TEDtalks: O Ρίτσαρντ Ντώκινς για το “παράξενο” σύμπαν μας

Η ομιλία που έδωσε ο Ρίτσαρντ Ντώκινς στο TEDtalks το 2005 σχετικά το σύμπαν στο οποίο κατοικούμε.

Απόσπασμα από το ted.com: «Ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντώκινς εξηγεί γιατί θα έπρεπε να “σκεφτόμαστε το απίθανο” εξετάζοντας πώς το ανθρώπινο πλαίσιο αναφοράς περιορίζει την κατανόησή μας για το σύμπαν.»

Για να δείτε τους ελληνικούς υπότιτλους κάντε κλικ εκεί που λέει View subtitles, και στον κατάλογο γλωσσών που θα εμφανιστεί λίγο μετά επιλέξτε Greek.

Η πλήρης απομαγνητοφώνηση της ομιλίας, μεταφρασμένη στα ελληνικά από τη Φωτεινή Σωτηροπούλου και επιμελημένη από τον Γιάννη Κουσκουρά:

Ο τίτλος μου: “Πιο παράξενο από ό, τι μπορούμε να υποθέσουμε: Η παραδοξότητα της επιστήμης.” “Πιο παράξενο από ότι μπορούμε να υποθέσουμε” προέρχεται από τον Τζ.Μπ.Σ. Χαλντέιν, το διάσημο βιολόγο, ο οποίος είπε, “Λοιπόν, έχω την υποψία ότι το σύμπαν δεν είναι μόνο πιο παράξενο από ό,τι υποθέτουμε, αλλά πιο παράξενο από ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε. Υποψιάζομαι ότι υπάρχουν περισσότερα σε ουρανό και γη από όσα ονειρευόμαστε, ή μπορούμε να ονειρευτούμε, σε οποιαδήποτε φιλοσοφία.” Ο Ρίτσαρντ Φάινμαν συνέκρινε την ακρίβεια την κβαντικών θεωριών — των πειραματικών προβλέψεων– με τον προσδιορισμό του πλάτους της Βόρειας Αμερικής με ακρίβεια πλάτους τρίχας. Αυτό σημαίνει ότι η κβαντική θεωρία πρέπει να είναι υπό κάποια έννοια αληθινή. Ακόμα οι υποθέσεις που χρειάζεται να κάνει η κβαντική θεωρία ώστε να παρουσιάσει αυτές τις προβλέψεις είναι τόσο μυστηριώδεις ώστε ακόμα και ο ίδιος ο Φάινμαν παρακινήθηκε να σχολιάσει, “Αν νομίζετε ότι καταλαβαίνετε την κβαντική θεωρία, δεν καταλαβαίνετε την κβαντική θεωρία.”

Είναι τόσο παράξενο που οι φυσικοί καταφεύγουν στη μια ή στην άλλη παράδοξη ερμηνεία του. Ο Ντέιβιντ Ντόιτς, ο οποίος μιλά εδώ, στο Υλικό της Πραγματικότητας, υιοθετεί την ερμηνεία των “πολλών κόσμων” για την κβαντική θεωρία, επειδή το χειρότερο που μπορείς να πεις γι’ αυτή είναι ότι είναι εξωφρενικά σπάταλη. Προϋποθέτει ένα τεράστιο και ταχέως αυξανόμενο αριθμό συμπάντων που υπάρχουν παράλληλα — αμοιβαίως μη παρατηρήσιμα εκτός μέσα από το στενό παραθυράκι των πειραμάτων της κβαντικής μηχανικής. Και αυτό είναι του Ρίτσαρντ Φάινμαν.

Ο βιολόγος Λιούις Γουόλπερτ πιστεύει ότι η παραδοξότητα της σύγχρονης φυσικής είναι απλώς ένα ακραίο παράδειγμα. Η επιστήμη, αντίθετα με την τεχνολογία, πράγματι παραβιάζει την κοινή λογική. Κάθε φορά που πίνετε ένα ποτήρι νερό, επισημαίνει, οι πιθανότητες είναι ότι θα προσλάβετε τουλάχιστον ένα μόριο που πέρασε μέσα από την ουροδόχο κύστη του Όλιβερ Κρόμγουελ. (Γέλια) Είναι απλώς βασική θεωρία πιθανοτήτων. Ο αριθμός των μορίων σε κάθε ποτήρι νερό είναι πάρα πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό των ποτηριών με νερό ή των γεμάτων κύστεων, στον κόσμο — και, φυσικά, δεν υπάρχει τίποτα εξαιρετικό σχετικά με τον Κρόμγουελ ή τις κύστεις. Μόλις εισπνεύσατε ένα άτομο αζώτου που πέρασε μέσα από τον δεξιό πνεύμονα του τρίτου ιγκουανόδοντα στα αριστερά του ψηλού κυκαδώδους δέντρου.

“Πιο παράξενο από ό, τι μπορούμε να υποθέσουμε.” Τι είναι αυτό που μας κάνει ικανούς να υποθέτουμε ο,τιδήποτε, και μας λέει αυτό ο,τιδήποτε για το τι μπορούμε να υποθέτουμε; Υπάρχουν πράγματα σχετικά με το σύμπαν τα οποία θα είναι για πάντα πέρα από την αντίληψή μας, αλλά όχι πέρα από την αντίληψη κάποιας ανώτερης νοημοσύνης; Υπάρχουν πράγματα σχετικά με το σύμπαν που είναι, κατ’ αρχήν, μη αντιληπτά από οποιονδήποτε νου, ανεξάρτητα από την ανωτερότητά του; Η ιστορία της επιστήμης είναι μια μακριά σειρά από βίαιες ιδεοθύελλες, καθώς οι διαδοχικές γενιές συμβιβάζονται με αυξανόμενα επίπεδα παραδοξότητας στο σύμπαν. Τώρα έχουμε τόσο συνηθίσει την ιδέα ότι η Γη γυρίζει — περισσότερο από ότι ο Ήλιος κινείται στον ουρανό — που μας είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε τι συγκλονιστική πνευματική επανάσταση θα πρέπει να ήταν αυτό. Στην τελική, μοιάζει προφανές ότι η Γη είναι μεγάλη και ακίνητη, ο Ήλιος μικρός και σε κίνηση. Αλλά αξίζει να θυμηθούμε τη σχετική παρατήρηση του Βιτγκενστάιν. “Πες μου,” ρώτησε μια φίλη, ” γιατί οι άνθρωποι συνεχώς λένε, ότι ήταν φυσικό για τον άνθρωπο να υποθέσει ότι ο Ήλιος κινούνταν γύρω από τη Γη παρά ότι η Γη περιστρεφόταν;” Η φίλη του απάντησε, “Λοιπόν, προφανώς επειδή απλά φαίνεται σαν ο Ήλιος να κινείται γύρω από τη Γη.” Ο Βιτγκενστάιν απάντησε, “Λοιπόν, πώς θα φαινόταν αν φαινόταν σαν να περιστρεφόταν η Γη;” (Γέλια)

Η επιστήμη μας έχει διδάξει, αντίθετα με κάθε διαίσθηση, ότι πράγματα προφανώς στερεά, όπως οι κρύσταλλοι και οι βράχοι, στην πραγματικότητα αποτελούνται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από κενό χώρο. Και το γνωστό παράδειγμα είναι ότι ο πυρήνας ενός ατόμου είναι μια μύγα στη μέση ενός σταδίου και το διπλανό άτομο είναι στο διπλανό στάδιο. Έτσι θα φαινόταν ότι ο σκληρότερος, συμπαγέστερος, πυκνότερος βράχος είναι στην πραγματικότητα σχεδόν εξ’ ολοκλήρου κενός χώρος, που διακόπτεται μόνο από μικροσκοπικά σωματίδια τόσο αραιά τοποθετημένα που δεν θα έπρεπε να υπολογίζονται. Γιατί, τότε, οι βράχοι φαίνονται και δίνουν την αίσθηση ότι είναι σκληροί και αδιαπέραστοι; Ως εξελικτικός βιολόγος θα έλεγα το εξής: οι εγκέφαλοί μας έχουν εξελιχθεί για να μας βοηθούν να επιβιώνουμε μέσα στις τάξεις μεγέθους και ταχύτητας στις οποίες λειτουργούν τα σώματά μας. Ποτέ δεν εξελιχθήκαμε για να βρίσκουμε το δρόμο μας στον κόσμο των ατόμων. Αν είχαμε, οι εγκέφαλοί μας πιθανώς θα έβλεπαν τους βράχους γεμάτους με κενό χώρο. Οι βράχοι δίνουν την αίσθηση του σκληρού και αδιαπέραστου στα χέρια μας ακριβώς επειδή αντικείμενα όπως οι βράχοι και τα χέρια δε μπορούν να διεισδύσουν το ένα στο άλλο. Είναι συνεπώς χρήσιμο για τους εγκεφάλους μας να κατασκευάζουν έννοιες όπως “στερεότητα” και “αδιαπερατότητα”, επειδή τέτοιες έννοιες μας βοηθούν να καθοδηγούμε τα σωματά μας μέσα στον μεσαίου μεγέθους κόσμο στον οποίο πρέπει να βρίσκουμε το δρόμο μας.

Πηγαίνοντας στην άλλη άκρη της κλίμακας, οι πρόγονοί μας ποτέ δε χρειάστηκε να βρουν το δρόμο τους μέσα στον κόσμο με ταχύτητες κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Αν θα έπρεπε να το κάνουν, οι εγκέφαλοί μας θα ήταν πολύ καλύτεροι στο να καταλαβαίνουν τον Αϊνστάιν. Θέλω να δώσω την ονομασία “Μέσος Κόσμος” στο μεσαίας κλίμακας περιβάλλον στο οποίο έχουμε εξελίξει την ικανότητα να δραστηριοποιούμαστε — καμία σχέση με τη Μέση Γη. Μέσος Κόσμος. (Γέλια) Είμαστε εξελιγμένοι κάτοικοι του Μέσου Κόσμου, και αυτό περιορίζει το τι είμαστε ικανοί να φανταζόμαστε. Βρίσκετε διαισθητικά εύκολο να κατανοήσετε ιδέες όπως, όταν ένα κουνέλι κινείται με την –κάπως μεσαία ταχύτητα με την οποία κινούνται τα κουνέλια και άλλα αντικείμενα του Μέσου Κόσμου, και χτυπά ένα άλλο αντικείμενο του Μέσου Κόσμου, όπως ένα βράχο, και πέφτει κάτω.

Θα ήθελα να σας συστήσω τον Υποστράτηγο Άλμπερτ Στάμπλμπαϊν τον Τρίτο, διοικητή της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών το 1983. Κοιτούσε επίμονα τον τοίχο του στο Άρλινγκτον της Βιρτζίνιας, και αποφάσισε να το κάνει. Όσο τρομακτική και αν ήταν η προοπτική, θα πήγαινε στο διπλανό γραφείο. Σηκώθηκε, και απομακρύνθηκε από το γραφείο του. Από τι κυρίως αποτελείται το άτομο; σκέφτηκε. Από κενό χώρο. Άρχισε να περπατά. Από τι κυρίως αποτελούμαι εγώ; Από άτομα. Επιτάχυνε το βήμα του, τώρα σχεδόν έτρεχε. Από τι κυρίως αποτελείται ο τοίχος; Από άτομα. Το μόνο που έχω να κάνω είναι να ενώσω τα κενά. Τότε, ο Στρατηγός Στάμπλμπαϊν χτύπησε τη μύτη του με δύναμη πάνω στον τοίχο του γραφείου του. Ο Στάμπλμπαϊν, που διοικούσε 16.000 στρατιώτες, κατατροπώθηκε από τη συνεχή του αποτυχία να περάσει μέσα από τον τοίχο. Δεν έχει καμία αμφιβολία ότι αυτή η ικανότητα θα είναι, μια μέρα, ένα συνηθισμένο εργαλείο στο στρατιωτικό οπλοστάσιο. Ποιος θα χαζολογούσε με ένα στρατό που θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο; Αυτό είναι από ένα άρθρο στο Playboy, που διάβαζα τις προάλλες. (Γέλια)

Έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι είναι αλήθεια. Διάβαζα το Playboy επειδή είχε κι ένα δικό μου άρθρο. (Γέλια) Η μη υποβοηθούμενη ανθρώπινη διαίσθηση εκπαιδευμένη στο Μέσο Κόσμο βρίσκει δύσκολο να πιστέψει το Γαλιλαίο όταν μας λέει ότι ένα βαρύ και ένα ελαφρύ αντικείμενο, χωρίς την αντίσταση του αέρα, θα προσέκρουαν στο έδαφος την ίδια στιγμή. Και αυτό επειδή στο Μέσο Κόσμο, η αντίσταση του αέρα είναι πάντα εκεί. Αν είχαμε εξελιχθεί σε ένα κενό θα περιμέναμε ότι τα αντικείμενα θα προσέκρουαν στο έδαφος ταυτόχρονα. Αν ήμασταν βακτήρια, διαρκώς ταλαιπωρημένα από τις θερμικές κινήσεις των μορίων, θα ήταν διαφορετικά, αλλά εμείς οι Μεσοκοσμίτες είμαστε πολύ μεγάλοι για να παρατηρήσουμε την κίνηση Μπράουν. Ομοίως, στις ζωές μας κυριαρχεί η βαρύτητα αλλά σχεδόν λησμονούμε τη δύναμη της επιφανειακής τάσης. Ένα μικρό έντομο θα αντέστρεφε αυτές τις προτεραιότητες.

Ο Στιβ Γκραντ — είναι αυτός στ’ αριστερά, ο Ντάγκλας Άνταμς είναι στα δεξιά — ο Στιβ Γκραντ, στο βιβλίο του, Δημιουργία: Ζωή και Πώς να τη Φτιάξεις, είναι κατηγορηματικά δηκτικός σχετικά με την προκατάληψη που έχουμε για την ίδια την ύλη. Έχουμε αυτή την τάση, να σκεφτόμαστε ότι μόνο τα στερεά, υλικά πράγματα είναι πραγματικά. Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα στο κενό μοιάζουν μη πραγματικά. Οι Βικτωριανοί πίστευαν ότι τα κύματα έπρεπε να είναι κύματα σε κάποιο υλικό μέσο — τον αιθέρα. Αλλά βρίσκουμε την αληθινή ύλη καθησυχαστική μόνο επειδή έχουμε εξελιχθεί να επιβιώνουμε στον Μέσο Κόσμο, όπου εκεί η ύλη είναι μια χρήσιμη επινόηση. Μια ρουφήχτρα, για τον Στιβ Γκραντ, είναι ένα πράγμα τόσο πραγματικό όσο κι ένας βράχος.

Σε μια έρημη πεδιάδα στην Τανζανία, στη σκιά του ηφαιστείου Ολ Ντόνιο Λενγκάι, υπάρχει ένας αμμόλοφος από ηφαιστειακή τέφρα. Το ωραίο είναι ότι κινείται σαν σώμα. Είναι γνωστός με τον τεχνικό όρο barchan, και ολόκληρος ο αμμόλοφος κινείται δυτικά κατά μήκος της ερήμου με μια ταχύτητα περίπου 17 μέτρα ανά έτος. Διατηρεί το ημισεληνοειδές σχήμα του και κινείται στην κατεύθυνση των κεράτων. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο άνεμος σπρώχνει την άμμο πάνω από το ήπιο πρανές από την άλλη πλευρά, και τότε, καθώς κάθε κόκκος άμμου χτυπά την κορυφή της ράχης, κατρακυλά στο εσωτερικό της ημισελήνου, και έτσι κινείται όλος ο κερατοειδής αμμόλοφος. Ο Στιβ Γκραντ επισημαίνει ότι εσείς κι εγώ, εμείς οι ίδιοι, είμαστε πιο πολύ σαν κύμα παρά σαν ένα μόνιμο πράγμα. Μας καλεί, τον αναγνώστη, “σκεφτείτε μια εμπειρία από την παιδική σας ηλικία — κάτι που θυμάστε καθαρά, κάτι που μπορείτε να δείτε, να αισθανθείτε, ίσως ακόμα και να μυρίσετε, σα να ήσασταν πράγματι εκεί. Στην τελική, ήσασταν εκεί τότε, έτσι δεν είναι; Πώς αλλιώς θα το θυμόσασταν; Αλλά εδώ είναι το σοκαριστικό: Δεν ήσασταν εκεί. Ούτε ένα άτομο που σήμερα βρίσκεται στο σώμα σας δεν ήταν εκεί όταν συνέβη αυτό το γεγονός. Η ύλη ρέει από μέρος σε μέρος και στιγμιαία ενώνεται για να γίνει εσείς. Ο,τιδήποτε είστε, κατά συνέπεια, δεν είστε το υλικό από το οποίο είστε φτιαγμένοι. Αν αυτό δεν κάνει τις τρίχες της πλάτης σας να σηκωθούν, ξαναδιαβάστε το μέχρι να συμβεί, γιατί έχει σημασία.”

Επομένως το “πραγματικά” δεν είναι μια λέξη που θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε με απλή σιγουριά. Αν ένα νετρίνο είχε έναν εγκέφαλο, που εξελίχθηκε σε προγόνους μεγέθους νετρίνου, θα έλεγε ότι οι βράχοι πραγματικά αποτελούνται από κενό χώρο. Έχουμε εγκεφάλους που εξελίχθηκαν σε προγόνους μεσαίου μεγέθους που δεν μπορούσαν να περάσουν μέσα από βράχους. Το “πραγματικά”, για ένα ζώο, είναι ο,τιδήποτε ο εγκέφαλός του χρειάζεται να είναι ώστε να βοηθά στην επιβίωσή του, και επειδή διαφορετικά είδη ζουν σε διαφορετικούς κόσμους, θα υπάρχει μια ενοχλητική ποικιλία από “πραγματικά”. Αυτό που βλέπουμε από τον πραγματικό κόσμο δεν είναι ο αλουστράριστος κόσμος αλλά ένα μοντέλο του κόσμου, ρυθμισμένο και προσαρμοσμένο από αισθητηριακά δεδομένα, αλλά κατασκευασμένο έτσι ώστε να χρησιμεύει στην αντιμετώπιση του πραγματικού κόσμου.

Η φύση του μοντέλου εξαρτάται από το τι είδους ζώου είμαστε. Ένα ιπτάμενο ζώο χρειάζεται ένα διαφορετικό είδος μοντέλου από ένα που περπατά, σκαρφαλώνει ή κολυμπά. Ο εγκέφαλος μιας μαϊμούς πρέπει να έχει λογισμικό ικανό να προσομοιώνει έναν τρισδιάστατο κόσμο από κλαδιά και κορμούς. Το λογισμικό ενός τυφλοπόντικα για την κατασκευή μοντέλων του κόσμου του θα είναι προσαρμοσμένο σε υπόγεια χρήση. Ο εγκέφαλος ενός νεροβάτη δε χρειάζεται καθόλου ένα τρισδιάστατο λογισμικό, αφού ζει στην επιφάνεια της λιμνούλας σε μια επιπεδοχώρα του Έντουιν Άμποτ.

Έχω σκεφτεί ότι οι νυχτερίδες μπορεί να βλέπουν το χρώμα με τα αυτιά τους. Το μοντέλο του κόσμου που χρειάζεται μια νυχτερίδα για να πιλοτάρει σε τρεις διαστάσεις πιάνοντας έντομα πρέπει να μοιάζει αρκετά με το μοντέλο του κόσμου που κάθε ιπτάμενο πτηνό, ένα πτηνό που πετά την ημέρα όπως το χελιδόνι, χρειάζεται για τον ίδιο λόγο. Το γεγονός ότι η νυχτερίδα χρησιμοποιεί αντηχήσεις σε πίσσα σκοτάδι για να εισάγει τις τρέχουσες μεταβλητές στο μοντέλο της ενώ το χελιδόνι χρησιμοποιεί φως, είναι συμπτωματικό. Οι νυχτερίδες, σκέφτηκα ακόμα, χρησιμοποιούν αντιληπτές αποχρώσεις, όπως το κόκκινο και το μπλε, ως ετικέτες, εσωτερικές ετικέτες, για κάποιες χρήσιμες πλευρές των αντηχήσεων– ίσως την ακουστική υφή των επιφανειών, χνουδωτή ή λεία κ.ο.κ, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο τα χελιδόνια, ή ακόμα κι εμείς, χρησιμοποιούμε αντιληπτές αποχρώσεις –ερυθρότητα και κυανότητα κ.τ.λ– για να βάλουμε ετικέτες σε κύματα φωτός μεγάλου και μικρού μήκους. Δεν υπάρχει τίποτα έμφυτο στο κόκκινο που να το κάνει κύμα μεγάλου μήκους.

Και το θέμα είναι ότι η φύση του μοντέλου καθορίζεται από το πως πρόκειται να χρησιμοποιηθεί, παρά από την εμπλεκόμενη αίσθηση. Ο ίδιος ο Τζ.Μπ.Σ. Χαλντέιν είχε κάτι να πει για τα ζώα στον κόσμο των οποίων κυριαρχεί η οσμή. Οι σκύλοι μπορούν να ξεχωρίσουν δυο πολύ παρόμοια λιπαρά οξέα, πάρα πολύ αραιωμένα: το καπρυλικό οξύ και το καπροϊκό οξύ. Η μόνη διαφορά, βλέπετε, είναι ότι το ένα έχει ένα επιπλέον ζευγάρι ατόμων άνθρακα στην αλυσίδα. Ο Χαλντέιν υποθέτει ότι ένας σκύλος πιθανώς θα μπορούσε να βάλει στη σειρά τα οξέα ανάλογα με τα μοριακά τους βάρη από τη μυρωδιά τους, ακριβώς όπως ένας άνθρωπος θα μπορούσε να βάλει στη σειρά χορδές πιάνου ανάλογα με το μήκος τους ακούγοντας τις νότες τους. Λοιπόν, υπάρχει άλλο ένα λιπαρό οξύ, το καπρικό οξύ, που είναι ακριβώς σαν τα δυο άλλα, εκτός από το ότι έχει δυο επιπλέον άτομα άνθρακα. Ένας σκύλος που δεν είχε ποτέ συναντήσει καπρικό οξύ, ίσως, να μην είχε μεγαλύτερο πρόβλημα να φανταστεί τη μυρωδιά του από ότι εμείς να φανταστούμε μια τρομπέτα, ας πούμε, να παίζει μια νότα υψηλότερα από ότι είχαμε ακούσει μια τρομπέτα να παίζει πριν. Ίσως οι σκύλοι και οι ρινόκεροι και άλλα ζώα που προσανατολίζονται με την οσμή μυρίζουν έγχρωμα. Και το επιχείρημα θα ήταν ακριβώς το ίδιο που αφορούσε και τις νυχτερίδες.

Ο Μέσος Κόσμος – η περιοχή των μεγεθών και των ταχυτήτων με την οποία έχουμε εξελιχθεί να νιώθουμε διαισθητικά άνετα– είναι κάπως σαν τη στενή περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος που βλέπουμε ως φως διαφόρων χρωμάτων. Είμαστε τυφλοί σε όλες τις συχνότητες έξω απ’ αυτή, εκτός αν χρησιμοποιούμε όργανα για να μας βοηθήσουν. Ο Μέσος Κόσμος είναι η στενή περιοχή της πραγματικότητας την οποία θεωρούμε φυσιολογική, σε αντίθεση με την παραδοξότητα του πολύ μικρού, του πολύ μεγάλου και του πολύ γρήγορου. Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μια παρόμοια κλίμακα απιθανοτήτων, τίποτα δεν είναι τελείως αδύνατο. Τα θαύματα είναι απλά γεγονότα που είναι εξαιρετικά απίθανα. Ένα μαρμάρινο άγαλμα θα μπορούσε να μας γνέψει με το χέρι του, όλα τα άτομα που συνθέτουν την κρυσταλλική του δομή δονούνται μπρος πίσω έτσι κι αλλιώς. Επειδή είναι τόσα πολλά, και επειδή δεν υπάρχει κάποια συμφωνία ανάμεσά τους για το ποια κατεύθυνση επιθυμούν, το μάρμαρο, όπως το βλέπουμε στο Μέσο Κόσμο, μένει σταθερό σα βράχος. Αλλά τα άτομα στο χέρι θα μπορούσε ξαφνικά να τύχει να κινηθούν όλα με τον ίδιο τρόπο την ίδια στιγμή, και πάλι και πάλι. Στην περίπτωση αυτή, το χέρι θα κινούνταν και θα το βλέπαμε να γνέφει σε εμάς στο Μέσο Κόσμο. Οι πιθανότητες εναντίον αυτού, φυσικά, είναι τόσο μεγάλες ώστε αν ξεκινούσατε να γράφετε μηδενικά τη στιγμή της απαρχής του σύμπαντος, δε θα είχατε γράψει αρκετά μηδενικά ακόμα και μέχρι σήμερα.

Η εξέλιξη στο Μέσο Κόσμο δεν μας έχει εξοπλίσει να χειριζόμαστε πολύ απίθανα γεγονότα, η ζωή μας δεν είναι αρκετά μεγάλη. Μέσα στην απεραντοσύνη του αστρονομικού χώρου και του γεωλογικού χρόνου, αυτό που φαίνεται απίθανο στο Μέσο Κόσμο μπορεί να αποδειχθεί αναπόφευκτο. Ένας τρόπος για να το σκεφτούμε είναι να μετρήσουμε τους πλανήτες. Δεν γνωρίζουμε πόσοι πλανήτες υπάρχουν στο σύμπαν, αλλά μια καλή εκτίμηση είναι περίπου δέκα στην εικοστή, ή 100 δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων. Και αυτό μας δίνει έναν ωραίο τρόπο να εκφράσουμε την εκτίμησή μας για την απιθανότητα της ζωής. Θα μπορούσε να βάλει κάποια ορόσημα κατά μήκος ενός φάσματος απιθανότητας, το οποίο θα μπορούσε να μοιάζει με το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα που μόλις είδαμε.

Αν η ζωή εμφανίστηκε μόνο μια φορά πάνω σε κάθε– αν — αν η ζωή μπορούσε — εννοώ αν η ζωή μπορούσε να εμφανιστεί μια φορά σε κάθε πλανήτη, θα ήταν εξαιρετικά συνηθισμένη, ή αν μπορούσε να εμφανιστεί μια φορά σε κάθε άστρο, ή μια φορά σε κάθε γαλαξία, ή ίσως μόνο μια φορά σε ολόκληρο το σύμπαν, που στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να είναι εδώ. Και κάπου εκεί ψηλά θα μπορούσε να υπάρχει η πιθανότητα ένας βάτραχος να μετατραπεί σε πρίγκηπα και διάφορα μαγικά σαν κι αυτό. Αν η ζωή έχει εμφανιστεί μόνο πάνω σε ένα πλανήτη σε ολόκληρο το σύμπαν, αυτός ο πλανήτης πρέπει να είναι ο δικός μας, επειδή βρισκόμαστε εδώ και το συζητάμε. Και αυτό σημαίνει ότι αν θέλουμε να το χρησιμοποιήσουμε, μπορούμε να δεχτούμε χημικά συμβάντα στην απαρχή της ζωής που έχουν πιθανότητα της τάξης του ενός στα 100 δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων. Δε νομίζω ότι θα πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε, γιατί υποψιάζομαι ότι η ζωή είναι αρκετά συνηθισμένη στο σύμπαν. Και όταν λέω αρκετά συνηθισμένη, και πάλι θα μπορούσε να είναι τόσο δυσεύρετη που κανένα νησί ζωής να μην έρχεται ποτέ σε επαφή με άλλο, πράγμα που είναι μια λυπηρή σκέψη.

Πώς να ερμηνεύσουμε το “πιο παράξενο από ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε;” Πιο παράξενο από ό,τι κατ’ αρχήν μπορεί να υποτεθεί, ή απλώς πιο παράξενο από ότι εμείς μπορούμε να υποθέσουμε, δεδομένων των περιορισμών της εξελικτικής μαθητείας του εγκεφάλου μας στο Μέσο Κόσμο; Θα μπορούσαμε, με εξάσκηση και πρακτική, να απελευθερωθούμε από τον Μέσο Κόσμο και να επιτύχουμε κάποιο είδος διαισθητικής, αλλά και μαθηματικής, κατανόησης του πολύ μικρού και του πολύ μεγάλου; Εγώ ειλικρινά δε γνωρίζω την απάντηση. Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσαμε να βοηθηθούμε να καταλάβουμε, ας πούμε, την κβαντική θεωρία, αν μάθουμε στα παιδιά μας να παίζουν παιγνίδια στον υπολογιστή, ξεκινώντας από μικρή ηλικία, τα οποία να έχουν ένα είδος πιστευτού κόσμου από μπάλες που περνούν μέσα από δυο σχισμές σε μια οθόνη, ένα κόσμο στον οποίο τα παράξενα συμβάντα της κβαντικής μηχανικής θα μεγεθύνονταν από την αληθοφάνεια του υπολογιστή, έτσι ώστε να γίνουν οικεία στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες του Μέσου Κόσμου. Και, ομοίως, ένα παιχνίδι σχετικότητας στον υπολογιστή στο οποίο αντικείμενα στην οθόνη δείχνουν τη Συστολή Λόρεντζ, κ.ο.κ., για να προσπαθήσουμε να βάλουμε τους εαυτούς μας στον τρόπο σκέψης — να βάλουμε τα παιδιά σε αυτόν τον τρόπο σκέψης.

Θέλω να τελειώσω εφαρμόζοντας την ιδέα του Μέσου Κόσμου στις αντιλήψεις που έχουμε ο ένας για τον άλλο. Οι περισσότεροι επιστήμονες σήμερα υιοθετούν μια μηχανιστική θεώρηση του νου: είμαστε αυτό που είμαστε επειδή οι εγκέφαλοί μας είναι καλωδιωμένοι έτσι όπως είναι, οι ορμόνες μας είναι έτσι όπως είναι. Θα ήμασταν διαφορετικοί, οι χαρακτήρες μας θα ήταν διαφορετικοί, αν η νευροανατομία μας και η φυσιολογική μας χημεία ήταν διαφορετικές. Αλλά εμείς οι επιστήμονες είμαστε ασυνεπείς. Αν ήμασταν συνεπείς, η αντίδρασή μας προς ένα άτομο με αποκλίνουσα συμπεριφορά, όπως ένας δολοφόνος παιδιών, θα έπρεπε να είναι κάπως σαν, αυτή η μονάδα έχει ένα ελατωματικό εξάρτημα, χρειάζεται επιδιόρθωση. Δε λέμε κάτι τέτοιο. Αυτό που λέμε — και συμπεριλαμβάνω τον πιο αυστηρά μηχανιστή μεταξύ μας, που μάλλον είμαι εγώ — αυτό που λέμε είναι, ” Άθλιο τέρας, η φυλακή είναι υπερβολικά καλή για σένα.” Ή χειρότερα, αναζητούμε εκδίκηση, πυροδοτώντας έτσι κατά πάσα πιθανότητα, την επόμενη φάση σε ένα κλιμακούμενο κύκλο αντεκδίκησης, πράγμα που βλέπουμε, φυσικά, παντού στον κόσμο σήμερα. Εν συντομία, όταν σκεφτόμαστε σαν ακαδημαϊκοί, θεωρούμε τους ανθρώπους περίτεχνες και πολύπλοκες μηχανές, όπως οι υπολογιστές ή τα αυτοκίνητα, αλλά όταν ξαναγινόμαστε άνθρωποι συμπεριφερόμαστε περισσότερο σαν τον Μπάζιλ Φόλτι, ο οποίος, θυμόμαστε, χτύπησε το αυτοκίνητό του για να του δώσει ένα μάθημα όταν δεν έπαιρνε μπροστά μια βραδιά γευσιγνωσίας. (Γέλια)

Ο λόγος που προσωποποιούμε πράγματα όπως αυτοκίνητα και υπολογιστές είναι ότι όπως οι μαϊμούδες ζουν σε έναν δεντρόβιο κόσμο και οι τυφλοπόντικες ζουν σε έναν υπόγειο κόσμο και οι νεροβάτες ζουν σε μια επιπεδοχώρα που κυβερνάται από την επιφανειακή τάση, εμείς ζούμε σε έναν κοινωνικό κόσμο. Κολυμπάμε μέσα σε μια ανθρωποθάλασσα — μια κοινωνική εκδοχή του Μέσου Κόσμου. Είμαστε εξελιγμένοι να προβλέπουμε τη συμπεριφορά των άλλων με το να γίνουμε λαμπροί, διαισθητικοί ψυχολόγοι. Να συμπεριφερόμαστε σε ανθρώπους όπως σε μηχανές μπορεί να είναι επιστημονικά και φιλοσοφικά ακριβές, αλλά είναι ένα άβολο χάσιμο χρόνου αν θέλετε να μαντέψετε τι πρόκειται να κάνει μετά αυτό το άτομο. Ο οικονομικά χρήσιμος τρόπος να μοντελοποιήσεις ένα άτομο είναι να του συμπεριφερθείς ως έναν παράγοντα αποφασιστικό, που κυνηγά τους στόχους του με χαρές και λύπες, επιθυμίες και σχέδια, ενοχή, λάθη. Η προσωποποίηση και η εισαγωγή της εσκεμμένης πρόθεσης είναι ένας τόσο λαμπρά επιτυχημένος τρόπος να μοντελοποιήσεις ανθρώπους, που σχεδόν δεν προκαλεί έκπληξη όταν το ίδιο λογισμικό συχνά παίρνει τον έλεγχο όταν προσπαθούμε να σκεφτούμε σχετικά με οντότητες για τις οποίες δεν είναι κατάλληλο, όπως ο Μπάζιλ Φόλτι με το αυτοκίνητό του ή όπως εκατομμύρια παραπλανημένοι άνθρωποι με το σύμπαν στο σύνολό του.(Γέλια)

Αν το σύμπαν είναι πιο παράξενο από ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε, αυτό συμβαίνει επειδή λόγω φυσικής επιλογής υποθέτουμε μόνο ό,τι χρειαζόταν να υποθέσουμε ώστε να επιβιώσουμε στο Πλειστόκαινο της Αφρικής; Ή είναι οι εγκέφαλοί μας τόσο πολύπλευροι και διευρυνόμενοι ώστε μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας να δραπετεύσουν από το κουτί της εξέλιξής μας; Ή, τελικά, υπάρχουν κάποια πράγματα στο σύμπαν τόσο παράξενα που καμιά φιλοσοφία όντων, όσο θεϊκά κι αν είναι, δε θα μπορούσε να τα ονειρευτεί; Σας ευχαριστώ πολύ.