Software για εκγύμναση του μυαλού

H νέα τάση στον κόσμο των υπολογιστών είναι το brain fitness! Γυμναστική για το μυαλό που βασίζεται στην άποψη «Use it or lose it». Δηλαδή «Xρησιμοποίησέ το, γιατί αλλιώς θα το χάσεις»

Εσύ παίζεις το «Who has the biggest brain στο Facebook;» με ρωτάει ο φίλος μου ο Νίκος  τη στιγμή που ετοιμάζεται να καθίσει μπροστά στον υπολογιστή του, να συνδεθεί στο Διαδίκτυο και να παίξει αυτό το παιχνίδι, που, όπως μου εξηγεί, όχι μόνο είναι το νέο «κόλλημα» των χρηστών του ιντερνέτ, αλλά υπόσχεται μεταξύ άλλων να αποκαλύψει ποια είναι η «δυνατή» περιοχή του μυαλού μας και φυσικά να μας κάνει εξυπνότερους. Την επομένη, βρίσκω συμπτωματικά ένα αμερικανικό δημοσίευμα, το οποίο μιλάει για την καινούργια μόδα, για την ανερχόμενη βιομηχανία του μέλλοντος, από ό,τι φαίνεται όχι μόνο στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αλλά και στην Ιαπωνία, ίσως και στην Ευρώπη. O λόγος γίνεται για τα παιχνίδια εξάσκησης του μυαλού μέσω υπολογιστή, που απευθύνονται σε μεγάλη μερίδα του κοινού, αλλά δυστυχώς κυκλοφορούν κατά κανόνα μόνο στα αγγλικά.

Ποιο είναι το target group; Το brain fitness απευθύνεται κυρίως σε υγιείς μεσηλίκους που θέλουν να διατηρήσουν τη διανοητική τους ικανότητα για όσο το δυνατόν περισσότερα χρόνια, αλλά και να απομακρύνουν το ενδεχόμενο να πάθουν άνοια. Σε μικρότερο βαθμό, τα προγράμματα αυτά αφορούν και ανθρώπους με προβλήματα υγείας νευρολογικού τύπου (π.χ. προβλήματα μνήμης, εγκεφαλικό επεισόδιο κ.ά.) ή και παιδιά που έχουν προβλήματα υπερκινητικότητας-διάσπασης προσοχής, τα οποία χρειάζεται να εξασκούνται υπό την επίβλεψη και με τη βοήθεια των γονιών τους. Το ζήτημα, όμως, είναι ότι πρέπει να μιλάει κανείς αγγλικά για να «παίξει» τα περισσότερα από αυτά τα προγράμματα-παιχνίδια, πράγμα συχνά δύσκολο στη χώρα μας, κυρίως όταν πρόκειται για ηλικιωμένους ή για μικρά παιδιά, που συχνά δεν μιλάνε ξένες γλώσσες.

 

«Γυμναστική εγκεφάλου» με το mouse του υπολογιστή: Καθώς ο μέσος όρος ζωής του σύγχρονου ανθρώπου αυξάνεται όλο και περισσότερο, αυξάνεται μαζί του και η ανάγκη, εκτός από μεγαλύτερη διάρκεια, να στοχεύουμε και σε καλύτερη ποιότητα ζωής. Χρειάζεται, λοιπόν, να παραμένουμε υγιείς τόσο σωματικά όσο και πνευματικά, δηλαδή πρέπει να διατηρούμε τον εγκέφαλό μας σε φόρμα, όπως και το σώμα μας. Έτσι, στην εποχή μας δημιουργείται μια νέα τάση που έχει να κάνει με την εκγύμναση του εγκεφάλου μας και ξεπερνά τις συνηθισμένες συστάσεις των ειδικών, που μας συμβούλευαν μέχρι πρότινος να διαβάζουμε, να λύνουμε σταυρόλεξα, να μαθαίνουμε ξένες γλώσσες ή να σπουδάζουμε ακόμη και σε μεγάλη ηλικία, ώστε να μη χρειαστεί να υποστούμε έκπτωση των διανοητικών μας ικανοτήτων.

Πρόκειται για ένα ανερχόμενο ρεύμα που καλύπτεται από τη βιομηχανία λογισμικού εκγύμνασης του εγκεφάλου (brain fitness software industry). Η βιομηχανία αυτή παράγει προγράμματα-παιχνίδια με συλλογές από παζλ, παιχνίδια παρατήρησης, μνήμης κλπ., που χρησιμοποιούν δεξιότητες όπως η μνήμη, η προσοχή, η αντίληψη κλπ., με στόχο να βελτιωθεί η εγκεφαλική δραστηριότητα. Η διαμόρφωση των παιχνιδιών αυτών στηρίζεται σε επιστημονικές ενδείξεις ότι όσο μεγαλύτερη η εξάσκηση του εγκεφάλου μας τόσο καλύτερη η λειτουργία του.

Η αγορά του brain fitness διπλασιάστηκε ανάμεσα στο 2005 και το 2007. Μάλιστα, σύμφωνα με τους επαΐοντες, πιθανολογείται ότι ένας από τους βασικούς «υπαίτιους» για την εντυπωσιακή αυτή αύξηση ήταν η εμφάνιση στην αγορά του παιχνιδιού «Brain Training» της Nintendo, το οποίο πιθανώς γνωρίζετε ήδη, αφού κυκλοφορεί και στη χώρα μας. Ενδιαφέρον είναι, επίσης, ότι στις ΗΠΑ οι ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αρχίσει να συμπεριλαμβάνουν τέτοια προγράμματα εκγύμνασης του εγκεφάλου στα συμβόλαια που προσφέρουν στους πελάτες τους.

Τι κυκλοφορεί στην αγορά: Υπάρχουν περίπου 15 τέτοια προγράμματα-παιχνίδια που έχουν μία έστω στοιχειώδη «επιστημονική» βάση πίσω τους. Η πλειονότητά τους είναι μόνο στα αγγλικά (σπανιότερα και σε άλλες γλώσσες, όπως τα γαλλικά, τα ιαπωνικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά ή τα γερμανικά) και μπορούμε είτε να τα παραγγείλουμε από το Ίντερνετ, από τις ιστοσελίδες κάθε εταιρείας, είτε να τα αγοράσουμε από κάποιο κατάστημα (κυρίως αυτά που παίζονται σε κονσόλες, π.χ. Nintendo, Sony) είτε να τα παίξουμε στο Ίντερνετ. Έτσι, λοιπόν, τα συναντάμε σε τρεις μορφές:

•Αυτά που είναι σε μορφή λογισμικού-προγράμματος: Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να αγοράσουμε το πρόγραμμα-λογισμικό (πιθανώς σε CD) και να το εγκαταστήσουμε ή να το τρέξουμε στον υπολογιστή μας (στο PC και όχι στο Mac). Αυτά κοστίζουν από 149-το φθηνότερο- έως 500 δολάρια-το ακριβότερο- ανάλογα με το είδος τους (δηλαδή κατά προσέγγιση από 93 έως 315 ευρώ). Τέτοια είναι τα: Posit Science, Mind Fit, Cogmed, Intelli Gym, Happy Neuron κ.ά.

•Προγράμματα που τρέχουν κυρίως online και των οποίων η χρήση κοστίζει περίπου 9 δολάρια το μήνα (5,5 ευρώ περίπου). Κανένα από όσα έχουν πραγματικό ενδιαφέρον δεν διατίθεται δωρεάν, αλλά όλα προσφέρουν δωρεάν δοκιμές. Τέτοια είναι τα: Lumosity.com, Happy-neuron. com κ.ά. – Παιχνίδια-προγράμματα για κονσόλες, όπως εκείνα της Nintendo (που βασίζονται στο έργο του Ριούτα Καουασίμα, Ιάπωνα καθηγητή Νευρολογίας), της Sony (ασκήσεις 5 διαφορετικών κατηγοριών με μίνι παιχνίδια που διαρκούν από λίγα δευτερόλεπτα έως ένα λεπτό το καθένα), που κοστίζουν γύρω στα 30 ευρώ το ένα (χωρίς την κονσόλα) ή της Dakim (παιχνίδι που πωλείται μαζί με το δικό του υπολογιστή, που περιλαμβάνει και οθόνη αφής και έχει κυρίως ως κοινό-στόχο τους συνταξιούχους).

Παιχνίδια για παιδιά: Στις ΗΠΑ κυκλοφορούν περίπου πέντε. Πολύ γνωστό είναι εκείνο της Cogmed, ένα πρόγραμμα με στόχο την εκπαίδευση της πρόσφατης μνήμης που απευθύνεται σε παιδιά με πρόβλημα διάσπασης προσοχής ή με δυσλεξία και δυσκολία στην ανάγνωση. Επίσης, αρκετά αγαπητό στα παιδιά είναι ένα παιχνίδι της Intelli Gym που απευθύνεται σε όσα θέλουν να βελτιώσουν τις ικανότητές τους στο μπάσκετ. Oι έφηβοι μπορούν φυσικά να παίξουν τα παιχνίδια που κανονικά απευθύνονται σε ενηλίκους. Πολύ δημοφιλή και στα παιδιά είναι τα παιχνίδια που παίζονται σε κονσόλες (Nintendo, Playstation). Εκείνα της Nintendo άρχισαν μάλιστα να εφαρμόζονται πιλοτικά σε σχολεία της Μ. Βρετανίας, με αποτέλεσμα τα παιδιά να βελτιώσουν κατά 10% την απόδοσή τους στα τεστ μαθηματικών.

Με επίσημη έγκριση: Όλα αυτά τα προγράμματα-παιχνίδια χαρακτηρίζονται ως «εκπαιδευτικές παρεμβάσεις» από τον FDA (Αμερικανικός Oργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων) και φυσικά δεν παίρνουν κάποια ειδική έγκριση. Το μόνο πρόγραμμα που έχει εγκριθεί από τον FDA είναι ένα της Nova Vision, που βοηθά στην αποκατάσταση της όρασης μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο ή άλλο νευρολογικό πρόβλημα. Αναμένεται, όμως, ότι και άλλα προγράμματα θα πάρουν έγκριση από τον FDA στα επόμενα 2-3 χρόνια για διάφορες κλινικές εφαρμογές. Πρόκειται κυρίως για προγράμματα που στοχεύουν στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων και κυρίως ψυχικών ασθενειών, όπως π.χ. η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη ή οι εγκεφαλικοί τραυματισμοί.

Τελικά αξίζει; Το brain fitness υπόσχεται κάτι περισσότερο από τα συνηθισμένα video games: η βελτίωση δεν περιορίζεται στο παιχνίδι αυτό καθαυτό, αλλά βρίσκει εφαρμογή και στις υπόλοιπες καθημερινές δραστηριότητές μας. Η όλη προσπάθεια βασίζεται στη ρήση «Χρησιμοποίησέ το, αλλιώς θα το χάσεις» (το μυαλό δηλαδή) και στα όσα έχουν κατά καιρούς ανακαλύψει οι νευροεπιστήμονες, που δείχνουν ότι κάποιοι πληθυσμοί εγκεφαλικών νευρώνων συνεχίζουν να παράγονται σε όλη μας τη ζωή και ότι ορισμένες νοητικές διεργασίες -κυρίως η μάθηση- βοηθούν στην αναγέννηση των εγκεφαλικών μας κυττάρων.

Παρ’ όλα αυτά, καμία από τις εταιρείες παραγωγής λογισμικού εκγύμνασης του εγκεφάλου δεν φαίνεται να έχει σαφείς επιστημονικές αποδείξεις ότι τα προγράμματά της αποδίδουν περισσότερο από όσο ένα σταυρόλεξο, ένα παζλ, η ανάγνωση ενός φιλοσοφικού βιβλίου κλπ. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα προγράμματα αυτά δεν είναι καλά σχεδιασμένα. Σημαίνει ότι δεν έχουμε στα χέρια μας αποδείξεις για την αξία τους. Πολλοί επιστήμονες, όμως, είναι της άποψης ότι ακόμη κι αν δεν έχουμε επαρκείς αποδείξεις για το αν τα προγράμματα αυτά είναι αποτελεσματικά, σίγουρα δεν έχουμε και ενδείξεις ότι θα μπορούσαν να κάνουν έστω και το παραμικρό κακό.

«Αν οι άνθρωποι θέλουν να ξοδέψουν τα λεφτά τους σε κάτι που δεν τους κάνει κακό και που υπάρχει το ενδεχόμενο να τους κάνει και κάποιο καλό, γιατί να τους σταματήσουμε;» λένε.

Πόσο πρέπει να «γυμναστούμε» Το πόσο θα χρειαστεί να ασχοληθούμε με κάθε τέτοιο πρόγραμμα-παιχνίδι εξαρτάται από τους στόχους που έχουμε. Oι ειδικοί εξηγούν ότι υπάρχουν δύο βασικά σενάρια:

•Το εντατικό, που απευθύνεται σε κάποιο «υπαρκτό» πρόβλημα (πεδίο στο οποίο έχει γίνει και η περισσότερη έρευνα). Τα προγράμματα αυτά συνήθως απαιτούν περίπου 5 «μαθήματα» την εβδομάδα, που κρατάνε το καθένα 45-60 λεπτά για 5-8 εβδομάδες.

•Αυτό που αποσκοπεί στη διατήρηση των διανοητικών ικανοτήτων. Χρειάζονται περίπου 30 λεπτά ανά «μάθημα» 2-3 φορές την εβδομάδα, για όσο περισσότερο διάστημα γίνεται. Όπως ακριβώς χρειάζεται και όταν κανείς ακολουθεί ένα πρόγραμμα σωματικής άσκησης.