Ο έξυπνος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από δόγματα και γίνεται ο αυστηρότερος κριτής του εαυτού του

Ρωτάτε απευθείας τη συνείδησή σας. Εννοείται, εντελώς αμερόληπτα. Τουλάχιστον αυτό πιστεύετε.

Όμως, πόσο ανόθευτη και ειλικρινής είναι η ενδοσκόπηση; Ο Σουηδός ψυχολόγος Πέττερ Γιόχανσον παρουσίασε σε εθελοντές δύο πορτρέτα, γρήγορα κι από απόσταση, ζητώντας να του πουν ποιο από τα δύο πρόσωπα έβρισκαν πιο ευχάριστο. Έπειτα τους έδειξε από κοντά τη φωτογραφία που είχαν προτιμήσει ζητώντας τους να εξηγήσουν γιατί έβρισκαν αυτό το πρόσωπο πιο συμπαθητικό. Αλλά, την τελευταία στιγμή, ταχυδακτυλουργικά, άλλαξε τις φωτογραφίες. Οι περισσότεροι εθελοντές δεν πρόσεξαν το κόλπο και δικαιολόγησαν λεπτομερώς γιατί αυτή η φωτογραφία (η ψεύτικη) τους άρεσε περισσότερο. Συμπέρασμα: Η ενδοσκόπηση δεν είναι αξιόπιστη. Όταν κάνουμε ενδοσκόπηση για να εξερευνήσουμε τα βάθη της ψυχής μας, κατασκευάζουμε κάτι.

Η πεποίθηση ότι με την αυτοεξέταση βρίσκουμε το αληθινό και το σωστό ονομάζεται Ψευδαίσθηση της ενδοσκόπησης. Και δε γλιτώνει κανείς απ’ αυτή. Επειδή είμαστε τόσο σίγουροι για τις πεποιθήσεις μας, όταν κάποιος δε μοιράζεται την οπτική μας πάνω στα πράγματα παρουσιάζουμε τριών ειδών αντιδράσεις:

Αντίδραση 1: Η «υπόθεση της άγνοιας» – ο άλλος απλούστατα δεν έχει τις αναγκαίες πληροφορίες. Αν ήταν ενημερωμένος, θα συμφωνούσε μαζί μας. Πρέπει απλώς να τον διαφωτίσουμε πάνω στο ζήτημα. Έτσι σκέφτονται οι ακτιβιστές – νομίζουν ότι μπορούν να πείσουν τους άλλους πληροφορώντας τους.

Αντίδραση 2: Η «υπόθεση της ηλιθιότητας» – παρόλο που ο άλλος διαθέτει τις αναγκαίες πληροφορίες, ο εγκέφαλός του δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά, πράγμα που τον εμποδίζει να εξάγει τα σωστά συμπεράσματα. Απλούστατα, ο άλλος είναι βλαξ. Αυτή η αντίδραση είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη στους γραφειοκράτες που θέλουν να προστατέψουν τους «ηλίθιους» καταναλωτές από τον εαυτό τους.

Αντίδραση 3: Η «υπόθεση της κακίας» – ο άλλος έχει τις σωστές πληροφορίες, τις καταλαβαίνει, αλλά επιζητεί την αντιπαράθεση. Έχει κακές προθέσεις. Έτσι αντιμετωπίζουν πολλοί πιστοί τους άπιστους: οι άπιστοι είναι οι εκλεκτοί του διαβόλου.

Συμπέρασμα: Τίποτα δεν είναι πειστικότερο από τα δικά μας πιστεύω. Το να επιμένεις στις θέσεις σου πάση θυσία είναι φυσικό αλλά και επικίνδυνο. Η ενδοσκόπηση, αυτό το βλέμμα προς τα ενδότερά μας, είναι εν πολλοίς κατασκευή. Αν έχετε υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό σας για μεγάλο χρονικό διάστημα, υπάρχει κίνδυνος το ξύπνημα να είναι πολύ οδυνηρό. Κατά συνέπεια, όσο πιο ισχυρές είναι οι πεποιθήσεις σας, άλλο τόσο πιο κριτικός πρέπει να είστε απέναντι στον εαυτό σας. Ο έξυπνος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από δόγματα και γίνεται ο αυστηρότερος κριτής του εαυτού του.