Η ιστορία των λέξεων ιδέα και ιδεολογία

Οι ιδεολογίες κάποτε θα προκαλούν τόσο μεγάλο βαθμό αποστροφής μέχρι του σημείου που θα αποβληθούν για λόγους υγιεινής από την συλλογική μνήμη των ανθρώπων.
Η λέξη ιδεολογία δεν αναφέρεται στην ελληνική γραμματεία. Πουθενά και ποτέ. Ούτε μια φορά.
Τι πάει να πει ιδέα, τουλάχιστον στην ελληνική γλώσσα;
Προτείνω λοιπόν να εξετάσουμε τι ακριβώς περιλαμβάνουν οι έννοιες της λέξης ιδέα. Μάλιστα επειδή τυχαίνει η λέξη αυτή να είναι μάλλον παγκόσμια και επί πλέον να γράφεται και κατά γράμμα ελληνιστί (idea), καλό είναι να κυττάξουμε με προσοχή και το γιατί είναι ελληνική και δεν είναι, ας πούμε, αιγυπτιακή ή χαλδαϊκή φερ’ επείν.
Πριν λοιπόν σκαλίξουμε το ζήτημα τι πάει να πει ιδέα, γνωρίζει κάποια ή κάποιος την απάντηση στο ερώτημα: γιατί η λέξη ιδέα/idea προέρχεται από την ελληνική γλώσσα, ανάμεσα στις τόσες και τόσες άλλες! Δεν το γνωρίζει. Γιατί δεν το γνωρίζει; Δηλαδή οι υπόλοιποι άνθρωποι της υφηλίου δεν είχαν ιδέες; Κι αν είχαν δεν θα απέδιδαν σ’ αυτές ένα κάποιο όνομα! Κι ας πούμε ότι έχουν τέτοια λέξη και οι Κινέζοι –σίγουρα θα έχουν -  που είναι και τόσοι πολλοί, γιατί δεν παγκοσμιοποιήθηκε η δική τους αντί της ελληνικής;
Αφήνουμε την εκκρεμότητα της προηγουμένης παραγράφου και πάμε παρακάτω.
Τι σημαίνει λοιπόν η λέξη ιδέα;
Δεν το συζητάω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε την έρευνα από την ετυμολογική της βάση. Ξέρω, εκ των προτέρων, ότι οι περισσότεροι θα ξινίσουν τα μούτρα τους, εξ αιτίας της επιλογής αυτής, επειδή όχι μόνο δεν έχουν παίξει ποτέ μπάλα στο γήπεδο αυτό, αλλά ότι ούτε καν έχουν δει από μακριά το τι λογής είναι.
Η λέξη ιδέα έχει λίγα γράμματα και στην ελληνική γλώσσα πολύ βαθιά χαραγμένη στάμπα. Πρόκειται για μια από τις λίγες λέξεις που ουδέποτε σχεδόν εγέρθηκαν αντιρρήσεις για την ετυμολογικής της προέλευση και ταυτότητα.
Πριν όμως καταπιαστούμε με την ετυμολογική προσέγγιση της λέξης ιδέα, θα κάνουμε μια χρήσιμη διευκρίνιση. Να προσέξουμε δηλαδή τι επακριβώς εννοεί η λέξη.
Να λοιπόν τι εννοεί: την μορφή, το φαινόμενο, την όψη, το είδος και στην ρητορική σημαίνει τόπος.
Προσέξτε παρακαλώ ότι ουδεμία σχέση έχει με φαντασίες και νομιζόμενα. Κοντολογίς η «ιδεολογία» (η λέξη αυτή δεν υπήρχε μέχρι τον 18ο αιώνα) είχε να κάνει με την περιγραφή πραγμάτων. Να μιλάει δηλαδή κανείς γι’ αυτό που είδε κι όχι γι’ αυτό που φαντάστηκε ή που νόμισε ότι είδε.
Η προηγούμενη παράγραφος τελειώνει με την λέξη είδε (ε-ιδε). Πρόκειται για την μαμά της λέξης ιδέα (ιδε-α), επίσης και για την γιαγιά αλλά και την προγιαγιά της.
Απ’ εδώ και πέρα επί της ετυμολογίας της λέξης ιδέα:

Κατεβαίνουμε το πρώτο σκαλοπάτι της ετυμολογικής εξέλιξης της λέξης ιδέα, στο οποίο βλέπουμε ότι γράφει πάνω του την λέξη ιδείν (ιδε-ίν). Πρόκειται για κάποιο από τα απαρέμφατα του ρήματος είδω. Πιο συγκεκριμένα, για το απαρέμφατο του είδον, ο οποίος είναι ο β΄αόριστος του είδω.
Το είδω σημαίνει: θεωρώ, διακρίνω, βλέπω, παρατηρώ, γνωρίζω, εξετάζω. Σημαίνει κοντολογίς επιστημονική έφεση. Καμμιά σχέση με την τεμπέλικη νοοτροπία του ομφαλοσκόπου, ο οποίος γνωρίζει πάρα πολλά ξύνοντας το αιδοίο του. Ή εκείνου του κατ’ εξοχήν τεμπελόσκυλου θρήσκου που νομίζει ότι ξέρει τα πάντα επειδή προσκυνά τον παντογνώστη θεό του, ο οποίος εξ αποκαλύψεως του μεταλαμπάδευσε την απόλυτη γνώση επί παντός θέματος και ζητήματος.
Μέχρι στιγμής μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η λέξη ιδέα έχει να κάνει με την περιγραφή κάποιου πράγματος το οποίο είδε ή βλέπει κανείς είτε με γεγονός το οποίο έζησε ή ζει. Για το ό,τι φαντάστηκε για κάποιο πράγμα ή γεγονός η ελληνική γλώσσα διαθέτει την λέξη φαντασία.
Επομένως η ιδέα έχει να κάνει κυρίως με την διατύπωση υπαρκτών πραγμάτων και γεγονότων. Και καθόλου περίεργη δεν είναι η απόπειρα των ανθρώπων να επιχειρούν να προβλέψουν πώς θα είναι κάποια πράγματα στο μέλλον ή ποια πιθανώς γεγονότα πρόκειται μάλλον να συμβούν, αφού «τα πάντα ρει».
Από την στιγμή όμως που το ενδιαφέρον προχωρήσει στην απόπειρα προβλέψεων, τότε αρχίζουν τα δύσκολα. Για ποιόν λόγο; Διότι η πρόβλεψη είναι αδύνατον να μη επηρεαστεί καθοριστικά από τις επιθυμίες του επίδοξου μάντη. Η πρόβλεψη είναι μια κυρία της οποίας ο εγκέφαλος απαρτίζεται από ένα συνονθύλευμα επιθυμιών. Επειδή όμως οι επιθυμίες του καθενός εκπληρώνονται κυρίως εις βάρος άλλων (κάτι που το αντιλαμβάνεται ακόμη και ο πιο κουτός άνθρωπος), ο επίδοξος επιθυματίας επιχρυσώνει τις επιθυμίες του ονομάζοντάς τες ιδέες.
Επίσης λογικό είναι να προβάλλονται προτάσεις για λύσεις προβλημάτων, οποιουδήποτε είδους όπως ας πούμε πολιτικών. Στην τελευταία αυτή περίπτωση των πολιτικών προτάσεων όταν πρόκειται για μια οργανωμένη και ολοκληρωμένη πρόταση τότε την ονομάζουμε πολιτικό σύστημα. Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ανάλυσαν στοιχειωδώς σχεδόν όλα τα πολιτικά συστήματα. Ουδέποτε όμως τα χαρακτήρισαν ως πολιτικές ιδεολογίες, επειδή αναφέρονταν σε πολιτεύματα τα οποία είχαν εφαρμοστεί εδώ κι εκεί.
Ατράνταχτη απόδειξη ότι η λέξη ιδεολογία δεν υπήρχε πουθενά στην ελληνική γραμματεία είναι η απουσία της από το λεξικό LIDDELL & SCOTT, το οποίο περιλαμβάνει όλες τις λέξεις μέχρι και τον 16ο αιώνα.
Η λέξη χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Κόμη Antoine Destutt de Tracy στα τέλη του 18ου  αιώνα. Ήταν ένας από τους ιδρυτές (1790) της κλασικής φιλελεύθερης ρεπουμπλικανικής ομάδας, γνωστής ως « Ιδεολόγοι » (η οποία περιελάμβανε τους Cabanis, Condorcet, Constant, Daunou, Say, Madame de Staël). Η «Ιδεολογία» ήταν μια φιλελεύθερη κοινωνική και οικονομική φιλοσοφία που αποτέλεσε τη βάση για μια ισχυρή άμυνα της ατομικής ιδιοκτησίας, της ατομικής ελευθερίας, της ελεύθερης αγοράς, και τα συνταγματικά όρια στην εξουσία του κράτους.
Ως ιδεολογία λοιπόν μπορεί να θεωρηθεί  ένα όραμα, ένα σύνολο ιδεών που προτείνουν κάποιοι για όλη την κοινωνία. Ο βασικός στόχος μιας ιδεολογίας είναι να φέρει αλλαγή στην κοινωνία (πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος). Οι ιδεολογίες έχουν την τάση να περιλαμβάνουν αφηρημένες έννοιες προς εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο.
Η ιδεολογία διαφέρει από τη φιλοσοφία επειδή η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος να ζήσει τη ζωή του κάποιος, ενώ η ιδεολογία είναι ένας σχεδόν ιδανικός τρόπος ζωής για όλη την κοινωνία.
Πολιτικές οργανώσεις και κόμματα που αγωνίζονται να αποκτήσουν εξουσία προσπαθούν να επηρεάσουν τους ανθρώπους με την ιδεολογία τους, έτσι ώστε να καταλάβουν την εξουσία ευκολότερα. Όταν οι εν λόγω οργανώσεις και τα σχετικά κόμματα, τα οποία διαπνέονται από την ιδεολογία τους σε ισχυρό βαθμό, δεν μπορούν να καταλάβουν την εξουσία μέσα από τις εκλογικές διαδικασίες τότε επιχειρούν να την καταλάβουν με την βία (Ναζί, Μπολσεβίκοι, φασίστες, δικτάτορες…).
Όλοι αυτοί οι ιδεολόγοι υπόσχονται το κοινωνικό καλό και  την προστασία της κοινωνίας από το κακό, το οποίο κακό δεν είναι άλλο από το αντίπαλό τους δέος. Οι Ναζιστές, οι φασίστες και οι δικτάτορες έχουν για διάβολό τους τον κομμουνισμό, οι κομμουνιστές τον καπιταλισμό, δηλαδή όλους τους άλλους και ούτω καθ’ εξής. Όλοι τους σχεδόν είναι σοσιαλιστές (εθνικοσοσιαλισμός, Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, δημοκρατία αποκαλούσε την Χούντα του ο Γ. Παπαδόπουλος).
Ποια είναι όμως η κοινή κινητήρια δύναμη όλων των ιδεολογιών, δηλαδή των ιδεολόγων!
Είναι η ίδια μ’ αυτή των θρησκειών, αλλά μεταφερμένη στο επίπεδο της πολιτικής. Πρόκειται για το μεγάλο χάρισμα της κατοχής της αλήθειας. Των μεν της θρησκευτικής των δε της πολιτικής. Αμφότεροι δεν δίστασαν να θυσιάσουν στον βωμό της αλήθειας τους εκατομμύρια ανθρώπους.
Ο άνθρωπος που κατέχει την αλήθεια, μέσα από την ιδεολογία του, παρέχει απλόχερα τον εαυτό του το δικαίωμα να την επιβάλλει σ’ όλους αυτούς που δεν τους κόφτει να την αποδεχτούν. Να την αποδεχτούν για το καλό τους δηλαδή. Κι οποιουνού δεν του κόφτει ποιο είναι το καλό του, αν επιμένει στην χοντροκεφαλιά του, τότε να πάει στον αγύριστο, για να μπορούν να κάνουν την δουλειά τους αυτοί που τους κόφτει, βρε αδελφέ. Τι δηλαδή, να αφήσουμε τους βλάκες να καταστρέψουν τους έξυπνους! Μη γένοιτο σύντροφοι.
Ο κομμουνιστής Γερμανός δεν πιστεύει στην ιδεολογία της ανωτερότητα της Άριας φυλής. Ε, να μη του πάρουν το κεφάλι οι Ναζί. Ο αγρότης της Ουκρανίας δεν πιστεύει στην ιδεολογία της εργατικής τάξης και δεν μπαίνει με τίποτε στη στρούγκα του κολχόζ. Ε, να μην τον αφήσει ο μπολσεβίκος να ψοφήσει από πείνα. Ναι αλλά τους περισσότερους ανθρώπους δεν τους «κόφτει» κύριοι ιδεολόγοι. Τι θα κάνουμε με όλους αυτούς! Θα τους ξεκάνουμε όλους; Όπως τους κουλάκους το ΚΚΣΕ! Όπως του Εβραίους και τους κομμουνιστές οι Ναζί!
Στην ελληνική γλώσσα, όπως προαναφέρθηκε εδώ, ιδέα πάει να πει μορφή, φαινόμενο, όψη, είδος και στην ρητορική σημαίνει τόπος. Κι όλα αυτά που φαίνονται και τα βλέπουμε, ήρθε ο Πλάτων να τα διαβάλλει και να τα υποβαθμίσει ανεπανόρθωτα, αφού όπως ισχυρίστηκε δεν είναι τίποτε περισσότερο από τις σκιές και τα φαντάσματα ενός άλλου κόσμου, ο οποίος είναι και ο μόνος αληθινός, τον οποίο ονόμασε «Κόσμος των Ιδεών». Δηλαδή ότι ο Κόσμος, και ο,τι αυτός περιέχει, είναι ατελές αντίγραφο μιας ιδέας ή ενός σχεδίου που έχει ο Δημιουργός στο μυαλό του. Για να πάμε σε ανώτερες πραγματικότητες πρέπει να αποδράσουμε από τα δεσμά της αισθητηριακής εμπειρίας.
Ο μόνος αληθινός κόσμος είναι λοιπόν ο κόσμος των ιδεών. Ποιος μπορεί να αντιληφθεί καλύτερα τον κόσμο των ιδεών; Ασφαλώς η ψυχή. Αυτός ο θρησκόληπτος κακούργος μαγάρισε για τα καλά την έννοια της ιδέας, οστρακίζοντάς την από τον πραγματικό κόσμο σ’ ένα φανταστικό, τον οποίο έπλασε η αρρωστημένη του φαντασία.
Η τάξη και η ορθολογικότητα του κόσμου επιβάλλεται από το Δημιουργό. Ο Δημιουργός είναι αγαθός τεχνίτης, έλλογος θεός, αγωνίζεται ενάντια στους εγγενείς περιορισμούς των υλικών, παραλαμβάνει το χάος και επιβάλλει την τάξη σύμφωνα μ’ ένα ορθολογικό σχέδιο, είναι υπερφυσικό ον και βρίσκεται εκτός του κόσμου που κατασκεύασε.
Η θρησκεία του Πλάτωνα συνίσταται στην περιπαθή ανύψωση του νου προς εκείνη τη βασιλεία της τελειότητας, µε την οποία η αληθινή φύση της ψυχής συγγενεύει.
Αυτή την βασιλεία της τελειότητας, η οποία κατά Πλάτωνα μπορεί να επιτευχθεί σε κάποιον άλλον ασφαλώς κόσμο, στον οποίο μεταβαίνει η ψυχή μετά θάνατον, οι πολιτικές ιδεολογίες προτείνουν να την κατορθώσουμε σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο. Οι ιδεολογίες αυτές μπορεί να προσγειώθηκαν στον εδώ κόσμο αλλά άφησαν εντελώς άθικτη την ιδέα της «τελειότητας», η οποία τελειότητα μπορεί να υπήρχε σ’ εκείνον τον φανταστικό κόσμο από τον οποίο μεταφέρθηκε στον εδώ, αλλά διέφυγε της προσοχής των ιδεολόγων ότι η τελειότητα αυτή ψόφησε εντελώς αμέσως μόλις αντίκρισε τον εδώ υλικό κόσμο.
ο κουσούρι αυτό της υπόσχεσης της τελειότητας ουδέποτε θεράπευσαν οι ιδεολογίες παντός τύπου. Και παρ’ όλες τις παταγώδεις και επώδυνες αποτυχίες τους, εξακολουθούν να επιμένουν στην υπόσχεση της τελειότητας, και προ παντός στην ηλίθια προοπτική της ολοκληρωτικής της επιβολής και επιτυχίας («όλη η γη θα γίνει κόκκινη, Χριστέ μου», λέει ένα επαναστατικό τραγούδι).
Ο ιδεολόγος σιχαίνεται την δημοκρατία. Εννοείται την οποιαδήποτε δημοκρατία, με τα πάμπολλα προβλήματά της. Για ποιόν όμως λόγο; Διότι ακόμη και η πιο κουτσή δημοκρατία επιτρέπει να ακούγονται όλες οι απόψεις. Ε, αυτό ο ιδεολόγος δεν μπορεί να το χωνέψει όσες σόδες κι αν πιεί.
Όσες φορές πέτυχαν ιδεολόγοι να καταλάβουν την εξουσία ποτέ δεν παράλειψαν να έχουν και τα Κυνοβούλιά τους. Εκεί όλα τα σκυλιά ήταν της ίδιας ράτσας και γάβγιζαν όλα στον ίδιο τόνο. Όποιος σκύλος φάλτσαρε απέναντι στον ιδεολογικό τόνο, η τιμωρία του ήταν ο ψόφος.
Κάποτε σ’ ένα τέτοιο κοινοβούλιο, δημιουργήθηκε το εξής πρόβλημα. Όταν τελείωσε τον λόγο του ο Κύναρχος δεν φαινόταν καθόλου πιθανόν να σταματήσουν κάποια στιγμή τα χειροκροτήματα των βουλευτών. Ποιος ήταν ο λόγος; Ότι όποιος σταματούσε πρώτος το χειροκρότημά του, κινδύνευε θανάσιμα να τον φάει η μαρμάγκα. Αυτός που ανάλαβε την ευθύνη της παύσης των χειροκροτημάτων ισχυρίστηκε μετά ότι έπαθε κράμπα το δεξί του χέρι. Και μάλλον ο άνθρωπος είπε την αλήθεια. Το τέρας αυτό ο Στάλιν, ούτε καν που έκανε την απλή χειρονομία να σηκώσει κάποια στιγμή το χέρι του ώστε κατεβάζοντάς το αμέσως να εκτονώσει την σιχαμερή αμηχανία.
Νομίζω ότι δεν βρίσκεται και πολύ μακριά μας η εποχή, όπου θα ντρέπεται κανείς από μόνος του ακόμη και στην ιδέα ότι εμφιλοχώρησε μέσα στο τσερβέλο του έστω και ένα μόριο από κάποια οποιαδήποτε ιδεολογία.
Η Δικαιοσύνη δεν θα βασιλέψει ποτέ στον κόσμο των ανθρώπων απόλυτα. Πάντοτε όμως θα κερδίζει, έστω και με πολύ βραδύ ρυθμό, πόντους στα κοινωνικά αγωνίσματα των ανθρώπων της υφηλίου. Ο εξανθρωπισμός των κτηνών του ανθρώπινου είδους είναι το μόνο άθλημα από το οποίο λείπει η λύτρωση του τερματισμού.
Οι ιδεολογίες κάποτε θα προκαλούν τόσο μεγάλο βαθμό αποστροφής μέχρι του σημείου που θα αποβληθούν για λόγους υγιεινής από την συλλογική μνήμη των ανθρώπων. Κάπως όπως σαν να λέμε ότι η επιστήμη της ιατρικής ανακοίνωσε σήμερα ότι σκότωσε και τον τελευταίο ιό της χολέρας.