Η συνείδηση είναι ένα αίνιγμα
Η συνείδηση είναι ένα απέραντο και περίπλοκο αντικείμενο, το οποίο χρησιμοποιείται στις τελευταίες εξελίξεις της διεπιστημονικής έρευνας.
Και ενώ δεν μπορούμε να δούμε τους εγκεφάλους μας εκτεθειμένους, ώστε να κατανοήσουμε τη συνείδηση, θα εξετάσουμε τουλάχιστον τους συναρπαστικούς τομείς της μελέτης που επιδιώκουν να αποκαλύψουν αυτά που μέχρι στιγμής παραμένουν κρυμμένα.
Σε αυτό το άρθρο θα προσφέρουμε μια ματιά σε μερικές από τις εμπλεκόμενες έννοιες και άλλα.
Τι είναι η συνείδηση στην ψυχολογία;
Στο βιβλίο του The Feeling of Life Itself, ο Robert Koch, επικεφαλής επιστήμονας του Ινστιτούτου Allen για την επιστήμη του εγκεφάλου στο Σιάτλ, γράφει, «η συνείδηση είναι οποιαδήποτε εμπειρία, από την πιο αδιάφορη, ως την πιο δοξασμένη».
Αλλά περισσότερο από αυτό, ο Koch συνεχίζει, «είναι το ίδιο το συναίσθημα της ζωής» και χωρίς αυτό «θα ήμουν ένα ζόμπι, ένα τίποτα για τον εαυτό μου».
Αλλά – και εδώ βρίσκεται το πρόβλημα – δε γνωρίζουμε τι πραγματικά είναι.
Η συνείδηση δε βρίσκεται σε κάποια φυσική εξίσωση ή στον περιοδικό πίνακα. Κάπως, δημιουργείται από το νευρικό σύστημα και μας χαρίζει την ικανότητα να συνειδητοποιούμε, να έχουμε αυτογνωσία, και να έχουμε ένα σύνολο συναισθημάτων και πεποιθήσεων για το περιβάλλον, αλλά και για τους εαυτούς μας (Koch 2020).
Ωστόσο, η επιστήμη έχει απορρίψει σθεναρά την ιδέα ότι υπάρχει κάτι εξωπραγματικό στο μυαλό.
Οι εξελίξεις στις τεχνικές σάρωσης του εγκεφάλου απέρριψαν την πρόταση του φιλόσοφου Rene Descartes το 1641, ότι ίσως ζούμε στο όνειρο κάποιο μοχθηρού δαίμονα ή ότι το μυαλό μας με κάποιο τρόπο διαχωρίζεται από το σώμα μας. Και η πιθανότητα ύπαρξης homunculi – μικρά ανθρωπάκια που εργάζονται στον εγκέφαλο και τα οποία από κοινού συνθέτουν το μυαλό, όπως στην ταινία της Pixar «Τα μυαλά που κουβαλάς», βρίσκεται πέρα από κάθε λογική.
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο John Searle, η συνείδηση είναι ένα βιολογικό φαινόμενο, όπως όλα τα άλλα, όπως η πέψη ή η κυτταρική διαίρεση.
Αλλά προτού χαθούμε στη φιλοσοφική συζήτηση περί συνείδησης, η γνωστική επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει με δύο πρακτικά ερωτήματα.
Ποιος είναι ο σκοπός της συνείδησης και τι κάνει;
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η συνείδηση έχει τις ακόλουθες λειτουργίες (Eysenck & Keane, 2015):
Αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον
Κοινωνική επικοινωνία – αλληλοεπιδρούμε με το μυαλό άλλων και κατανοούμε τις σκέψεις τους
Παίζει καθοριστικό ρόλο στον έλεγχο των ενεργειών μας
Μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε θέματα και γεγονότα πέρα από το παρόν
Ενσωματώνει και συνδυάζει διάφορους τύπους πληροφοριών για να μας ενημερώσει για το τι συμβαίνει
Και ίσως το πιο σημαντικό από όλα, η συνείδηση σχετίζεται με εκείνους τους ψυχολογικούς μηχανισμούς, οι οποίοι λαμβάνουν επί του παρόντος ένα επίπεδο προσοχής, φέρνοντάς τους στο επίκεντρο και στην ενεργοποίηση. Κατά την απουσία της συνείδησης, πολλές από τις ψυχολογικές μας διεργασίες μένουν στο παρασκήνιο, απαρατήρητες.
Είδη και επίπεδα συνείδησης
Οι βαθμοί συνείδησης μπορεί να διαφέρουν σημαντικά, από μηδέν, κατά τη διάρκεια κώματος, έως πολλοί υψηλοί, όταν βρισκόμαστε σε εγρήγορση. «Για να βιώσει ένα άτομο συνειδητό περιεχόμενο ή ευαισθητοποίηση, πρέπει να έχει ένα μη μηδενικό συνειδητό επίπεδο» (Eysenck & Keane, 2015).
Οι επιστήμονες έχουν διαχωρίσει διάφορα είδη συνείδησης, τα οποία περιγράφονται εν συντομία παρακάτω.
Ο Ned Block (2012), ένας φιλόσοφος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, προτείνει ότι η προσβάσιμη συνείδηση είναι αυτή που μπορεί να καταγραφθεί και να χρησιμοποιηθεί από άλλες γνωστικές διαδικασίες, όπως η αντίληψη και η μνήμη, ενώ η εξαιρετική συνείδηση παραμένει κρυφή, ανέγγιχτη και απρόσιτη (Eysenck & Keane, 2015).
Συνείδηση χαμηλού και υψηλού επιπέδου
Μια εναλλακτική άποψη διακρίνει τη συνείδηση χαμηλού και υψηλού επιπέδου. Η φαινομενική συνείδηση περιγράφει τα συναισθήματα και τις αισθήσεις του παρόντος και είναι «στην ουσία ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον μας μέσω των πληροφοριών που λαμβάνει ο εγκέφαλός μας». Ενώ ένα υψηλότερο επίπεδο συνείδησης, πιθανότατα ιδιαίτερο για τον άνθρωπο, διευκολύνει τη λογική, το συλλογισμό και την αίσθηση του εαυτού που εκτείνεται πέρα από το παρόν (Baumeister & Masicampo, 2010).
Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα πολλές προκλήσεις σχετικά με τις θεωρίες μας περί συνείδησης που πρέπει να ξεπεραστούν. Για παράδειγμα, υπάρχουν στιγμές που φαινομενικά δε λαμβάνουμε συνειδητά μια νέα πληροφορία, και όμως μας επηρεάζει.
Όταν οι Troiani, Price και Schultz (2012) παρείχαν ερεθίσματα σε συμμετέχοντες έξω από το οπτικό τους πεδίο, ανέφεραν ότι δεν είχαν δει εικόνες. Ωστόσο, τα μη ορατά τρομακτικά πρόσωπα και σπίτια προκάλεσαν αυξημένη δραστηριότητα στην περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με το φόβο.
Η συνείδηση και η επίγνωση είναι περίπλοκα φαινόμενα, τα οποία είναι δύσκολο να ενταχθούν σε μια κατηγορία, και όμως οι θεωρίες που ισχυρίζονται ότι τις εξηγούν, πρέπει να αναλογούν σε όλες τις ανθρώπινες συμπεριφορές.
Ακολουθούν 3 συναρπαστικές θεωρίες:
Τεχνητή συνείδηση
Ενώ πολλοί πιστεύουν, ότι σωστά προγραμματισμένοι υπολογιστές μπορούν να αποκτήσουν συνείδηση, ο Christof Koch σκέφτεται διαφορετικά. Το 2019 σε μια συνέντευξη του MIT Press είπε: «Η συνείδηση δεν είναι ένα έξυπνο χακάρισμα. Η εμπειρία δεν προέρχεται από υπολογισμούς».
Ο Stuart Russell (2020), καθηγητής πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ανησυχεί λιγότερο για το αν η συμπεριφορά ενός συστήματος υπολογιστή περιγράφεται ή όχι ως συνειδητή. Ο προβληματισμός του είναι κατά πόσον η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να παραπλανήσει και να βλάψει την κοινωνία.
Ενώ έχουν προταθεί πολλές θεωρίες για την κατανόηση της συνείδησης (ανθρώπινη ή μη), δυο συγκεκριμένα ξεχωρίζουν και θα συζητηθούν παρακάτω.
Η θεωρία της ενσωματωμένης πληροφορίας (Integrated Information Theory, ΙΙΤ)
Η θεωρία της ενσωματωμένης πληροφορίας αναγνωρίζει τη συνείδηση ως αναδυόμενη. Η συνείδηση πιστεύεται ότι αναδύεται από την περίπλοκη συμπεριφορά του εγκεφάλου.
Ο Koch (2020) περιγράφει το ΙΙΤ ως σύνδεση «της μελέτης της υπαρξιακής φύσης και της φαινομενολογίας, της μελέτης για το πώς εμφανίζονται τα πράγματα». Είναι μια βαθιά και περίπλοκη θεωρία με μαθηματικές βάσεις, οι οποίες προβλέπουν καινούρια φαινόμενα και πρόσφατα ευρήματα αναισθησίας.
Το ΙΙΤ προσπαθεί να αναγνωρίσει τις απαραίτητες ιδιότητες της συνείδησης και να τις λάβει υπόψη στην πολυπλοκότητα του υποκείμενου συστήματος.
Η θεωρία του καθολικού χώρου εργασίας (Global workspace theory)
Η θεωρία του καθολικού χώρου εργασίας είναι ίσως η πιο σημαντική θεωρία της συνείδησης. Και ενώ υπάρχουν διαφοροποιήσεις μέσα στο μοντέλο, υπάρχει και ένα σύνολο κοινών υποθέσεων (Eysenck & Keane, 2015).
Η συνείδηση εξαρτάται από πολλές ασυνείδητες, εξειδικευμένες διαδικασίες που εκτελούνται παράλληλα. Για παράδειγμα, η κίνηση, η αντίληψη βάθους και η επεξεργασία χρωμάτων συνεργάζονται στο οπτικό σύστημα.
Η πληροφορία κάθε διαδικασίας ενσωματώνεται κατά τη διάρκεια της τελικής επεξεργασίας.
Το περιεχόμενο της συνείδησης επηρεάζει ποιες διαδικασίες είναι ενεργές.
Η προσοχή και η συνείδηση είναι στενά συνδεδεμένες. «Η προσοχή μοιάζει με την επιλογή ενός τηλεοπτικού καναλιού και η συνείδηση μοιάζει με την εικόνα στην οθόνη» (Eysenck & Keane, 2015)
Η έρευνα παρέχει υποστήριξη για τις υποθέσεις της θεωρίας του καθολικού χώρου εργασίας. Ωστόσο, ενώ η προσέγγιση προσφέρεται για εργασίες οπτικής αντίληψης, εφαρμόζεται λιγότερο εύκολα στην αυτογνωσία ή σε άλλες ψυχολογικές διαδικασίες (Eysenck & Keane, 2015).
Ακολουθούν 5 παραδείγματα έρευνας της συνείδησης.
Αναισθησία
Η αναισθησία κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων ήταν ένα κρίσιμο εγχείρημα για παραπάνω από δύο αιώνες. Και όμως, το πώς μετατρέπεται ένα συνειδητό άτομο σε ασυνείδητο παραμένει, παραδόξως, ακόμα ασαφές.
Μια μελέτη του 2018 από τους Kim, Hudetz, Lee, Mashour και Lee στο Πανεπιστήμιο του Michigan κατέγραψε τα εγκεφαλικά κύματα των ασθενών που είχα υποβληθεί σε αναισθησία.
Τα ευρήματά τους επιβεβαίωσαν ότι η συνείδηση δεν είναι όπως ένας διακόπτης – είτε ανοιχτός ή κλειστός. Αντί αυτού, καθώς αυξάνεται η δόση της αναισθησίας, το phi – μια μονάδα μέτρησης της συνείδησης – μειώνεται στο σημείο που κάθε επίγνωση απουσιάζει, και ο ασθενής δεν ανταποκρίνεται, ακόμα και στον πόνο.
Μια έρευνα στον Πανεπιστήμιο του Όρεγκον υποδηλώνει ότι αυτή η μείωση της συνείδησης μπορεί να προκύψει από την ικανότητα της αναισθησίας να απενεργοποιεί τη διέγερση του εγκεφάλου και να εμποδίζει την ενσωμάτωση της πληροφορίας (Alkire, Hudetz & Tononi, 2008).
Ζωή σε αναστολή
Κάθε δευτερόλεπτο μετράει σε ένα δωμάτιο έκτακτης ανάγκης μετά από ένα σοβαρό τραύμα. Μελέτες έχουν δείξει, ότι είναι δυνατόν να κερδηθεί επιπλέον χρόνος αντικαθιστώντας το αίμα του ασθενούς με παγωμένο αλατούχο διάλυμα για να μειωθεί η θερμοκρασία του στο σημείο, όπου τα σημάδια ζωής και η ψυχική δραστηριότητα γίνονται σχεδόν μη ορατά.
Παρά τον εμφανή εγκεφαλικό θάνατο, η τεχνική έχει σώσει ζωές έως τώρα. Οι ασθενείς έχουν αποκατασταθεί πλήρως μετά από την ακραία διαδικασία, ανακτώντας όλες τους τις λειτουργίες και, κυρίως, τη συνείδησή τους. Μια τέτοια μελέτη οδηγεί σε σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το τι σημαίνει ο θάνατος, τη φύση της συνείδησης και πώς η ζωή μπορεί να συνεχιστεί χωρίς αυτή (Mohiyaddin και λοιποί, 2017).
Προσομοίωση συνείδησης
Το να παρατηρούμε προσεκτικά την ανθρώπινη συνείδηση απ' έξω φαίνεται να μας φανερώνει μόνο ένα μέρος της αλήθειας.
Γιατί, λοιπόν, να μην επιχειρήσουμε να τη φτιάξουμε (Graziano, 2019);
Σύμφωνα με γνωστικούς επιστήμονες και νευροεπιστήμονες, η επιτυχημένη κατασκευή της συνείδησης πηγάζει από «συγκεκριμένους τύπους υπολογισμών επεξεργασίας πληροφοριών, που πραγματοποιούνται φυσικά από το υλισμικό του εγκεφάλου» (Dehaene, Lau & Kouider, 2017).
Ενώ μερικοί υποστηρίζουν ότι, αντιγράφοντας μια τέτοια διαδικασία, θα φτάσουμε στη συνείδηση, άλλοι διαφωνούν. Λένε ότι είναι σαν να κάνουμε προσομοίωση του καιρού. Όσο αληθοφανές και αν φαίνεται, δε θα βραχούμε. Μια καλή προσομοίωση μπορεί να φαίνεται σαν συνείδηση, αλλά ποτέ δε θα είναι συνείδηση (MIT Press, 2019).
Ωστόσο, οι ερευνητές συνεχίζουν ακάθεκτοι. Ένα άρθρο, το οποίο δημοσιεύτηκε το 2019, ανέφερε ένα τεχνητό νευρικό δίκτυο ικανό να προσομοιώσει με επιτυχία 77 χιλιάδες νευρώνες και 0,3 δισεκατομμύρια συνάψεις (Rhodes και λοιποί, 2019).
Η συνείδηση μπορεί να εξαπατηθεί
Ενώ η συνείδηση είναι ζωτικής σημασίας για τις εμπειρίες και το ανθρώπινο συναίσθημα, δεν είναι πάντα αξιόπιστη. Σε μια κλασσική μελέτη του 1998, η οποία είναι γνωστή ως η ψευδαίσθηση του πλαστικού χεριού, οι συμμετέχοντες είχαν ένα από τα χέρια τους κρυμμένα, το οποίο αντικαταστάθηκε από ένα παρόμοιο χέρι από καουτσούκ (Botvinick & Cohen, 1998). Όταν χαϊδεύτηκε το ψεύτικο χέρι, οι συμμετέχοντες έχουν ότι έχουν επίγνωση του νέου χεριού και ότι βίωναν μια αίσθηση ιδιοκτησίας.
Όταν επαναλήφθηκε πρόσφατα στην εικονική πραγματικότητα, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι και ένα εικονικό άκρο θα μπορούσε επίσης να αισθάνεται πολύ πραγματικό, υποδηλώνοντας ότι «η αίσθηση του εαυτού μας δεν είναι συνεκτική και μπορεί να επεκταθεί σε αντικείμενα χωρίς σώμα» (Alimardani, Nishio & Ishiguro, 2016).
Η φύση και το περιεχόμενο της συνείδησης μπορεί να είναι λιγότερο ξεκάθαρα από ό,τι φανταζόμαστε.
Η συνείδηση είναι σαν ένας φακός στο σκοτάδι
Οι γνωστικοί επιστήμονες αναφέρουν ότι οι άνθρωποι συχνά βιώνουν «αδιάφορη τύφλωση». Όταν ο εγκέφαλος είναι καταβεβλημένος από πληροφορίες, φιλτράρει και αγνοεί αυτές που του φαίνονται περιττές.
Σε μια έρευνα που διεξάχθηκε το 1999, ζητήθηκε από τα άτομα να μετρήσουν τον αριθμό των μεταβιβάσεων της μπάλας ανάμεσα στους παίχτες του μπάσκετ. Ενώ η προσοχή τους ήταν επικεντρωμένη στην παρακολούθηση της μπάλας και των παικτών, οι περισσότεροι απέτυχαν να παρατηρήσουν την απρόσμενη άφιξη ενός ατόμου ντυμένο ως γορίλλα (Simons & Chabris, 1999).
Όσο απίστευτο και αν ακούγεται, το πείραμα έχει επαναληφθεί πολλές φορές, σε διαφορετικές μορφές, αλλά με το ίδιο αποτέλεσμα. Πολλές φορές δεν έχουμε επίγνωση του τι δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε, ακόμα και όταν είναι προφανές.
Οι γνωστικοί επιστήμονες αναφέρουν ότι οι άνθρωποι συχνά βιώνουν «αδιάφορη τύφλωση». Όταν ο εγκέφαλος είναι καταβεβλημένος από πληροφορίες, φιλτράρει και αγνοεί αυτές που του φαίνονται περιττές.
Σε μια έρευνα που διεξάχθηκε το 1999, ζητήθηκε από τα άτομα να μετρήσουν τον αριθμό των μεταβιβάσεων της μπάλας ανάμεσα στους παίχτες του μπάσκετ. Ενώ η προσοχή τους ήταν επικεντρωμένη στην παρακολούθηση της μπάλας και των παικτών, οι περισσότεροι απέτυχαν να παρατηρήσουν την απρόσμενη άφιξη ενός ατόμου ντυμένο ως γορίλλα (Simons & Chabris, 1999).
Όσο απίστευτο και αν ακούγεται, το πείραμα έχει επαναληφθεί πολλές φορές, σε διαφορετικές μορφές, αλλά με το ίδιο αποτέλεσμα. Πολλές φορές δεν έχουμε επίγνωση του τι δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε, ακόμα και όταν είναι προφανές.
Πώς μετριέται η συνείδηση
Παραδοσιακά, η συνείδηση μετριόταν υποκειμενικά, δηλαδή ρωτώντας το άτομο, πόσο συνειδητοποιημένος ήταν για κάτι. Σε τελική ανάλυση, έως ένα βαθμό, είναι αυτό που βιώνουμε (φαινομενική συνείδηση) και αυτό που μπορούμε να αναφέρουμε από αυτή την εμπειρία (προσβάσιμη συνείδηση; Koch, 2020).
Ωστόσο, περαιτέρω μελέτες οδήγησαν στη δυνατότητα αντικειμενικής μέτρησης της συνείδησης και της βαθμολόγησή της χρησιμοποιώντας μονάδες γνωστές ως phi. Σε μια έρευνα του 2018, οι ασθενείς ήταν συνδεδεμένοι με ένα ηλεκτροεγκεφαλογράφημα μέσω ηλεκτροδίων τοποθετημένων στο κρανίο πριν από την αναισθησία. Καθώς έμπαιναν σιγά σιγά στο στάδιο του ασυνείδητου, ήταν δυνατό να καταγραφούν τα εγκεφαλικά του κύματα και να παρακολουθηθεί η μείωση του phi (Kim και λοιποί, 2018).
Ο Giulio Tononi στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν περιγράφει το phi ως το μέγεθος της συνείδησης μέσα σε ένα σύστημα – βιολογικό ή τεχνητό. Συνήθως, είναι «υψηλό σε ένα σύστημα με εξειδικευμένων ενοτήτων που μπορούν να αλληλεπιδράσουν γρήγορα και αποτελεσματικά», λέει. Φαίνεται ακόμα ότι το phi μπορεί να διαφέρει εντός του εγκεφάλου, με διαφορετικές περιοχές της ανατομίας του εγκεφάλου να εμφανίζουν διαφορετικούς βαθμούς συνείδησης (Snaprud, 2018).
Μια σημείωση για τη σημασία του ασυνείδητου
Ενώ έχει αποδειχθεί ότι η αναισθησία είναι εξαιρετικά επιτυχημένη στο να κάνει τους ασθενείς ασυνείδητους κατά τη διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης, η ασυνείδητη επεξεργασία είναι κάτι περισσότερο από την απλή απουσία της συνείδησης (Kim και λοιποί, 2018).
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη θεωρία της ασυνείδητης σκέψης, η συνειδητή μας σκέψη μπορεί να περιορίζεται από περιοριστικούς παράγοντες. Ως αποτέλεσμα, η ασυνείδητη σκέψη μερικές φορές παρεμβαίνει για να ενσωματώσει μεγάλες ποσότητες πληροφοριών (Eysenck & Keane, 2015).
Και ενώ η συνειδητή σκέψη μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την επίλυση προβλημάτων που βασίζονται σε κανόνες, οι ασυνείδητες διαδικασίες μπορεί να λειτουργούν στο παρασκήνιο για να μας βοηθούν στην καθημερινή λήψη αποφάσεων.
Ένα μήνυμα για το σπίτι
Η κατανόηση της συνείδησης είναι πιθανότατα το πιο περίπλοκο πρόβλημα που έχουν αντιμετωπίσει οι άνθρωποι. Είναι μια μεγάλη πρόκληση, η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από μόνο ένα άτομο ή από μια ομάδα ερευνητών. Αντίθετα, όπως και η προσέγγιση του ανθρώπινου γονιδιώματος, θα χρειαστεί ένας στρατός επιστημόνων από διάφορους επιστημονικούς κλάδους που θα εργάζονται στα όρια των γνώσεών τους.
Ωστόσο, οι ανταμοιβές είναι τεράστιες. Η κατανόηση της συνείδησης μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε, τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και την αίσθηση της ζωής καθαυτή (Koch, 2020). Για να γίνει αυτό, η επιστήμη πρέπει να βρει μια επαληθεύσιμη θεωρία της συνείδησης, η οποία είναι ορθολογική, ενώ αντανακλά και εξηγεί τη φυσιολογική και μη λειτουργία του εγκεφάλου.
Είναι πιθανό να φτάσουμε σε μια βαθιά κατανόηση του εγκεφάλου εξετάζοντας τη σχέση του με το παρελθόν του και το περιβάλλον στο οποίο υπάρχει τώρα.
Οι επιπτώσεις αυτής της γνώσης είναι τεράστιες. Τέτοιες γνώσεις μπορεί να ενισχύσουν και να ενημερώσουν της σχέση μας με τον πλανήτη στον οποίο ζούμε, με τα ζώα με τα οποία μοιραζόμαστε τόσο πολύ DNA, και την αναζήτησή μας για εκτός κόσμου ζωή.
Οι τομείς της νευροεπιστήμης, της βιολογίας, της γενετικής, ακόμα και της τεχνικής νοημοσύνης, συνεχίζουν να μας προμηθεύουν με απίστευτες γνώσεις σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου μας και, συνεπώς, τις ψυχολογικές μας διαδικασίες.
Θα είναι όλο και πιο ευεργετικό να κατανοούμε πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος και τις διαδικασίες που εμπλέκονται στην προσοχή και την εμπειρία. Η μεγαλύτερη σαφήνεια του σημαίνει να είμαστε συνειδητοί και πώς διατηρούμε πλήρη συνείδηση στη ζωή.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου