για να γίνω αποδεκτός από τους άλλους».

Ο Επικριτικός: Κατηγορεί τον άλλο, έτσι ώστε να τον θεωρήσουν δυνατό: Το λάθος είναι του άλλου, Ο άλλος δεν κάνει τίποτα σωστό. Υποτιμά τους άλλους, συμπεριφέρεται υπεροπτικά και αυταρχικά. Η στάση του σώματος εκφράζει: ”εγώ είμαι το αφεντικό”. Η βαθύτερη αίσθηση είναι ένα σφίξιμο στους μυς και σε όλο το σώμα. Δείχνει με το δάχτυλο και κατηγορεί. Η φωνή του είναι σκληρή, και γεμάτη ένταση. Είναι υπεροπτικός και τον ενδιαφέρει να επιβληθεί. Μέσα του όμως έχει την πεποίθηση: ”Είμαι μόνος και αποτυχημένος”. Το «δεν αξίζεις» που απευθύνει στους άλλους, είναι η προσπάθειά του να κρύψει το δικό του «δεν αξίζω».

Ο Υπέρ-λογικός: Συμπεριφέρεται ψυχρά, λογικά και ανέκφραστα. Τίποτα πάνω του δεν δείχνει αν έχει συναισθήματα. Κρύβεται πίσω από διανοητικές κατασκευές. Είναι άψογος, φαίνεται ήρεμος, ψυχρός και συγκεντρωμένος. Μπορεί να παρομοιαστεί με έναν άψυχο ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το σώμα του δίνει την αίσθηση του αποστειρωμένου και περιφραγμένου, σαν σε ακινησία: Είμαι ατάραχος και συγκρατημένος. Παραμένει αποκομμένος από τους άλλους και από τον ίδιο του τον εαυτό. Μέσα του έχει την πεποίθηση: Είμαι ευάλωτος. Δεν πρέπει να κάνω ποτέ λάθος ενώ έξω ακολουθεί το ρόλο: Mη δείχνεις κανένα συναίσθημα, Μην αντιδράς.

Ο Ασυνάρτητος: Όσα λέει και κάνει είναι άσχετα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Συμπεριφέρεται σαν να μην είναι εκεί. Ίσως αν φερθεί έτσι, η απειλή που βιώνει να απομακρυνθεί τελικά. Δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που συμβαίνει εκείνη τη στιγμή. Τα λόγια του δεν έχουν κανένα νόημα ή αναφέρονται σε άσχετο θέμα. Η φωνή συχνά έχει τόνο αταίριαστο με τα λόγια του. Η στάση του σώματός είναι σαν να έχει γωνίες ή άσκοπη κίνηση: Εγώ τώρα βρίσκομαι κάπου αλλού. Σαν να πηγαίνει ταυτόχρονα σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Στην αρχή αυτός ο ρόλος μοιάζει σαν να ανακουφίζει, όμως τελικά τον κυριεύει η αίσθηση της μοναξιάς και του άσκοπου. Μέσα του έχει την πεποίθηση: Κανείς δεν νοιάζεται για μένα. Δεν υπάρχει χώρος για εμένα εδώ.

Ο Εξευμενιστής, όπου λειτουργεί απολογητικά και διστακτικά

Όλες οι παραπάνω συμπεριφορικές στάσεις, λειτουργούν προστατευτικά στους ανθρώπους, διότι διστάζουν να δείξουν και να εκφράσουν τα πραγματικά τους συναισθήματα σε μια δύσκολη οικογενειακή συνθήκη. Η αιτία αυτού, είναι η έλλειψη αυτοεκτίμησης.