ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1391a-1391b)

[XVII] Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ δυνάμεως σχεδὸν τὰ πλεῖστα φανερά ἐστιν ἤθη. τὰ μὲν γὰρ τὰ αὐτὰ ἔχει δύναμις τῷ πλούτῳ τὰ δὲ βελτίω· φιλοτιμότεροι γὰρ καὶ ἀνδρωδέστεροί εἰσιν τὰ ἤθη οἱ δυνάμενοι τῶν πλουσίων διὰ τὸ ἐφίεσθαι ἔργων ὅσα ἐξουσία αὐτοῖς πράττειν διὰ τὴν δύναμιν, καὶ σπουδαστικώτεροι διὰ τὸ ἐν ἐπιμελείᾳ εἶναι, ἀναγκαζόμενοι σκοπεῖν τὰ περὶ τὴν δύναμιν, καὶ σεμνότεροι ἢ βαρύτεροι· ποιεῖ γὰρ σεμνοτέρους τὸ ἀξίωμα, διὸ μετριάζουσιν, ἔστι δὲ ἡ σεμνότης μαλακὴ καὶ εὐσχήμων βαρύτης· κἂν ἀδικῶσιν, οὐ μικραδικηταί εἰσιν ἀλλὰ μεγαλάδικοι.

Ἡ δ᾽ εὐτυχία κατὰ μόριά τε τῶν εἰρημένων ἔχει τὰ ἤθη (εἰς γὰρ ταῦτα συντείνουσιν αἱ μέγισται δοκοῦσαι εἶναι εὐτυχίαι), καὶ ἔτι εἰς εὐτεκνίαν καὶ τὰ κατὰ τὸ σῶμα ἀγαθὰ παρασκευάζει ἡ εὐτυχία πλεονεκτεῖν. ὑπερηφανώτεροι μὲν οὖν καὶ

[1391b] ἀλογιστότεροι διὰ τὴν εὐτυχίαν εἰσίν, ἓν δὲ ἀκολουθεῖ βέλτιστον ἦθος τῇ εὐτυχίᾳ, ὅτι φιλόθεοί εἰσι καὶ ἔχουσιν πρὸς τὸ θεῖόν πως, πιστεύοντες διὰ τὰ γιγνόμενα ἀπὸ τῆς τύχης. περὶ μὲν οὖν τῶν καθ᾽ ἡλικίαν καὶ τύχην ἠθῶν εἴρηται· τὰ γὰρ ἐναντία τῶν εἰρημένων ἐκ τῶν ἐναντίων φανερά ἐστιν, οἷον πένητος καὶ ἀτυχοῦς ἦθος καὶ ἀδυνάτου.

***
[17] Παρόμοια και για την ισχύ: σχεδόν τα περισσότερα από τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα των ατόμων που την κατέχουν είναι φανερά. Μερικά, πράγματι, από αυτά η ισχύς τα έχει ίδια με τον πλούτο, κάποια άλλα καλύτερα: συγκριτικά με τους πλούσιους οι άνθρωποι που έχουν ισχύ αγαπούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις τιμές και έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις αντρικές ιδιότητες, αφού επιδιώκουν πράξεις που, χάρη στην ισχύ που έχουν, μπορούν να τις πραγματοποιούν. Είναι, επίσης, πιο δραστήριοι, γιατί βρίσκονται σε διαρκή εγρήγορση, καθώς είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν καθετί που σχετίζεται με την ισχύ τους. Είναι, επίσης, μάλλον συγκρατημένοι και αξιοπρεπείς παρά αυταρχικά αγέρωχοι και υπερόπτες· ο λόγος είναι ότι η κοινωνική τους θέση τους κάνει πιο περίβλεπτους, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά τους να προσδιορίζεται από το μέτρο. Η σοβαρότητα και η αξιοπρέπεια για την οποία μιλούμε είναι μια ήπια και κομψή υπεροψία. Στην περίπτωση που κάνουν κάποια αδικία, δεν πρόκειται για μικρό-, αλλά για μεγαλο-αδικία.

Η καλή τύχη α) παρουσιάζει τα στοιχεία χαρακτήρα που αντιστοιχούν στις μορφές της για τις οποίες έχουμε ήδη κάνει λόγο παραπάνω (γιατί οι μορφές καλής τύχης που θεωρούνται οι πιο σημαντικές σ᾽ αυτά οδηγούν), β) επιπλέον προσφέρει το ενδεχόμενο να είναι κανείς ανώτερος από άλλους έχοντας καλά παιδιά ή σωματικά χαρίσματα. Εξαιτίας της καλής τύχης οι άνθρωποι γίνονται πιο υπερόπτες και

[1391b] πιο παράλογοι, υπάρχει, ωστόσο, και μια πάρα πολύ καλή ιδιότητα που παρακολουθεί την καλή τύχη: οι άνθρωποι αυτοί αγαπούν τους θεούς και έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με το θείον· η εμπιστοσύνη τους στους θεούς ξεκινάει από τα αγαθά που έχουν δεχθεί από την καλή τύχη.

Ας θεωρηθούν λοιπόν αρκετά όσα είπαμε για τον χαρακτήρα των ανθρώπων ενσχέσει με την ηλικία και την τύχη· γιατί οι αντίθετοι χαρακτήρες, ο χαρακτήρας π.χ. του φτωχού, του άτυχου και του ανθρώπου που δεν έχει ισχύ, γίνονται φανεροί από τους αντίθετούς τους.