ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (24-29)

[24] Τούτου δ᾽ ἕνεκά σοι ταῦτα διῆλθον, ἵν᾽ ἄν τί σοι φανῇ τῶν ἐν ἀρχῇ λεγομένων ἢ μὴ πιστὸν ἢ μὴ δυνατὸν ἢ μὴ πρέπον σοι πράττειν, μὴ δυσχεράνας ἀποστῇς τῶν λοιπῶν μηδὲ πάθῃς ταὐτὸν τοῖς ἐπιτηδείοις τοῖς ἐμοῖς, ἀλλ᾽ ἐπιμείνῃς ἡσυχάζουσαν ἔχων τὴν διάνοιαν, ἕως ἂν διὰ τέλους ἀκούσῃς ἁπάντων τῶν λεγομένων. Οἶμαι γὰρ ἐρεῖν τι τῶν δεόντων καὶ τῶν σοὶ συμφερόντων.

[25] Καίτοι μ᾽ οὐ λέληθεν, ὅσον διαφέρουσιν τῶν λόγων εἰς τὸ πείθειν οἱ λεγόμενοι τῶν ἀναγιγνωσκομένων, οὐδ᾽ ὅτι πάντες ὑπειλήφασιν τοὺς μὲν περὶ σπουδαίων πραγμάτων καὶ κατεπειγόντων ῥητορεύεσθαι, τοὺς δὲ πρὸς ἐπίδειξιν καὶ πρὸς ἐργολαβίαν γεγράφθαι.

[26] Καὶ ταῦτ᾽ οὐκ ἀλόγως ἐγνώκασιν· ἐπειδὰν γὰρ ὁ λόγος ἀποστερηθῇ τῆς τε δόξης τῆς τοῦ λέγοντος καὶ τῆς φωνῆς καὶ τῶν μεταβολῶν τῶν ἐν ταῖς ῥητορείαις γιγνομένων, ἔτι δὲ τῶν καιρῶν καὶ τῆς σπουδῆς τῆς περὶ τὴν πρᾶξιν, καὶ μηδὲν ᾖ τὸ συναγωνιζόμενον καὶ συμπεῖθον, ἀλλὰ τῶν μὲν προειρημένων ἁπάντων ἔρημος γένηται καὶ γυμνὸς, ἀναγιγνώσκῃ δέ τις αὐτὸν ἀπιθάνως καὶ μηδὲν ἦθος ἐνσημαινόμενος ἀλλ᾽ ὥσπερ ἀπαριθμῶν,

[27] εἰκότως, οἶμαι, φαῦλος εἶναι δοκεῖ τοῖς ἀκούουσιν. Ἅπερ καὶ τὸν νῦν ἐπιδεικνύμενον μάλιστ᾽ ἂν βλάψειεν καὶ φαυλότερον φαίνεσθαι ποιήσειεν· οὐδὲ γὰρ ταῖς περὶ τὴν λέξιν εὐρυθμίαις καὶ ποικιλίαις κεκοσμήκαμεν αὐτὸν, αἷς αὐτός τε νεώτερος ὢν ἐχρώμην καὶ τοῖς ἄλλοις ὑπέδειξα, δι᾽ ὧν τοὺς λόγους ἡδίους ἂν ἅμα καὶ πιστοτέρους ποιοῖεν.

[28] Ὧν οὐδὲν ἔτι δύναμαι διὰ τὴν ἡλικίαν, ἀλλ᾽ ἀπόχρη μοι τοσοῦτον, ἢν αὐτὰς τὰς πράξεις ἁπλῶς δυνηθῶ διελθεῖν. Ἡγοῦμαι δὲ καὶ σοὶ προσήκειν ἁπάντων τῶν ἄλλων ἀμελήσαντι ταύταις μόναις προσέχειν τὸν νοῦν. Οὕτω δ᾽ ἂν ἀκριβέστατα καὶ κάλλιστα θεωρήσειας εἴ τι τυγχάνομεν λέγοντες,

[29] ἢν τὰς μὲν δυσχερείας τὰς περὶ τοὺς σοφιστὰς καὶ τοὺς ἀναγιγνωσκομένους τῶν λόγων ἀφέλῃς, ἀναλαμβάνων δ᾽ ἕκαστον αὐτῶν εἰς τὴν διάνοιαν ἐξετάζῃς, μὴ πάρεργον ποιούμενος μηδὲ μετὰ ῥᾳθυμίας ἀλλὰ μετὰ λογισμοῦ καὶ φιλοσοφίας, ἧς καὶ σὲ μετεσχηκέναι φασίν. Μετὰ γὰρ τούτων σκοπούμενος μᾶλλον ἢ μετὰ τῆς τῶν πολλῶν δόξης ἄμεινον ἂν βουλεύσαιο περὶ αὐτῶν. Ἃ μὲν οὖν ἐβουλόμην μοι προειρῆσθαι, ταῦτ᾽ ἐστίν.

***
Τι πρέπει να προσέξει ο Φίλιππος: Τη σπουδαιότητα του περιεχομένου και όχι τις φυσικές αδυναμίες της μορφής του λόγου αυτού.
[24] Σου τα αναφέρω όλα αυτά, για να μη σου κακοφανεί, αν κάτι απ᾽ όσα θα αναπτύξω στην αρχή σού μοιάσει απίστευτο ή αδύνατο ή και αταίριαστο για σένα, και αποφύγεις να προσέξεις τη συνέχεια· μήτε να πάθεις ό,τι έπαθαν οι φίλοι μου, αλλά να περιμένεις ψύχραιμα ώσπου να ακούσεις ως το τέλος αυτά που έχω να σου πω. Έχω τη γνώμη πως πρόκειται να πω αυτό που πρέπει και που συμφέρει και σ᾽ εσένα.

[25] Βέβαια καθόλου δεν μου διαφεύγει πόσο πιο πειστικοί είναι οι λόγοι που απαγγέλλονται σε σύγκριση με αυτούς που τους διαβάζεις μόνον· ούτε και πως όλοι πιστεύουνε ότι για τις σπουδαίες υποθέσεις που επείγουν οι λόγοι απαγγέλλονται — γράφονται μόνο όσοι είναι για επίδειξη ή για κερδοσκοπία.

[26] Και φυσικά δεν έχουν άδικο όταν ο λόγος στερηθεί την προσωπική γοητεία του ρήτορα, το χρώμα της φωνής του και τις μεταπτώσεις της, που αναδείχνουν πάντα την απαγγελία, και όταν ακόμα το θέμα του χάσει την επικαιρότητα και το ζεστό ενδιαφέρον του, όταν δεν έχει τίποτα που να τον ενισχύει και να του εξασφαλίζει δύναμη πειστική, αλλά μένει γυμνός και έρημος από όλα τα παραπάνω, και τον διαβάζουν και άτονα, χωρίς κανένα χρώμα και κανένα αίσθημα, σαν να αραδιάζουν αριθμούς,

[27] είμαι βέβαιος ότι πολύ δικαιολογημένα θα φανεί εντελώς ασήμαντος σ᾽ αυτούς που τον ακούνε. Το μειονέκτημα αυτό ακριβώς θα ζημιώσει πάρα πολύ και την εντύπωση του λόγου μου που σου παρουσιάζω και θα τον κάνει να φανεί κατώτερης αξίας· γιατί δεν τον έχω στολίσει ούτε με τον ρυθμό ούτε και με την ποικιλία στη μορφή, πράγματα που και εγώ ο ίδιος πιο νέος τα συνήθιζα πολύ, μα και στους άλλους έκαμνα υποδείξεις με ποιά μέσα μπορούσαν να παρουσιάσουν τους λόγους τους πιο ευχάριστους και μαζί πιο πειστικούς.

[28] Από τα μέσα αυτά τίποτα πια δεν είμαι σε θέση να μεταχειριστώ λόγω της ηλικίας· και έτσι μου φτάνει μόνο να μπορέσω να εκθέσω τα γεγονότα αυτά καθεαυτά με τρόπο απλό και απέριττο. Νομίζω μάλιστα ότι εσύ πρέπει να αφήσεις κατά μέρος όλα τα άλλα και να στρέψεις την προσοχή σου αποκλειστικά σε αυτά.

[29] Και ο μόνος τρόπος εξέτασης πιο ορθά, με μεγαλύτερη ακρίβεια, αν λέμε κάτι σοβαρό, είναι να παραμερίσεις τις δυσκολίες που δημιουργούν τα σοφιστικά ευρήματα και η τυπική ανάγνωση των λόγων και να μελετήσεις σε βάθος τον καθένα από αυτούς, όχι επιπόλαια και ανέμελα αλλά με λογική και με περίσκεψη, με πνεύμα κριτικό — που λεν πως δεν σου λείπει. Μόνο με τα κριτήρια αυτά, όχι με τη νοοτροπία των πολλών, αν τα εξετάσεις θα πάρεις τη σωστότερη απόφαση για τα ζητήματα αυτά. Ό,τι λοιπόν ήθελα να ειπωθεί από την αρχή είναι αυτά που είπα.