Αφαντασία: Η μυστηριώδης δυσκολία να δημιουργήσουμε εικόνες στο νου μας

Αν ζητήσουμε από τους περισσότερους ανθρώπους να φανταστούν ένα άτομο, μέρος ή πράγμα, δεν θα δυσκολευτούν να δημιουργήσουν μια νοητή εικόνα στο νου τους. Όμως, για ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού (οι εκτιμήσεις μιλούν για το 1-5%), η χρήση της φαντασίας για τη δημιουργία νοητών εικόνων είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται αφαντασία – και συνιστά μια σχετικά μυστηριώδη νευρολογική πάθηση κατά την οποία το άτομο δεν μπορεί να φανταστεί/ οπτικοποιήσει πράγματα.

Τι στοιχεία γνωρίζουμε από επιστημονικές έρευνες

Αν και η αφαντασία είναι γνωστή στον ιατρικό κόσμο από το 1800 περίπου, οι μηχανισμοί πίσω από αυτή δεν έχουν ανακαλυφθεί πλήρως ακόμα. Όταν κάποιος με αφαντασία προσπαθήσει να φανταστεί κάτι, απλώς δεν μπορεί και αντιθέτως, «βλέπει» ένα σκοτεινό κενό. Η νεροεπιστήμονας Tara Swart εξηγεί ότι πρόκειται για μια περίπλοκη κατάσταση και η επίδρασή της στους ανθρώπους ποικίλλει.

Για παράδειγμα, εξηγεί ότι μπορεί να εμφανιστεί και ως μια ανικανότητα να αναγνωρίσουμε πρόσωπα, να διαμορφώσουμε οπτικές αναμνήσεις ή να φανταστούμε κάτι νέο που δεν έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν. Η Swart προσθέτει ότι η πάθηση δεν επηρεάζει τη νοημοσύνη.

Μία εξήγηση για την εμφάνιση της αφαντασίας είναι ότι μπορεί να σχετίζεται με την γέννηση και την εγκεφαλική ανάπτυξη. Κατά τη διάρκεια της γέννησης, όταν ο εγκέφαλος είναι πολύ αδιαφοροποίητος, τα μωρά ουσιαστικά εμφανίζουν μια σειρά μινι-εγκεφαλικών.

Χάρη στη νευροπλαστικότητα, περιγράφει, ο εγκέφαλος ενός μωρού συνήθως μπορεί να προσαρμοστεί και να χτίσει περισσότερους νευρώνες μετά από αυτά τα μινι-εγκεφαλικά. Αλλά στην περίπτωση της αφαντασίας, αυτό το μικρό νευρωνικό μονοπάτι που σχετίζεται με τη δημιουργία νοερών εικόνων δεν λειτουργεί.

Ένα απλό τεστ για τον εντοπισμό της αφαντασίας

Ο μόνος τρόπος να βεβαιωθεί κανείς ότι εμφανίζει αυτό το περίεργο φαινόμενο είναι να επισκεφθεί νευρολόγο και να ακολουθήσει τις εξετάσεις που θα του συστήσει. Εντούτοις, υπάρχει ένα απλό και χρήσιμο τεστ που μπορεί να μας δώσει μια ιδέα για το αν υπάρχει πιθανότητα να το εμφανίζουμε:

Κλείστε τα μάτια σας και προσπαθήστε να φανταστείτε ένα μήλο, να το δείτε νοητικά. Αν μπορείτε να το «δείτε», ακόμα κι αν είναι θολή η εικόνα, τότε δεν έχετε αφαντασία. Αν αυτό που βλέπετε είναι ένα απολύτως σκοτεινό κενό, τότε ίσως χρειάζεται να κάνετε την επίσκεψη.

Μπορούν οι άνθρωποι με αφαντασία να ονειρευτούν;

Το αξιοπερίεργο εδώ είναι ότι ναι, κάποιοι άνθρωποι με αφαντασία μπορούν να ονειρευτούν εικόνες, σύμφωνα με την Swart, ενώ άλλοι όχι. Όπως εξηγεί μια έρευνα: «η πλειοψηφία (των συμμετεχόντων σε αυτή) είχαν κάποια εμπειρία νοερών εικόνων σε όνειρα ή σπάνιες αναλαμπές». Εντούτοις, αναφέρονται γενικά λιγότερο πλούσια όνειρα, αναμνήσεις και δυσκολία στη φαντασία μελλοντικών σεναρίων.

Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι γεννιούνται με αφαντασία, υπάρχουν αναφορές που δείχνουν ότι μπορεί το πρόβλημα να είναι επίκτητο, είτε μετά από χειρουργική επέμβαση, τραυματισμό είτε ως αποτέλεσμα ψυχικής διαταραχής όπως κατάθλιψη, άγχος ή διαταραχή μετατραυματικού στρες (το τελευταίο σε προσωρινή περισσότερο μορφή).

Η υπάρχουσα βιβλιογραφία λοιπόν μιλά για ένα εύρος παθολογικών και μη παραγόντων που μπορεί να επηρεάσει και την ένταση της πάθησης. Γι’ αυτό και η αιτία χρειάζεται να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά την αξιολόγηση. Εντούτοις, χρειαζόμαστε περισσότερες έρευνες για να αποκωδικοποιήσουμε αυτό το περίεργο φαινόμενο και τους μηχανισμούς του που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί.