Αρχαϊκή Επική Ποίηση: ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ - Εισαγωγή στα ομηρικά έπη - Χρονολόγηση & Η ταυτότητα του Ομήρου

Χρονολόγηση

Λόγω του ρευστού της χαρακτήρα αλλά και της έλλειψης των σχετικών τεκμηρίων, η σύνθεση των κεντρικών και των περιφερειακών ειδών της αρχαϊκής επικής ποίησης είναι εξαιρετικά δύσκολο να χρονολογηθεί με ακρίβεια. Σύμφωνα με την επικρατούσα σήμερα άποψη, τα δύο ομηρικά έπη έχουν πάρει σταθερή μορφή γύρω στα μέσα με τέλη του 8ου αι. π.Χ.· προηγείται η σύνθεση της Ιλιάδαςκαι έπεται η αντίστοιχη της Οδύσσειας. Ακολουθούν, τέλη του 8ου με αρχές του 7ου αι. π.Χ, η Θεογονία, τα Έργα και ο Γυναικών Κατάλογος του Ησιόδου. Αν και ο πυρήνας του αποσπασματικού επικού κύκλου που αναφέρεται στον τρωικό πόλεμο και τα παρεπόμενά του θεωρείται κατά βάση προομηρικός, εκτιμάται ότι ολοκληρώνεται σε μεταγενέστερα χρόνια προκειμένου να συμπληρώσει τη θεματογραφία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

Η ταυτότητα του Ομήρου

Τα τεκμήρια για τη γέννηση και τη δράση του Ομήρου είναι λειψά, με δεδομένον τον ανεκδοτολογικό χαρακτήρα των σχετικών αρχαίων βιογραφιών (Βίοι Ομήρου) και των ετερόκλητων υποθέσεων για το όνομά του. Για συμβατικούς μάλλον λόγους, το όνομα "Όμηρος" παραπέμπει στον ποιητή/τές των δύο ομηρικών επών, ανεξαρτήτως αν, για πολλούς ειδικούς σήμερα, και όχι μόνον για τους χωρίζοντες της αλεξανδρινής περιόδου (Ξένωνα και Ελλάνικο), η Οδύσσεια υπολογίζεται ως έργο διαφορετικού ποιητή. Σχετικώς αδιάγνωστος παραμένει ο τόπος της σύνθεσης των δύο επών, καθώς πόλεις και νησιά της ανατολικής Μεσογείου στην περιοχή της Ιωνίας, ιδίως η Σμύρνη και η Χίος, ήδη από την αρχαιότητα, διεκδικούσαν τον τίτλο της γενέθλιας γης και τον τόπο δράσης του Ομήρου. Ισχυρότεροι πάντως θεωρούνται οι δεσμοί του ποιητή με τη Χίο, καθώς το όνομά του συνδέθηκε με τις συντεχνίες των ραψωδών του νησιού, τους Ομηρίδες (6ος αι. π.Χ.).

 

Η φήμη που απέκτησε ο Όμηρος την αρχαία εποχή ήταν ο βασικός λόγος για να του αποδοθεί η σύνθεση πολλών έργων, κάτι όμως που σήμερα ισχυρώς αμφισβητείται. Ενδεικτικώς μόνον αναφέρονται τα Κύπρια και οι παρωδίες Βατραχομυομαχία (μάχη βατράχων και ποντικών) και Μαργίτης(ιστορία ενός αφελούς νεαρού).

 

Το βέβαιο είναι ότι στην αρχαιότητα δεν γνώριζαν με σιγουριά περισσότερα πράγματα για την προσωπικότητα και το έργο του Ομήρου από ό,τι εμείς σήμερα. Στα νεότερα πάντως χρόνια έγιναν πολλές προσπάθειες, ώστε από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται αοιδοί της Οδύσσειας(κυρίως οι επώνυμοι, ο Δημόδοκος στη Σχερία και ο Φήμιος στην Ιθάκη) να ανασυντεθεί η μορφή και η κοινωνική θέση του Ομήρου, ο χρόνος και ο τρόπος σύνταξης του έργου του. Καθώς στο οδυσσειακό έπος οι δεξιοτέχνες αοιδοί εντοπίζονται στην αυλή ηγεμόνων και το έργο τους απευθύνεται σε ακροατήριο ευγενών, συμπεραίνεται ότι ο χρόνος που έζησε ο ποιητής περιορίζεται σε μια περίοδο κατά την οποία η τάξη των ευγενών βρίσκεται σε πλήρη ακμή. Σε συνδυασμό με τα σχετικά αρχαιολογικά και ιστορικά ευρήματα και πορίσματα, είναι εξαιρετικά πιθανό η άνθηση της αριστοκρατικής τάξης, που εκπροσωπείται στον κόσμο της Οδύσσειας, να συμπίπτει με το δεύτερο μισό του 8ου αι. π.Χ. Η σύνθεση-εκτέλεση των επών συνέβη πιθανώς για πρώτη φορά σε κάποια μεγάλη γιορτή στην περιοχή της Ιωνίας (λ.χ. στα Πανιώνια στη Μυκάλη), όπου ο ποιητής είχε στη διάθεσή του πολύ περισσότερο, ασφαλώς, χρόνο για να παρουσιάσει το εκτενές έργο του από ό,τι οι αοιδοί της Οδύσσειας.