Φιλοσοφία: Τρόπος ζωής ή Πολυτέλεια;

Έχει ειπωθεί: «Η φιλοσοφία είναι μόνο θεωρίες. Δεν έχει τίποτα να μας προσφέρει. Με αυτά θα ασχολούμαστε;» Μαθητές Βˊ λυκείου θετικής κατεύθυνσης στη διδακτική ώρα της φιλοσοφίας.

Δεν προσφέρει τίποτα η φιλοσοφία... Άραγε τι θα θέλανε να τους προσφέρει; Τι περιεχόμενο θα έδιναν στον όρο «προσφέρει»; Πώς θα προσδιόριζαν τη λέξη «θεωρία»; Το βασικότερο όμως ερώτημα αφορά το «μας», δηλαδή τι σημαίνει «εαυτός». Ποια τα χαρακτηριστικά του εαυτού τους, ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στη διαμόρφωσή του, ποια είναι η θέση του στην κοινωνική πραγματικότητα;

Αν ανάμεσα σε άλλες απαντήσεις, έλεγαν ότι μου αρέσει να έχω γύρω μου τους φίλους μου, θέλω να έχω μία σχέση, να βγάλω πολλά χρήματα, να βοηθώ τους συνανθρώπους μου, να εξερευνήσω τα μυστήρια του σύμπαντος∙ θέλω να μάθω που πηγαίνουμε όταν πεθαίνουμε, να ζω ελεύθερος χωρίς να μου λένε οι άλλοι τι να κάνω∙ κάπου μέσα από όλα αυτά, ξεπηδούν οι μορφές του Ηράκλειτου, του Αναξιμένη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Σωκράτη, του Νίτσε, του Σπινόζα, του Τζον Λοκ, του Ντέιβιντ Χιούμ, του Thomas Nagel, του John Rawls..Οι μορφές πληθαίνουν.. Είναι τόσες πολλές που θα έλεγε κανείς ότι μοιάζουν με ένα μεγάλο και πλατύ ποτάμι, που σε καλεί να γνωρίσεις τα μυστήρια του.

Η ανεξερεύνητη κοίτη του συνεχίζει να αποτελεί μια θεωρία για τα παιδιά. Γιατί πολύ απλά στέκονται στην επιφάνεια και απαξιώνουν το περιεχόμενο του βυθού. Αν κοίταζαν προσεκτικότερα θα διέκριναν τη μαθηματική σκέψη, την κυρίαρχη διαδικασία για την πραγμάτωση της πειθούς. Την προσπάθεια του ανθρώπινου νου να διατυπώσει ένα βέβαιο συμπέρασμα μέσα από τη σύνθεση ενός έγκυρου και αληθούς επιχειρήματος. Με άλλα λόγια να πείσει.

Τι σημαίνει έγκυρο και τι αληθές; Καλούνται να προσδιορίσουν το περιεχόμενο των δύο όρων σε άσκηση θεωρίας στην τρίτη λυκείου, για να κερδίσουν εύκολα κάποιες μονάδες στη συνολική εξέταση της νεοελληνικής γλώσσας. Και μετά, επιτέλους, το μάθημα ειδικότητας. Η εξειδίκευση, η εντρύφηση στο χειροπιαστό και αποδεικτέο…

Ενίσταμαι! Θα φωνάξει ο Μπλεζ Πασκάλ, φυσικός, μαθηματικός και φιλόσοφος του 17ου αι. Και η Πειθώς έχει μαθηματικά..Το βεβαιώνω στο βιβλίο μου «Η Τέχνη της Πειθούς» στην προσπάθειά μου να ανακαλύψω την αλήθεια. Πράγματι ο Πασκάλ χρησιμοποιεί τις αρχές της γεωμετρίας προκειμένου να εξηγήσει την τέχνη της πειθούς. Τρία, κατ̕ αυτόν, είναι τα ουσιώδη γνωρίσματα για την ανάπτυξη αποδείξεων, μεθοδικών και τέλειων: «να ορίζει κανείς τους όρους που πρόκειται να χρησιμοποιήσει με σαφείς ορισμούς, να διατυπώνει προφανείς αρχές ή αξιώματα για να αποδείξει τα εν λόγω, και να αντικαθιστά διαρκώς νοερά στην απόδειξη τα οριζόμενα με τους πλήρεις ορισμούς» (αποφυγή έτσι, της ενδεχόμενης αμφισημίας κάποιων όρων λόγω της συνοπτικής διατύπωσής τους.)

Ο αγαπημένος Πασκάλ τους εξηγεί, γιατί δεν μπορούν να επιχειρηματολογήσουν με πειστικό τρόπο υπέρ του ρατσισμού, στην κλασική ερώτηση, «αν κάποιος είναι ρατσιστής γιατί να μην μπορεί να υποστηρίξει την άποψή του στην έκθεση;»

Η μεγαλύτερη όμως αξία της φιλοσοφικής εναρώτησης αγγίζει το θέμα της θανατικής ποινής ή ακόμα και της ευθανασίας. Διχάζονται οι μαθητές, υψώνονται οι τόνοι στη συζήτηση..Θυμός, αγανάκτηση, πικρία, περίσκεψη..Και ο διχασμός συνεχίζεται..τα συναισθήματα φουντώνουν στο άκουσμα του μεταναστευτικού θέματος. Η αμφισβήτησή τους και τα ερωτήματά τους είναι πολλά αλλά και τόσο σύμφυτα με την ίδια τους τη φύση.

Τώρα είναι η ώρα τους να αυτοπροσδιοριστούν, να αποκτήσουν ταυτότητα, να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Αν τους ζητάμε εμείς οι μεγάλοι να απαντήσουν σε ερωτήσεις κρίσης του τύπου «Ποια από τις φιλοσοφικές θεωρίες θεωρείτε πιο σωστή και γιατί;», μήπως θα πρέπει να τους εξηγούμε τι σημαίνει το ρήμα «κρίνω» και τι το ρήμα «αξιολογώ»; Αν αντιστοιχούν στην αντικειμενική και συγκριτική αποτίμηση, τότε καταλήγουμε στην «Πασκαλινή» (Πασκάλ) πειθώ. Στην αντικειμενική και συνάμα υποκειμενική εικόνα για τη ζωή που μας περιβάλλει. Στο συμπέρασμα, που ,ναι, τη δεδομένη στιγμή κρίνεται ως αποδεκτό, αλλά που υπόκειται σε αλλαγή κάτω από καινούργια δεδομένα και γνώσεις. Κάπως έτσι δεν κλείνουν οι πλατωνικοί διάλογοι; Μήπως και ο Πλάτωνας δεν εφάρμοσε τις αρχές της γεωμετρίας στον περίφημο διάλογό του «Μένων» (87a-d) προσεγγίζοντας το διδακτό της Αρετής;

Την ώρα λοιπόν που οι νεαροί πλοηγοί της ζωής γίνονται αρνητές της φιλοσοφίας, ας τους δείξουμε πως η άρνησή τους δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κατάφασή τους στο μαγευτικό κόσμο της σοφίας.

Ένα θαυμαστό ταξίδι στην ακρίβεια της σχετικότητας… ένα ταξίδι στην ίδια τη ζωή.