[XII] Ὧν μὲν οὖν ἕνεκα ἀδικοῦσιν, ταῦτ᾽ ἐστίν· πῶς δὲ ἔχοντες καὶ τίνας, λέγωμεν νῦν.Αὐτοὶ μὲν οὖν ὅταν οἴωνται δυνατὸν εἶναι τὸ πρᾶγμα πραχθῆναι καὶ αὑτοῖς δυνατόν, εἶτ᾽ ἂν λαθεῖν πράξαντες, ἢ μὴ λαθόντες μὴ δοῦναι δίκην, ἢ δοῦναι μὲν ἀλλ᾽ ἐλάττω τὴν ζημίαν εἶναι τοῦ κέρδους αὑτοῖς ἢ ὧν κήδονται. ποῖα μὲν οὖν δυνατὰ φαίνεται καὶ ποῖα ἀδύνατα, ἐν τοῖς ὕστερον ῥηθήσεται· κοινὰ γὰρ ταῦτα πάντων τῶν λόγων. αὐτοὶ δ᾽ οἴονται δυνατοὶ εἶναι μάλιστα ἀζήμιοι ἀδικεῖν οἱ εἰπεῖν δυνάμενοι καὶ οἱ πρακτικοὶ καὶ οἱ ἔμπειροι πολλῶν ἀγώνων, κἂν πολύφιλοι ὦσιν, κἂν πλούσιοι. καὶ μάλιστα μὲν ἂν αὐτοὶ ὦσιν ἐν τοῖς εἰρημένοις οἴονται δύνασθαι, εἰ δὲ μή, κἂν ὑπάρχωσιν αὐτοῖς τοιοῦτοι φίλοι ἢ ὑπηρέται ἢ κοινωνοί· διὰ γὰρ ταῦτα δύνανται καὶ πράττειν καὶ λανθάνειν καὶ μὴ δοῦναι δίκην. καὶ ἐὰν φίλοι ὦσιν τοῖς ἀδικουμένοις ἢ τοῖς κριταῖς· οἱ μὲν γὰρ φίλοι ἀφύλακτοί τε πρὸς τὸ ἀδικεῖσθαι καὶ προσκαταλλάττονται πρὶν ἐπεξελθεῖν, οἱ δὲ κριταὶ χαρίζονται οἷς ἂν φίλοι ὦσι, καὶ ἢ ὅλως ἀφιᾶσιν ἢ μικροῖς ζημιοῦσιν.
Λαθητικοὶ δ᾽ εἰσὶν οἵ τ᾽ ἐναντίοι τοῖς ἐγκλήμασιν, οἷον ἀσθενεῖς περὶ αἰκίας καὶ ὁ πένης καὶ ὁ αἰσχρὸς περὶ μοιχείας, καὶ τὰ λίαν ἐν φανερῷ καὶ ἐν ὀφθαλμοῖς· ἀφύλακτα γὰρ διὰ τὸ ὅλως μηδένα ἂν οἴεσθαι. καὶ τὰ τηλικαῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα οἷα μηδ᾽ ἂν εἷς· ἀφύλακτα γὰρ καὶ ταῦτα· πάντες γὰρ τὰ εἰωθότα, ὥσπερ ἀρρωστήματα, φυλάττονται καὶ τἀδικήματα, ὃ δὲ μηδείς πω ἠρρώστηκεν, οὐδεὶς εὐλαβεῖται. καὶ οἷς μηδεὶς ἐχθρὸς ἢ πολλοί· οἱ μὲν γὰρ οἴονται λήσειν διὰ τὸ μὴ φυλάττεσθαι, οἱ δὲ λανθάνουσι διὰ τὸ μὴ δοκεῖν ἂν ἐπιχειρῆσαι φυλαττομένοις, καὶ διὰ τὸ ἀπολογίαν ἔχειν ὅτι οὐκ ἂν ἐνεχείρησαν. καὶ οἷς ὑπάρχει κρύψις ἢ τρόποις ἢ τόποις, ἢ διαθέσεις εὔποροι. καὶ ὅσοις μὴ λανθάνουσιν ἔστιν δίωσις δίκης ἢ ἀναβολὴ χρόνου ἢ διαφθοραὶ κριτῶν. καὶ οἷς, ἐὰν γένηται ζημία, ἔστιν δίωσις τῆς ἐκτίσεως ἢ ἀναβολὴ χρόνιος, ἢ δι᾽ ἀπορίαν μηδὲν ἔχει ὅ τι ἀπολέσει. καὶ οἷς τὰ μὲν κέρδη φανερὰ ἢ μεγάλα ἢ ἐγγύς, αἱ δὲ ζημίαι μικραὶ ἢ ἀφανεῖς
[1372b] ἢ πόρρω. καὶ ᾧ μὴ ἔστιν τιμωρία ἴση τῇ ὠφελείᾳ, οἷον δοκεῖ ἡ τυρρανίς. καὶ ὅσοις τὰ μὲν ἀδικήματα λήμματα, αἱ δὲ ζημίαι ὀνείδη μόνον. καὶ οἷς τοὐναντίον τὰ μὲν ἀδικήματα εἰς ἔπαινόν τινα, οἷον εἰ συνέβη ἅμα τιμωρήσασθαι ὑπὲρ πατρὸς ἢ μητρός, ὥσπερ Ζήνωνι, αἱ δὲ ζημίαι εἰς χρήματα ἢ φυγὴν ἢ τοιοῦτόν τι· δι᾽ ἀμφότερα γὰρ ἀδικοῦσι καὶ ἀμφοτέρως ἔχοντες, πλὴν οὐχ οἱ αὐτοὶ ἀλλ᾽ οἱ ἐναντίοι τοῖς ἤθεσιν. καὶ οἱ πολλάκις ἢ λεληθότες ἢ μὴ ἐζημιωμένοι, καὶ οἱ πολλάκις ἀποτετυχηκότες· εἰσὶ γάρ τινες καὶ ἐν τοῖς τοιούτοις, ὥσπερ ἐν τοῖς πολεμικοῖς, οἷοι ἀναμάχεσθαι. καὶ οἷς ἂν παραχρῆμα ᾖ τὸ ἡδύ, τὸ δὲ λυπηρὸν ὕστερον, ἢ τὸ κέρδος, ἡ δὲ ζημία ὕστερον· οἱ γὰρ ἀκρατεῖς τοιοῦτοι, ἔστιν δὲ ἀκρασία περὶ πάντα ὅσων ὀρέγονται. καὶ οἷς ἂν τοὐναντίον τὸ μὲν λυπηρὸν ἤδη ᾖ ἢ ἡ ζημία, τὸ δὲ ἡδὺ καὶ ὠφέλιμον ὕστερα καὶ χρονιώτερα· οἱ γὰρ ἐγκρατεῖς καὶ φρονιμώτεροι τὰ τοιαῦτα διώκουσιν. καὶ οἷς ἂν ἐνδέχηται διὰ τύχην δόξαι πρᾶξαι ἢ δι᾽ ἀνάγκην ἢ διὰ φύσιν ἢ δι᾽ ἔθος, καὶ ὅλως ἁμαρτεῖν ἀλλὰ μὴ ἀδικεῖν. καὶ οἷς ἂν ᾖ τοῦ ἐπιεικοῦς τυχεῖν. καὶ ὅσοι ἂν ἐνδεεῖς ὦσιν· διχῶς δέ εἰσιν ἐνδεεῖς· ἢ γὰρ ὡς ἀναγκαίου, ὥσπερ οἱ πένητες, ἢ ὡς ὑπερβολῆς, ὥσπερ οἱ πλούσιοι. καὶ οἱ σφόδρα εὐδοκιμοῦντες καὶ οἱ σφόδρα ἀδοξοῦντες, οἱ μὲν ὡς οὐ δόξοντες, οἱ δ᾽ ὡς οὐδὲν μᾶλλον ἀδοξοῦντες.
***
[12] Αυτοί λοιπόν είναι οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι αδικούν. Ας πούμε τώρα σε ποιά κατάσταση βρίσκονται όταν αδικούν και ποιούς αδικούν.
Αδικούν λοιπόν οι άνθρωποι όταν πιστεύουν ότι αυτό είναι δυνατό και, ακόμη, όταν πιστεύουν ότι αυτό είναι δυνατό στους ίδιους· επίσης αν πιστεύουν ότι δεν θα αποκαλυφθεί η πράξη τους, ή ότι, αν αποκαλυφθεί, δεν θα τιμωρηθούν, ή, αν τιμωρηθούν, η βλάβη θα είναι μικρότερη από το κέρδος που θα προκύψει για τους ίδιους ή για τους ανθρώπους για τους οποίους οι ίδιοι νοιάζονται. Ποιά πράγματα φαίνονται δυνατά και ποιά αδύνατα, θα το πούμε στη συνέχεια· γιατί οι τόποι αυτοί είναι κοινοί σε όλα τα είδη των ρητορικών λόγων. Αυτοί που κατά κύριο λόγο πιστεύουν ότι μπορούν να αδικούν δίχως οι ίδιοι να πάθουν κανένα κακό είναι οι εύγλωττοι, οι άνθρωποι της αδιάκοπης δράσης, οι άνθρωποι που έχουν πείρα πολλών δικαστικών αγώνων· επίσης όσοι έχουν πολλούς φίλους και όσοι είναι πλούσιοι — σε πολύ, βέβαια, μεγαλύτερο βαθμό αν οι ίδιοι ανήκουν σε μια από τις κατηγορίες που είπαμε· αλλιώς, αν έχουν φίλους ή υπηρέτες ή συνεργούς αυτών των κατηγοριών· γιατί για όλους αυτούς τους λόγους μπορούν και να αδικούν και να μη γίνονται αντιληπτοί και να μη τιμωρούνται. Το ίδιο επίσης, αν είναι φίλοι των αδικουμένων ή των δικαστών· γιατί οι φίλοι και αφύλακτοι είναι απέναντι στην αδικία και σπεύδουν να συνδιαλλαγούν, προτού προσφύγουν στο δικαστήριο· οι δικαστές, πάλι, χαρίζονται στους φίλους τους και ή τους απαλλάσσουν εντελώς από την κατηγορία ή τους επιβάλλουν μικρές ποινές.
Δεν κινδυνεύουν να θεωρηθούν ύποπτοι αδικημάτων πρώτον αυτοί που δεν τους ταιριάζουν καθόλου οι συγκεκριμένες κατηγορίες, όπως είναι π.χ. οι σωματικά αδύναμοι άνθρωποι ενσχέσει με κατηγορίες για σωματική κακοποίηση, ή ο φτωχός και ο άσχημος άνθρωπος ενσχέσει με κατηγορίες για μοιχεία· επίσης ενσχέσει με πράξεις που έγιναν εντελώς στα φανερά και μπροστά στα μάτια όλων· γιατί απέναντι σ᾽ αυτές τις πράξεις κανένας δεν παίρνει προφυλάξεις, επειδή κανένας δεν φαντάζεται πως θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν· επίσης αν πρόκειται για πράξεις τόσο μεγάλες και τέτοιας λογής που κανένας δεν θα θεωρούνταν ικανός να τις πράξει· γιατί και σ᾽ αυτές απέναντι κανένας δεν παίρνει προφυλάξεις· ο λόγος είναι ότι όλοι οι άνθρωποι, όπως απέναντι στις συνηθισμένες αρρώστιες, παίρνουν προφυλάξεις και απέναντι στα συνηθισμένα, τα καθημερινά αδικήματα — κανείς δεν παίρνει μέτρα απέναντι σε μιαν αρρώστια που δεν χτύπησε ώς τώρα κανέναν. Επίσης αυτοί που δεν έχουν κανέναν εχθρό ή έχουν πολλούς· οι πρώτοι γιατί λογαριάζουν ότι θα μείνουν απαρατήρητοι, ακριβώς επειδή κανένας δεν παίρνει προφυλάξεις απέναντί τους, ενώ οι δεύτεροι μένουν απαρατήρητοι επειδή επικρατεί η γνώμη ότι δεν θα έκαναν τίποτε εναντίον ανθρώπων που λαμβάνουν τα μέτρα τους απέναντί τους, και επειδή μπορούν να προβάλουν για την υπεράσπισή τους το επιχείρημα ότι δεν θα επιχειρούσαν ποτέ κάτι τέτοιο. Επίσης όσοι έχουν τη δυνατότητα απόκρυψης (με τεχνάσματα ή σε κατάλληλους τόπους) ή εύκολης διάθεσης. Επίσης αυτοί που, παρόλο ότι δεν κατάφεραν να μην αποκαλυφθούν, έχουν τη δυνατότητα να παρεμποδίσουν τη δίκη ή να την αναβάλουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ή και να εξαγοράσουν τους δικαστές. Επίσης αυτοί που, και αν ακόμη τους έχει επιβληθεί ποινή, έχουν τη δυνατότητα να παρεμποδίσουν την εκτέλεσή της ή να την αναβάλουν για πολύν καιρό, ή εξαιτίας της φτώχειας τους δεν έχουν να χάσουν τίποτε. Επίσης αυτοί που τα κέρδη τους είναι φανερά ή μεγάλα ή άμεσα, ενώ οι ποινές είναι μικρές ή δεν φαίνονται
[1372b] ή τοποθετούνται σε κάποιο μακρινό μέλλον. Επίσης κάθε άτομο που η τιμωρία του δεν είναι ίση με το όφελος — τέτοια φαίνεται πως είναι η περίπτωση της τυραννίδας. Επίσης όλοι αυτοί στους οποίους τα αδικήματα προσπορίζουν ουσιαστικά κέρδη, ενώ οι τιμωρίες τους δεν είναι παρά μια απλή ατίμωση. Και αντίθετα, αυτοί στους οποίους οι άδικες πράξεις τους επιφέρουν κάποιον έπαινο, αν π.χ. συνέπεσε με την άδικη πράξη τους να πάρουν συγχρόνως και εκδίκηση για τον πατέρα ή τη μητέρα τους (περίπτωση Ζήνωνα), ενώ οι τιμωρίες τους είναι χρηματικό πρόστιμο, εξορία ή κάτι τέτοιο: οι άνθρωποι κάνουν, στην πραγματικότητα, άδικες πράξεις και για τους δύο αυτούς λόγους και κάτω από την επίδραση και των δύο αυτών ψυχικών διαθέσεων, τα άτομα όμως δεν είναι ίδια, αλλά έχουν χαρακτήρα εντελώς αντίθετο. Αυτοί, επίσης, που πολλές φορές ή δεν αποκαλύφθηκαν ή δεν τιμωρήθηκαν· αλλά και αυτοί που απέτυχαν πολλές φορές· γιατί υπάρχουν ανάμεσά τους, όπως και στον πόλεμο, άτομα που είναι έτοιμα να ξαναμπούν στη μάχη. Επίσης αυτοί στους οποίους η ευχαρίστηση είναι άμεση, ενώ η λύπη έρχεται αργότερα, ή είναι άμεσο το κέρδος και η τιμωρία έρχεται αργότερα· τέτοιοι είναι οι ακρατείς — η ακρασία σχετίζεται με όλα όσα επιθυμούν ζωηρά οι άνθρωποι. Και το αντίστροφο: αυτοί των οποίων η λύπη ή η τιμωρία είναι άμεση, η ευχαρίστηση όμως και το όφελος έρχονται αργότερα και κρατούν περισσότερο, πράγματα που τα επιδιώκουν οι εγκρατείς και οι φρονιμότεροι. Αυτοί επίσης που ενδέχεται να θεωρηθούν ότι έκαναν την άδικη πράξη ή από ανάγκη ή από κάποια φυσική παρόρμηση ή από συνήθεια, γενικά αυτοί που μπορεί να θεωρηθεί ότι έκαναν μάλλον λάθος παρά άδικη πράξη. Αυτοί επίσης που είναι πιθανό να αντιμετωπισθούν με επιείκεια. Επίσης όσοι βρίσκονται σε ανάγκη — οι άνθρωποι «βρίσκονται σε ανάγκη» με διπλό νόημα: ή τους λείπουν τα απαραίτητα (περίπτωση των φτωχών) ή τους λείπουν τα πέρα από τα απαραίτητα (περίπτωση των πλουσίων). Επίσης αυτοί που έχουν πολύ καλό όνομα και αυτοί που έχουν πολύ κακό όνομα: οι πρώτοι γιατί δεν πρόκειται να κινήσουν καμιά υποψία, οι δεύτεροι γιατί δεν έχουν κανένα περιθώριο για ακόμη χειρότερο όνομα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου