Οίκτος: Ένα συναίσθημα που μας οδηγεί στην κατάθλιψη

Ο οίκτος για τους άλλους: αισθάνεστε ενο­χές επειδή δεν παίρνετε τόσο στα σοβαρά τα προβλήμα­τα των άλλων.

Όπως είναι απολύτως εφικτό να πάθετε κατάθλιψη και μελαγχολία νιώθοντας οίκτο για τον εαυτό σας, δε βλέπω για ποιο λόγο να μη χαλάσει η διάθεσή σας κι όταν λυπάστε κάποιον άλλον. Λογικό δεν ακούγεται; Και μά­λιστα, αν ήθελα πραγματικά να γενικεύσω, θα μπορούσα να υποστηρίξω ότι υπάρχουν δύο μόνο βασικές αιτίες κατάθλιψης: η αυτοεπίκριση κι ο οίκτος.

Ο οίκτος που ασκείται προς οποιαδήποτε κατεύθυνση μπορεί να σας προκαλέσει κατάθλιψη. Ο οίκτος για τον εαυτό σας, για τους άλλους, ακόμα κι ο οίκτος για τα ζώα ή τα πράγμα- ως μια πόλη, ένα τοπίο, ένα αεροπλάνο. Θυμάμαι ότι πριν από πολλά χρόνια με είχε πιάσει φοβερή μελαγχολία όταν αναγκάστηκα να πάω το αυτοκίνητό μου στη χωματερή. Είχε χαλάσει και δεν άξιζε τον κόπο να το επιδιορθώσω. Για να καταλάβετε, ω­στόσο, τα αισθήματά μου σχετικά με το αυτοκίνητο, πρέ­πει να μάθετε πως ήταν το πρώτο αμάξι που αγόρασα ολομόναχος· του είχα βάλει καθίσματα και το είχα βάψει (ακόμα και με πινέλο του ξυρίσματος) και, το κυριότερο, με είχε πάει πολλά ανέμελα ταξίδια και τώρα θα γινόταν παλιοσίδερα στην κρύα κι έρημη χωματερή.

Καθώς απο­μακρυνόμουν, στράφηκα κι έριξα μια τελευταία ματιά στον καλό μου φίλο, που μου στάθηκε σε πολύ δύσκολες εποχές, κι έτσι όπως το είδα ανάμεσα σ’ όλα εκείνα τα άθλια σαράβαλα, η καρδιά μου κόντεψε να σπάσει. Ένιω­σα οίκτο για το αμάξι μου. Δεν του άξιζε ένα τέτοιο τέ­λος, μα δεν μπορούσα να κάνω τίποτα γι΄ αυτό. Κάθε τό­σο ακόμη αναρωτιέμαι τι απέγινε το αυτοκινητάκι μου κι άραγε πώς να είναι σήμερα.

Είναι λοιπόν απόλυτα φυσιολογική αντίδραση να αι­σθανθείτε κατάθλιψη που μια όμορφη πόλη πεθαίνει, που η ιδιαίτερη πατρίδα σας αλλάζει με τα χρόνια ή επει­δή κάποιο αυτοκίνητο πάτησε το σκύλο σας - κι αυτό το αίσθημα περιλαμβάνεται στη γενική κατηγορία του οί­κτου για τους άλλους.

Ένας από τους κυριότερους λόγους που ο οίκτος για τους άλλους συνηθίζεται τόσο είναι οι ενοχές που αισθά­νονται οι άνθρωποι επειδή δε νιώθουν κατάθλιψη για την ατυχία των συνανθρώπων τους. Το να μη νιώσετε κα­τάθλιψη σε μια κηδεία θα μπορούσε να θεωρηθεί αγένεια κι αναισθησία. Αν δε φανείτε δυστυχισμένοι, οι άλλοι εν­δέχεται να σας θεωρήσουν αδιάφορους. Κι έτσι οι άνθρω­ποι βγάζουν προς τα έξω κάποια συναισθήματα όχι επει­δή νιώθουν πράγματι ταραγμένοι, αλλά γιατί πιστεύουν πως θα ’πρεπε να εκφράσουν κάποιο συναίσθημα αν συμβεί κάποιο άσχημο γεγονός. Τα κοινωνικά ήθη απαιτούν κυριολεκτικά να συνοδεύονται ορισμένα γεγονότα από πολύ συγκεκριμένα συναισθήματα. Ένα ποντίκι σ’ ένα δωμάτιο γεμάτο κόσμο σίγουρα θα κάνει τις γυναίκες να βάλουν τις φωνές. Δε θα ήταν φυσιολογικό αν δεν ξεφώ­νιζαν, όσο κι αν δεν υπάρχει περίπτωση να σκαρφαλώσει το ποντίκι στα πόδια τους. Ακόμα κι αν όλες φορούσαν παντελόνια και τα μπατζάκια ήταν χωμένα μέσα σε κάλ­τσες του σκι, και πάλι οι γυναίκες θα ξεφώνιζαν. Απλώς η κατάσταση απαιτεί μια τέτοια στερεότυπη συμπεριφορά.

Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μην ανταποκριθείτε σε κάποιο γεγονός όπου απαιτείται συμπόνια. Η ηρεμία μπροστά στον πόνο ή στο θάνατο συχνά θεωρείται σκλη­ρότητα κι αδιαφορία. Δε χρειάζεται να είναι τίποτε από τα δύο, αλλά η ήρεμη αντίδραση κι η έλλειψη έντονων συναισθημάτων δίνει απλώς στους ανθρώπους την εντύπωση πως δε νοιαζόμαστε για τις ταλαιπωρίες των άλλων.

Τι θα λέγατε για κάποιον που βοήθησε ένα φίλο του με σπασμένο πόδι να μπει στο ασθενοφόρο κι έπειτα επέ­στρεψε αμέσως στον ποδοσφαιρικό αγώνα; Σκληρό δεν ακούγεται; Ωστόσο, αν ο άνθρωπος φρόντισε να γίνει ό,τι καλύτερο για το φίλο του, αν σιγουρεύτηκε πως ειδοποιήθηκαν οι γονείς του και θα τον περίμεναν στο νοσο­κομείο, δεν είναι λογικό να πούμε πως έκανε ό,τι περνού­σε από το χέρι του και κάλλιστα θα μπορούσε να γυρίσει στον αγώνα και να συνεχίσει τη διασκέδασή του; Υποθέ­τω πως και πάλι η συμπεριφορά του σας φαίνεται κάπως αδιάφορη, αλλά μόνο και μόνο επειδή μάθατε να κρίνετε πάντα το ενδιαφέρον για τους άλλους ανάλογα με το μέ­γεθος της ταραχής σας. Ο κόσμος δυσκολεύεται να πι­στέψει πως τα μη εκδηλωτικά άτομα μπορούν πραγματι­κά να νιώσουν έντονα συναισθήματα ή πως οι ευπροσάρ­μοστοι άνθρωποι μπορούν να διώξουν κάποιο τραγικό συμβάν από το μυαλό τους χωρίς να το αντιμετωπίζουν ως αμελητέο.