ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103b26–1104b3
(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103a14–1107a26: Η ἠθική αρετή) Μια καίρια επισήμανση: η μεσότητα αποτελεί εχέγγυο για τις ηθικές αρετές
Ἐπεὶ οὖν ἡ παροῦσα πραγματεία οὐ θεωρίας ἕνεκά
ἐστιν ὥσπερ αἱ ἄλλαι (οὐ γὰρ ἵνα εἰδῶμεν τί ἐστιν ἡ ἀρετὴ
σκεπτόμεθα, ἀλλ’ ἵν’ ἀγαθοὶ γενώμεθα, ἐπεὶ οὐδὲν ἂν ἦν
ὄφελος αὐτῆς), ἀναγκαῖον ἐπισκέψασθαι τὰ περὶ τὰς
(30) πράξεις, πῶς πρακτέον αὐτάς· αὗται γάρ εἰσι κύριαι καὶ
τοῦ ποιὰς γενέσθαι τὰς ἕξεις, καθάπερ εἰρήκαμεν. τὸ μὲν οὖν
κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον πράττειν κοινὸν καὶ ὑποκείσθω —ῥηθή-
σεται δ’ ὕστερον περὶ αὐτοῦ, καὶ τί ἐστιν ὁ ὀρθὸς λόγος,
καὶ πῶς ἔχει πρὸς τὰς ἄλλας ἀρετάς. ἐκεῖνο δὲ προδιο-
[1104a] μολογείσθω, ὅτι πᾶς ὁ περὶ τῶν πρακτῶν λόγος τύπῳ
καὶ οὐκ ἀκριβῶς ὀφείλει λέγεσθαι, ὥσπερ καὶ κατ’ ἀρχὰς
εἴπομεν ὅτι κατὰ τὴν ὕλην οἱ λόγοι ἀπαιτητέοι· τὰ δ’ ἐν
ταῖς πράξεσι καὶ τὰ συμφέροντα οὐδὲν ἑστηκὸς ἔχει, ὥσ-
(5) περ οὐδὲ τὰ ὑγιεινά. τοιούτου δ’ ὄντος τοῦ καθόλου λόγου,
ἔτι μᾶλλον ὁ περὶ τῶν καθ’ ἕκαστα λόγος οὐκ ἔχει τἀκρι-
βές· οὔτε γὰρ ὑπὸ τέχνην οὔθ’ ὑπὸ παραγγελίαν οὐδεμίαν
πίπτει, δεῖ δ’ αὐτοὺς ἀεὶ τοὺς πράττοντας τὰ πρὸς τὸν και-
ρὸν σκοπεῖν, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῆς ἰατρικῆς ἔχει καὶ τῆς
(10) κυβερνητικῆς. ἀλλὰ καίπερ ὄντος τοιούτου τοῦ παρόντος
λόγου πειρατέον βοηθεῖν. πρῶτον οὖν τοῦτο θεωρητέον, ὅτι
τὰ τοιαῦτα πέφυκεν ὑπ’ ἐνδείας καὶ ὑπερβολῆς φθείρε-
σθαι, (δεῖ γὰρ ὑπὲρ τῶν ἀφανῶν τοῖς φανεροῖς μαρτυρίοις
χρῆσθαι) ὥσπερ ἐπὶ τῆς ἰσχύος καὶ τῆς ὑγιείας ὁρῶμεν·
(15) τά τε γὰρ ὑπερβάλλοντα γυμνάσια καὶ τὰ ἐλλείποντα
φθείρει τὴν ἰσχύν, ὁμοίως δὲ καὶ τὰ ποτὰ καὶ τὰ σιτία
πλείω καὶ ἐλάττω γινόμενα φθείρει τὴν ὑγίειαν, τὰ δὲ
σύμμετρα καὶ ποιεῖ καὶ αὔξει καὶ σῴζει. οὕτως οὖν καὶ
ἐπὶ σωφροσύνης καὶ ἀνδρείας ἔχει καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν.
(20) ὅ τε γὰρ πάντα φεύγων καὶ φοβούμενος καὶ μηδὲν ὑπο-
μένων δειλὸς γίνεται, ὅ τε μηδὲν ὅλως φοβούμενος ἀλλὰ
πρὸς πάντα βαδίζων θρασύς· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ μὲν πά-
σης ἡδονῆς ἀπολαύων καὶ μηδεμιᾶς ἀπεχόμενος ἀκόλα-
στος, ὁ δὲ πᾶσαν φεύγων, ὥσπερ οἱ ἄγροικοι, ἀναίσθητός
(25) τις· φθείρεται δὴ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρεία ὑπὸ τῆς
ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως, ὑπὸ δὲ τῆς μεσότητος σῴ-
ζεται. ἀλλ’ οὐ μόνον αἱ γενέσεις καὶ αὐξήσεις καὶ αἱ
φθοραὶ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ ὑπὸ τῶν αὐτῶν γίνονται, ἀλλὰ
καὶ αἱ ἐνέργειαι ἐν τοῖς αὐτοῖς ἔσονται· καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν
(30) ἄλλων τῶν φανερωτέρων οὕτως ἔχει, οἷον ἐπὶ τῆς ἰσχύος·
γίνεται γὰρ ἐκ τοῦ πολλὴν τροφὴν λαμβάνειν καὶ πολ-
λοὺς πόνους ὑπομένειν, καὶ μάλιστα ἂν δύναιτ’ αὐτὰ ποιεῖν
ὁ ἰσχυρός. οὕτω δ’ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν· ἔκ τε γὰρ
τοῦ ἀπέχεσθαι τῶν ἡδονῶν γινόμεθα σώφρονες, καὶ γενό-
(35) μενοι μάλιστα δυνάμεθα ἀπέχεσθαι αὐτῶν· ὁμοίως δὲ
[1104b] καὶ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας· ἐθιζόμενοι γὰρ καταφρονεῖν τῶν φο-
βερῶν καὶ ὑπομένειν αὐτὰ γινόμεθα ἀνδρεῖοι, καὶ γενό-
μενοι μάλιστα δυνησόμεθα ὑπομένειν τὰ φοβερά.
Ἐπεὶ οὖν ἡ παροῦσα πραγματεία οὐ θεωρίας ἕνεκά
ἐστιν ὥσπερ αἱ ἄλλαι (οὐ γὰρ ἵνα εἰδῶμεν τί ἐστιν ἡ ἀρετὴ
σκεπτόμεθα, ἀλλ’ ἵν’ ἀγαθοὶ γενώμεθα, ἐπεὶ οὐδὲν ἂν ἦν
ὄφελος αὐτῆς), ἀναγκαῖον ἐπισκέψασθαι τὰ περὶ τὰς
(30) πράξεις, πῶς πρακτέον αὐτάς· αὗται γάρ εἰσι κύριαι καὶ
τοῦ ποιὰς γενέσθαι τὰς ἕξεις, καθάπερ εἰρήκαμεν. τὸ μὲν οὖν
κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον πράττειν κοινὸν καὶ ὑποκείσθω —ῥηθή-
σεται δ’ ὕστερον περὶ αὐτοῦ, καὶ τί ἐστιν ὁ ὀρθὸς λόγος,
καὶ πῶς ἔχει πρὸς τὰς ἄλλας ἀρετάς. ἐκεῖνο δὲ προδιο-
[1104a] μολογείσθω, ὅτι πᾶς ὁ περὶ τῶν πρακτῶν λόγος τύπῳ
καὶ οὐκ ἀκριβῶς ὀφείλει λέγεσθαι, ὥσπερ καὶ κατ’ ἀρχὰς
εἴπομεν ὅτι κατὰ τὴν ὕλην οἱ λόγοι ἀπαιτητέοι· τὰ δ’ ἐν
ταῖς πράξεσι καὶ τὰ συμφέροντα οὐδὲν ἑστηκὸς ἔχει, ὥσ-
(5) περ οὐδὲ τὰ ὑγιεινά. τοιούτου δ’ ὄντος τοῦ καθόλου λόγου,
ἔτι μᾶλλον ὁ περὶ τῶν καθ’ ἕκαστα λόγος οὐκ ἔχει τἀκρι-
βές· οὔτε γὰρ ὑπὸ τέχνην οὔθ’ ὑπὸ παραγγελίαν οὐδεμίαν
πίπτει, δεῖ δ’ αὐτοὺς ἀεὶ τοὺς πράττοντας τὰ πρὸς τὸν και-
ρὸν σκοπεῖν, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῆς ἰατρικῆς ἔχει καὶ τῆς
(10) κυβερνητικῆς. ἀλλὰ καίπερ ὄντος τοιούτου τοῦ παρόντος
λόγου πειρατέον βοηθεῖν. πρῶτον οὖν τοῦτο θεωρητέον, ὅτι
τὰ τοιαῦτα πέφυκεν ὑπ’ ἐνδείας καὶ ὑπερβολῆς φθείρε-
σθαι, (δεῖ γὰρ ὑπὲρ τῶν ἀφανῶν τοῖς φανεροῖς μαρτυρίοις
χρῆσθαι) ὥσπερ ἐπὶ τῆς ἰσχύος καὶ τῆς ὑγιείας ὁρῶμεν·
(15) τά τε γὰρ ὑπερβάλλοντα γυμνάσια καὶ τὰ ἐλλείποντα
φθείρει τὴν ἰσχύν, ὁμοίως δὲ καὶ τὰ ποτὰ καὶ τὰ σιτία
πλείω καὶ ἐλάττω γινόμενα φθείρει τὴν ὑγίειαν, τὰ δὲ
σύμμετρα καὶ ποιεῖ καὶ αὔξει καὶ σῴζει. οὕτως οὖν καὶ
ἐπὶ σωφροσύνης καὶ ἀνδρείας ἔχει καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν.
(20) ὅ τε γὰρ πάντα φεύγων καὶ φοβούμενος καὶ μηδὲν ὑπο-
μένων δειλὸς γίνεται, ὅ τε μηδὲν ὅλως φοβούμενος ἀλλὰ
πρὸς πάντα βαδίζων θρασύς· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ μὲν πά-
σης ἡδονῆς ἀπολαύων καὶ μηδεμιᾶς ἀπεχόμενος ἀκόλα-
στος, ὁ δὲ πᾶσαν φεύγων, ὥσπερ οἱ ἄγροικοι, ἀναίσθητός
(25) τις· φθείρεται δὴ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρεία ὑπὸ τῆς
ὑπερβολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως, ὑπὸ δὲ τῆς μεσότητος σῴ-
ζεται. ἀλλ’ οὐ μόνον αἱ γενέσεις καὶ αὐξήσεις καὶ αἱ
φθοραὶ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ ὑπὸ τῶν αὐτῶν γίνονται, ἀλλὰ
καὶ αἱ ἐνέργειαι ἐν τοῖς αὐτοῖς ἔσονται· καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν
(30) ἄλλων τῶν φανερωτέρων οὕτως ἔχει, οἷον ἐπὶ τῆς ἰσχύος·
γίνεται γὰρ ἐκ τοῦ πολλὴν τροφὴν λαμβάνειν καὶ πολ-
λοὺς πόνους ὑπομένειν, καὶ μάλιστα ἂν δύναιτ’ αὐτὰ ποιεῖν
ὁ ἰσχυρός. οὕτω δ’ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν· ἔκ τε γὰρ
τοῦ ἀπέχεσθαι τῶν ἡδονῶν γινόμεθα σώφρονες, καὶ γενό-
(35) μενοι μάλιστα δυνάμεθα ἀπέχεσθαι αὐτῶν· ὁμοίως δὲ
[1104b] καὶ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας· ἐθιζόμενοι γὰρ καταφρονεῖν τῶν φο-
βερῶν καὶ ὑπομένειν αὐτὰ γινόμεθα ἀνδρεῖοι, καὶ γενό-
μενοι μάλιστα δυνησόμεθα ὑπομένειν τὰ φοβερά.
***
Επειδή η παρούσα μελέτη δεν γίνεται χάριν της θεωρίας, καθώς αι άλλαι (διότι δεν ερευνώμεν διά να μάθωμεν τί είναι η αρετή, αλλά διά να γίνωμεν ενάρετοι, διότι άλλως ουδέν όφελος θα προέκυπτεν εξ αυτής), παρίσταται ανάγκη να σκεφθώμεν διά τας (30) πράξεις κατά ποίον τρόπον πρέπει να εκτελούνται. Διότι αυταί καθορίζουν το ποιόν των ψυχικών καταστάσεών μας, καθώς αναφέραμεν. Λοιπόν το ότι οφείλομεν να ενεργούμεν σύμφωνα με τον ορθόν λόγον, είναι κοινώς παραδεδεγμένον αξίωμα. Ας το δεχθώμεν λοιπόν ως αφετηρίαν. Εν συνεχεία δε θα είπωμεν, όσον αφορά το ζήτημα τούτο, εις τι έγκειται ο ορθός λόγος και ποιαν σχέσιν έχει ούτος προς τας λοιπάς αρετάς. [1104a] Δέον όμως να δεχθώμεν εκ των προτέρων, ότι πάσα θεωρία περί της (ηθικής) δράσεώς μας δεν πρέπει να είναι παρά γενική και κεφαλαιώδης, καθώς είπαμεν εις την αρχήν, δηλαδή ότι αι αξιώσεις διά μίαν διευκρίνησιν πρέπει να κατευθύνωνται αναλόγως της εκάστοτε εξεταζομένης ύλης. Ό,τι όμως ανήκει εις την σφαίραν της ηθικής δράσεως και ό,τι είναι συμφέρον εις την ζωήν δεν έχει καμμίαν σταθερότητα, (5) καθώς δεν έχει τοιαύτην και ό,τι αφορά τα της υγείας. Και αν είναι τοιούτος ο γενικός ορισμός, πολύ περισσότερον ανακριβής τυγχάνει ο ορισμός των λεπτομερειών, διότι δεν υπάγεται ούτε εις τέχνην τινά ούτε εις οδηγίαν. Πρέπει λοιπόν αυτοί οι ίδιοι οι ενεργούντες να συγκεντρώνουν εκάστοτε την προσοχήν αυτών εις την επίκαιρον (την κρίσιμον) στιγμήν, καθώς γίνεται εις την ιατρικήν και την (10) διεύθυνσιν πλοίου. Αλλά, μολονότι η παρούσα μελέτη είναι τοιαύτης φύσεως, πρέπει να προσπαθήσωμεν ν' αντιμετωπίσωμεν την δυσκολίαν.
Εν πρώτοις, πρέπει να παρατηρήσωμεν, ότι τοιούτου είδους ενέργειαι καταστρέφονται και συνεπεία ελλείψεως και λόγω υπερβολής (διότι πρέπει να επικαλούμεθα διά τα άλυτα ζητήματα το κύρος των γνωστών), καθώς βλέπομεν, ότι κάμνουν οι άνθρωποι διά την ρώμην και την υγείαν. (15) Διότι και τα υπερβολικά γυμνάσια και τα ελλιπή φθείρουν την (σωματικήν) δύναμιν, ομοίως δε και η υπέρμετρος ή ελλιπής χρήσις ποτών και τροφών καταστρέφει την υγείαν, ενώ η με λογικόν μέτρον χρησιμοποίησίς των την στερεώνουν και την αυξάνουν και την διασώζουν. Το αυτό συμβαίνει και όσον αφορά την σωφροσύνην, την ανδρείαν και τας άλλας αρετάς. (20) Διότι και όστις, υπό φόβου καταλαμβανόμενος, τρέπεται εις φυγήν και εις ουδέν ανθίσταται, γίνεται δειλός, ενώ εκείνος, όστις δεν φοβείται τίποτε και προχωρεί εναντίον οιουδήποτε, γίνεται θρασύς, ομοίως δε και εκείνος, όστις απολαμβάνει όλας τα ηδονάς και δεν αποφεύγει καμμίαν, γίνεται ακόλαστος. Και εκείνος, όστις τας αποφεύγει όλας, καθώς οι χωρικοί, είναι προφανώς αναίσθητος. (25) Η σωφροσύνη λοιπόν και η ανδρεία φθείρονται από την υπερβολήν και την έλλειψιν, ενώ η τήρησις λογικού μέτρου τας διασώζει. Αλλ' όχι μόνον αι γενέσεις, αι αυξήσεις και αι καταστροφαί γεννώνται εκ των αυτών και διά των αυτών αιτίων, αλλά και αι δρώσαι δυνάμεις μας θα εμφανισθούν διεπόμεναι υπό των αυτών συνθηκών. (30) Διότι το ίδιον συμβαίνει και εις περισσότερον συγκεκριμένας περιπτώσεις, λόγου χάριν εις την σωματικήν δύναμιν. Δηλαδή η δύναμις αυτή δημιουργείται μεν εκ της προσλήψεως πολλής τροφής και εκ της ασκήσεως να υπομένη κανείς πολλούς κόπους, αλλά ταύτα είναι πάλιν ικανός να εκτελή περισσότερον ο ρωμαλέος. Ούτως έχει το πράγμα και όσον αφορά τας αρετάς. Διότι, με το να απέχωμεν από τας ηδονάς, γινόμεθα σώφρονες, (35) και αφού γίνομεν τοιούτοι, είμεθα ικανοί να απέχωμεν με περισσοτέραν ευκολίαν. Το αυτό ισχύει [1104b] και διά την ανδρείαν. Διότι, συνηθίζοντες να περιφρονούμεν τους κινδύνους και να τους αναμένωμεν ατάραχοι, γινόμεθα ανδρείοι, και αφού γίνωμεν τοιούτοι, θα ημπορούμεν ν' αντιμετωπίζωμεν τους κινδύνους ευκολώτατα.
Επειδή η παρούσα μελέτη δεν γίνεται χάριν της θεωρίας, καθώς αι άλλαι (διότι δεν ερευνώμεν διά να μάθωμεν τί είναι η αρετή, αλλά διά να γίνωμεν ενάρετοι, διότι άλλως ουδέν όφελος θα προέκυπτεν εξ αυτής), παρίσταται ανάγκη να σκεφθώμεν διά τας (30) πράξεις κατά ποίον τρόπον πρέπει να εκτελούνται. Διότι αυταί καθορίζουν το ποιόν των ψυχικών καταστάσεών μας, καθώς αναφέραμεν. Λοιπόν το ότι οφείλομεν να ενεργούμεν σύμφωνα με τον ορθόν λόγον, είναι κοινώς παραδεδεγμένον αξίωμα. Ας το δεχθώμεν λοιπόν ως αφετηρίαν. Εν συνεχεία δε θα είπωμεν, όσον αφορά το ζήτημα τούτο, εις τι έγκειται ο ορθός λόγος και ποιαν σχέσιν έχει ούτος προς τας λοιπάς αρετάς. [1104a] Δέον όμως να δεχθώμεν εκ των προτέρων, ότι πάσα θεωρία περί της (ηθικής) δράσεώς μας δεν πρέπει να είναι παρά γενική και κεφαλαιώδης, καθώς είπαμεν εις την αρχήν, δηλαδή ότι αι αξιώσεις διά μίαν διευκρίνησιν πρέπει να κατευθύνωνται αναλόγως της εκάστοτε εξεταζομένης ύλης. Ό,τι όμως ανήκει εις την σφαίραν της ηθικής δράσεως και ό,τι είναι συμφέρον εις την ζωήν δεν έχει καμμίαν σταθερότητα, (5) καθώς δεν έχει τοιαύτην και ό,τι αφορά τα της υγείας. Και αν είναι τοιούτος ο γενικός ορισμός, πολύ περισσότερον ανακριβής τυγχάνει ο ορισμός των λεπτομερειών, διότι δεν υπάγεται ούτε εις τέχνην τινά ούτε εις οδηγίαν. Πρέπει λοιπόν αυτοί οι ίδιοι οι ενεργούντες να συγκεντρώνουν εκάστοτε την προσοχήν αυτών εις την επίκαιρον (την κρίσιμον) στιγμήν, καθώς γίνεται εις την ιατρικήν και την (10) διεύθυνσιν πλοίου. Αλλά, μολονότι η παρούσα μελέτη είναι τοιαύτης φύσεως, πρέπει να προσπαθήσωμεν ν' αντιμετωπίσωμεν την δυσκολίαν.
Εν πρώτοις, πρέπει να παρατηρήσωμεν, ότι τοιούτου είδους ενέργειαι καταστρέφονται και συνεπεία ελλείψεως και λόγω υπερβολής (διότι πρέπει να επικαλούμεθα διά τα άλυτα ζητήματα το κύρος των γνωστών), καθώς βλέπομεν, ότι κάμνουν οι άνθρωποι διά την ρώμην και την υγείαν. (15) Διότι και τα υπερβολικά γυμνάσια και τα ελλιπή φθείρουν την (σωματικήν) δύναμιν, ομοίως δε και η υπέρμετρος ή ελλιπής χρήσις ποτών και τροφών καταστρέφει την υγείαν, ενώ η με λογικόν μέτρον χρησιμοποίησίς των την στερεώνουν και την αυξάνουν και την διασώζουν. Το αυτό συμβαίνει και όσον αφορά την σωφροσύνην, την ανδρείαν και τας άλλας αρετάς. (20) Διότι και όστις, υπό φόβου καταλαμβανόμενος, τρέπεται εις φυγήν και εις ουδέν ανθίσταται, γίνεται δειλός, ενώ εκείνος, όστις δεν φοβείται τίποτε και προχωρεί εναντίον οιουδήποτε, γίνεται θρασύς, ομοίως δε και εκείνος, όστις απολαμβάνει όλας τα ηδονάς και δεν αποφεύγει καμμίαν, γίνεται ακόλαστος. Και εκείνος, όστις τας αποφεύγει όλας, καθώς οι χωρικοί, είναι προφανώς αναίσθητος. (25) Η σωφροσύνη λοιπόν και η ανδρεία φθείρονται από την υπερβολήν και την έλλειψιν, ενώ η τήρησις λογικού μέτρου τας διασώζει. Αλλ' όχι μόνον αι γενέσεις, αι αυξήσεις και αι καταστροφαί γεννώνται εκ των αυτών και διά των αυτών αιτίων, αλλά και αι δρώσαι δυνάμεις μας θα εμφανισθούν διεπόμεναι υπό των αυτών συνθηκών. (30) Διότι το ίδιον συμβαίνει και εις περισσότερον συγκεκριμένας περιπτώσεις, λόγου χάριν εις την σωματικήν δύναμιν. Δηλαδή η δύναμις αυτή δημιουργείται μεν εκ της προσλήψεως πολλής τροφής και εκ της ασκήσεως να υπομένη κανείς πολλούς κόπους, αλλά ταύτα είναι πάλιν ικανός να εκτελή περισσότερον ο ρωμαλέος. Ούτως έχει το πράγμα και όσον αφορά τας αρετάς. Διότι, με το να απέχωμεν από τας ηδονάς, γινόμεθα σώφρονες, (35) και αφού γίνομεν τοιούτοι, είμεθα ικανοί να απέχωμεν με περισσοτέραν ευκολίαν. Το αυτό ισχύει [1104b] και διά την ανδρείαν. Διότι, συνηθίζοντες να περιφρονούμεν τους κινδύνους και να τους αναμένωμεν ατάραχοι, γινόμεθα ανδρείοι, και αφού γίνωμεν τοιούτοι, θα ημπορούμεν ν' αντιμετωπίζωμεν τους κινδύνους ευκολώτατα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου