ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Κατὰ Φιλίππου α΄ (4) (47-51)

[47] Πῶς οὖν ταῦτα παύσεται; ὅταν ὑμεῖς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοὺς αὐτοὺς ἀποδείξητε στρατιώτας καὶ μάρτυρας τῶν στρατηγουμένων καὶ δικαστὰς οἴκαδ᾽ ἐλθόντας τῶν εὐθυνῶν, ὥστε μὴ ἀκούειν μόνον ὑμᾶς τὰ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ παρόντας ὁρᾶν. νῦν δ᾽ εἰς τοῦθ᾽ ἥκει τὰ πράγματ᾽ αἰσχύνης ὥστε τῶν στρατηγῶν ἕκαστος δὶς καὶ τρὶς κρίνεται παρ᾽ ὑμῖν περὶ θανάτου, πρὸς δὲ τοὺς ἐχθροὺς οὐδεὶς οὐδ᾽ ἅπαξ αὐτῶν ἀγωνίσασθαι περὶ θανάτου τολμᾷ, ἀλλὰ τὸν τῶν ἀνδραποδιστῶν καὶ λωποδυτῶν θάνατον μᾶλλον αἱροῦνται τοῦ προσήκοντος· κακούργου μὲν γάρ ἐστι κριθέντ᾽ ἀποθανεῖν, στρατηγοῦ δὲ μαχόμενον τοῖς πολεμίοις.

[48] ἡμῶν δ᾽ οἱ μὲν περιιόντες μετὰ Λακεδαιμονίων φασὶ Φίλιππον πράττειν τὴν Θηβαίων κατάλυσιν καὶ τὰς πολιτείας διασπᾶν, οἱ δ᾽ ὡς πρέσβεις πέπομφεν ὡς βασιλέα, οἱ δ᾽ ἐν Ἰλλυριοῖς πόλεις τειχίζειν, οἱ δὲ λόγους πλάττοντες ἕκαστος περιερχόμεθα.

[49] ἐγὼ δ᾽ οἶμαι μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, νὴ τοὺς θεοὺς ἐκεῖνον μεθύειν τῷ μεγέθει τῶν πεπραγμένων καὶ πολλὰ τοιαῦτ᾽ ὀνειροπολεῖν ἐν τῇ γνώμῃ, τήν τ᾽ ἐρημίαν τῶν κωλυσόντων ὁρῶντα καὶ τοῖς πεπραγμένοις ἐπῃρμένον, οὐ μέντοι μὰ Δί᾽ οὕτω γε προαιρεῖσθαι πράττειν ὥστε τοὺς ἀνοητοτάτους τῶν παρ᾽ ἡμῖν εἰδέναι τί μέλλει ποιεῖν ἐκεῖνος· ἀνοητότατοι γάρ εἰσιν οἱ λογοποιοῦντες.

[50] ἀλλ᾽ ἂν ἀφέντες ταῦτ᾽ ἐκεῖν᾽ εἰδῶμεν, ὅτι ἐχθρὸς ἅνθρωπος καὶ τὰ ἡμέτερ᾽ ἡμᾶς ἀποστερεῖ καὶ χρόνον πολὺν ὕβρικε, καὶ ἅπανθ᾽ ὅσα πώποτ᾽ ἠλπίσαμέν τινα πράξειν ὑπὲρ ἡμῶν καθ᾽ ἡμῶν εὕρηται, καὶ τὰ λοιπὰ ἐν αὐτοῖς ἡμῖν ἐστί, κἂν μὴ νῦν ἐθέλωμεν ἐκεῖ πολεμεῖν αὐτῷ, ἐνθάδ᾽ ἴσως ἀναγκασθησόμεθα τοῦτο ποιεῖν, ἂν ταῦτ᾽ εἰδῶμεν, καὶ τὰ δέοντ᾽ ἐσόμεθ᾽ ἐγνωκότες καὶ λόγων ματαίων ἀπηλλαγμένοι· οὐ γὰρ ἅττα ποτ᾽ ἔσται δεῖ σκοπεῖν, ἀλλ᾽ ὅτι φαῦλα, ἂν μὴ προσέχητε τὸν νοῦν καὶ τὰ προσήκοντα ποιεῖν ἐθέλητε, εὖ εἰδέναι.

[51] Ἐγὼ μὲν οὖν οὔτ᾽ ἄλλοτε πώποτε πρὸς χάριν εἱλόμην λέγειν ὅ τι ἂν μὴ καὶ συνοίσειν πεπεισμένος ὦ, νῦν θ᾽ ἃ γιγνώσκω πάνθ᾽ ἁπλῶς, οὐδὲν ὑποστειλάμενος, πεπαρρησίασμαι. ἐβουλόμην δ᾽ ἄν, ὥσπερ ὅτι ὑμῖν συμφέρει τὰ βέλτιστ᾽ ἀκούειν οἶδα, οὕτως εἰδέναι συνοῖσον καὶ τῷ τὰ βέλτιστ᾽ εἰπόντι· πολλῷ γὰρ ἂν ἥδιον εἶχον. νῦν δ᾽ ἐπ᾽ ἀδήλοις οὖσι τοῖς ἀπὸ τούτων ἐμαυτῷ γενησομένοις, ὅμως ἐπὶ τῷ συνοίσειν ὑμῖν, ἂν πράξητε, ταῦτα πεπεῖσθαι λέγειν αἱροῦμαι. νικῴη δ᾽ ὅ τι πᾶσιν μέλλει συνοίσειν.

***
[47] Πώς λοιπόν θα παύσουν όλα αυτά; Όταν, Αθηναίοι, καταστήσετε τους ίδιους άνδρες στρατιώτες και μάρτυρες των πράξεων του στρατηγού και μετά την επιστροφή τους κριτές των ευθυνών του, ώστε να μην μαθαίνετε για τις υποθέσεις σας μόνο από φήμες αλλά να είστε και αυτόπτες μάρτυρες. Τώρα όμως έχουν φτάσει τα πράγματα σε τέτοιο επαίσχυντο σημείο, ώστε κάθε στρατηγός δικάζεται δυο και τρεις φορές για παραπτώματα που συνεπάγονται την ποινή του θανάτου, αλλά κανένας από αυτούς δεν έχει το σθένος ούτε και μια φορά να παίξει τη ζωή του κορώνα γράμματα στη μάχη· αντίθετα, προτιμούν τον θάνατο των δουλεμπόρων και των λωποδυτών παρά αυτόν που ταιριάζει σε έναν στρατηγό. Ο κακούργος δηλαδή καταδικάζεται και εκτελείται, ενώ ο στρατηγός πέφτει στο πεδίο της τιμής μαχόμενος εναντίον των εχθρών.

[48] Κάποιοι από μας περιδιαβάζοντας στην πόλη διαδίδουν ότι ο Φίλιππος μαζί με τους Λακεδαιμονίους μαγειρεύει την κατάλυση του κράτους των Θηβών και τη διάσπαση των συνασπισμών· άλλοι ότι έχει στείλει πρέσβεις στον Μεγάλο Βασιλιά· άλλοι πάλι ότι οχυρώνει με τείχη πόλεις στην Ιλλυρία· άλλοι τέλος περιφερόμαστε πλάθοντας ο καθένας τα δικά του παραμύθια.

[49] Εγώ, Αθηναίοι, μα τους θεούς, πιστεύω ότι εκείνος έχει μεθύσει από το μέγεθος των κατορθωμάτων του και καθώς βλέπει ότι δεν υπάρχει κανένας που θα τον εμποδίσει, παρασύρεται από τις επιτυχίες του και ονειρεύεται πολλές νέες επιτυχίες. Αλλά, μα τον Δία, δεν πιστεύω ότι σκοπεύει να ενεργήσει έτσι, ώστε να γνωρίζουν οι πιο ανόητοι από τους εδώ δικούς μας τι έχει στον νου του να κάνει στο μέλλον. Είναι λοιπόν πέρα για πέρα ανόητοι αυτοί που διαδίδουν αυτές τις φήμες.

[50] Αν όμως δεν δώσουμε σημασία σ᾽ αυτές τις φήμες και συνειδητοποιήσουμε ότι ο άνθρωπος αυτός είναι εχθρός μας, ότι μας στερεί δικά μας πράγματα, ότι μας έχει εξευτελίσει εδώ και πολύν καιρό, ότι, σε όλα όσα ελπίσαμε ως τώρα πως θα πετύχει κάποιος για λογαριασμό μας, έχει διαπιστωθεί πως αυτός ενήργησε εις βάρος μας, ότι το μέλλον εξαρτάται από εμάς τους ίδιους, και ότι, αν δεν θέλουμε να τον πολεμήσουμε εκεί στη Θράκη, θα αναγκαστούμε ίσως να το κάνουμε εδώ· αν λοιπόν συνειδητοποιήσουμε αυτά, τότε θα έχουμε απαλλαγεί από λόγια του αέρα. Γιατί δεν χρειάζεται να εξετάζετε πώς θα είναι τα πράγματα στο μέλλον, αλλά πρέπει να είστε βέβαιοι ότι θα είναι πολύ άσχημα, εκτός και αν στρέψετε το ενδιαφέρον σας σ᾽ αυτά και θελήσετε να κάνετε το καθήκον σας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ (§ 51)
[51] Εγώ λοιπόν ποτέ ως τώρα στο παρελθόν δεν προτίμησα να πω προς ευχαρίστηση κάτι, αν δεν ήμουν πεπεισμένος ότι ταυτόχρονα θα σας ωφελούσε· και σήμερα σας έχω πει με παρρησία όλα όσα αισθάνομαι, απλά, χωρίς να αποκρύψω τίποτε. Αλλά, όπως ακριβώς ξέρω καλά ότι είναι προς το συμφέρον σας να ακούτε τις πιο καλές συμβουλές, θα ήθελα να είμαι εξίσου βέβαιος ότι θα είναι και προς όφελος αυτού που τις είπε· γιατί τότε θα αισθανόμουν πολύ πιο ευχάριστα. Τώρα όμως, παρ᾽ όλη την αβεβαιότητα ως προς τις συνέπειες που θα υπάρξουν για μένα από αυτές τις συμβουλές, εντούτοις με την πεποίθηση ότι θα σας ωφελήσουν, αν τις υλοποιήσετε, πήρα την απόφαση να μιλήσω. Ας υπερισχύσει ό,τι πρόκειται να είναι προς όφελος όλων.