Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

ΞΕΝ Αγ 1.1–1.5

Προοίμιον: Η δυσκολία του εγχειρήματος – Έπαινος της Σπάρτης και των θεσμών της – Η εκλογή του Αγησίλαου

Στο έργο αυτό ο Ξενοφώντας εγκωμιάζει τον Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαο τον Β´, που βασίλευσε από το 399 έως το 360 π.Χ.

[1.1] Οἶδα μὲν ὅτι τῆς Ἀγησιλάου ἀρετῆς τε καὶ δόξης οὐ
ῥᾴδιον ἄξιον ἔπαινον γράψαι, ὅμως δ’ ἐγχειρητέον. οὐ
γὰρ ἂν καλῶς ἔχοι εἰ ὅτι τελέως ἀνὴρ ἀγαθὸς ἐγένετο, διὰ
τοῦτο οὐδὲ μειόνων ἂν τυγχάνοι ἐπαίνων. [1.2] περὶ μὲν οὖν
εὐγενείας αὐτοῦ τί ἄν τις μεῖζον καὶ κάλλιον εἰπεῖν ἔχοι
ἢ ὅτι ἔτι καὶ νῦν τοῖς προγόνοις ὀνομαζομένοις ἀπομνη-
μονεύεται ὁπόστος ἀφ’ Ἡρακλέους ἐγένετο, καὶ τούτοις οὐκ
ἰδιώταις ἀλλ’ ἐκ βασιλέων βασιλεῦσιν; [1.3] ἀλλὰ μὴν οὐδὲ
ταύτῃ γ’ ἄν τις ἔχοι καταμέμψασθαι αὐτοὺς ὡς βασιλεύουσι
μέν, πόλεως δὲ τῆς ἐπιτυχούσης· ἀλλ’ ὥσπερ τὸ γένος
αὐτῶν τῆς πατρίδος ἐντιμότατον, οὕτω καὶ ἡ πόλις ἐν τῇ
Ἑλλάδι ἐνδοξοτάτη· ὥστε οὐ δευτέρων πρωτεύουσιν, ἀλλ’
ἡγεμόνων ἡγεμονεύουσιν. [1.4] τῇδέ γε μὴν καὶ κοινῇ ἄξιον
ἐπαινέσαι τήν τε πατρίδα καὶ τὸ γένος αὐτοῦ· ἥ τε γὰρ
πόλις οὐδεπώποτε φθονήσασα τοῦ προτετιμῆσθαι αὐτοὺς
ἐπεχείρησε καταλῦσαι τὴν ἀρχὴν αὐτῶν, οἵ τε βασιλεῖς
οὐδεπώποτε μειζόνων ὠρέχθησαν ἢ ἐφ’ οἷσπερ ἐξ ἀρχῆς
τὴν βασιλείαν παρέλαβον. τοιγαροῦν ἄλλη μὲν οὐδεμία
ἀρχὴ φανερά ἐστι διαγεγενημένη ἀδιάσπαστος οὔτε δημο-
κρατία οὔτε ὀλιγαρχία οὔτε τυραννὶς οὔτε βασιλεία· αὕτη
δὲ μόνη διαμένει συνεχὴς βασιλεία. [1.5] ὥς γε μὴν καὶ πρὶν
ἄρξαι ἄξιος τῆς βασιλείας ἐδόκει εἶναι Ἀγησίλαος τάδε τὰ
σημεῖα. ἐπεὶ γὰρ Ἆγις βασιλεὺς ὢν ἐτελεύτησεν, ἐρισάν-
των περὶ τῆς ἀρχῆς Λεωτυχίδα μὲν ὡς Ἄγιδος ὄντος υἱοῦ,
Ἀγησιλάου δὲ ὡς Ἀρχιδάμου, κρίνασα ἡ πόλις ἀνεπικλη-
τότερον εἶναι Ἀγησίλαον καὶ τῷ γένει καὶ τῇ ἀρετῇ τοῦτον
ἐστήσατο βασιλέα. καίτοι τὸ ἐν τῇ κρατίστῃ πόλει ὑπὸ
τῶν ἀρίστων κριθέντα τοῦ καλλίστου γέρως ἀξιωθῆναι
ποίων ἔτι τεκμηρίων προσδεῖται τῆς γε πρὶν ἄρξαι αὐτὸν
ἀρετῆς;

***

Γνωρίζω μεν ότι δεν είναι εύκολον να γραφή έπαινος αντάξιος της αρετής και της δόξης του Αγησιλάου, αλλ' εν τούτοις θα το επιχειρήσω. Διότι δεν είναι σωστόν να μη επαινεθή περισσότερον, δια τον λόγον ότι υπήρξε τελείως εκλεκτός. Δια μεν λοιπόν την ευγένειάν του τι μεγαλύτερον και καλύτερον ημπορεί να ειπή κανείς παρά ότι και σήμερον ακόμη μεταξύ των ονομαστί αναφερομένων Π ρ ο γ ό ν ω ν από τον Ηρακλήν κατέχει εξαιρετικήν θέσιν και δη όχι μεταξύ των ιδιωτών, αλλά μεταξύ των βασιλέων των καταγομένων από βασιλείς; Ούτε δύναται κανείς να τους κατακρίνη ως βασιλεύσαντας μεν αλλ' επί πόλεως ασημάντου· αλλ' όπως το γένος των ήτο εντιμότατον εις την πατρίδα των, έτσι και η πόλις των ήτο ενδοξοτάτη εις την Ελλάδα. Ώστε δεν πρωτεύουν μεταξύ δευτερευόντων, αλλά και διακρίνονται μεταξύ των πρώτων. Είναι λοιπόν δίκαιον να επαινέσωμεν μαζί και την πατρίδα και το γένος του, διότι ούτε η πόλις, φθονήσασα ποτέ την προέχουσαν θέσιν την οποίαν κατείχον, επεχείρησε να καταλύση την εξουσίαν των, ούτε οι βασιλείς εφιλοδόξησαν ποτέ μεγαλυτέραν βασιλικήν εξουσίαν από εκείνην την οποίαν αρχικώς παρέλαβον. Λοιπόν καμμία άλλη εξουσία δεν παρουσιάζεται παραμείνασα χωρίς διακοπήν, ούτε δημοκρατία ούτε ολιγαρχία, ούτε τυραννία, ούτε βασιλεία· αλλά μόνη αυτή η βασιλεία (της Λακεδαίμονος) παραμένει συνεχής.

Ότι δε ο Αγησίλαος εκρίθη άξιος να βασιλεύση και πριν ακόμη αναλάβη την αρχήν, έχομεν την ακόλουθον απόδειξιν: Διότι μετά τον θάνατον του βασιλέως Άγιδος, επειδή εφιλονίκησαν περί της αρχής ο μεν Λεωτυχίδας ως υιός του Άγιδος ο δε Αγησίλαος ως υιός του Αρχιδάμου, η πόλις, κρίνασα ότι ο Αγησίλαος ήτο υπέρτερος κατά την γέννησιν και την ατομικήν ικανότητα, εξέλεξε αυτόν βασιλέα. Αφού λοιπόν εις την ισχυροτέραν πολιτείαν εκρίθη υπό των αρίστων ως άξιος να λάβη την καλυτέραν ανταμοιβήν, ποία άλλα ακόμη τεκμήρια χρειάζονται δια ν' αποδειχθή η αξία του προτού αναλάβη την αρχήν;