Άρρητη θεωρία προσωπικότητας

Η άρρητη θεωρία προσωπικότητας είναι θεωρία η οποία αναφέρεται στις προσδοκίες των μη ειδικών αναφορικά με τη συνύπαρξη γνωρισμάτων της προσωπικότητας και μορφών συμπεριφοράς.

Άρρητη θεωρία προσωπικότητας

Για παράδειγμα, οι άνθρωποι θεωρούν ότι τα κοινωνικά άτομα είναι και ομιλητικά. Το νόημα της άρρητης θεωρίας προσωπικότητας είναι πολύ πιο συγκεκριμένο από το νόημα των «άρρητων θεωριών», που αναφέρονται σε αδόκιμες απόψεις για ένα ευρύ φάσμα φαινομένων.

Η δομή της θεωρίας έχει μελετηθεί ακολουθώντας δυο προσεγγίσεις, μια άμεση και μια έμμεση. Η άμεση προσέγγιση δίνει στους κριτές τη δυνατότητα να εκτιμήσουν κατά πόσο είναι πιθανό τα άτομα με ένα γνώρισμα Α να έχουν επίσης το γνώρισμα Β (π.χ. ένα κοινωνικό άτομο μπορεί να είναι και ομιλητικό).

Η έμμεση προσέγγιση πραγματοποιείται με εκτιμήσεις αγνώστων που βασίζονται σε ελάχιστες πληροφορίες. Οι άγνωστοι τείνουν να διαφωνούν αναφορικά με τα γνωρίσματα ενός συγκεκριμένου ατόμου (τι πάει σε ποιον), ενώ οι μεταξύ των κριτών συσχετίσεις των εκτιμήσεων διαφορετικών γνωρισμάτων (τι πάει με τι) είναι παρόμοιες, αντανακλώντας τις κοινές υποθέσεις σχετικά με τη συνύπαρξη γνωρισμάτων.

Για παράδειγμα, κάποιοι παρατηρητές, που η μόνη πληροφορία την οποία έχουν στη διάθεσή τους για την προσωπικότητα της Αλίκης είναι μια φωτογραφία) είναι πιθανό να διαφωνήσουν για το αν είναι ή όχι νευρική. Εντούτοις οι κριτές που θεωρούν την Αλίκη νευρική είναι πιθανό να θεωρήσουν επίσης ότι είναι αγχώδης.

Οι άμεσες και οι έμμεσες προσεγγίσεις της άρρητης θεωρίας προσωπικότητας έχουν οδηγήσει σε παρόμοια ευρήματα αναφορικά με τη δομή της, που ως έναν βαθμό είναι παρόμοια με τη δομή των εκτιμήσεων ενήμερων πληροφοριοδοτών.

Από την άλλη υπάρχουν και διαφορές: οι εκτιμήσεις των άγνωστων παρουσιάζουν υψηλότερες συσχετίσεις από τις αυτοαναφορές και τις εκτιμήσεις κοντινών γνωστών - το οποίο δείχνει ότι όσο περισσότερα γνωρίζουν οι κριτές για ένα άτομο, τόσο πιο σύνθετη είναι η περιγραφή τους για την προσωπικότητά του.

Επιπλέον, η άρρητη θεωρία προσωπικότητας δεν αντανακλά ασυμμετρίες στις πιθανότητες που προκύπτουν από διαφορετικές συχνότητες.

Για παράδειγμα, επειδή η φιλικότητα είναι πιο διαδεδομένη από την ομοφυλοφιλία, θεωρείται πιο πιθανό ένα ομοφυλόφιλο άτομο να είναι και φιλικό, παρά ένα φιλικό άτομο να θεωρηθεί επίσης ομοφυλόφιλο. Ωστόσο, οι κριτές εκτιμούν γενικά ως ίδιες αυτές τις δυο πιθανότητες.

Πειράματα για τη μνήμη προσώπων δείχνουν ότι η άρρητη θεωρία προσωπικοτήτων λειτουργεί ως ένα σχήμα: αν οι συμμετέχοντες στην έρευνα δεν θυμούνται όλες τις πληροφορίες για τους φανταστικούς χαρακτήρες, οι αναμνήσεις τους τείνουν να επηρεάζονται από τη θεωρία.

Έτσι, όσο περισσότερο το άτομο αδυνατεί να ανακαλέσει πληροφορίες για την προσωπικότητα, τόσο πιο πολύ βασίζεται στην άρρητη θεωρία προσωπικότητας για να καλύψει τα κενά.

Ένα συναφές φαινόμενο είναι οι πλασματικές συσχετίσεις. Μια πηγή πλασματικών συσχετίσεων φαίνονται να είναι οι συνειρμικές σχέσεις: η συνύπαρξη δύο σπάνιων γεγονότων τείνει να υπερεκτιμάται, καθώς τα σπάνια γεγονότα προσελκύουν περισσότερο την προσοχή και γι'αυτό έρχονται ευκολότερα στον νου των παρατηρητών. Αυτό εξηγεί και τον λόγο που τα στερεότυπα για μέλη μειονοτικών ομάδων είναι ιδιαίτερα ισχυρά.

Από τα πειραματικά ευρήματα για την πιθανώς εσφαλμένη αντίληψη της συνύπαρξης γνωρισμάτων φαίνεται ότι οι συσχετίσεις μεταξύ εκτιμήσεων της προσωπικότητας είναι θεμελιωδώς ατελείς και αντανακλούν τη δομή της άρρητης θεωρίας προσωπικότητας, και όχι τη δομή της προσωπικότητας.

Η θέση αυτή ωστόσο προκαλεί διαμάχες.

Οι υπέρμαχοι της άποψης ότι η άρρητη θεωρία προσωπικότητας είναι αβάσιμη ισχυρίζονται ότι αυτή αντανακλά τις συνειρμικές σχέσεις μεταξύ γνωρισμάτων προσωπικότητας οι οποίες δεν έχουν καμία σχέση με τις πραγματικές καταστάσεις, και ότι κατά συνέπειες η άρρητη θεωρία προσωπικότητας διαστρεβλώνει συστηματικά τις συσχετίσεις μεταξύ εκτιμήσεων της προσωπικότητας.

Αντίθετα, οι υπέρμαχοι της άποψης ότι η άρρητη θεωρία προσωπικότητας είναι ακριβής υποστηρίζουν ότι αυτή αντανακλά την ορθά προσλαμβανόμενη συνύπαρξη γνωρισμάτων και συμπεριφορών, και γι' αυτό δεν οδηγεί σε μεροληπτικές συσχετίσεις μεταξύ εκτιμήσεων της προσωπικότητας.

Το ζήτημα είναι σημαντικό επειδή οι συσχετίσεις των εκτιμήσεων για την προσωπικότητα συγκροτούν μια μεγάλη πηγή δεδομένων για πολλούς τομείς της ψυχολογίας. Φαίνεται όμως ότι η πραγματική συνύπαρξη γνωρισμάτων της προσωπικότητας αντικατοπτρίζει εν μέρει τις νοηματικές τους σχέσεις: υπάρχουν στοιχεία σύμφωνα με τα οποία παρόμοια γνωρίσματα αφορούν αλληλοκαλυπτόμενα σύνολα δεικτών.

Για παράδειγμα, το δεδομένο ότι η νευρικότητα συσχετίζεται με το άγχος σημαίνει εν μέρει ότι πολλοί δείκτες της νευρικότητας (δυσάρεστο συναίσθημα, οργανική διέγερση) είναι επίσης δείκτες άγχους.