ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (15.514-15.591)

Ὣς εἰπὼν ὄτρυνε μένος καὶ θυμὸν ἑκάστου.

515 ἔνθ᾽ Ἕκτωρ μὲν ἕλε Σχεδίον, Περιμήδεος υἱόν,
ἀρχὸν Φωκήων, Αἴας δ᾽ ἕλε Λαοδάμαντα
ἡγεμόνα πρυλέων, Ἀντήνορος ἀγλαὸν υἱόν·
Πουλυδάμας δ᾽ Ὦτον Κυλλήνιον ἐξενάριξε,
Φυλεΐδεω ἕταρον, μεγαθύμων ἀρχὸν Ἐπειῶν.
520 τῷ δὲ Μέγης ἐπόρουσεν ἰδών· ὁ δ᾽ ὕπαιθα λιάσθη
Πουλυδάμας· καὶ τοῦ μὲν ἀπήμβροτεν· οὐ γὰρ Ἀπόλλων
εἴα Πάνθου υἱὸν ἐνὶ προμάχοισι δαμῆναι·
αὐτὰρ ὅ γε Κροίσμου στῆθος μέσον οὔτασε δουρί.
δούπησεν δὲ πεσών· ὁ δ᾽ ἀπ᾽ ὤμων τεύχε᾽ ἐσύλα.
525 τόφρα δὲ τῷ ἐπόρουσε Δόλοψ, αἰχμῆς ἐῢ εἰδώς,
Λαμπετίδης, ὃν Λάμπος ἐγείνατο φέρτατον υἱόν,
Λαομεδοντιάδης, εὖ εἰδότα θούριδος ἀλκῆς,
ὃς τότε Φυλεΐδαο μέσον σάκος οὔτασε δουρὶ
ἐγγύθεν ὁρμηθείς· πυκινὸς δέ οἱ ἤρκεσε θώρηξ,
530 τόν ῥ᾽ ἐφόρει γυάλοισιν ἀρηρότα· τόν ποτε Φυλεὺς
ἤγαγεν ἐξ Ἐφύρης, ποταμοῦ ἄπο Σελλήεντος.
ξεῖνος γάρ οἱ ἔδωκεν ἄναξ ἀνδρῶν Εὐφήτης
ἐς πόλεμον φορέειν, δηΐων ἀνδρῶν ἀλεωρήν·
ὅς οἱ καὶ τότε παιδὸς ἀπὸ χροὸς ἤρκεσ᾽ ὄλεθρον.
535 τοῦ δὲ Μέγης κόρυθος χαλκήρεος ἱπποδασείης
κύμβαχον ἀκρότατον νύξ᾽ ἔγχεϊ ὀξυόεντι,
ῥῆξε δ᾽ ἀφ᾽ ἵππειον λόφον αὐτοῦ· πᾶς δὲ χαμᾶζε
κάππεσεν ἐν κονίῃσι, νέον φοίνικι φαεινός.
ἧος ὁ τῷ πολέμιζε μένων, ἔτι δ᾽ ἔλπετο νίκην,
540 τόφρα δέ οἱ Μενέλαος ἀρήϊος ἦλθεν ἀμύντωρ,
στῆ δ᾽ εὐρὰξ σὺν δουρὶ λαθών, βάλε δ᾽ ὦμον ὄπισθεν·
αἰχμὴ δὲ στέρνοιο διέσσυτο μαιμώωσα,
πρόσσω ἱεμένη· ὁ δ᾽ ἄρα πρηνὴς ἐλιάσθη.
τὼ μὲν ἐεισάσθην χαλκήρεα τεύχε᾽ ἀπ᾽ ὤμων
545 συλήσειν· Ἕκτωρ δὲ κασιγνήτοισι κέλευσε
πᾶσι μάλα, πρῶτον δ᾽ Ἱκεταονίδην ἐνένιπεν,
ἴφθιμον Μελάνιππον. ὁ δ᾽ ὄφρα μὲν εἰλίποδας βοῦς
βόσκ᾽ ἐν Περκώτῃ, δηΐων ἀπονόσφιν ἐόντων·
αὐτὰρ ἐπεὶ Δαναῶν νέες ἤλυθον ἀμφιέλισσαι,
550 ἂψ εἰς Ἴλιον ἦλθε, μετέπρεπε δὲ Τρώεσσι,
ναῖε δὲ πὰρ Πριάμῳ, ὁ δέ μιν τίεν ἶσα τέκεσσι·
τόν ῥ᾽ Ἕκτωρ ἐνένιπεν ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζεν·
«οὕτω δή, Μελάνιππε, μεθήσομεν; οὐδέ νυ σοί περ
ἐντρέπεται φίλον ἦτορ ἀνεψιοῦ κταμένοιο;
555 οὐχ ὁράᾳς οἷον Δόλοπος περὶ τεύχε᾽ ἕπουσιν;
ἀλλ᾽ ἕπευ· οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἔστιν ἀποσταδὸν Ἀργείοισι
μάρνασθαι, πρίν γ᾽ ἠὲ κατακτάμεν ἠὲ κατ᾽ ἄκρης
Ἴλιον αἰπεινὴν ἑλέειν κτάσθαι τε πολίτας.»
Ὣς εἰπὼν ὁ μὲν ἦρχ᾽, ὁ δ᾽ ἅμ᾽ ἕσπετο ἰσόθεος φώς·
560 Ἀργείους δ᾽ ὄτρυνε μέγας Τελαμώνιος Αἴας·
«ὦ φίλοι, ἀνέρες ἔστε, καὶ αἰδῶ θέσθ᾽ ἐνὶ θυμῷ,
ἀλλήλους τ᾽ αἰδεῖσθε κατὰ κρατερὰς ὑσμίνας.
αἰδομένων δ᾽ ἀνδρῶν πλέονες σόοι ἠὲ πέφανται·
φευγόντων δ᾽ οὔτ᾽ ἂρ κλέος ὄρνυται οὔτε τις ἀλκή.»
565 Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ ἀλέξασθαι μενέαινον,
ἐν θυμῷ δ᾽ ἐβάλοντο ἔπος, φράξαντο δὲ νῆας
ἕρκεϊ χαλκείῳ· ἐπὶ δὲ Ζεὺς Τρῶας ἔγειρεν.
Ἀντίλοχον δ᾽ ὄτρυνε βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος·
«Ἀντίλοχ᾽, οὔ τις σεῖο νεώτερος ἄλλος Ἀχαιῶν,
570 οὔτε ποσὶν θάσσων οὔτ᾽ ἄλκιμος ὡς σὺ μάχεσθαι·
εἴ τινά που Τρώων ἐξάλμενος ἄνδρα βάλοισθα.»
Ὣς εἰπὼν ὁ μὲν αὖτις ἀπέσσυτο, τὸν δ᾽ ὀρόθυνεν·
ἐκ δ᾽ ἔθορε προμάχων, καὶ ἀκόντισε δουρὶ φαεινῷ
ἀμφὶ ἓ παπτήνας· ὑπὸ δὲ Τρῶες κεκάδοντο
575 ἀνδρὸς ἀκοντίσσαντος· ὁ δ᾽ οὐχ ἅλιον βέλος ἧκεν,
ἀλλ᾽ Ἱκετάονος υἱόν, ὑπέρθυμον Μελάνιππον,
νισόμενον πόλεμόνδε βάλε στῆθος παρὰ μαζόν.
δούπησεν δὲ πεσών, τὸν δὲ σκότος ὄσσε κάλυψεν.
Ἀντίλοχος δ᾽ ἐπόρουσε κύων ὥς, ὅς τ᾽ ἐπὶ νεβρῷ
580 βλημένῳ ἀΐξῃ, τόν τ᾽ ἐξ εὐνῆφι θορόντα
θηρητὴρ ἐτύχησε βαλών, ὑπέλυσε δὲ γυῖα·
ὣς ἐπὶ σοί, Μελάνιππε, θόρ᾽ Ἀντίλοχος μενεχάρμης
τεύχεα συλήσων· ἀλλ᾽ οὐ λάθεν Ἕκτορα δῖον,
ὅς ῥά οἱ ἀντίος ἦλθε θέων ἀνὰ δηϊοτῆτα.
585 Ἀντίλοχος δ᾽ οὐ μεῖνε θοός περ ἐὼν πολεμιστής,
ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἄρ᾽ ἔτρεσε θηρὶ κακὸν ῥέξαντι ἐοικώς,
ὅς τε κύνα κτείνας ἢ βουκόλον ἀμφὶ βόεσσι
φεύγει πρίν περ ὅμιλον ἀολλισθήμεναι ἀνδρῶν·
ὣς τρέσε Νεστορίδης, ἐπὶ δὲ Τρῶές τε καὶ Ἕκτωρ
590 ἠχῇ θεσπεσίῃ βέλεα στονόεντα χέοντο·
στῆ δὲ μεταστρεφθείς, ἐπεὶ ἵκετο ἔθνος ἑταίρων.

***

Τους άναψαν οι λόγοι του κι εκεί τότ᾽ ο Σχεδίος
515 φονεύθη από τον Έκτορα, βλαστός του Περιμήδη
και των Φωκέων αρχηγός· του Αντήνορος το αγόρι,
Λαοδάμαντ᾽, άρχοντα των πεζών θανάτωσεν ο Αίας·
και ο Πολυδάμας φόνευσε τον Ώτον, που ᾽χεν έλθει
απ᾽ την Κυλλήνην αρχηγός των Επειών γενναίων·
520 νεκρόν τον είδε και όρμησεν ο σύντροφός του Μέγης·
και ο Πολυδάμας κλίνοντας εξέφυγε, ότι ο Φοίβος
δεν άφην᾽ εκεί πρόμαχος να πέσει ο υιός του Πάνθου·
αλλά του Κροίσμου επέρασε το στήθος με την λόγχην.
Με βρόντον έπεσε, κι ενώ τον έγδυνεν ο Μέγης,
525 ο Δόλοψ άξιος λογχιστής τού εχύθη ο Λαμπετίδης,
άνδρα πολεμικότατον τον είχε σπείρει ο Λάμπος,
υιός του Λαομέδοντος των πολεμάρχων πρώτος·
κείνος με λόγχην κτύπησεν εγγύθεν την ασπίδα
του Μέγητος· αλλ᾽ έσωσεν ο θώρακας τον νέον,
530 ο στερεός, που έναν καιρόν είχε ο Φυλεύς τον φέρει
όθε ο Σελλήεις ποταμός στην Έφυραν κυλάει·
φίλος του τον εχάρισεν ο Ευφήτης πολεμάρχος
προφυλακήν απ᾽ τον εχθρόν να τον φορεί στην μάχην·
κι εκείνος τώρα εγλίτωσε τα στήθη του παιδιού του.
535 Και ο Μέγης κει του Δόλοπος την περικεφαλαίαν
στην κορυφήν ελόγχισε του φουντωμένου κώνου,
ξεσπάσθη με την χαίτην του κι εκύλησεν ο λόφος
στα χώματα νεοστίλβωτος από λαμπρήν πορφύραν.
Και ως πολεμούσ᾽ ελπίζοντας νίκην ακόμη ο Δόλοψ,
540 πρόφθασεν ο Μενέλαος χωρίς να τον νοήσει,
πλάγια τού εστήθη και όπισθεν τον κτύπησε στον ώμον
το στήθος όλο πέρασε με ορμήν να προχωρήσει
η λόγχη· κι έπεσεν αυτός επίστομα στο χώμα.
Και ως έτρεχαν απ᾽ τ᾽ άρματα εκείνοι να τον γδύνουν
545 τους αδελφούς ονείδισεν ο Έκτωρ, αλλά πρώτον
το τέκνον του Ικετάονος, Μελάνιππον ανδρείον.
Εκείνος πριν λαός εχθρός πατήσει στην Τρωάδα,
μόσχους καλούς εις τες βοσκές εφύλα της Περκώτης
και ότ᾽ έφθασαν των Δαναών τα ισόπλευρα καράβια
550 στην Ίλιον πάλε ανέβηκε κι έλαμπε μες στους Τρώας,
και ο Πρίαμος στο σπίτι του τον είχε ωσάν παιδί του
Εκείνον κατά πρόσωπον τότ᾽ αποπήρε ο Έκτωρ:
«Έτσι θα μείνομ᾽ άνεργοι, Μελάνιππε; Δεν έχεις
πόνον για τον εξάδελφον; Δεν βλέπεις πώς μαλάζουν
555 τ᾽ άρματα εκεί του Δόλοπος; Αλλ᾽ ακολούθησέ με·
πλέον δεν γίνεται μακράν μ᾽ αυτούς να πολεμούμε,
όσο να τους σκοτώσουμεν ή εκείνοι από τον πάτον
την Ίλιον ρίξουν και σφαγούν μέσα οι πολίτες όλοι».
Είπ᾽, εκινήθη και σ᾽ αυτόν κατόπι ο θείος άνδρας.
560 Και ο μέγας Αίας φώναξε να σπρώξει τους Αργείους:
«Άνδρες, σταθείτε, κι εντροπή μέσα αισθανθείτε, ω φίλοι,
Ένας τον άλλον στους δεινούς αγώνες εντραπείτε,
να σώσει δύνατ᾽ η εντροπή τους άνδρες, όχι ο φόβος,
και σ᾽ όσους φεύγουν δύναμις, και δόξα δεν γεννάται».
565 Αισθάνθηκαν τον λόγον του και μόνοι τους στην μάχην
πρόθυμοι, και με χάλκινον προπύργιον τα καράβια
έφραξαν· κι έσπρωξεν ο Ζευς επάνω των τους Τρώας.
Ο ανδράγαθος Μενέλαος τότ᾽ είπε του Αντιλόχου:
«Αντίλοχε, των Αχαιών άλλον δεν βλέπω νέον
570 ωσάν εσέ πτερόποδα και ατρόμητον στην μάχην·
να ορμούσες να δοκίμαζε την λόγχην σου κανένας! »
Αυτά ᾽πε και ανεχώρησε, και θαρρετός ο νέος
απ᾽ τους προμάχους όρμησε και γύρω του κοιτώντας
ακόντισε αναμέρησαν στου ανδρός τ᾽ ακόντ᾽ οι Τρώες,
575 αλλά δεν βγήκε μάταιον, και τον ανδρειωμένον
υιόν του Ικετάονος Μελάνιππον, που ορμούσε
στην μάχην, τον εκτύπησε, προς τον μαστόν, η λόγχη.
Με βρόντον πέφτει και κροτούν επάνω τ᾽ άρματά του·
του όρμησ᾽ επάν᾽ ο Αντίλοχος, σαν σκύλος εις το ελάφι,
580 που ως επηδούσε απ᾽ την μονιά, του κυνηγού το ακόντι
τον ήβρε κι εξεψύχησε· παρόμοια στο κορμί σου
όρμησεν, ω Μελάνιππε, τα όπλα να σου πάρει
ο Αντίλοχος· αλλ΄ έδραμεν απ᾽ όπου επολεμούσε
ο θείος Έκτωρ κατ᾽ αυτόν, κι εκείνος έμπροσθέν του
585 δεν έμεινε αν και ανδράγαθος, ότι τον πήρε φόβος,
κι έφυγε, ως κάνει το θεριό, που έχει κακουργήσει,
πόκοψε σκύλον ή βοσκόν που μόσχους εφυλάγαν,
και φεύγει πριν συναθροισθούν πολλοί να το κτυπήσουν.
Και ως έφευγε με αλαλαγμούς βέλη πολλά του εχύναν
590 οι Τρώες με τον Έκτορα· κι εστάθη ο Νεστορίδης
εκεί που ήσαν οι σύντροφοι κι εστράφη προς τους Τρώας.

Τα πρότυπα των σχέσεων της παιδικής ηλικίας αντανακλώνται στις ενήλικες ερωτικές σχέσεις

Η ανάγκη των ανθρώπων για δεσμούς προσκόλλησης, δηλαδή για σταθερούς δεσμούς αγάπης, ασφάλειας και φροντίδας, δεν περιορίζεται στη διάρκεια των πρώτων χρόνων. Αντίθετα, η συγκεκριμένη ανάγκη παραμένει αναλλοίωτη για ολόκληρη τη ζωή.

Τα πρότυπα των σχέσεων της παιδικής ηλικίας

Δεσμοί προσκόλλησης θεωρούνται όλοι οι μακροχρόνιοι συναισθηματικοί δεσμοί οι οποίοι στοχεύουν στη διατήρηση της εγγύτητας με κάποιο σύντροφο που είναι μοναδικός και αναντικατάστατος (Bowlby, 1969. Ainsworth, 1989).

Αλλιώς, όπως όρισε η Brehm (1992), οι σχέσεις της κάθε ηλικίας οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονες συναισθηματικές ανταλλαγές, αλληλεξάρτηση της συμπεριφοράς, αναζήτηση της εγγύτητας και αμοιβαία κάλυψη των αναγκών των δύο συντρόφων είναι σχέσεις προσκόλλησης.

Οι σχέσεις των γονέων με τα παιδιά τους, λίγες φιλικές σχέσεις και οι μακροχρόνιες ερωτικές σχέσεις είναι οι πλέον σημαντικές προσκολλήσεις της ενήλικης περιόδου.

Επίσης, η σχέση θεραπευτή - θεραπευόμενου εμπεριέχει όλα τα χαρακτηριστικά των σχέσεων προσκόλλησης, αλλά δεν κατατάσσεται στις αυθόρμητες κοινωνικές σχέσεις. (Ainsworth, 1979. Weiss, 1991)

Επειδή η ευτυχία και η ψυχική ισορροπία στηρίζονται στις καλές σχέσεις προσκόλλησης, η αποφυγή των σχέσεων δεν είναι δυνατόν να αποτελεί πρωτογενές κίνητρο των ψυχικά υγιών ανθρώπων.

Επίσης ο χωρισμός, η ανεξαρτησία, η αυτονομία και η απελευθέρωση από τις σχέσεις δεν είναι υγιείς στόχοι της ανθρώπινης ανάπτυξης (Kohut, 1971, 1977 Brehm, 1992). Συχνά όμως ο πόνος που προκαλείται από την αποτυχία των δεσμών κάνει πολλούς ανθρώπους να φοβούνται και να αποφεύγουν τη δημιουργία στενών σχέσεων.

Έτσι, ένας από τους βασικότερους στόχους της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν ασφαλείς προσκολλήσεις και εποικοδομητικές αλληλεξαρτήσεις, από τις οποίες θα έχουν τη δυνατότητα να αντλούν χαρά, ανεξαρτησία και αυτοδυναμία. (Kohut, 1971, 1977)

Τα βρεφικά πρότυπα πίσω από τις σχέσεις αγάπης

Τα πρότυπα των σχέσεων της παιδικής ηλικίας ασκούν πολύ έντονες επιρροές σε όλες τις σημαντικές σχέσεις των ενηλίκων.

Ο Freud ήταν από τους πρώτους κλινικούς που επισήμαναν τις ισχυρές επιδράσεις τις οποίες οι αρχαϊκές σχέσεις ασκούν στους ερωτικούς δεσμούς των ενηλίκων. Σύμφωνα με τον ίδιο, σε κάθε σχέση αγάπης της ενήλικης περιόδου κρύβεται κάποιο βρεφικό πρότυπο.

Δηλαδή, για κάθε πράξη αγάπης της ενήλικης ζωής υπάρχει ένας πρόλογος ο οποίος έχει γραφτεί στη διάρκεια της βρεφικής περιόδου και ειδικότερα στην πρώτη και γεμάτη πάθος σχέση προσκόλλησης.

Μάλιστα η επιλογή συντρόφου στις σχέσεις της ώριμης ηλικίας βασίζεται στα πρώιμα πρότυπα του αρχαϊκού δεσμού.

Ο Freud διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να αναπαράγουν στις σχέσεις τους τις οδυνηρές αναμνήσεις του μακρινού παρελθόντος τους, παρά το γεγονός ότι από μόνοι τους αδυνατούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους το υλικό της βρεφικής περιόδου.

Ο Emde σχολίασε ότι τα πρόσφατα δεδομένα από τον ψυχαναλυτικό χώρο (θεωρία των σχέσεων αντικειμένου και θεωρία της προσκόλλησης) δείχνουν ότι ο Freud μπορεί ακόμα και να είχε υποτιμήσει το βαθμό στον οποίο η ψυχική δραστηριότητα δεν είναι συνειδητή.

Ο Bowlby (1979) ακολούθησε το νοητικό μονοπάτι του Freud και υπογράμμισε ότι το πρωταρχικό μοντέλο της προσκόλλησης με τη μητέρα παίζει κυρίαρχο ρόλο στον κύκλο της ζωής του κάθε ανθρώπου και χαρακτηρίζει όλες τις σημαντικές σχέσεις του «από την κούνια μέχρι τον τάφο».

Η αρχετυπική σχέση και η καθοριστικότητά της

Πλήθος ερευνητικών και κλινικών στοιχείων έχουν επιβεβαιώσει τη συγκεκριμένη θέση, αποδεικνύονται ότι το πρωταρχικό μοντέλο προσκόλλησης δεν παραμένει απλώς ενεργό σε ολόκληρη τη ζωή, αλλά επιπλέον προκαθορίζει τους κανόνες, τη στάση και τη συμπεριφορά των ανθρώπων στις σημαντικές σχέσεις τους.

Όπως εξήγησε ο Morris (1982), η αρχέτυπη σχέση αναγεννάται στους μετέπειτα δεσμούς, επειδή είναι πολύ έντονη, πολύ βαθιά και βεβαίως πρωταρχική. Επομένως, η πρώτη σχέση παίζει το ρόλο ενός ισχυρού και ανθεκτικού προτύπου και προκαθορίζει τις ασυνείδητες ελπίδες και προσδοκίες των ανθρώπων για τις μετέπειτα σχέσεις τους.

Έτσι οι ενήλικοι άνθρωποι στις σημαντικές τους σχέσεις επιχειρούν ασυνείδητα να αναπαραγάγουν τους ρόλους και τα πρότυπα των αλληλεπιδράσεων τα οποία βίωσαν στους πρώτους δεσμούς τους. Δυστυχώς η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα ισχυρή, σχεδόν καταναγκαστική, στους ανθρώπους οι οποίοι μεγάλωσαν μέσα σε δυσλειτουργικούς, οδυνηρούς ή καταστροφικούς δεσμούς.

Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι, αναγκάστηκαν να απωθήσουν από νωρίς τα αρνητικά βιώματά τους βαθιά στο ασυνείδητό τους. Έτσι τα οδυνηρά βιώματα παραμένουν απρόσιτα από τη λογική σκέψη και συνεχίζουν να δρουν ανεξέλεγκτα.

Ο πρώτος στενός σύντροφος της ζωής κάποια μέρα αντικαθίσταται λοιπόν από τον ερωτικό σύντροφο, αναγεννώντας τον απόηχο του πρωταρχικού γονεϊκού μοντέλου αγάπης.

Κεραυνοβόλος έρωτας;

Ο Lidz (1976) στο βιβλίο του «Το πρόσωπο» (The person) εξήγησε ότι από τις πρώτες στιγμές της συνάντησης δύο ανθρώπων ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του μελλοντικού ερωτικού συντρόφου αναγεννά τον απόηχο, του γονεϊκού μοντέλου αγάπης. Το χαρακτηριστικό αυτό πιθανώς να μη γίνει ποτέ συνειδητό λόγω του φόβου που έχουν οι άνθρωποι για τα αιμομικτικά τους συναισθήματα.

Αλλά η ύπαρξη του συγκεκριμένου χαρακτηριστικού συμβάλλει στη σχεδόν στιγμιαία επιλογή του ερωτικού συντρόφου (κεραυνοβόλος έρωτας). Η συγκεκριμένη επιλογή περιλαμβάνει ελάχιστη συνειδητή σκέψη και συχνά ξεκινάει από μια πολύ ισχυρή έλξη για ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό το οποίο «μοιάζει να είναι γνωστό».

Είναι τυπική η έκφραση πολλών ερωτευμένων οι οποίοι υποστηρίζουν ότι όταν συνάντησαν το σύντροφό τους ένιωσαν σαν να τον γνώριζαν μια ολόκληρη ζωή. Η γνώριμη αυτή αίσθηση ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την υπέρμετρη ένταση και την ξαφνική και απότομη ανάπτυξη του ερωτικού συναισθήματος (Pincus & Dare, 1978).

Στους ερωτευμένους ενήλικες αρχικά ανασταίνεται η «χρυσή φαντασίωση» του βρέφους για την απόλυτη συγχώνευση με κάποιο άλλο άτομο και το όνειρο για διαρκή φροντίδα, ασφάλεια, τρυφερότητα και τέλεια συντροφιά (Liebowitz, 1983).

Έτσι οι ερωτευμένοι ξαναζούν την απόλυτη εγγύτητα με το σύντροφο (συγχώνευση), ο οποίος παρέχει φροντίδα και τρυφερότητα και αναβιώνει την αγαλλίαση που βίωσαν στη συμβιωτική τους περίοδο (πριν ακόμα αντιληφθούν την ατομικότητα και τη μοναχικότητά τους).

Όμως ταυτόχρονα με τις φαντασιώσεις της συγχώνευσης, μέσα στην ερωτική σχέση αναγεννώνται και οι στενοχώριες, οι ματαιώσεις, οι ανασφάλειες και οι εντάσεις οι οποίες «διαδραματίστηκαν» στις αρχαϊκές σχέσεις των οικογενειών προέλευσης των δύο συντρόφων. Αναγεννώνται επίσης οι μνήμες της απογοήτευσης την οποία ένιωσαν όταν ήταν βρέφη και κατάλαβαν ότι η πλήρης συνένωση είναι μια ανέφικτη κατάσταση.

Επομένως, η ερωτική σχέση φέρνει στην επιφάνεια τους φόβους του αποχωρισμού, την αίσθηση του χαμού και τη χειρότερη απειλή των ανθρώπων, τον εφιάλτη της εγκατάλειψης.

Σύντομα λοιπόν η συγκεκριμένη σχέση μετατρέπεται σε πεδίο αναπαραγωγής των άλυτων διλημμάτων και των οδυνηρών συγκρούσεων οι οποίες είχαν βασανίσει τους δύο συντρόφους στα πρώτα βήματα της ζωής τους (Dicks, 1963).

Όπως έγραψε ο Bowlby (1969), ένα μεγάλο μέρος της ψυχοπαθολογίας των ερωτικών σχέσεων οφείλεται στην αναβίωση των ανεπαρκών και ασυνεπών σχέσων του παρελθόντος των δύο συντρόφων. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι παλιές δυσλειτουργικές σχέσεις αρχίζουν να αναδύονται αμέσως μόλις εγκαθιδρυθεί ο καινούριος δεσμός.

Οι Pincus και Dare (1978) στο βιβλίο τους «Μυστικά στην οικογένεια» (Secrets in the family) επισήμαναν επίσης το γεγονός ότι η επιλογή συντρόφου γίνεται πολύ σύντομα. Παρότι η επιλογή αυτή είναι σχεδόν στιγμιαία, οι προσωπικότητες των δύο συντρόφων, όπως και οι βασικές παλιές τους εμπειρίες, ταυτίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Οι δύο σύντροφοι είναι πιθανό να διαπιστώσουν τη συγκεκριμένη ταύτιση των προσωπικοτήτων τους πολύ αργότερα ή μπορεί να μην τη διαπιστώσουν ποτέ.

Είναι όμως γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι, με κάποιο «φαινομενικά ανεξήγητο» τρόπο, καταλαβαίνουν πολύ σύντομα ποιος είναι ο σύντροφος ο οποίος θα μπορέσει να τους βοηθήσει να έρθουν σε επαφή με τις απωθημένες πλευρές του άγνωστου εαυτού τους.

Έτσι οι άνθρωποι επιλέγουν συντρόφους με τους οποίους έχουν τη δυνατότητα να αναστήσουν το συναισθηματικά φορτισμένο παρελθόν τους, σε μια ύστατη προσπάθεια να δοθεί μια καλύτερη λύση στις άλυτες συγκρούσεις τους.

Γι' αυτό στα παλιά ζευγάρια διαπιστώνεται ότι τα ελκυστικά στοιχεία που πρωτοτράβηξαν τους δύο συντρόφους τον ένα κοντά στον άλλο μετατρέπονται αργότερα στις κυριότερες πηγές των συγκρούσεών τους.

Με άλλα λόγια, οι «ελκυστικές ιδιότητες» των δύο συντρόφων με την πάροδο του χρόνου μετατρέπονται στα «δύσκολα ή αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους», από τα οποία ξεκινούν οι περισσότερες συγκρούσεις. Για παράδειγμα, ο άνδρας ο οποίος αρχικά ενθουσιαζόταν από «τη ζεστασιά και την κοινωικότητα» της συντρόφου του αργότερα ερμηνεύει το ίδιο χαρακτηριστικό ως «παρεμβατικότητα» ή επειδεικτικότητα.

Και η γυναίκα η οποία αρχικά ενθουσιαζόταν με τη «σταθερότητα και την προβλεπτικότητα» του συντρόφου της αργότερα θεωρεί τον άνδρα της «βαρετό και περιοριστικό» (Pincus & Dare, 1978 Feney & Noller, 1996).

Με τον έμμεσο αυτό τρόπο της αναδημιουργίας των συγκρουσιακών θεμάτων των δύο συντρόφων, οι άνθρωποι μοιάζουν να μην απομακρύνονται ποτέ από τις αρχικές οικογένειες από τις οποίες προήλθαν.

Φρίντριχ Νίτσε: Η σημασία της τρέλας στην ιστορία της ηθικότητας

Η τρέλα είναι εκείνη που ανοίγει τον δρόμο στην καινούρια σκέψη, που λύνει τα ξόρκια ενός αξιοσέβαστου εθίμου και δεισιδαιμονίας.

Αν, παρά εκείνο τον φοβερό ζυγό της «ηθικότητας των ηθών», κάτω από τον οποίο έζησαν όλες οι ανθρώπινες κοινότητες, αν, για χιλιετίες πριν από τη δική μας έναρξη μέτρησης του χρόνου και στην τελευταία αυτή μέχρι τις μέρες μας (εμείς οι ίδιοι κατοικούμε στον μικρό κόσμο των εξαιρέσεων και ούτως ειπείν στην κακή ζώνη), αν, λέγω φύτρωναν, μολαταύτα, πάντα καινούριες και διαφορετικές σκέψεις, αξιολογήσεις και παρορμήσεις, αυτό συνέβη κάτω από μια φοβερή συνοδεία: παντού σχεδόν, η τρέλα είναι εκείνη που ανοίγει τον δρόμο στην καινούρια σκέψη, που λύνει τα ξόρκια ενός αξιοσέβαστου εθίμου και δεισιδαιμονίας.

Καταλαβαίνετε γιατί έπρεπε να είναι αυτό η τρέλα; κάτι στη φωνή και στη συμπεριφορά τόσο τρομακτικό και απρόβλεπτο και τα δαιμονικά καπρίτσια του καιρού και της θάλασσας, και γι’ αυτό τον λόγο εξίσου ανάξιο για φόβο και προσοχή; Κάτι που έφερε τόσο φανερά το σημάδι μιας ολότελα αθέλητης εκδήλωσης όσο και οι σπασμοί και ο αφρός που βγάζει απο το στόμα ο επιληπτικός, που έμοιαζε να αναγνωρίζει τον παράφρονα σαν μάσκα και φερέφωνο μιας θεότητας; Κάτι που ενέπνεε, ακόμη και στον φορέα μιας καινούριας σκέψης, σεβασμό και φόβο προς τον εαυτό του, και επιπλέον τύψεις, και τον παρακινούσε να γίνει προφήτης και μάρτυράς του;

Ενώ σήμερα μας δίνουν συνεχώς να καταλάβουμε οτι η μεγαλοφυϊα διαθέτει αντί για ένα σπυρί λογικής ένα σπυρί τρέλας, όλοι οι προγενεστέροι άνθρωποι βρίσκονταν πιο κοντά στην ιδέα ότι εκεί όπου υπάρχει τρέλα υπάρχει επίσης ένα σπυρί μεγαλοφυΐας και σοφίας - κάτι «θεϊκό», όπως ψυθύριζαν. Ή μάλλον το εξέφραζαν πιο καθαρά: «Από την τρέλα ήρθαν τα μεγαλύτερα αγαθά στην Ελλάδα», έλεγε ο Πλάτωνας μαζί με όλη την αρχαία ανθρωπότητα.

Ας προχωρήσουμε ένα βήμα ακόμη: όλοι εκείνοι οι ανώτεροι άνθρωποι, που ωθούνταν ακατανίκητα να σπάσουν τον ζυγό οποιασδήποτε ηθικότητας και να θέσουν καινούριους νόμους, δεν έιχαν τίποτε άλλο να κάνουν, αν δεν ήταν πράγματι παράφρονες, από το να γίνουν τρελοί ή να παραστήσουν πως ήταν τέτοιοι – και τούτο ισχύει για τους καινοτόμους σε όλα τα πεδία, όχι μόνο για εκείνους των ιερατικών και πολιτικών θεσμών: - ακόμη και ο καινοτόμος του ποιητικού μέτρου όφειλε να επικυρωθεί από την τρέλα. (Ακόμη και σε εποχές πολύ πιο μετριοπαθείς, η τρέλα παρέμενε ένας είδος σύμβασης μεταξύ των ποιητών: αυτήν χρησιμοποίησε, παραδείγματος χάρη, ο Σόλωνας όταν κέντριζε τους Αθηναίους να καταλάβουν την Σαλαμίνα). Πώς γίνεται κανείς τρελός, όταν δεν είναι και δεν τολμάει να παραστήσει πως είναι τέτοιος;

Σχεδόν όλοι οι εξέχοντες άνθρωποι των αρχαιότερων πολιτισμών έιναι παραδομένοι σ’ αυτές τις τρομακτικές σκέψεις˙ μια μυστική διδασκαλία, φτιαγμένη από τεχνάσματα και διατητικές υποδείξεις, διαδόθηκε γι’ αυτό το θέμα, μαζί με το συναίσθημα της αθωότητας και μάλιστα της αγιότητας αυτών των ενασχολήσεων και αυτών των σχεδίων.

Οι συνταγές για να γίνεις γιατρός στους Ινδιάνους, άγιος στους χριστιανούς του Μεσσαίωνα «angekok» στους Γροιλανδούς, «paje» στους Βραζιλιάνους, είναι ουσιαστικά οι ίδιες: παράλογες νηστείες, μόνιμη σεξουαλική αποχή να πηγαίνεις και να κάθεσαι στην έρημο ή στην κορυφή ενός βουνού ή ενός στύλου ή «να κάθεσαι πάνω σε μια αιωνόβια ιτιά που να βλέπει τη λίμνη» και, ιδίως, να μην σκέφτεσαι τίποτε άλλο παρά μόνον ό,τι μπορεί να φέρει έκσταση και αταξία του πνεύματος. Ποιος τολμάει να ρίξει μια ματιά στον αγριότοπο των πιο πικρών και των πιο περιττών ψυχικών αγωνιών όπου πιθανόν να αναλώθηκαν οι πιο γόνιμοι άνθρωποι όλων των εποχών!

Ποιος τολμάει να ακούσει εκείνους τους αναστεναγμούς των μοναχικών και των διαταραγμένων:

Αχ, δώστε μου τρέλα, εσείς επουράνιοι! Τρέλα, για να πιστέψω επιτέλους στον εαυτό μου! Δώστε μου παραληρήματα και σπασμούς, ξαφνικά φώτα και σκοτάδια, τρομάξτε με με κρύα και με ζέστες που ποτέ άλλος θνητός δεν δοκίμασε, με εκκωφαντικούς θορύβους και περιδινούμενες μορφές, αφήστε με να ουρλιάζω και να μουγκρίζω και να έρπω σαν ζώο: αρκεί να βρώ πίστη στον εαυτό μου! Η αμφιβολία με κατατρώει, σκότωσα τον νόμο, ο νόμος με τρομάζει όπως τον ζωντανό ένα πτώμα: αν δεν είμαι εγώ κάτι περισσότερο από τον νόμο, τότε είμαι ο βδελυρότερος όλων. Το καινούριο πνεύμα που βρίσκεται μέσα μου, από πού έρχεται σε μένα, αν όχι από σας; Αποδείξτε μου λοιπόν ότι είμαι δικός σας˙ μόνον η τρέλα μού το αποδείχνει.

Και πάρα πολλές φορές η θέρμη αυτή πετύχαινε τον σκοπό της: την εποχή που ο χριστιανισμός απέδειχνε περισσότερο τη γονιμότητα του σε αγίους και αναχωρητές, πιστεύοντας πως έτσι έδινε αποδείξεις για τον εαυτό του, υπήρχαν στην Ιερουσαλήμ μεγάλα φρενοκομεία για ατυχήσαντες αγίους, για εκείνους που είχαν θυσιάσει το τελευταίο τους σπυρί λογικής.

Φρίντριχ Νίτσε, Χαραυγή

Δεκαέξι Συνήθειες του Μυαλού

Η συνήθεια είναι ένα καλώδιο, υφαίνουμε ένα κομμάτι της κλωστής της κάθε μέρα και στο τέλος δεν μπορούμε να την κόψουμε. -Horace Mann American Educator 1796-1859

Οι «Συνήθειες του Μυαλού» είναι 16 συμπεριφορές, που χαρακτηρίζουν έξυπνους και διακεκριμένους ανθρώπους. Εκπαιδευτικοί ερευνητές, υπό την καθοδήγηση του Arthur L. Costa, όρισαν τις «Συνήθειες του Μυαλού» ως δεξιότητες που σχετίζονται άμεσα με τη ζωή και είναι απαραίτητες για την επίλυση προβλημάτων και την αποτελεσματική συμμετοχή στην κοινωνία.

Προάγουν το στρατηγικό συλλογισμό, την οξυδέρκεια και διορατικότητα, την επιμονή και αποφασιστικότητα, τη δημιουργικότητα και την ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων.

Η κατανόηση και η εφαρμογή των 16 «Συνηθειών του Μυαλού» παρέχουν στα άτομα ικανότητες για να αντιμετωπίσουν καθημερινές καταστάσεις της ζωής, να ανταποκριθούν σε κοινωνικές περιστάσεις και να κινηθούν με τρόπο που θα φέρει θετικά αποτελέσματα σε κάθε προσπάθεια τους (Arthur L. Costa and Bena Kallick, 2000).

Στο σχολείο της Gottsunda (στη Σουηδία) οι Συνήθειες του Μυαλού είναι μια προσφιλής μέθοδος στους μαθητές/τριες.

Τα παιδιά, όπως και κάθε άνθρωπος, δοκιμάζοντας τις διάφορες συνήθειες, εντοπίζουν εκείνη που είτε υποσυνείδητα εφάρμοζαν ως τώρα, είτε ταιριάζει στον τρόπο σκέψης και λήψης αποφάσεών τους.

Επιπροσθέτως, γνωρίζοντας 16 συνήθειες αναπτύσσουν εφεδρικές στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, για να αντιμετωπίζουν προβλήματα, διλήμματα και καταστάσεις που απαιτούν αποφάσεις.

Μέσα από τις 16 «Συνήθειες του Μυαλού» και τη διδασκαλία τους στο σχολείο της Gottsunda οι εκπαιδευτικοί προσδοκούν να εφοδιάσουν τους μαθητές/τριες με στρατηγικές που έχουν αποδειχθεί βοηθητικές και να ενισχύσουν την ανάπτυξη ικανοτήτων που θα τους θα επιφέρουν θετικά αποτελέσματα στην προσαρμογή τους στο κοινωνικό σύνολο.

Συνοπτικά οι 16 «Συνήθειες του Μυαλού» είναι οι εξής:

1. Επιμονή:

Η έννοια της επιμονής προσεγγίζεται ως την ικανότητα παραμονής σε μια προβληματική κατάσταση και την εφαρμογή διαφόρων στρατηγικών μέχρι την επίτευξη της επίλυσης της.

Συχνά οι μαθητές/τριες σταματούν την προσπάθεια καθώς θεωρούν ότι «δεν μπορούν να το κάνουν».

Η επιμονή επιφέρει την δοκιμαστική εφαρμογή και άλλων στρατηγικών μέχρι την επίλυση.

Επίσης, ενισχύει την ικανότητα ανάλυσης μια κατάστασης και την ανάπτυξη μιας δομής για την αντιμετώπιση της.

2. Διαχείριση παρορμητικότητας:

Είναι με άλλα λόγια η σκέψη πριν τη δράση, η κατανόηση του προβλήματος, των δεδομένων και των κατευθύνσεων που αυτό μπορεί να πάρει.

Η συλλογή πληροφοριών και η δημιουργία πλάνου δράσης είναι τα πλεονεκτήματα που προσφέρει αυτή η συνήθεια.

Όσο αφορά τους μαθητές/τριες τους δίνει το χρόνο να προσεγγίσουν τις εναλλακτικές επιλογές, να κρίνουν και να οργανωθούν.

Προάγει την κατανόηση της κατάστασης πριν την αναζήτηση της λύσης της.

3. Ακρόαση με κατανόηση και ενσυναίσθηση:

Πολλοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η ακρόαση με κατανόηση και ενσυναίσθηση αποτελεί χαρακτηριστικό των πολύ έξυπνων ανθρώπων.

Η συγκεκριμένη συνήθεια συνδυάζει την ακρόαση των όσων ο ομιλητής λέει και την κατανόηση των αιτίων, για τα οποία αυτά ειπώθηκαν, καθώς και των ιδεών που συνειδητά ή υποσυνείδητα ο ομιλητής προσπαθεί να μεταδώσει.

Είναι αυτό που ο Piaget ονομάζει «ξεπέρασμα του εγωκεντρισμού» (“overcoming ego-centrism) και αναπτύσσει στα παιδιά την κριτική σκέψη, μειώνει την επίδραση των προκαταλήψεων και στερεοτύπων, ενισχύει την βαθύτερη και πληρέστερη γνώση του υπό συζήτηση θέματος και δίνει σαφή εικόνα των απόψεων και του τρόπου σκέψης του ομιλητή.

Η συνήθεια αυτή μπορεί να καταστήσει οποιαδήποτε συζήτηση εκπαιδευτική διαδικασία και την εκπαιδευτική διαδικασία πολύ πιο αποτελεσματική.

4. Ευέλικτη σκέψη:

Η προσαρμοστικότητα της σκέψης και η πλαστικότητα του ανθρώπινου μυαλού είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του είδους μας.

Στη συνήθεια αυτή ανήκει και η ταυτόχρονη επεξεργασία πληροφοριών αλλά και η αλλαγή της πορείας της σκέψης, όταν προκύπτουν νέα δεδομένα.

Δυστυχώς, πολλοί μαθητές/τριες δυσκολεύονται να προσεγγίσουν ένα θέμα από διαφορετική προοπτική ή να κατανοήσουν και να δεχτούν την ύπαρξη και χρησιμότητα μιας εναλλακτικής.

Παρόλα αυτά η ικανότητα να αφήνουμε την υποκειμενικότητα μας και να βλέπουμε τα πράγματα από διαφορετική οπτική, αυτό που ο Piaget ονομάζει allocentrism, είναι απαραίτητη για την καθημερινή μας ζωή και αυξάνει τις πιθανότητες κατάληξης σε θετικό αποτέλεσμα

5. Σκέψη για τη σκέψη (μεταγνώση):

Πρόκειται για μια εσωτερική συζήτηση, μια ανασκόπηση της πορείας μέσω της οποίας έφτασε κάποιος σε κάποιο συμπέρασμα, έλυσε ένα πρόβλημα ή πήρε μια απόφαση.

Η ανασκόπηση αυτή συνήθως συνοδεύεται από κριτική αξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό της διαδικασίας που ακολουθήθηκε ώστε να χρησιμοποιηθεί ανανεωμένη και πιο αποτελεσματική την επόμενη φορά.

Η συνήθεια αυτή συμπεριλαμβάνει την γνώση των συναισθημάτων και των ιδεών αλλά και την πρόβλεψη των επιπτώσεων αυτών σε μια κατάσταση ή απόφαση.

Ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση μια στρατηγικής, ο καθορισμός των βημάτων και των στοιχείων που αυτός χρειάζεται για αν είναι αποτελεσματικός φαίνεται πως είναι μια διαδικασία που ακόμα και ενήλικες δεν έχουν πετύχει (Whimbey, A. and Whimbey L. S. (1975). New York: Lawrence Erlbaum, Associates).

Για τους μαθητές/τριες όμως οι μεταγνωστική σκέψη είναι απαραίτητη καθώς ενισχύουν την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και εφαρμογής της κατάλληλης στρατηγικής και αντιστρόφως.

6. Προσπάθεια για ακρίβεια:

Η προσπάθεια για ακρίβεια και τελειότητα συχνά ωθεί τους ανθρώπους σε έλεγχο, αξιολόγηση και αλλαγή προς το καλύτερο.

Για αυτό το λόγο και είναι σημαντική ικανότητα για τους μαθητές/τριες.

Μεταφέρει το ενδιαφέρον από την εκτέλεση μιας εργασίας στην δημιουργία κάτι ολοκληρωμένου και συντελεί σε καλύτερα αποτελέσματα και πιο επίμονους ανθρώπους, με υψηλότερους στόχους.

7. Διερώτηση:

Η επιλογή του κατάλληλου ερωτήματος αποτελεί συνήθη δυσκολία τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά.

Ο διαχωρισμός των δεδομένων και των στοιχείων που λείπουν και η διατύπωση του σωστού ερωτήματος που θα οδηγήσει στα στοιχεία αυτά είναι ο ορισμός της συνήθειας της διερώτησης.

Τα παιδιά σπανίως μπαίνουν στη διαδικασία αυτή και για αυτό καταλήγουν να αναζητούν στοιχεία που δεν χρειάζονται.

Η κατάκτηση της συνήθειας αυτής είναι η αρχή για το σχεδιασμό πορείας προς την επίλυση ενός προβλήματος.

8. Εφαρμογή προϋπάρχουσας γνώση σε νέες καταστάσεις:

Η συνήθεια αυτή περιλαμβάνει την αναζήτηση προηγούμενης γνώσης, την αξιολόγηση της ως χρήσιμή ή μη στη συγκεκριμένη περίσταση και έπειτα την εφαρμογή της.

Δυστυχώς πολλοί μαθητές/τριες συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα και καταστάσεις σαν να είναι η πρώτη φορά αν και προσφάτους έχουν ασχοληθεί με σχεδόν ίδια.

Η ικανότητα να μάθουν από προηγούμενες εμπειρίες και να ξαναχρησιμοποιήσουν τη γνώση αυτή είναι βασική μέθοδος ανάπτυξης τόσο στη σχολείο όσο και στην καθημερινότητα.

9. Σκέψη και επικοινωνία με σαφήνεια και ακρίβεια:

Πρόκειται για την ικανότητα να εκφράζεται κάποιος με σαφήνεια, χρησιμοποιώντας δόκιμους όρους, παραδείγματα και δίνοντας εξηγήσεις όπου αυτό χρειάζεται.

Τόσο στο γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο η αποφυγή γενικεύσεων, διαστρεβλώσεων και παραλείψεων χαρακτηρίζει μια καθαρή σκέψη η οποία είναι αποτέλεσμα ολοκληρωμένης άποψης, που έχει υποστεί κριτική επεξεργασία.

Η απουσία ακρίβειας στο λόγο των μαθητών/τριών είναι ένδειξη επιφανειακής κατανόησης και απόψεων χωρίς βάσεις.

10. Συλλογή δεδομένων με όλες τις αισθήσεις:

Οι περισσότερες πληροφορίες που συλλέγουμε προέρχονται από τις αισθήσεις και είναι αυτές που κινητοποιούν τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Δυστυχώς πολλοί μαθητές/τριες αρκούνται σε περιγραφές και δεν τολμούν να «δοκιμάσουν με τις αισθήσεις», να συμμετάσχουν σε καταστάσεις, γεγονός που περιορίζει κατά πολύ τα ερεθίσματα τους.

11. Δημιουργία, φαντασία, καινοτομία:

Η δημιουργικότητα δεν βρίσκεται στα γονίδια.

Είναι μια διαρκής προσπάθεια για βελτίωση, εύρεση εναλλακτικής και μια άρνηση συμβιβασμού με την αποτυχία.

Οι δημιουργικοί άνθρωποι συνήθως έχουν εσωτερικά κίνητρα και ανοιχτούς ορίζοντες, καθώς αφήνουν τα έργα τους ανοιχτά σε κριτικές των άλλων.

12. Αντιμετωπίζοντας καταστάσεις με δέος και ενδιαφέρον:

Το ενδιαφέρον για τον κόσμο γύρω μας αποτελεί το αρχικό κίνητρο για την γνώση και το «κυνήγι» της.

Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι στις μέρες μας είναι «κλειστοί» στο ζήτημα της περαιτέρω μάθησης και θεωρούν συχνά τη γνώση άχρηστη.

Η πιο χρήσιμη όμως γνώση προέρχεται με προσωπική αναζήτηση σε θέματα που προκαλούν δέος και ενδιαφέρον και η αναζήτηση αυτή συνοδεύεται από ευχαρίστηση.

Το δέος αυτό μπορεί να αποτελέσει βασικό κίνητρο στην εκπαιδευτική διαδικασία.

13. Αναλαμβάνοντας ρίσκα με υπευθυνότητα:

Πρόκειται για εκείνη την πλευρά του ανθρώπινου χαρακτήρα που δύσκολα συμβιβάζεται και επιθυμεί να αλλάξει τις καταστάσεις χωρίς να φοβάται την αποτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Σαφώς τα ρίσκα αυτά πρέπει να αξίζουν και να μην γίνονται χωρίς προηγούμενη σκέψη, ενώ και η εκτίμηση των εμποδίων είναι απαραίτητη.

Η ανάπτυξη μιας τέτοιας συνήθειας από πλευράς των μαθητών/τριών είναι ευεργετικής σημασίας τόσο για την κριτική τους σκέψης όσο και για τη δημιουργικότητα και τη γενικότερη επιτυχία τους.

14. Αίσθηση χιούμορ:

Η αίσθηση του χιούμορ είναι γνωστή ένδειξη εξυπνάδας. Δείχνει ανθρώπους που έχουν δυνατότητα να κάνουν συσχετίσεις, προβλέψεις και να αλλάζουν τις αναλογίες για αν προκαλέσουν γέλιο.

Το χιούμορ έχει θετικές επιδράσεις στην ψυχολογία των ανθρώπων, απελευθερώνει τη δημιουργικότητα και αποτελεί μέσο κοινωνικοποίησης αλλά και επικοινωνίας.

Η δυνατότητα να κατανοούμε ποτέ μια κατάσταση είναι πραγματικά αστεία είναι σημαντική, ειδικά για τα παιδιά που συχνά κάνουν χιούμορ με στοιχεία όπως η διαφορετικότητα και οι δυσκολίες των άλλων.

Το δημιουργικό χιούμορ αντιθέτως βοηθά να αναγνωρίζουμε τις εναλλακτικές.

15. Αμοιβαία σκέψη:

Πρόκειται για την εργασία σε ομάδες, την ανάπτυξη της συνεργατικότητας και του αισθήματος της αμοιβαιότητας.

Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό και λειτουργεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα, όταν συνεργάζεται με τους υπολοίπους, καθώς κανείς δεν έχει πάντα όλες εκείνες τις πληροφορίες για να κρίνει μια κατάσταση.

Η συνεργασία απαιτεί δικαιολόγηση των απόψεων, εναλλαγή των οπτικών γωνιών, κατανόηση και ενσυναίσθηση, ενώ και η αποδοχή μιας απόφασης με την οποία κάποιο μέλος δεν είναι σύμφωνο αποτελεί ένα δύσκολο στοιχείο της διαδικασίας αυτής.

Παρόλα αυτά, οι μαθητές/τριες σε καταστάσεις ομαδικής εργασίας αναπτύσσουν την κοινωνικότητα τους και τον αλτρουισμό, ανταλλάσουν απόψεις, μαθαίνουν να ακούν τους άλλους και να υποχωρούν για το καλό του συνόλου, συμμορφώνονται με κανόνες και τέλος ενισχύουν τις διοικητικές τους ικανότητες.

Τα παιδιά πρέπει να μυούνται στην ομαδική εργασία, διότι μια τέτοια κατάσταση έχει ποικίλα οφέλη για αυτά και είναι πολύ κοντά σε αρκετά ρεαλιστικά περιβάλλοντα εργασίας.

16. Με ανοιχτούς ορίζοντες προς τη συνεχιζόμενη μάθηση:

Η συνήθεια αυτή αναδεικνύει την αξία της συνεχιζόμενης δια βίου μάθησης.

Οι άνθρωποι, που την κατέχουν, είναι ανοικτοί σε νέα γνώση, περήφανοι και ταπεινοί ταυτόχρονα να παραδεχθούν ότι δεν ξέρουν κάτι.

Η επιλογή νέων στόχων και η επεξεργασία ποικίλων πληροφοριών ή η εφαρμογή διαφόρων στρατηγικών χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους αυτούς.

Οι μαθητές/τριες μας πρέπει να αναγνωρίζουν την αξία της συνεχιζόμενης μάθησης, η οποία θα τους καθιστά ικανούς να παραμένουν ενεργά και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, ειδικά στις συνεχώς αναπτυσσόμενες κοινωνίες, που ζούμε σήμερα.

Η ακόρεστη ανάγκη αποδοχής και επιβεβαίωσης

Αποδοχή και επιβεβαίωση, οξυγόνο της ψυχής.

Είναι πάρα πολλοί οι άνθρωποι που το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους διοχετεύεται σε μια συνεχή προσπάθεια είσπραξης του θαυμασμού και της αποδοχής των άλλων.

Για τα άτομα αυτά, οι άλλοι λειτουργούν ως ο καθρέφτης της προσωπικής τους αξίας που τους λέει αν και κατά πόσο καλοί, αποδεκτοί, άξιοι, αγαπητοί ή ωραίοι είναι.

Η εικόνα που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους είναι, στην ουσία, μονίμως αρνητική και ενεργοποιείται ακόμα και στην παραμικρότερη ματαίωση. Για το λόγο αυτό, δεν είναι σε θέση να αντισταθμίσουν την οποιαδήποτε αίσθηση προσωπικής ανεπάρκειας που ενεργοποιείται εντός τους.

Όλοι μας αποζητούμε -και χαιρόμαστε όταν τα εισπράττουμε- την εκτίμηση, το θαυμασμό και τη συμπάθεια των άλλων, και αυτό είναι κάτι το απόλυτα φυσιολογικό. Όταν, όμως, αυτή η επιθυμία επιβεβαίωσης μετατρέπεται σε ανάγκη -και μάλιστα συνεχή και με υψηλό «αντίτιμο»- τότε μπορεί να νιώσουμε υπερβολικά ευάλωτοι ή ακόμα και να καταρρεύσουμε, αν δεν την εισπράξουμε.

Στην ουσία, αυτό που συμβαίνει είναι πως χάνουμε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του ίδιου μας του εαυτού -την αυτοεκτίμησή μας- εναποθέτοντάς το σε έναν άλλον, του οποίου την εκτίμηση και αποδοχή πρέπει οπωσδήποτε να εισπράξουμε και, μαζί με αυτά, και το χαμένο κομμάτι του εαυτού μας που αντιπροσωπεύει την αυτοεκτίμησή μας.

Μία ζωή με τέτοιους όρους είναι ένας Γολγοθάς ανυπέρβλητος, με ελάχιστη πραγματική χαρά και ηρεμία. Στο τέλος, δεν είμαστε σίγουροι ούτε για τα πραγματικά αισθήματα, αλλά ούτε και για τα πραγματικά μας «θέλω».

Έχουμε αναπτύξει έναν «ψευδή εαυτό» που αντιπροσωπεύει, σχεδόν αποκλειστικά, όλα όσα πιστεύουμε πως οι άλλοι προσδοκούν από εμάς. Αυτό που, επίσης, συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις είναι πως προσελκύουμε δίπλα μας άτομα που έχουν ανάγκη να ελέγχουν/εξουσιάζουν με κάθε ευκαιρία τη σχέση τους με τους άλλους, και έτσι η ματαίωσή μας να είναι προδιαγεγραμμένη και συνεχώς ανακυκλούμενη...

Αν το καλοσκεφθούμε, όταν λειτουργούμε με τον τρόπο αυτόν, είμαστε σαν τους πολιτικούς που απεχθανόμαστε, γιατί κι αυτοί λένε σχεδόν πάντα αυτά που θα τους κάνουν αρεστούς και αποδεκτούς και όχι την αλήθεια. Λένε διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, παίζουν διάφορους ρόλους, κατά περίπτωση, και δεν είναι σχεδόν ποτέ ο αληθινός τους εαυτός.

Την πρακτική αυτή την αναγνωρίζουμε εύκολα στους πολιτικούς, όχι όμως και στον ίδιο μας τον εαυτό.....

Αποδοχή και επιβεβαίωση

Κάθε παιδί, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής του, έχει ανάγκη την αποδοχή και επιβεβαίωση των σημαντικών προσώπων του περίγυρού του, και συνήθως την έχει.

Σε αρκετές περιπτώσεις, όμως, η αποδοχή, η επιβεβαίωση και η αγάπη αυτή απαιτούν το συντονισμό του παιδιού στα «θέλω» των σημαντικών αυτών προσώπων.

Η αυτοεκτίμησή μας αρχίζει να κτίζεται από την πρώτη μέρα της ζωής μας και η ανάγκη για αποδοχή και επιβεβαίωση δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με την αναζήτηση της αγάπης.

Η αποτροπή μιας συνεχούς ανάγκης επιβεβαίωσης και αποδοχής από τους άλλους σε έναν ενήλικα εξασφαλίζεται μέσα από ένα περίσσευμα αποδοχής και επιβεβαίωσης από την αρχή της ζωής ΧΩΡΙΣ όρους, ανταλλάγματα και αμφισβητήσεις.

Δυστυχώς, η κουλτούρα μας καλλιεργεί στα παιδιά την ανάγκη να εμπιστεύονται πολύ περισσότερο τους άλλους, παρά τον ίδιο τους τον εαυτό.

Οι γονείς αποφασίζουν για το τι θα φάνε, τι θα φορέσουν, με ποια παιδιά θα παίξουν, πώς θα είναι το δωμάτιό τους κ.τ.λ.

– «Τι να φορέσω μαμά;»

– «Ό,τι θέλεις, παιδί μου»

– «Σου αρέσει αυτό, μαμά;»

– «Μα δεν πάει αυτό με το φουστανάκι σου»...

Εάν, όταν το παιδί είναι μικρό και έχει ανάγκη να δοκιμάσει τον εαυτό του και τις δυνατότητές του, υπερπροστατεύεται ή/και εισπράττει συχνά σχόλια του τύπου «Δεν μπορείς, είσαι μικρός» ή «Βιάζομαι, δεν έχω χρόνο, έλα να σου βάλω εγώ τα παπούτσια» κ.τ.λ., η όποια σπίθα αυτοεκτίμησης και αυτονομίας μπορεί να σβήσει.

Το παιδί παύει σταδιακά να εμπιστεύεται τον εαυτό του, άρα και να τον εκτιμά/αγαπά αρκετά για αυτό που πραγματικά είναι, αρχίζοντας να εμπιστεύεται τις εκάστοτε έξωθεν «αυθεντίες»...

Αυτό που θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε, ως γονείς ή ως μέλλοντες γονείς, είναι πως η αποδοχή και η επιβεβαίωση προς ένα παιδί και, κατ΄ επέκταση, προς κάθε άνθρωπο, θα πρέπει να δίνεται απλόχερα, ελεύθερα, αβίαστα και γενναιόδωρα, και όχι μόνο ως ανταμοιβή μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς που εμείς οι ίδιοι επιθυμούμε...

Και όπως γράφει ο Kahlil Gibran σε ένα ποίημά του, αναφορικά με τα παιδιά που χρησιμοποιούνται -έστω και μη εσκεμμένα- από τους γονείς τους ως κτήμα τους:

«Τα παιδιά σου δεν είναι παιδιά σου.
Είναι γιοί και θυγατέρες της Ζωής που λαχταρούν να τη συναντήσουν.
Έρχονται μέσα από εσένα, αλλά όχι από εσένα.
Και παρόλο που είναι μαζί σου, δεν σου ανήκουν».

Νίτσε: Ποια είναι τα τέσσερα μεγάλα λάθη μας

Στο βιβλίο του «Λυκόφως των ειδώλων» ο Νίτσε αναφέρει τέσσερα μεγάλα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι. Είναι τα εξής:

Το λάθος της σύγχυσης αιτίας και αποτελέσματος. Δεν υπάρχει πιο επικίνδυνο λάθος από το μπέρδεμα της αιτίας με το αποτέλεσμα. Το ονομάζω πραγματική διαφθορά του λογικού. Κι όμως τούτο το λάθος εντάσσεται στις αρχαιότερες και στις νεότερες συνήθειες της ανθρωπότητας: είναι καθαγιασμένο και φέρει το όνομα της «θρησκείας» ή της «ηθικής». 'Οποια πρόταση διατυπωθεί από τη θρησκεία και την ηθική το περιέχει. Οι ιερείς και οι νομοθέτες ηθικών κανόνων είναι οι γεννήτορες τούτης της διαφθοράς του λογικού

Το λάθος της ψευδούς αιτιότητας. Οι άνθρωποι πάντα πίστευαν ότι γνωρίζουν τί είναι μια αιτία: από που παίρναμε όμως τη γνώση μας - ή ακριβέστερα, την πίστη μας ότι είχαμε αυτήν τη γνώση; Από τη σφαίρα των περίφημων «εσωτερικών γεγονότων», από τα οποία κανένα δεν αποδείχτηκε μέχρι σήμερα πως είναι όντως γεγονός. Πιστεύαμε ότι είμασταν αιτιώδεις στην πράξη της θέλησης: νομίζαμε πως τουλάχιστον εδώ συλλαμβάναμε την αιτιότητα επί το έργον. Δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία πως όλα τα προηγούμενα μιας πράξης, οι αιτίες της, έπρεπε να αναζητηθούν στη συνείδηση, και πως θα βρίσκονταν εκεί αν πράγματι αναζητούνταν - με τη μορφή «κινήτρων»: αλλιώς κανείς δεν θά 'ταν ελεύθερος και υπεύθυνος για την πράξη αυτή. Τέλος, ποιος θα αρνιόταν ότι μια σκέψη προκαλείται από μια αιτία; Ότι το εγώ γίνεται αίτιο της σκέψης;

Το λάθος των φανταστικών αιτιών. Για να αρχίσουμε με τα όνειρα: κατόπιν εορτής, μια αιτία τοποθετείται λαθραία κάτω από μια αίσθηση (λόγου χάρη, την αίσθηση που δημιουργείται από το μακρινό πυροβολισμό ενός κανονιού) - συχνά η αιτία αυτή είναι ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα όπου κεντρικό πρόσωπο είναι ακριβώς αυτός που ονειρεύεται. Η αίσθηση διαρκεί στο μεταξύ, μ' ένα είδος αντήχησης: περιμένει, ώσπου να της επιτρέψει το αιτιώδες ένστικτο νά 'ρθει στην πρώτη σειρά, όχι πια σαν τυχαίο συμβάν, αλλά σαν «νόημα». Ο πυροβολισμός του κανονιού παρουσιάζεται μ' έναν αιτιώδη τρόπο, μέσα σε μια φαινομενική αντιστροφή του χρόνου. Αυτό που είναι πραγματικά τελευταίο, το κίνητρο, βιώνεται πρώτο -συχνά με εκατοντάδες λεπτομέρειες που περνούν σαν αστραπή - και ο πυροβολισμός ακολουθεί... Τι συνέβη; Οι παραστάσεις που δημιουργήθηκαν από μια ορισμένη κατάσταση θεωρήθηκαν λανθασμένα αιτίες της.

Το λάθος της ελεύθερης θέλησης. Σήμερα δε νιώθουμε καμιά λύπηση για την έννοια της «ελεύθερης θέλησης»: ξέρουμε πολύ καλά τι είναι - το πιο ολοκληρωμένο κατασκεύασμα των θεολόγων που θέλει να κάνει «υπεύθυνη» την ανθρωπότητα με τη δική τους έννοια, δηλαδή να την κάνει να εξαρτάται απ' αυτούς. Δίνω εδώ μόνο την ψυχολογία κάθε «απόπειρας υπευθυνοποίησης»...

Παντού όπου αναζητούνται ευθύνες, εκείνο που λειτουργεί συνήθως είναι το ένστικτο της επιθυμίας για κρίση και για τιμωρία. Το γίγνεσθαι χάνει την αθωότητά του όταν οποιοσδήποτε συγκεκριμένος τρόπος ύπαρξης αποδίδεται στη θέληση, σε σκοπούς, σε υπεύθυνες πράξεις: η θεωρία της θέλησης επινοήθηκε ουσιαστικά για το σκοπό της τιμωρίας, δηλαδή της επιθυμίας για εύρεση ενόχων. Ολόκληρη η παλιά ψυχολογία, η ψυχολογία της θέλησης, καθορίστηκε από το γεγονός ότι οι προπάτορές της, οι ιερείς που ήταν επικεφαλής των παλιών κοινοτήτων, ήθελαν να δημιουργήσουν για τους εαυτούς τους το δικαίωμα να τιμωρούν - ή ήθελαν νά δημιουργήσουν τούτο, το δικαίωμα για το Θεό... Οι άνθρωποι θεωρούνταν «ελεύθεροι» ώστε να μπορούν να κρίνονται και να τιμωρούνται - ώστε να μπορούν να γίνονται ένοχοι: κατά συνέπεια, κάθε πράξη έπρεπε να θεωρηθεί ηθελημένη, και η καταγωγή κάθε πράξης έπρεπε να θεωρηθεί πως βρισκόταν μέσα στη συνείδηση

Τι μπορεί νά 'ναι η θεωρία μας; Η θεωρία μας είναι ότι κανείς δεν απονέμει στον άνθρωπο τις ιδιότητες του - ούτε ο Θεός, ούτε η κοινωνία, ούτε οι γονείς και οι πρόγονοί του, ούτε ο εαυτός του. (Η ανοησία της τελευταίας ιδέας διδάχτηκε ως «νοητή ελευθερία» από τον Καντ - ή ίσως κι από τον Πλάτωνα). Κανείς δεν είναι λοιπόν υπεύθυνος για το ότι είναι έτσι, για το ότι είναι φτιαγμένος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ή για το ότι βρίσκεται σ' αυτές τις συνθήκες ή σ' αυτό το περιβάλλον. Η αδυσώπητη μοίρα της ουσίας του δεν πρέπει να διαχωρίζεται από την αδυσώπητη μοίρα αυτού που υπήρξε και αυτού που θα υπάρξει. Ο άνθρωπος δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας ειδικής επιδίωξης, μιας θέλησης, ενός σκοπού' ούτε είναι το αντικείμενο μιας απόπειρας προσέγγισης ενός «ιδανικού ανθρώπου» ή μιας «ιδανικής ευτυχίας» ή μιας «ιδανικής ηθικής». Είναι παράλογο να θέλουμε να αναθέσουμε την ουσία κάποιου στον ένα ή στον άλλο σκοπό. Επινοήσαμε την έννοια του «σκοπού»: στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σκοπός.

Ο καθένας μας είναι αναγκαίος, είναι κομμάτι του μοιραίου, ανήκει στο όλον, είναι μέσα στο όλον δεν υπάρχει τίποτε που να μπορεί να κρίνει, να μετρήσει, να συγκρίνει ή να καταδικάσει το «είναι» μας, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως θα έκρινε, θα μετρούσε, θα σύγκρινε ή θα καταδίκαζε το όλον.

Η ζωή είναι ένας κύκλος

Μην είσαι απόλυτος. Η ζωή είναι ένας κύκλος. Όσο καλά και αν τον έχεις σταθεροποιήσει, κάποια στιγμή θα τσουλήσει και για σένα. Πρόσεχε, λοιπόν, που θα σε βρει η επόμενη γύρα. Μπορεί τα νερά να είναι ήρεμα και καθαρά, όπως τα έχεις υπολογίσει. Υπάρχει όμως και η πιθανότητα να πέσεις σε λασπόνερα. Μην ανησυχείς. Δεν είναι τόσο τραγικό. Άλλοι ζουν μέσα σε αυτό, που εσύ θεωρείς λάσπη.

Γι’ αυτό σου λέω, μην κρίνεις και μην κάνεις βαρύγδουπες δηλώσεις. Ακούω ανθρώπους να λένε “εγώ ποτέ δεν… εγώ πάντα θα… αποκλείεται να το κάνω αυτό εγώ.” Δυστυχώς, φίλε μου, δεν τα ορίζεις όλα εσύ. Μερικά πράγματα στην ζωή μας απλά συμβαίνουν. Για να μας ξυπνήσουν από το λήθαργο, για να αλλάξουν τα πιστεύω μας, για να γίνουμε πιο διαλλακτικοί με το διαφορετικό, για να μπορέσουμε να μπούμε στα παπούτσια των άλλων.

Σε αυτόν τον αγώνα που λέγεται ζωή, όλα είναι πιθανά. Μην κλείνεις πόρτες. Κανείς δεν ξέρει το μέλλον. Το μόνο που περνάει από το χέρι μας, είναι ο τρόπος που θα αντιμετωπίσουμε ό,τι μας συμβεί. Αλλά ακόμα και αυτό δεν μπορεί να είναι απόλυτο, γιατί εσύ γνωρίζεις τον εαυτό σου τώρα. Υπό άλλες συνθήκες, όμως, μπορεί να έπαιρνες αποφάσεις, που δεν μπορείς ούτε καν να φανταστείς.

Ένα απόλυτο, γεμάτο “όχι, μη και δεν” μυαλό δυσκολεύεται πολύ να προσαρμοστεί σε συνθήκες, που δεν έχει συνηθίσει. Άνοιξε το μυαλό σου. Βάλε μέσα όλες τις πιθανότητες. Ή ακόμα καλύτερα, άσε ανοιχτές τις πόρτες και βίωσε ό,τι σου συμβαίνει με την δύναμη, την λογική και την ψυχή που έχεις εκείνη την στιγμή. Προς Θεού, όμως, μην κρίνεις.

Κατανόησε τον διπλανό σου, πριν σκεφτείς τι θα έκανες εσύ. Μην αναλώνεσαι σε κριτικές, γνώμες, υποτιθέμενες συμβουλές και ψευτοπαρηγοριές. Απλά αγκάλιασε τους ανθρώπους γύρω σου, κοίταξέ τους στα μάτια και προσπάθησε να τους νιώσεις. Συγχώρεσε τα λάθη τους, τόνωσε την δύναμη τους και πάρε τα μαθήματα που θέλουν να σου δώσουν.

Άκου ρε άνθρωπε, επιτέλους, την διαφορετικότητα. Μίλα μαζί της και μην ξεχάσεις να την περιμένεις στην επόμενη γωνία της δικιάς σου ζωής. Είπαμε ο κύκλος θα γυρίσει και δεν ξέρεις που θα σταματήσει.

“Γιατί σε μένα;” ή μήπως “γιατί όχι σε μένα;”

Παραδέξου ότι αυτή τη στιγμή χάνεις τον έλεγχο

Όταν αισθάνεσαι πως χάνεις τον έλεγχο και φοβάσαι πως οι αλλαγές στη ζωή σου είναι συνεχείς, όταν έρχονται ενώ δεν τις περιμένεις και δεν τις θέλεις, διανύεις περίοδο κρίσης. Ίσως η δουλειά σου, ή κάποια σημαντική σχέση που θεωρούσες σταθερή, αποδείχτηκε ότι δεν ήταν όπως την περίμενες. Όχι απλώς αντιμετωπίζεις μια κατάσταση που δεν επέλεξες και που δεν ήθελες, αλλά πρέπει να ξεχάσεις και κάτι που ήθελες και που αγαπούσες. Όλα αυτά σε κλονίζουν και σε επηρεάζουν με διάφορους τρόπους. Οι περίοδοι κρίσης δεν είναι τίποτα το ασυνήθιστο σήμερα. Είναι μια εμπειρία που πολλοί την περνούν ή την έχουν περάσει. Τονίζω το την περνούν. Μπορεί να νιώθεις ότι δε θα τα καταφέρεις, αλλά τελικά θα την ξεπεράσεις.

Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό να αναγνωρίζεις ότι έχεις αυτά τα αισθήματα. Εξασφάλισε κάποιες δικές σου στιγμές που θα μπορείς να νιώθεις ελεύθερα το θυμό και τη θλίψη σου. Μπορείς επίσης να ασκείσαι σε μια φυσική δραστηριότητα, όπως ένα γρήγορο περπάτημα, λίγη κολύμβηση ή ένα παιχνίδι τένις. Αυτή η εκτόνωση της μπλοκαρισμένης σωματικής ενέργειας θα βοηθάει και τα συναισθήματά σου να ηρεμούν. Θα χρειαστεί επίσης να ξεπερνάς οτιδήποτε σου προκαλεί πόνο, όπως και την κατάκριση εναντίον άλλων. Η αντιμετώπιση των συναισθημάτων σου σε καθημερινή βάση θα σε βοηθάει να τα ολοκληρώνεις.

Όταν περνάς κάποια κρίση, να φροντίζεις τον εαυτό σου. Από σωματική άποψη μπορεί να νιώθεις απαίσια – άρρωστος, σε υπερένταση, ανίκανος να κοιμηθείς και να χαλαρώσεις. Επειδή έχεις κλονιστεί συναισθηματικά, το μυαλό σου μπορεί να είναι σκορπισμένο και να προσπαθεί να ανακαλύψει τι φταίει, τι πήγε στραβά. Μπορεί τα αισθήματά σου να έχουν πληγωθεί και να μην υπάρχει εμφανής τρόπος να τα επαναφέρεις ή να αποδεχτείς την κατάσταση. Παραδέξου ότι αυτή τη στιγμή χρειάζεσαι παρηγοριά και άφησε τους φίλους και την οικογένειά σου να σου συμπαρασταθούν. Το θάρρος που χρειάζεσαι βρίσκεται μέσα σου. Άφησέ το να έρθει στην επιφάνεια και να σε βοηθήσει.

Η αμφισημία της λέξης δραστηριότητα

Λέγοντας «δραστηριότητα» με την τρέχουσα σημασία της λέξης, εννοούμε συνήθως μία δράση ή οποία επιφέρει κάποια μεταβολή σε μία υπάρχουσα κατάσταση, και προϋποθέτει αντίστοιχη δαπάνη ενέργειας. Επομένως, ένας άνθρωπος θεωρείται δραστήριος αν ασχολείται με επιχειρήσεις, αν σπουδάζει ιατρική, αν εργάζεται σε μία ατελείωτη αλυσίδα παραγωγής, αν φτιάχνει ένα τραπέζι ή αν κάνει αθλήματα. Το κοινό που έχουν όλες αυτές οι δραστηριότητες μεταξύ τους είναι ότι όλες αποσκοπούν στην επίτευξη ενός εξωτερικού σκοπού. Αυτό το οποίο δεν λαμβάνεται υπόψη είναι το κίνητρο της δραστηριότητας. 

Ας πάρουμε σαν παράδειγμα έναν άνθρωπο ο οποίος καταφεύγει στην εργασιομανία εξαιτίας ενός βαθύτατου συναισθήματος ανασφάλειας και μοναξιάς` ένας άλλος όμως μπορεί να κάνει το ίδιο πράγμα αλλά κινούμενος από φιλοδοξία ή από απληστία για το χρήμα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο είναι σκλάβος ενός πάθους και στην πραγματικότητα η δραστηριότητά του είναι «παθητικότητα», επειδή εξωθείται σε αυτήν` δεν είναι αυτός που ενεργεί αλλά αυτός που «υφίσταται». 

Από την άλλη πλευρά, ένας άνθρωπος ο οποίος κάθεται ήρεμα και στοχάζεται, χωρίς άλλη επιδίωξη ή σκοπό εκτός από το να γνωρίσει τον εαυτό του και να νιώσει την ενότητά του με τον κόσμο, θεωρείται συνήθως «παθητικός» επειδή «δεν κάνει» κάτι. Στην πραγματικότητα, αυτή η στάση του εστιασμένου διαλογισμού είναι η υψηλότερη μορφή δραστηριότητας που υπάρχει, μια δραστηριότητα της ψυχής που είναι δυνατή μόνο με την προϋπόθεση της εσωτερικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας. 

Ένας ορισμός της έννοιας της «δραστηριότητας», ο οποίος σήμερα επικρατεί, αναφέρεται στη χρησιμοποίηση ενέργειας για την επίτευξη εξωτερικών στόχων` ο άλλος ορισμός της έννοιας της «δραστηριότητας» αναφέρεται στη χρήση των εσωτερικών και έμφυτων δυνάμεων του ανθρώπου, άσχετα από το αν θα επέλθει ή όχι κάποια εξωτερική μεταβολή. 

Την δεύτερη αυτή έννοια της «δραστηριότητας» τη διατύπωσε πιο ξεκάθαρα από οποιονδήποτε άλλο ο Σπινόζα. Ο Σπινόζα διακρίνει τις ψυχικές καταστάσεις σε «ενεργητικές» και «παθητικές», σε «δράσεις» και «πάθη». Και όταν ο άνθρωπος ασκεί μία δράση, τότε είναι ελεύθερος, είναι κύριος της δράσης του` όταν βρίσκεται κάτω από την επίδραση ενός πάθους, τότε απλώς εξωθείται, ενώ ο ίδιος δεν έχει επίγνωση των κινήτρων που τον άγουν και τον φέρουν. Έτσι ο Σπινόζα φτάνει στο συμπέρασμα πως η αρετή και η δύναμη είναι ένα και το αυτό. Ο φθόνος, η ζήλια, η ματαιοδοξία και κάθε είδους απληστία είναι πάθη` η αγάπη είναι μία δράση, είναι η άσκηση της δύναμης του ανθρώπου, που μπορεί να εκδηλωθεί μόνο σε συνθήκες ελευθερίας και ποτέ ως αποτέλεσμα καταναγκασμού.

“Βολεύομαι” σημαίνει ζω κακόμοιρα

Η ετυμολογία της λέξης «Βολεύομαι» μου φαίνεται συμπαθητική. Μου φέρνει στο νου άνεση, ηρεμία, χαλάρωση. Τι το κακό υπάρχει άραγε σε αυτήν;

Κι όμως στα αυτιά μου ακούγεται σήμερα σαν κατάρα. «Με βολεύει αυτός ο άντρας, με βολεύει αυτή η γυναίκα, με βολεύει αυτή η δουλειά, με βολεύει αυτό το σπίτι, με βολεύει αυτό το αυτοκίνητο, με βολεύει…»

Αλήθεια, τι κάνει τον κόσμο να βολεύεται; Τι δύναμη κάνει τον άνθρωπο να υπακούει στη «βολή» κι όχι στο «αγαπάω τη δουλειά μου, λατρεύω αυτόν τον άντρα, με εμπνέει αυτή η γυναίκα, με εξιτάρει αυτό το αυτοκίνητο»; Τι κινητήριος δύναμις υπάρχει πίσω από το «ΒΟΛΕΥΟΜΑΙ»;

Για μένα «βολεύομαι» είναι ανέχεια, συμφέρον, έλλειψη αυτοπεποίθησης, πλαδαρότητα, μιζέρια, κακομοιριά. Πώς αντέχουν οι άνθρωποι τη βολή; Γιατί δεν κάνουν την υπέρβαση, περιμένοντας την ημέρα της μεγάλης αγάπης, της ανεξάντλητης έμπνευσης, του μεγαλειώδους έρωτα; Πώς αντέχουν στο «λίγο»; Πώς συμβιβάζονται με το «κάτι»; Πώς τους αρέσει να γλείφουν κόκαλα; Δεν μπορούν να φανταστούν ότι ένα γεύμα πολυτελείας ισοδυναμεί με το απόλυτο τίποτα;

Πιστεύω πως και τα δύο έχουν την ίδια δύναμη, ενώ το «λίγο» ή το «κάτι» είναι συμπαντική μιζέρια, συμπαντική κατάντια.

Τι ακριβώς φοβούνται; Τον εαυτό τους, την κοινωνία, την κακή κριτική ίσως;

Ειλικρινά δε ξέρω, εγώ το μόνο που γνωρίζω είναι ότι βλέποντάς τους αισθάνομαι πότε θλίψη, πότε θυμό, πότε ένα σφίξιμο στην καρδιά μου ξέροντας ότι κρατώντας ασφυκτικά αυτό το «κάτι» της βολής τους, χάνουν αυτό το ΜΕΓΑΛΟ της επόμενης μέρας!

Δυστυχώς το ζήτημα “ΒΟΛΕΥΟΜΑΙ” είναι μία νέα πραγματικότητα της σύγχρονης εποχής, η οποία γίνεται αντιληπτή σε κάθε τομέα.

Αδυνατούν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις όπου επιβάλλεται να λογομαχήσουν με άλλους, και γιατί άραγε; Μα φυσικά γιατί δεν αντέχουν την αντιπαράθεση… Προτιμούν την ασφάλεια και τη σιγουριά του “βολεύομαι”.

Πέρα από το γεγονός ότι δεν εξελίσσονται μέσα από αυτήν την κατάσταση σε κανένα επίπεδο, δέχονται τους ανθρώπους και τις πράξεις τους χωρίς να αντισταθούν και να επιδιώξουν την αλλαγή… Γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη να χάσεις τη βολή σου; Όχι βέβαια…

Μάλιστα, αυτή η κατάσταση διαιωνίζεται καθώς ξεκινά από την οικογένεια: Βολεύεται η μαμά με τον μπαμπά, άρα θα βολευτώ κι εγώ με τον πρώτο σύντροφο που θα γνωρίσω με την προϋπόθεση ότι καλύπτει όλες μου τις ανάγκες, άσχετα αν δεν τον αγαπάω και πάει λέγοντας.

Προσωπικά, επιλέγω το “τίποτα”. Αρνούμαι πεισματικά να συμβιβαστώ με το “λίγο” ή το “κάτι”. Έτσι, θα κρατήσω αυτό που πραγματικά με ωφελεί, θα κρατήσω έναν άνθρωπο που πραγματικά με καλύπτει και μόνο τότε θα εκτιμήσω όσα κάνει πραγματικά για μένα… Θα βρω την απόλυτη ευτυχία μέσα στην αληθινή ζωή κι όχι στο παραμύθι του ” βολεύομαι”. Κι αν σταματήσω να είμαι ευτυχισμένη, δεν θα καταπιώ τα αισθήματά μου αλλά θα διεκδικήσω τα διακαιώματά μου. Μπορούν οι άλλοι να τα δεχτούν; Καλώς… Όχι; Δεν τους χρειάζομαι στη ζωή μου… γιατί όχι μόνο δεν με “βολεύουν” όπως πολλοί νομίζουν αλλά αντίθετα με πικραίνουν.

Η στιγμή που τρεις μακρινοί γαλαξίες συγκρούονται

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble της NASA, κατέγραψε την εντυπωσιακή στιγμή όπου τρεις μακρινοί γαλαξίες συγκρούονται.

Αυτή η κοσμική συντριβή είναι γνωστή ως τριπλή συγχώνευση γαλαξιών, όταν δηλαδή τρεις γαλαξίες πλησιάζουν αργά και διαλύουν ο ένας τον άλλον με τις ανταγωνιστικές βαρυτικές τους δυνάμεις.

Συγχωνεύσεις όπως αυτές είναι συχνές σε όλο το σύμπαν και όλοι οι μεγάλοι γαλαξίες – συμπεριλαμβανομένου του δικού μας, οφείλουν το μέγεθός τους σε βίαιες συγχωνεύσεις όπως αυτή.

Όσο χαοτικές και αν φαίνονται, τέτοιες συγχωνεύσεις αφορούν περισσότερο τη δημιουργία παρά την καταστροφή. Καθώς τα αέρια από τους τρεις γειτονικούς γαλαξίες συγκρούονται και συμπυκνώνονται, στο κέντρο του νέου ενοποιημένου γαλαξία συγκεντρώνεται μια τεράστια θάλασσα υλικού από την οποία θα προκύψουν νέα αστέρια.

Τα υπάρχοντα αστέρια εν τω μεταξύ, θα επιβιώσουν από τη σύγκρουση ως επί το πλείστον αλώβητα. Ενώ η βαρυτική διελκυστίνδα μεταξύ των τριών γαλαξιών θα διαστρεβλώσει τις τροχιές πολλών υπαρχόντων άστρων, υπάρχει τόσος πολύς χώρος μεταξύ τους που σχετικά λίγα από αυτά είναι πιθανό να συγκρουστούν, αναφέρει το Live Science.

Σμήνος γαλαξιών

Το σμήνος γαλαξιών που ονομάζεται IC 2431 και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 681 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη στον αστερισμό του Καρκίνου, σύμφωνα με τη NASA. Οι αστρονόμοι εντόπισαν τη συγχώνευση χάρη σε ένα επιστημονικό πρόγραμμα πολιτών με την ονομασία Galaxy Zoo το οποίο κάλεσε περισσότερους από 100.000 εθελοντές να ταξινομήσουν εικόνες 900.000 γαλαξιών που είχε καταγράψει το τηλεσκόπιο Hubble και δεν είχαν ποτέ εξεταστεί διεξοδικά.

Το πρόγραμμα αυτό κατάφερε μέσα σε 175 ημέρες αυτό που θα χρειαζόταν χρόνια για να πετύχουν οι αστρονόμοι, σύμφωνα με τη NASA, και η πρωτοβουλία έχει ήδη οδηγήσει σε μια σειρά από παράξενες και συναρπαστικές ανακαλύψεις, όπως αυτή.

Η μελέτη των γαλαξιακών συγχωνεύσεων μπορεί να βοηθήσει τους αστρονόμους να κατανοήσουν καλύτερα το παρελθόν και το μέλλον του γαλαξία μας. Ο γαλαξίας μας πιστεύεται ότι έχει καταβροχθίσει περισσότερους από μια ντουζίνα γαλαξίες τα τελευταία 12 δισεκατομμύρια χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της συγχώνευσης που ονομάστηκε «Λουκάνικο της Γαίας», όπως είχε αναφέρει προηγουμένως το Live Science.

Εν τω μεταξύ, ο γαλαξίας μας φαίνεται να βρίσκεται σε τροχιά συνένωσης με τον κοντινό γαλαξία της Ανδρομέδας σε περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια από τώρα. Η συγχώνευση θα αλλάξει εντελώς τον νυχτερινό ουρανό πάνω από τη Γη, αλλά πιθανότατα θα αφήσει το ηλιακό σύστημα αλώβητο, σύμφωνα με τη NASA.

Erich Fromm: Προϋπόθεση για την αγάπη

Τώρα θα εξετάσω εκείνες τις ιδιότητες που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την τέχνη, την ικανότητα, της αγάπης. Σύμφωνα με όσα είπα για τη φύση της αγάπης, η κύρια προϋπόθεση για να φτάσουμε στην αγάπη είναι το ξεπέρασμα του ναρκισσισμού μας.

Η ναρκισσιστική κατάσταση είναι εκείνη όπου πιστεύει κανείς σαν πραγματικό μόνο αυτό που νιώθει μέσα του, ενώ τα φαινόμενα του έξω κόσμου δεν είναι πραγματικά από μόνα τους, αλλά τα νιώθει μόνο από την άποψη αν είναι ωφέλιμα ή επιζήμια σ’ αυτόν. Ο αντίθετος από το ναρκισσισμό πόλος είναι η αντικειμενικότητα. Η ικανότητα δηλαδή να βλέπεις τους ανθρώπους και τα πράγματα όπως είναι, αντικειμενικά, και να είσαι σε θέση να ξεχωρίζεις αυτή την αντικειμενική εικόνα από την εικόνα που σχηματίζεται σύμφωνα με τις επιθυμίες και τους φόβους σου. Όλες οι μορφές της ψύχωσης δείχνουν τη σε υπερβολικό βαθμό ανικανότητα του να είναι κανείς αντικειμενικός. Για το παράφρον άτομο η μόνη πραγματικότητα που υπάρχει, είναι αυτή που έχει μέσα του, η πραγματικότητα των επιθυμιών και των φόβων του. Βλέπει τον εξωτερικό κόσμο σαν σύμβολο του εσωτερικού του κόσμου, σαν δημιούργημά του. Το ίδιο κάνουμε όλοι όταν ονειρευόμαστε. Στα όνειρά μας φτιάχνουμε γεγονότα, σκηνοθετούμε δράματα, που είναι η έκφραση των επιθυμιών και φόβων μας (καθώς και της κρίσης και της διαίσθησής μας καμιά φορά) και όσο κοιμόμαστε είμαστε βέβαιοι ότι αυτά είναι πραγματικά σαν την πραγματικότητα που βλέπουμε ξύπνιοι.

Ο παράφρονας ή ο ονειροπόλος αποτυχαίνει τέλεια στο να έχει αντικειμενική εικόνα του εξωτερικού κόσμου. Ωστόσο όλοι μας είμαστε λίγο ή πολύ παράφρονες, λίγο ή πολύ ονειροπόλοι. Ο καθένας μας έχει μια μη αντικειμενική αντίληψη του κόσμου, μία άποψη παραμορφωμένη από το ναρκισσισμό του. Παραδείγματα πολλά μπορεί να βρει ο καθένας παρατηρώντας τον εαυτό του, τους διπλανούς του, ακόμα και διαβάζοντας τις εφημερίδες. Ποικίλλουν βέβαια στο βαθμό της ναρκισσιστικής παραμόρφωσης της πραγματικότητας. Μία γυναίκα π.χ. τηλεφωνεί στο γιατρό της για να του πει ότι θέλει να τον επισκεφτεί στο γραφείο του το ίδιο απόγευμα. Ο γιατρός απαντά ότι δεν είναι ελεύθερος το απόγευμα, αλλά θα μπορέσει να τη δεχτεί την επομένη. Αυτή επιμένει: γιατρέ μου, το σπίτι μου είναι μόνο πέντε λεπτά από το γραφείο σας. Δε μπορεί να καταλάβει ότι το γεγονός πως μένει δίπλα, δεν προσθέτει τίποτε στο χρόνο του γιατρού. Αντιλαμβάνεται την όλη κατάσταση ναρκισσιστικά : εφόσον αυτή γλιτώνει χρόνο, θα πει ότι κι ο άλλος γλιτώνει χρόνο. Η μόνη πραγματικότητα γι’ αυτήν είναι ο εαυτός της.

Λιγότερο υπερβολικές – ή ίσως μόνο λιγότερο φανερές- αυτές οι παραμορφώσεις της πραγματικότητας παρουσιάζονται στις διαπροσωπικές σχέσεις. Πόσοι γονείς δεν αντιλαμβάνονται τις αντιδράσεις του παιδιού τους με μέτρο την υπακοή του, την ευχαρίστηση που τους προκαλεί, την πίστωση που αντιπροσωπεύει γι’ αυτούς κλπ. αντί να διερευνούν ή έστω να ενδιαφέρονται προσωπικά για το τι νιώθει το παιδί μέσα στον εαυτό του και για τον εαυτό του; Πόσοι σύζυγοι δεν πιστεύουν για τον άντρα τους ότι είναι άχρηστος και βλάκας, γιατί εκείνος δεν ανταποκρίνεται στη φανταστική εικόνα ενός λαμπρού ιππότη που αυτές είχαν φτιάξει στα παιδικά τους όνειρα;

H ίδια έλλειψη αντικειμενικότητας παρατηρείται και στις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη. Θεωρούμε ότι το έθνος μας αντιπροσωπεύει ό,τι καλό και ευγενικό, και το ξένο μπορεί σε μια μέρα μέσα να αποδειχτεί ότι είναι εχθρικό και διεφθαρμένο. Με ένα μέτρο κρίνουμε τις δικές μας ενέργειες, με άλλο τις ενέργειες του ξένου έθνους. Ακόμα κι οι καλές πράξεις του εχθρού κρίνονται σαν δείγμα ιδιαίτερης διαβολικότητας που έχουν σκοπό να εξαπατήσουν κι εμάς και τον κόσμο, ενώ οι δικές μας κακές πράξεις είναι αναγκαίες και δικαιώνονται από τους ευγενικούς σκοπούς που υπηρετούν. Το συμπέρασμα είναι ότι τόσο στις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη όσο και ανάμεσα στα άτομα, η αντικειμενικότητα είναι η εξαίρεση και κανόνας είναι η ναρκισσιστική παραμόρφωση της πραγματικότητας.

Η ιδιότητα, το όργανο της αντικειμενικής σκέψης είναι η λογική. Η ψυχική στάση που παρακολουθεί τη λογική είναι η ταπεινοφροσύνη. Το να είσαι αντικειμενικός, να χρησιμοποιείς τη λογική σου, είναι δυνατό μόνο αν έχεις φτάσει σε μία στάση ταπεινοφροσύνης, αν έχεις απελευθερωθεί από τα όνειρα της παντογνωσίας και παντοδυναμίας που έχεις όταν είσαι παιδί. Στο δικό μας θέμα αυτό σημαίνει ότι η αγάπη εξαρτιέται από τη σχετική έλλειψη ναρκισσισμού και απαιτεί την ανάπτυξη της ταπεινοφροσύνης, της αντικειμενικότητας και του λογικού. Όλη μας η ζωή πρέπει να αφιερωθεί σε αυτό το σκοπό. Ταπεινοφροσύνη και αντικειμενικότητα είναι αξεχώριστα, ακριβώς όπως και η αγάπη.

Δε μπορώ να είμαι αληθινά αντικειμενικός προς την οικογένειά μου, αν δε μπορώ να είμαι αντικειμενικός προς τον ξένο, και αντίστροφα. Αν θέλω να μάθω την τέχνη της αγάπης, πρέπει να επιδιώξω την αντικειμενικότητα σε κάθε κατάσταση και να γίνω ευαίσθητος στις καταστάσεις που δεν είμαι αντικειμενικός. Πρέπει να προσπαθήσω να δω τη διαφορά ανάμεσα στην εικόνα που έχω για ένα πρόσωπο και τη συμπεριφορά του, καθώς είναι ναρκισσιστικά αλλοιωμένη, και στην πραγματικότητα του προσώπου, όπως αυτή υπάρχει ανεξάρτητα από τα δικά μου συμφέροντα, ανάγκες και φόβους. Το να κατακτήσεις την ικανότητα για αντικειμενικότητα και λογική, είναι ο μισός δρόμος για να κατακτήσεις την τέχνη της αγάπης, αλλά πρέπει να κατακτηθεί αυτή η αντικειμενικότητα σε σχέση με όλους εκείνους με τους οποίους έρχεσαι σε επαφή. Αν θελήσεις να κρατήσεις την αντικειμενικότητά σου μόνο για το αγαπημένο πρόσωπο και νομίζεις ότι δε σου χρειάζεται αυτή στις σχέσεις σου με τον υπόλοιπο κόσμο, σύντομα θα ανακαλύψεις ότι αποτυχαίνεις και στο ένα και στο άλλο πεδίο.

Erich Fromm, Η Τέχνης της Αγάπης

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

5.3.3. Οι λευκές λήκυθοι

Πιο κοντά στη μεγάλη ζωγραφική, ειδικά ως προς τη χρήση των χρωμάτων, μας φέρνουν τα λευκά αγγεία, τα οποία εμφανίστηκαν στην Αττική προς το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. Η διακοσμημένη επιφάνεια των αγγείων αυτών καλυπτόταν με ένα λευκό ή υποκίτρινο επίχρισμα, επάνω στο οποίο ο αγγειογράφος ζωγράφιζε χρησιμοποιώντας διάφορα χρώματα. Η πολυχρωμία, αλλά και η υψηλή ποιότητα του σχεδίου που συναντούμε σε κάποια από τα λευκά αγγεία, ιδιαίτερα του 5ου αιώνα π.Χ., μας βοηθούν να σχηματίσουμε μια εικόνα για τους ζωγραφικούς πίνακες και τις τοιχογραφίες της περιόδου αυτής. Όμως τα λευκά αγγεία δεν ήταν τόσο ανθεκτικά στη χρήση όσο τα μελανόμορφα και τα ερυθρόμορφα με τον ανεξίτηλο διάκοσμό τους, επειδή το λευκό τους επίχρισμα και τα χρώματά τους ξεθώριαζαν και απολεπίζονταν σχετικά εύκολα. Για τον λόγο αυτό τέτοια αγγεία δεν κατασκευάζονταν σε μεγάλους αριθμούς. Μοναδική εξαίρεση είναι οι λευκές λήκυθοι, οι οποίες είχαν αποκλειστικά ταφική χρήση. Οι λήκυθοι είναι αγγεία που περιείχαν μυρωμένο λάδι και τις τοποθετούσαν συχνά ως κτερίσματα στους τάφους, γιατί άλειφαν τους νεκρούς με αρώματα. Από το δεύτερο τέταρτο του 5ου αιώνα (από τη δεκαετία 470-460 π.Χ.) επικράτησε στην Αθήνα η συνήθεια να προσφέρουν στους νεκρούς λευκές ληκύθους διακοσμημένες με πολύχρωμες παραστάσεις που εικονίζουν τους ίδιους τους νεκρούς, τους τάφους τους ή σκηνές από τον κάτω κόσμο.

Θα αναφέρουμε εδώ δύο παραδείγματα που προέρχονται από την Ερέτρια:

(1) Σε μιαν αριστουργηματική λευκή λήκυθο που χρονολογείται γύρω στο 440 π.Χ. και αποδίδεται στον «ζωγράφο του Αχιλλέα» (του οποίου είδαμε ήδη πιο πάνω ένα εξαίρετο έργο) εικονίζεται το θέμα της αναχώρησης του πολεμιστή. Μπροστά σε μια όμορφη νεαρή γυναίκα καθισμένη με άνεση σε έναν κλισμό (κάθισμα με ερεισίνωτο) και ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο (του οποίου έχει απολεπιστεί το χρώμα, αφήνοντας να διακρίνεται το περίγραμμα των σκελών) στέκεται ένας άνδρας με επιβλητική κορμοστασιά, που φοράει κοντό χιτωνίσκο και πρέπει να είναι ο νεκρός. Η ασπίδα και το δόρυ στο αριστερό χέρι, το ξίφος που κρέμεται από τον δεξιό ώμο και το κράνος που προτείνει με το δεξί προς το μέρος της γυναίκας δείχνουν ότι ο άνδρας είναι πολεμιστής. Τα γυμνά πόδια είναι ένα στοιχείο που τοποθετεί τη μορφή έξω από τον κόσμο των θνητών. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι εικονίζεται ένας στρατιώτης που σκοτώθηκε στον πόλεμο να χαιρετάει για τελευταία φορά τη γυναίκα του. Η σκηνή τοποθετείται μέσα στο σπίτι και συγκεκριμένα στον γυναικωνίτη, όπως φαίνεται από τα αντικείμενα που κρέμονται στον τοίχο: μια λήκυθος, ένας καθρέφτης και μια υφασμάτινη θήκη.

(2) Μια άλλη πολύ όμορφη λευκή λήκυθος, σύγχρονη με την προηγούμενη, έργο του «ζωγράφου του Bosanquet», εικονίζει μια επιτύμβια στήλη με την ψηλή βαθμιδωτή βάση της, επάνω στην οποία έχουν εναποτεθεί ως προσφορές για τον νεκρό μικρά αγγεία, λήκυθοι και οινοχόες, καρποί και στεφάνια. Ο κορμός της στήλης είναι στολισμένος με μια ταινία, ενώ πίσω του διακρίνεται το στρογγυλό περίγραμμα του τύμβου που κάλυπτε τον τάφο. Μπροστά στο μνημείο στέκεται ο νεκρός, ένας έφηβος με μακριά μαλλιά, ντυμένος με χλαμύδα (το χαρακτηριστικό ρούχο των εφήβων), με έναν πέτασο (πλατύγυρο καπέλο) κρεμασμένο στην πλάτη και ένα δόρυ ακουμπισμένο στον αριστερό βραχίονα· τα πόδια του είναι γυμνά. Από την άλλη πλευρά (δεν διακρίνεται στην εικόνα) πλησιάζει μια νεαρή γυναίκα με ένα καλάθι γεμάτο στεφάνια, για να στολίσει τον τάφο. Εδώ, όπως και στην προηγούμενη παράσταση, ο κόσμος των νεκρών συνδέεται με τον κόσμο των ζωντανών, αφού ο νεκρός εμφανίζεται μαζί με μια συγγενή του· η παρουσία του μπροστά στον τάφο του υπογραμμίζει ότι η μνήμη του παραμένει ζωντανή.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

14.3. Ένας χριστιανικός προτρεπτικός στη φιλοσοφία

Ο σχετικά νεαρός Ωριγένης αποδείχθηκε ένας καλός δάσκαλος - για λόγους που θα ήθελε ένας δάσκαλος. Αν κάτι τράβηξε τους μαθητές του, δεν ήταν απλώς η φιλολογική του δεινότητα (εκείνα τα χρόνια θα υπήρχαν αρκετοί καλοί φιλόλογοι). Δεν θα έρχονταν «από Ανατολή και Δύση» στη σχολή του μόνο γι᾽ αυτό τον λόγο. Ούτε θα του ζητούσαν να τους επισκεφθεί σε μακρινά μέρη, για να τους διδάξει τα σύμβολα που είχε επινοήσει για την «κριτική έκδοση» της μετάφρασης της Παλαιάς Διαθήκης (έξι παράλληλες στήλες, με τις διάφορες ελληνικές μεταφράσεις και το εβραϊκό κείμενο).

Στην Αλεξάνδρεια, και μετά από χρόνια στην Καισάρεια της Παλαιστίνης, ο Ωριγένης, πέρα από τα άλλα ταλέντα του, γοήτευε τους μαθητές του με αυτό που τότε θεωρούσαν «φιλοσοφικό τρόπο»: την ίδια του τη ζωή - ακριβώς με ό,τι σήμερα θα θεωρούσαμε παράδοξο ή επικίνδυνο να γοητεύσει έναν μαθητή (και μάλιστα φιλοσοφίας). Ήταν ένας φιλόσοφος: ένας δάσκαλος που ζούσε απλά, φορούσε έναν απέριττο χιτώνα, περπατούσε ξυπόλητος, κοιμόταν στο έδαφος, νήστευε, έμεινε άγαμος και εγκρατής. Σύμφωνα με τη νοοτροπία της εποχής του, δεν τα έκανε όλα αυτά για να γίνει (ή για να θεωρηθεί) φιλόσοφος. Αλλά, επειδή ήταν αληθινός φιλόσοφος, η ζωή του ήταν τέτοια που ταιριάζει σε κάποιον που έχει βρει τον δρόμο της σωτηρίας του· και είναι ανοικτός στους άλλους που του ζητούν να τους δείξει τον δρόμο ή και να πορευθεί μαζί τους. Ως φιλόσοφος, κατηχούσε τους μαθητές του στον χριστιανισμό!

Δεν επρόκειτο για κάποια απάτη· ούτε ο Ωριγένης ήταν ο πρώτος. Ακολουθούσε μια παράδοση που ξεκίνησε τουλάχιστον από τον χριστιανό Ιουστίνο, τον επονομαζόμενο και «φιλόσοφο». Ο χριστιανισμός είχε λόγους και επιχειρήματα για να παρουσιαστεί και να θεωρηθεί ως φιλοσοφία. Και από κει και πέρα, προβάλλοντας αξιώσεις κυριαρχίας, μπορούσε να αυτοπροβληθεί ως η αληθινή, η κατεξοχήν φιλοσοφία.

Ο Γρηγόριος από τη Νεοκαισάρεια του Πόντου, μαθητής του στην Καισάρεια, θυμάται πώς ο Ωριγένης για αρκετές ημέρες προσπαθούσε να πείσει αυτόν και τον αδελφό του να αφήσουν τη νομική και να ακολουθήσουν τη φιλοσοφία. Δεν ήταν μόνο τα λόγια του που τους έκαναν να μη συνεχίσουν προς την περίφημη νομική σχολή της Βηρυττού και πιθανότατα προς μια λαμπρή σταδιοδρομία. Πολλοί δάσκαλοι υπόσχονταν πολλά και μελετούσαν τα περί ήθους· εκείνος κατόρθωσε «η προτροπή με τα έργα να προηγηθεί της προτροπής με τα λόγια». Με το ήθος του έπειθε και τους άλλους να μελετούν τα περί ήθους και προσπαθούσε να γίνει όμοιος με το πρότυπο που πρόβαλλε ως ιδανικό. Και, όπως καταλήγει ο Γρηγόριος, έτσι «αγάπησα και τον άνθρωπο και τη φιλοσοφία» (Εις Ωριγένην προσφωνητικός).

Για να εναρμονιστούν θεωρία και πράξη και για να πραγματωθεί το ιδανικό του σοφού, χρειάζεται ένα ξεκαθάρισμα: ποιο είναι, ή ποιο οφείλει να είναι, το αντικείμενο (και ο σκοπός) της πράξης; Η απάντηση του Ωριγένη δεν διέφερε από την τρέχουσα φιλοσοφική απάντηση, που δόθηκε ήδη από τα ελληνιστικά χρόνια. Μακριά από την πολυπραγμοσύνη του βίου και την ταραχή της αγοράς, οδηγούσε τους μαθητές του στην ενδοσκόπηση και στην ενασχόληση με αυτό που είναι αληθινά δικό τους, την ψυχή τους. Βασική του μέριμνα ήταν η ψυχή, η οποία απελευθερώνεται από τα πάθη και βλέπει τον εαυτό της σαν να βρίσκεται μπροστά σε καθρέφτη· κι αν είναι άξια, βλέπει και την αντανάκλαση του θεϊκού νου και παίρνει τον δρόμο για τη θέωση. Άριστο έργο της φιλοσοφίας είναι το γνῶθι σεαυτόν. Και μόνο οι φιλόσοφοι, επειδή γνωρίζουν τον εαυτό τους, ζουν τον βίο που ταιριάζει στα λογικά όντα.

Με τέτοια και με παρόμοια οι χριστιανοί διεκδικούσαν ένα κομμάτι της φιλοσοφίας για δικό τους, ή μάλλον πολλά κομμάτια: κυρίως από τη στωική ηθική και την πλατωνική μεταφυσική - με τον Αριστοτέλη ασχολήθηκαν αργότερα. Πιο πολύ όμως διεκδικούσαν τον ίδιο τον σκοπό της φιλοσοφίας.