Ας γίνουμε ποσσιμπιλιστές

Φανταστείτε ότι είστε εισηγητής/τρια σε κάποιο εργαστήριο και προσπαθείτε με ό,τι εργαλεία έχετε στα χέρια σας να αποδείξετε σε μία ομάδα ανθρώπων ότι αν δουν τους εαυτούς τους ως φορείς αλλαγής και φυσικά κάνοντας χρήση των κατάλληλων τεχνικών αλλά και της δύναμης της δικτύωσης και των ομάδων, τότε μπορούν να επιφέρουν τη θετική αλλαγή. Βήμα βήμα μεν, αλλά μπορούν. Μέσα σε αυτήν την ομάδα ανθρώπων υπάρχουν και τρεις οι οποίοι είναι ιδιαίτερα αρνητικοί. Έχουν βάλει ένα CD και το παίζουν συνεχώς, χωρίς να ακούνε, χωρίς να εφαρμόζουν αυτό που λέμε κριτική σκέψη και το κυριότερο, χωρίς να χρησιμοποιούν αυτό που στη βιβλιογραφία λέγεται systems thinking. Δεν σέβονται τους υπόλοιπους συμμετέχοντες, φωνάζουν και είναι εμφανές ότι δεν έχουν καμία διάθεση να αλλάξουν οι ίδιοι. Έστω να σκεφτούν ότι μπορεί να υπάρχει μία πιθανότητα, ότι πίσω από κάθε πρόβλημα υπάρχει μία ή και περισσότερες ευκαιρίες. Ότι με δημιουργική σκέψη και ξεπερνώντας αρκετά (θα έλεγα) στερεότυπα και παγιωμένες αντιλήψεις και περνώντας στη δράση μπορούν να πετύχουν πολλά.

Μήπως σας θυμίζει αυτή η κατάσταση την κοινωνία μας; Μήπως αυτοί οι ομάδα των εκπαιδευόμενων αντικατοπτρίζει αυτό που βιώνουμε συχνά πυκνά στην καθημερινότητά μας;

Η δική μου απάντηση σ’ αυτές τις ερωτήσεις είναι «ναι».

Και τι κάνουμε σε ανάλογες περιπτώσεις;

Συνήθως δεν κάνουμε τίποτα. Αφήνουμε αυτούς τους ανθρώπους στην ησυχία τους. Τους αφήνουμε να είναι θυμωμένοι καταρχήν με τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση με ό,τι αυτοί εννοούν σύστημα. Τους αφήνουμε στο σκοτάδι. Γιατί πολύ απλά κι εμείς λέμε αυτό που λένε κι αυτοί: «Τα αδύνατα δεν είναι δυνατά… Δεν θα αλλάξουμε εμείς τον κόσμο».

Σε ανάλογες περιπτώσεις, που μου τυχαίνουν αρκετές, η δική μου αντίδραση είναι να πεισμώνω και να προσπαθώ να «περάσω» την ιδέα ότι τα αδύνατα είναι δυνατά. Ότι, όπως λένε οι συγγραφείς του βιβλίου «Factfulness» «Το φαινομενικά αδιανόητο μπορεί να είναι εφικτό στον κόσμο μας, δείχνοντας το δρόμο στην ανθρώπινη σκέψη να πραγματοποιήσει βήματα πέρα από το προφανές».

Και γιατί πράττω κατ’ αυτόν τον τρόπο; Γιατί πολύ απλά πιστεύω στο φαινόμενο που στη Φυσική είναι γνωστό ως «Αυτοοργανούμενη Κρισιμότητα». Και μάλιστα αυτό το φαινόμενο το χρησιμοποιώ για να ιντριγκάρω αυτούς τους ανθρώπους που δεν πιστεύουν στην αλλαγή, να τους «κουρδίσω» (έχοντας πλήρη επίγνωση ότι μπορεί να μπω και σε μπελάδες), να σκεφτούν, έστω και για λίγα δευτερόλεπτα (ο σπόρος σπέρνεται), ότι:

1ον: βραδύτητα αλλαγής δεν συνεπάγεται ανυπαρξία αλλαγής

Και

2ον: εκεί που όλα φαίνονται ίδια, ακούνητα, χωρίς καμία πιθανότητα αλλαγής, μπορεί να γίνει το «θαύμα», η «έκπληξη». Μπορεί να αλλάξουν άρδην όλα. Γιατί πολύ απλά έτσι λειτουργεί η Φύση. Έτσι λειτουργεί το σύμπαν.
Και τι μας λέει η επιστήμη της αυτοοργανούμενης κρισιμότητας;

Πολλές φορές λέμε ότι η Φύση βρίσκεται σε ισορροπία. Η ισορροπία όμως δεν φέρνει την εξέλιξη. Σύμφωνα λοιπόν με ότι αναφέρει ο φυσικός Per Bak στο βιβλίο του «Πώς Λειτουργεί η Φύση», η Φύση βρίσκεται μονίμως εκτός ισορροπίας, αλλά οργανωμένη σε μια μετασταθή κατάσταση-την κρίσιμη κατάσταση-όπου δύναται να συμβεί οτιδήποτε στο πλαίσιο καλά ορισμένων στατιστικών νόμων. Η πολύπλοκη συμπεριφορά στη Φύση αντανακλά την τάση των μεγάλων συστημάτων με πολλά συστατικά μέρη να εξελίσσονται προς μια μετασταθή, «κρίσιμη» κατάσταση, εκτός ισορροπίας, όπου ακόμη και ήσσονες διαταραχές ενδέχεται να οδηγήσουν σε συμβάντα (τα λεγόμενα τύπου κατολίσθησης ή χιονοστιβάδας) κάθε μεγέθους. Η εξέλιξη προς αυτή την εξαιρετικά ευαίσθητη κατάσταση δεν σχεδιάζεται από κανέναν εξωτερικό παράγοντα. Η κατάσταση διαμορφώνεται εξολοκλήρου από τις δυναμικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μεμονωμένων στοιχείων του συστήματος: η κρίσιμη κατάσταση είναι αυτοοργανούμενη.

Στην αυτοοργανούμενη κρισιμότητα αποδίδεται το πέταγμα των πτηνών σε σχηματισμό προς την ίδια κατεύθυνση χωρίς κάποιον αρχηγό, όπως και η ποικιλομορφία των τοπίων (ανάγλυφα) καθώς και η ηφαιστειακή δραστηριότητα, όπως και πολλά άλλα φυσικά φαινόμενα. Επίσης, στην αυτοοργανούμενη κρισιμότητα βασίζονται και οι agile επιχειρήσεις, που λειτουργούν με οριζόντιες δομές, χωρίς ιεραρχία.

Ένας εύκολος τρόπος να κατανοήσουμε την αυτοοργανούμενη κρισιμότητα είναι κάνοντας χρήση του μοντέλου του αμμόλοφου. Πάνω σε ένα τραπέζι ρίχνουμε άμμο με αργό τρόπο. Στην αρχή οι κόκκοι της άμμου θα παραμένουν λίγο-πολύ εκεί που πέφτουν. Σιγά σιγά θα αρχίσει να σχηματίζεται ένας λοφίσκος, ο οποίος θα γίνεται πιο απότομος όπως ρίχνουμε την άμμο. Μπορεί στη διαδικασία αυτή να εκδηλώνονται μικρές ολισθήσεις άμμου, οι οποίες ναι μεν μπορεί να προκαλούν τοπικές διαταραχές, αλλά όχι συνταρακτικές. Όσο συνεχίζουμε να ρίχνουμε άμμο, η κλίση του αμμόλοφου αποκτά μία ορισμένη τιμή και αδυνατεί να αυξηθεί περαιτέρω, διότι η ποσότητα της προστιθέμενης άμμου αντισταθμίζεται κατά μέσο όρο από την ποσότητα της άμμου που απομακρύνεται από τις άκρες. Αυτή η κατάσταση είναι η αυτοοργανούμενη κρίσιμη κατάσταση κατά την οποία το πολύπλοκο αυτό σύστημα έχει τη δική του αναδυόμενη δυναμική. Σ’ αυτή την κρίσιμη κατάσταση, ένας και μόνο κόκκος άμμου ενδέχεται να προκαλέσει κατολίσθηση στην οποία θα συμμετέχει όλος ο λοφίσκος. Μία μικρή αλλαγή στη διαμόρφωση δηλαδή μπορεί να καταστήσει καταστροφικό κάτι που προηγουμένως ήταν ένα ασήμαντο γεγονός. Ο αμμόλοφος παρουσιάζει τη δική του εστιγμένη ισορροπία. Για μεγάλες χρονικές περιόδους παρατηρείται λίγη ή καθόλου δραστηριότητα αλλά αυτή η ήσυχη κατάσταση διακόπτεται από απότομα ξεσπάσματα, τις ολισθήσεις άμμου, που διατρέχουν τον αμμόλοφο αλλάζοντας τα πάντα στο πέρασμά τους… κάνοντας τα αδύνατα δυνατά!
Η αλλαγή είναι επιτεύξιμη

Η αυτοοργανούμενη κρισιμότητα είναι ο τρόπος που επέλεξε η Φύση για να υφίσταται τεράστιους μετασχηματισμούς σε μικρές χρονικές περιόδους. Και η κρισιμότητα είναι αυτή που κάνει τη ζωή πολύπλοκη. Και η πολυπλοκότητα επιφυλάσσει εκπλήξεις!!!

Εμείς οι άνθρωποι είμαστε μέρος της Φύσης και αν μη τι άλλο είμαστε πολύπλοκα συστήματα. Η αυτοοργανούμενη κρισιμότητα εμφανίζεται σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Εκεί που προσπαθείς να «περάσεις» νέες ιδέες, εκεί που προσπαθείς για καιρό να πείσεις τους ανθρώπους ότι η θετική αλλαγή είναι επιτεύξιμη, βλέπεις ότι δεν γίνεται τίποτα. Οι άνθρωποι στους οποίους απευθύνεσαι βρίσκονται σε μία αυτοοργανούμενη κρίσιμη κατάσταση και το «σύστημα» φαίνεται να παραμένει «ακούνητο». Όμως, έχοντας στο μυαλό σου ότι αυτό το «σύστημα» έχει τη δική του αναδυόμενη δυναμική, πρέπει να μην παραδοθείς στο lag (Το ρήμα «lag» σημαίνει καθυστερώ, μένω πίσω, χάνω έδαφος. Το ουσιαστικό «lag» μεταφράζεται ως καθυστέρηση ή/και υστέρηση) και να συνεχίσεις την προσπάθεια. Γιατί και μία μόνο λέξη μπορεί να επιφέρει μία απότομη «κατολίσθηση». Μπορεί να επιφέρει την ποθητή αλλαγή και τελικά τα αδύνατα να γίνουν δυνατά.

Το ίδιο φυσικά ισχύει για κάθε προσπάθεια που γίνεται για αλλαγή τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Για κάθε προσπάθεια που γίνεται να αλλάξει το άδικο σύστημα στο οποίο υπάρχουμε.

Αυτό που συμβαίνει στον αμμόλοφο συντελείται μέσω επαναστάσεων. Η ίδια η Φύση μας δείχνει ότι τα πράγματα αλλάζουν με επαναστάσεις, επειδή τα δυναμικά συστήματα βρίσκονται σε μετασταθή κρίσιμη κατάσταση και όχι σε ισορροπία όπως εμείς πιστεύουμε.

Έτσι λοιπόν τα αδύνατα είναι δυνατά και γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να το βάζουμε κάτω και δεν πρέπει ποτέ να υιοθετούμε δογματική στάση απέναντι στα πράγματα. Αυτό μας διδάσκει η Φύση! Μας διδάσκει να είμαι ποσσιμπιλιστές.

Και όπως μας λέει και ο Stephen Jay Gould, εξελικτικός βιολόγος, ιστορικός των επιστημών, καθηγητής πανεπιστημίου και συγγραφέας:

Nothing is more dangerous than a dogmatic worldview – nothing more constraining, more blinding to innovation, more destructive of openness to novelty.

Η προτροπή μου λοιπόν είναι:

Ας γίνουμε ποσσιμπιλιστές! Ας πιστέψουμε ότι τα αδύνατα είναι δυνατά και κάθε πράξη μας να υποστηρίζει αυτή την επιλογή μας!