ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (699-746)

ΧΟ. ἀταλᾶς ὑπὸ †ματέρος Ἀργείων† [στρ. α]
700 ὀρέων ποτὲ κληδὼν
ἐν πολιαῖσι μένει φήμαις
εὐαρμόστοις ἐν καλάμοις
Πᾶνα μοῦσαν ἡδύθροον
πνέοντ᾽, ἀγρῶν ταμίαν,
705 χρυσέαν ἄρνα καλλίποκον
πορεῦσαι. πετρίνοις δ᾽ ἐπι-
στὰς κᾶρυξ ἰαχεῖ βάθροις·
Ἀγορὰν ἀγοράν, Μυκη-
ναῖοι, στείχετε μακαρίων
710 ὀψόμενοι τυράννων
φάσματα †δείματα.
χοροὶ δ᾽† Ἀτρειδῶν ἐγέραιρον οἴκους.

θυμέλαι δ᾽ ἐπίτναντο χρυσήλατοι, [ἀντ. α]
σελαγεῖτο δ᾽ ἀν᾽ ἄστυ
715 πῦρ ἐπιβώμιον Ἀργείων·
λωτὸς δὲ φθόγγον κελάδει
κάλλιστον, Μουσᾶν θεράπων,
μολπαὶ δ᾽ ηὔξοντ᾽ ἐραταὶ
χρυσέας ἀρνὸς †ἐπίλογοι†
720 Θυέστου· κρυφίαις γὰρ εὐ
ναῖς πείσας ἄλοχον φίλαν
Ἀτρέως, τέρας ἐκκομί-
ζει πρὸς δώματα· νεόμενος δ᾽
εἰς ἀγόρους ἀυτεῖ
725 τὰν κερόεσσαν ἔχειν
χρυσεόμαλλον κατὰ δῶμα ποίμναν.

τότε δὴ τότε ‹δὴ› φαεν- [στρ. β]
νὰς ἄστρων μετέβασ᾽ ὁδοὺς
Ζεὺς καὶ φέγγος ἀελίου
730 λευκόν τε πρόσωπον ἀοῦς,
τὰ δ᾽ ἕσπερα νῶτ᾽ ἐλαύνει
θερμᾶι φλογὶ θεοπύρωι,
νεφέλαι δ᾽ ἔνυδροι πρὸς ἄρκτον,
ξηραί τ᾽ Ἀμμωνίδες ἕδραι
735 φθίνουσ᾽ ἀπειρόδροσοι,
καλλίστων ὄμβρων Διόθεν στερεῖσαι.

λέγεται ‹τάδε›, τὰν δὲ πί- [ἀντ. β]
στιν σμικρὰν παρ᾽ ἔμοιγ᾽ ἔχει,
στρέψαι θερμὰν ἀέλιον
740 χρυσωπὸν ἕδραν ἀλλάξαν-
τα δυστυχίαι βροτείωι
θνατᾶς ἕνεκεν δίκας.
φοβεροὶ δὲ βροτοῖσι μῦθοι
κέρδος πρὸς θεῶν θεραπείαν.
745 ὧν οὐ μνασθεῖσα πόσιν
κτείνεις, κλεινῶν συγγενέτειρ᾽ ἀδελφῶν.

***
ΧΟΡ. Μες στους παμπάλαιους μύθους λένε
πως πήρε κάποτες ο Πάνας,
700 των κάμπων ο προστάτης, χρυσομάλλικο
αρνί απ᾽ της μάνας το μαστάρι
κι αχό γλυκόθροο πνέοντας
σε καλαμένια καλοδούλευτη φλογέρα,
το ξέσυρε απ᾽ τ᾽ αργίτικα βουνά.
Κι ανέβηκε διαλαλητής σε πέτρινο
βάθρο και κράζει: «Ελάτε, Μυκηναίοι,
τρέξτε στην αγορά να δείτε
σημάδια θαυμαστά που προφητεύουν
710 ευτυχισμένους βασιλιάδες.» Κι όλοι
των Ατρειδών δοξολογούσανε το σπίτι.

Άνοιγαν χρυσοστόλιστοι οι ναοί
κι απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη φεγγοβόλαε το Άργος
απ᾽ τις φωτιές που καίγαν στους βωμούς.
Γλυκόλαλους αχούς σκορπούσε γύρω
αυλός από λωτόξυλο που πρόθυμα
τη Μούσα υπηρετάει κι από παντού
γλυκά παινεύανε τραγούδια το χρυσόμαλλο
τ᾽ αρνί, και λέγανε πως ήταν του Θυέστη.
720 Γιατί με κρύφιον έρωτα πλανεύοντας
την έμορφη του Ατρέα γυναίκα και μαζί της
πλαγιάζοντας, επήρε στο παλάτι
το θαυμαστό τ᾽ αρνί, κι ύστερα πάει
στην αγορά και βροντερά φωνάζει σ᾽ όλους
πως μες στο σπίτι του έχει φυλαγμένο
το χρυσομάλλικο κριάρι.

Και τότες ο Δίας
τους δρόμους των άστρων ξεστράτισε
τους λαμπρούς, και το φέγγος του ήλιου,
730 και της αυγής της λευκόθωρης·
με φλόγα θεόσταλτη
καίει τις χώρες της Δύσης.
Οι νεφέλες που φέρνουν βροχή,
στον βοριά ταξιδεύουν
και του Άμμωνα οι κατάξεροι τόποι
μαραίνονται δίχως δροσιά,
τις καλές του βροχές όταν πήρεν ο Δίας.

Λένε, μα εγώ καθόλου δεν πιστεύω,
πως το χρυσό του πρόσωπον ο ήλιος
740 ο φλογερός απόστρεψεν, αλλάζοντας
τον δρόμο του, για νά ᾽ρθει η δυστυχία
στο γένος των ανθρώπων και να βρει
την τιμωρία ένας θνητός. Οι μύθοι τούτοι
οι φοβεροί, για το καλό είναι των ανθρώπων.
Τους κάνουν να λατρεύουν τους θεούς.
Αυτούς ξεχνώντας εθανάτωσες
τον άντρα σου, εσύ των δοξασμένων
δυο αδερφιών η αδερφή.

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, H περιοχή του μακεδονικού Ολύμπου - Τα νεκροταφεία

Οι «Τρεις Ελιές», σε υψόμετρο περίπου 500 μ., είναι ένα χαμηλό ύψωμα στην είσοδο των Στενών της Πέτρας, στο βορειοδυτικό τμήμα του Άνω Ολύμπου. Ο λόφος πήρε το όνομά του από τρεις άγριες ελιές μέσα στο πυκνό δάσος που τον καλύπτει. Είναι το παλιότερο γνωστό νεκροταφείο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στον Μακεδονικό Όλυμπο και είναι επίπεδο, αλλά δεν μπορεί να αποκλεισθεί και η πιθανότητα να έχουν καταστραφεί τύμβοι με εκχερσώσεις και ισοπεδώσεις, αφού είναι μία από τις ελάχιστες οριζόντιες εκτάσεις που προσφέρονται για καλλιέργεια κοντά στον παρακείμενο οικισμό της Πέτρας. Το νεκροταφείο ανασκάφηκε σε μεγάλο ποσοστό από αρχαιοκαπήλους. Οι εντοπισμένοι τάφοι ήταν συνολικά 75 αλλά η ανασκαφή δεν ολοκληρώθηκε.

 

Τα δύο υψώματα, του οικισμού και του νεκροταφείου, χωρίζονται από μια βαθιά κοίτη χειμάρρου και επικοινωνούν μεταξύ τους με παλιό, ίσως αρχαίο μονοπάτι. Η ίδια η Πέτρα^[1] είναι ένας αρχαίος/βυζαντινός/μεταβυζαντινός οικισμός, σε θέση οχυρή, με εξέχουσα στρατηγική σημασία, στην είσοδο μέγιστων διόδων της περιοχής του Ολύμπου προς τη Θεσσαλία (Περραιβία) και την Άνω Μακεδονία (Βελβενδό, Σέρβια). Δεδομένης της ύπαρξης του νεκροταφείου, δεν αποκλείεται να εντοπιστούν κάποτε αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου κάτω από τις νεώτερες φάσεις του οικισμού, όπως συνέβη και στην περίπτωση του Ηρακλείου (λόφος Πλαταμώνα). Η πόλη πήρε το όνομά της από έναν μεγάλο βράχο στην κορυφή του υψώματος πάνω στον οποίο βρίσκεται ο οικισμός. Στο ομώνυμο πέρασμα βρέθηκαν δύο νεκροταφεία της «μυκηνότροπης» Ύστερης Εποχής του Χαλκού του Ολύμπου.

 

Τα πρωτογεωμετρικά νεκροταφεία είναι κατά κανόνα νεκροταφεία τύμβων, κατασκευασμένων από ποταμίσια τρόχαλα με δακτύλιο από τρόχαλα μεγαλύτερα. Ανασκάφηκαν σε σωστική ανασκαφή της ΙΣΤ' Εφορείας 57 τάφοι σε 20 τύμβους της παραολύμπιας περιοχής του Δίου. Δύο τύμβοι, συνολικά με 7 τάφους, ανασκάφηκαν στη θέση Κλαδερή, δύο στη θέση Αραπόλακκος με 3 τάφους, και δεκαπέντε στη θέση Γαβριά με 67 τάφους.

 

Ο εντοπισμός των τύμβων του Ολύμπου είναι αρκετά πολύπλοκος, επειδή κάθε τυμβοειδές έξαρμα δεν είναι απαραίτητα ταφικό, αν και συχνά βρίσκονται δίπλα σε τύμβους που αποδεικνύονται ταφικοί. Αρκετές περιπτώσεις φαίνονται να είναι αποθέσεις χειμάρρων, ενώ υπάρχουν λιθοσωροί τεχνητοί που είναι ακόμη ανερμήνευτοι. Αντίθετα, πολλοί ταφικοί τύμβοι δεν διακρίνονται, επειδή είναι πυκνά καλυμμένοι με πουρνάρια ή έχουν επιχωθεί με αποθέσεις ρευμάτων. Σε μια περίπτωση διαπιστώθηκε η εκμετάλλευση φυσικής απόθεσης χαλικιού για τη δημιουργία ταφικού τύμβου. Οι τύμβοι των νεκροταφείων είναι κατά προτίμηση συγκεντρωμένοι στις όχθες των χειμάρρων (όπως οι περισσότεροι αρχαιολογικοί χώροι στον Όλυμπο) που στη ρίζα του όρους βρίσκονται σε μεγάλο ύψος σε σχέση με την κοίτη τους. Ίσως η συγκέντρωση στις όχθες να ερμηνεύεται από την αμεσότητα της πρώτης ύλης, τις μεγάλες δηλαδή αποθέσεις χαλικιών μέσα στις κοίτες των χειμάρρων. Διάσπαρτοι τύμβοι υπάρχουν στις πλαγιές και χαμηλότερα ανάμεσα στους χειμάρρους, σε μικρότερη όμως πυκνότητα.

 

Οι τύμβοι καλύπτουν κατά κανόνα περισσότερους από έναν τάφους, χωρίς σαφώς ορισμένη διάταξη στον τύμβο. Περιέχουν συνήθως περισσότερους από έναν νεκρούς, κατά κανόνα έναν ενταφιασμό και ανακομιδές παλιότερων ενταφιασμών.

 

Όπως πρόσφατα διαπιστώθηκε στη θέση «Πηγή Αθηνάς» μεταξύ Φίλας και Ηρακλείου, οι ταφικοί τύμβοι από τρόχαλα της περιοχής του Μακεδονικού Ολύμπου ανάγουν την καταγωγή τους στην εποχή πριν από τη «μυκηνότροπη» Χαλκοκρατία, τουλάχιστον. «Αρχαία» νεκροταφεία τύμβων με λιθοσωρούς αναφέρονται και από την αρχαιότητα στην Αρκαδία.

 

Οι νεκροί

 

Σε όλα τα νεκροταφεία επικρατεί αποκλειστικά ο ενταφιασμός. Οι νεκροί στο νεκροταφείο της Πέτρας (Τρεις Ελιές) ήταν ελαφρά συνεσταλμένοι όπως παλιότερα στη «μυκηνότροπη» εποχή (Αγ. Δημήτριος, Σπάθες), αλλά και τοποθετημένοι ανάσκελα, όπως ήταν κατά κανόνα -αλλά όχι απαραίτητα- και στα νεκροταφεία των τύμβων.

 

Στο νεκροταφείο της Πέτρας οι τάφοι ήταν πιο συχνά ατομικοί, όπως του τέλους της Μέσης Εποχής του Χαλκού στην Πηγή Αθηνάς. Στα νεκροταφεία των τύμβων, όπως και στη «μυκηνότροπη» εποχή, οι τάφοι ήταν οικογενειακοί με ανακομιδές και κοινές ταφές. Αρκετά συχνά μάλιστα ενήλικες ήταν θαμμένοι μαζί με παιδιά. Εκτός από τον παραμερισμό των παλιότερων νεκρών στις άκρες του τάφου η τη μεταφορά τους έξω από αυτόν (συνήθειες που ήταν γνωστές στην περιοχή από την εποχή της «μυκηνότροπης» χαλκοκρατίας), υπάρχουν και παραδείγματα λάκκων μέσα στον ίδιο τον τάφο όπου ήταν τοποθετημένα τα οστά, γεγονός που προδίδει κάποια προσεκτικότερη μεταχείριση στους παλιότερους νεκρούς.

 

Όπως προαναφέρθηκε, στα νεκροταφεία των τύμβων παρατηρήθηκε το φαινόμενο μικρότερων τύμβων που δεν περιείχαν κανέναν τάφο. Στο παλιότερο νεκροταφείο τύμβων της Πηγής Αθηνάς του τέλους Μέσης - αρχών Ύστερης Εποχής του Χαλκού που πρόσφατα ανασκάφηκε δίπλα στην Εθνική Οδό N. Πόρρων - Πλαταμώνα, διαπιστώθηκαν μικροί λιθοσωροί, αδιάγνωστης μέχρι στιγμής χρήσης, με δυσδιάκριτες κυκλικές κατασκευές που συχνά περιείχαν όστρακα κ.ά. Είναι ακόμη άγνωστο αν οι μικρότεροι λιθοσωροί που δεν περιείχαν ταφική κατασκευή της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου υπήρξαν κάτι ανάλογο.

 

Οι τάφοι

 

Από την Εποχή της «μυκηνότροπης» Χαλκοκρατίας (Αγ. Δημήτριος - α. Σπάθες και β. Στου Λάκκου τ' Αμπέλι, Λιτόχωρο α. Πλατεία Δημαρχείου, Λείβηθρα - α. Βακούφικα και β. Παλιά Λεπτοκαριά και γ. Βουλκάνη) επικρατούσαν στην περιοχή οι κιβωτιόσχημοι τάφοι, χωρίς όμως να αποκλείεται η χρήση άλλων τύπων, αφού στη γειτονική Πύδνα της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου βρέθηκε λαξευμένος θαλαμοειδής τάφος με είσοδο, δρόμο και τύμβο.

 

Στην Πέτρα, όπως και στη «μυκηνότροπη» Ύστερη Εποχή του Χαλκού, επικρατούσε ο κοινός πλακοπερίβλητος τύπος, με δάπεδο στα φυσικά στρώματα της περιοχής. Τότε εμφανίστηκε δειλά ο κιβωτιόσχημος τάφος που ήταν κτισμένος πολύ προσεγμένα με αργούς λίθους σε επάλληλες σειρές, τύπος σταθερότερος στις πλευρικές πιέσεις που κυριάρχησε αργότερα στα νεκροταφεία των τύμβων. Οι εσωτερικοί αρμοί της ξερολιθιάς καλύπτονταν με πηλό καλής ποιότητας. Με στρώση από τον ίδιο πηλό καλυπτόταν και το δάπεδο του τάφου. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές συνήθειες στον Όλυμπο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, όπως και της «μυκηνότροπης» Χαλκοκρατίας, είναι ότι οι καλυπτήριες πλάκες σφραγίζονταν με στρώση από πηλό, συνήθεια που παρατηρείται στη μεσοελλαδική εποχή της νοτιότερης Ελλάδος, π.χ. στη Λέρνα, αλλά που δεν εντοπίστηκε στο νεκροταφείο της Πηγής Αθηνάς. Στα νεκροταφεία της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου του Ολύμπου η στρώση του πηλού είναι λεπτότερη απ' ό,τι παλιότερα. Στη θέση Κλαδερή διαπιστώθηκε η περίπτωση λίθινου σήματος πάνω στον τάφο και πάνω ακριβώς από τον σημαινόμενο τάφο.

 

Οι απλοί λάκκοι υπήρχαν στην περιοχή από τα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού τουλάχιστον, σημαινόμενοι και καλυμμένοι κάτω από τον τύμβο με μικρό λιθοσωρό (Πηγή Αθηνάς). Επανεμφανίστηκαν στην αρχή της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου στην Πέτρα, μερικές φορές καλυμμένοι με σχιστόπλακες, και στη συνέχεια στα νεκροταφεία των τύμβων. Ταφικοί πίθοι εμφανίζονται σπάνια και μόνο στα νεκροταφεία των τύμβων.

 

Τα κτερίσματα

 

Στα νεκροταφεία της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου τα κτερίσματα των προηγούμενων νεκρών παραμερίζονταν, όπως και τα οστά της ανακομιδής, συχνά θρυμματισμένα, στην άκρη του τάφου. Μερικές φορές βρέθηκαν κτερίσματα πάνω στην κάλυψη του τάφου, βυθισμένα στον πηλό της μόνωσης. Κομμάτια του ίδιου αγγείου βρέθηκαν μερικές φορές σε διάφορα βάθη μέσα στον λάκκο πάνω από τον τάφο.

 

Αντίθετα από την εποχή της «μυκηνότροπης» Χαλκοκρατίας (όπου κυριαρχούσαν τα μυροδοχεία), στα νεκροταφεία της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου του Ολύμπου οι νεκροί συνοδεύονταν από μεγαλύτερη ποικιλία σχημάτων.

 

Η τροχήλατη κεραμική όλων των νεκροταφείων ακολουθεί την Υπομυκηναϊκή/Πρωτογεωμετρική παράδοση. Η περίπου ισάριθμη χειροποίητη, στιλβωμένη ή απλώς λειασμένη, σπανιότατα γραπτή αμαυρόχρωμη, συναγωνίζεται και συχνά ξεπερνά σε ποιότητα τη γραπτή και τροχήλατη. Η ραγδαία της μείωση στην Υστερογεωμετρική παραλία του πιερικού Ηρακλείου (λόφος Πλαταμώνα, Κρανιά) υπέρ της τροχήλατης και γραπτής υπήρξε έντονα αισθητή και μάλλον δυσάρεστη.

 

Όσον αφορά τα κοσμήματα, οι τοξωτές πόρπες εμφανίζονται στην Πέτρα μαζί με περόνες, ενώ στα νεκροταφεία των τύμβων κυριαρχούν οι οκτώσχημες πόρπες και οι πολύ μακριές περόνες. Τα δαχτυλίδια ήταν πάντα απλοί δακτύλιοι με την εξαίρεση μερικών οκτώσχημων δαχτυλιδιών από την Πέτρα και ενός σιδερένιου δαχτυλιδιού με σφενδόνη από τα νεκροταφεία των τύμβων. Σπάνια ήταν τα βραχιόλια, πάντως από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού υπάρχει στην περιοχή ο γνωστός τύπος του χάλκινου βραχιολιού με επικαλυπτόμενα άκρα, που συνεχίζεται ως και τα νεκροταφεία των τύμβων. Το στέλεχος, λεπτό στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, βαραίνει σταδιακά στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Στα νεκροταφεία των τύμβων εμφανίζονται και άλλοι τύποι βραχιολιών, που όμως ποτέ δεν φτάνουν το βάρος και την ποικιλία της Βεργίνας. Στην Πέτρα τα περιδέραια ήταν κατασκευασμένα από χάντρες γυάλινες και λίγες από σάρδιο (φτωχότερα από ό,τι στην εποχή της «μυκηνότροπης» Χαλκοκρατίας όπου υπήρχε πολύ μεγαλύτερη ποικιλία και ποσότητα με κεχριμπάρι, γυαλί, κρύσταλλο, κόκκαλο, άφθονο σάρδιο, κ.ά.) Στα νεκροταφεία των τύμβων τα περιδέραια έγιναν πλουσιότερα. Μολονότι η εποχή ήταν δύσκολη, στην Πέτρα βρέθηκε και ένα ζευγάρι χρυσοί σφηκωτήρες. Από τα σκουλαρίκια, που ήταν πάντα σχεδόν απλοί δακτύλιοι, αξιοσημείωτο είναι ένα ασημένιο ζευγάρι με κοκκιδωτή διακόσμηση από την Πέτρα.

 

Τα όπλα είναι σιδερένια, λίγα μαχαίρια στην Πέτρα, περισσότερα στα νεκροταφεία των τύμβων και δύο σπαθιά τύπου Naue.

 

Μερικές από τις πληροφορίες που μπορεί να αντλήσει κανείς από τα παραπάνω νεκροταφεία είναι ότι η κοινωνία του 10ου-9ου αιώνα στον Μακεδονικό Όλυμπο είχε επαφή με τον πολιτιστικό κύκλο Εύβοιας - Θεσσαλίας και δεν ήταν απομονωμένη από το γίγνεσθαι της νότιας Ελλάδας, ότι μερικοί από τους άντρες ήταν πολεμιστές αλλά όχι βαριά οπλισμένοι, ότι αν εξαιρεθούν οι μεγάλες πόρπες και περόνες που συγκρατούσαν τα ρούχα, οι γυναίκες δεν έφεραν τα πολλά και βαριά χάλκινα κοσμήματα που χαρακτηρίζουν άλλες θέσεις στη Μακεδονία και ότι όλοι σχεδόν αγαπούσαν το διονυσιακό ποτό, αφού συνοδεύονταν συνήθως στους τάφους τους με κρατήρες, σκύφους και κάνθαρους.

 

Μολονότι υπάρχουν αρκετές ενδείξεις στις διάφορες θέσεις-σκοπιές των υπωρειών του Ολύμπου, δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί ανασκαφικά οι οικισμοί που σχετίζονται με τα νεκροταφεία. Αντίθετα, δεν έχει εντοπιστεί το νεκροταφείο που σχετίζεται με τον γεωμετρικό οικισμό στην Κρανιά, περιοχής του αρχαίου Ηρακλείου.

--------------------

¹  Αναφερόμενη από την αρχαιότητα. Βλ. π.χ. Διόδωρος 31.11 ἔφη γὰρ ἑαυτὸν ἐξ Ἰταλίας εἰς τὴν Ἑλλάδα μέλλοντα περαιοῦν τὰς δυνάμεις ἀποθεωρῆσαι τὴν ἀνατολὴν καὶ τότε τὸν πλοῦν ποιησάμενον ἐνάτης ὥρας καταπλεῦσαι μηδενὸς ἀπολειφθέντος εἰς Κέρκυραν, ἐκεῖθεν δὲ τεταρταῖον ἐν Δελφοῖς καλλιερήσαντα τῷ θεῷ μετὰ πέντε ἡμέρας εἰς Μακεδονίαν γενέσθαι καὶ παραλαβεῖν τὰς δυνάμεις, ἐν ἡμέραις δὲ ταῖς ἁπάσαις πεντεκαίδεχα βιάσασθαι τὰ στενά· τὰ κατὰ τὴν Πέτραν καὶ παρατάξασθαι καὶ νικῆσαι Περσέα· καθόλου δὲ τέταρτον ἔτος ἀντοφθαλμοῦντος τοῦ βασιλέως τοῖς Ῥωμαίοις, ἑαυτὸν ἐν ταὶς προειρημέναις ἡμέρας ἀπεφήνατο κεκυριευκέναι πάσης Μακεδονίας. Liv. 32.26 item Petram in Pieria ab iisdem Thessalia Perrhaebisque captam. Liv. 45.41 inter praesidia eius saltum ad Petram evasi et ad pugnam rege coacto acie vici.

Δεν έρχονται οι άνθρωποι με εγγυήσεις κι ας τάζουν κι ας υπόσχονται

Δεν ξέρω να σου πω με σιγουριά γιατί αλλάζουν οι άνθρωποι.

Μπορεί να πέρασαν δύσκολα και να τους γύρισε μια μέρα το μυαλό, μπορεί να μην ήταν το ίδιο δυνατοί και να αλλοιώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, μπορεί ακόμα και να ήταν εξαρχής αυτοί που βλέπεις τώρα και να καμουφλάριζαν το πραγματικό τους πρόσωπο πίσω από χαμόγελα, δάκρυα, αγάπες και λουλούδια.

Ή, μπορεί να ήταν η αλήθεια τους φόρα παρτίδα απλωμένη μπροστά σου κι εσύ απλώς να έκανες τα στραβά μάτια.

Δεν έχω να σου προτείνω μια ασφαλή λύση, δεν υπάρχει ασφαλής επιλογή σε ό,τι αφορά τους ανθρώπους.

Δεν έρχονται οι άνθρωποι με εγγυήσεις κι ας τάζουν κι ας υπόσχονται. Κανείς δεν ξέρει κανέναν, νομίζουν όλοι.

Είναι ρίσκο η επιλογή. Σε άλλους βγαίνει σε άλλους όχι. Με άλλους μας βγαίνει, με άλλους όχι. Άλλοι επιλέγουν με γνώμονα την ψυχρή λογική κι άλλοι με βάση το συναίσθημα. Οι πρώτοι δε ρισκάρουν και πράγματι, βολεύονται.

Μάθε όμως πως αυτού του είδους οι επιλογές, όσα λεφτά κι αν φέρνουν στο σπίτι, όσο φαγητό κι αν βάζουν στο τραπέζι, όσες πόρτες κι αν ανοίγουν, σε όσα σαλόνια κι αν στρογγυλοκάθονται, δεν κάνουν έρωτα, δεν αγκαλιάζουν, δε ζεσταίνουν, δεν στηρίζουν.

Γι' αυτό προσπάθησε να επιλέξεις σοφά, όχι έξυπνα, όχι καταναγκαστικά, η επιλογή σου να έχει κάτι από φιλότιμο, αξιοπρέπεια και συνείδηση. Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος να καταλάβεις αν αξίζει τον κόπο να τη στηρίξεις.

Ορισμένες φορές απλώς πιστεύεις στους ανθρώπους και ελπίζεις να μη σε απογοητεύσουν. Όμως κι αν ακόμα απογοητευτείς, οι επιλογές δεν στερεύουν.

Στο χέρι σου είναι να επιλέξεις αν θα προσπεράσεις, αν θα ανοίξεις την πόρτα σε μια ακόμα ευκαιρία, ή αν θα κλείσεις την πόρτα στη ζωή.

Οι γονείς να μην ξεχνάνε τον αντίκτυπο των πράξεων τους

Ένα επιστημονικό πείραμα που προέκυψε κάπως τυχαία ήρθε πριν από μερικές δεκαετίες να μας αποδείξει το προφανές: Τη δύναμη της γονεϊκής φιγούρας! Την πολύ μεγάλη σημασία του γονεϊκού προτύπου. Το “αποτύπωμα” του οποίου, από τις πρώτες στιγμές της ζωής μας, καθορίζει το μέλλον μας.

 

Στο πείραμα συμβαίνει το εξής: Τα νεογέννητα παπάκια βρέθηκαν αμέσως μετά τη γέννηση τους μπροστά στον επιστήμονα κι όχι στο φυσικό τους γονέα (τη μαμά πάπια...). Απουσία του δευτέρου άρχισαν να ακολουθούν τον πρώτο καθώς αυτός άρχισε να περπατάει εμπρός τους!

 

Δυνητικά ήταν σε θέση να τον ακολουθούν μία ζωή...

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει με τις υιοθεσίες: Τα παιδιά που μεγαλώνουν με τους θετούς τους γονείς, τους αποδέχονται στον ρόλο των αντίστοιχων βιολογικών, τους ακολουθούν και μεγαλώνουν μαζί τους για μια ζωή. Γιατί; Γιατί έχουμε ενστικτωδώς την ανάγκη να ανήκουμε κάπου, να ακολουθήσουμε ένα πρότυπο, να συνταχθούμε με κάποιον που έχει δύναμη και ισχύ.

Το ένστικτο της επιβίωσης μας οδηγεί στο κατόπι εκείνου που θα σταθεί δίπλα μας, που γίνεται σημαντικός, τον αντιγράφουμε και μέσα από αυτόν μαθαίνουμε την ζωή. Μέσα από τη διαδικασία της μάθησης, αποκτούμε τις δεξιότητες για να επιβιώσουμε και να ενταχθούμε στην κοινωνία. Και οι πρωτεργάτες μας σ' αυτή τη διαδικασία είναι πάνω από όλους οι Γονείς!

Γονέας: o σημαντικότερος ρόλος ίσως στην παράσταση της διαβίωσης, στο έργο της διανόησης, ο πρώτος αγωνιστής που θα αναδείξει τους νέους πρωταγωνιστές...

Τα παιδιά μαθαίνουν από τους γονείς τους, μαθαίνουν ότι βιώνουν, μαθαίνουν από αυτά που βλέπουν με τα μάτια τους και ακούνε με τα αυτιά τους, όχι με θεωρίες, ούτε με λόγια αλλά με πράξεις, με έργα. Γι' αυτό είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να έχουν συνείδηση της αξίας και της σημασίας του ρόλου τους. Να μην ξεχνάμε τον αντίκτυπο των πράξεων μας, των λόγων μας, της παραμικρής μας κίνησης. Λέμε συχνά ότι “τα παιδιά είναι σαν σφουγγάρια, ρουφούν το κάθε τι που αντιλαμβάνονται”. Πόσο αλήθεια είναι! Πόσο μεγάλη ευθύνη προσδίδει στο ρόλο του γονέα, αλλά και πόση ευχαρίστηση να είναι κανείς ευλογημένος με ένα τέτοιο χάρισμα!

Τι καμάρι που νοιώθουμε όταν τα καταφέρνουμε, όταν ακούσουμε μία καλή κουβέντα για τα παιδιά μας και τι πίκρα αν συμβεί έστω και σε μικρή κλίμακα το αντίθετο...

Η αξία του να είσαι γονιός είναι ανεκτίμητη, μία μοναδική εμπειρία που μας ωριμάζει και δύναται να μας κάνει πολύ, πολύ, πολύ καλύτερους ανθρώπους...

Διόραση & Ασυνείδητος Νους: Μια ματία στο Μέλλον

Από τότε που ο Φρόιντ σχημάτισε την θεωρία του για το Υποσυνείδητο, αρκετοί Φιλόσοφοι έχουν προβληματιστεί διότι η θεωρία δείχνει αντιφατική. Η διαδικασία της σκέψης είναι στενά συνδεδεμένη με την Συνειδητότητα και την Διόραση, άρα πως μπορούμε να έχουμε σκέψεις που δεν γνωρίζουμε ότι παράγει ο Νους;

Για τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ αυτή η ασυνέπεια αποκάλυψε το πιθανό «σφάλμα» της θεωρίας του Φρόιντ. Στο έργο του Being and Nothingness αναρωτήθηκε για την πιθανότητα ύπαρξης ενός «αισθητήρα» που βρίσκεται στο μυαλό και ίσως έχει συνείδηση των σκέψεων αλλά κατά κάποιο τρόπο «εξωγήινο» σε σχέση με την συνηθισμένη Συνειδητότητά μας.

Αρκετοί ερευνητές της Επιστήμης του Νου και της Συμπεριφοράς του έχουν σχεδόν αναγκαστεί κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών να αναγνωρίσουν την ύπαρξη τεράστιων διαδικασιών επεξεργασίας του Νου η οποία είναι πραγματικά υποσυνείδητη. Γνωρίζουμε πλέον πως πολλά συμβαίνουν στο κεφάλι μας και δεν τα γνωρίζουμε, νιώθουμε ή αισθανόμαστε. Η παραψυχολογική Λογοτεχνία ενισχύει την ίδια, αινιγματική διάσταση των «άγνωστων σκέψεων» που φαίνεται πως μεταφέρουν πληροφορίες όχι μονάχα για τις απαγορευμένες επιθυμίες αλλά και για το άμεσο ή μακρινό μας μέλλον. Η Διόραση είναι ένα θεμελιώδες ασυνείδητο φαινόμενο και όταν ενεργοποιείται συνειδητά, αυτό γίνεται μέσα από τα έμμεσα κανάλια που χρησιμοποιεί η ψυχανάλυση και η ανθρώπινη μνήμη γενικότερα.

Το επιχείρημα που παραθέτουν πολλοί Παραψυχολόγοι τα τελευταία χρόνια είναι πως η πηγή των φαινομένων Ψ βρίσκεται «Έξω από το Κεφάλι» σε κάποιο Συλλογικό, κατά κάποιο τρόπο μή τοπικό και άυλο συνειδητό μέσο. Ίσως όμως να ισχύει και η άλλη θεώρηση: Το ασυνείδητο και οι Δυνάμεις Ψ να βρίσκονται μέσα στο μυαλό αλλά και έξω από αυτό την ίδια στιγμή.

Ολόκληρο το φαινόμενο του Υποσυνείδητου μαζί με πολλά (αν όχι όλα) τα Ψυχικά φαινόμενα υποδεικνύουν το Νου ως ένα Πλήρως τεταρτοδιαστατικό επεξεργαστή Πληροφορίας. Το Ασυνείδητο ίσως είναι μία μελλοντική Συνειδητότητα καθώς πληροφορεί την παρούσα σκέψη και πράξη. Οι ενδείξεις για την ύπαρξη Δυνάμεων Ψ υποδεικνύουν ακριβώς αυτό. Η Διόραση και το Ασυνείδητο ίσως είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα.

Διόραση: Το “Ενημερωμένο” Μέλλον

Η δυσκολία στο να φανταστούμε μία τέτοια πιθανότητα έρχεται από τις χωρικές μεταφορές που χρησιμοποιούμε για να φανταστούμε τις Νοητικές Διεργασίες. Φανταζόμαστε στρώσεις Συνειδητότητας ως καθέτως στοιβαγμένες στρώσεις Συνείδησης. Το Ασυνείδητο είναι ένα υπόστρωμα, κάτι που υπάρχει κάτω από εμάς, θαμμένο στα αχανή μέρη του Νου, ή ίσως βρίσκεται πάνω από το κεφάλι μας, σε κάποιο μέρος του ουρανού, κρυμμένο στα σύννεφα. Η ιδέα πως το Ασυνείδητο είναι άλλη μία «ταυτόχρονη» στρώση σκέψης υποθέτει (χωρίς να έχει βάση) πως βρίσκεται εκεί ήδη αλλά είναι αφανές. Η Συνειδητότητα και το Ασυνείδητο όμως μπορούν να μετατοπίζονται στον χρόνο αλλά όχι στον Χώρο.

Οι Δυνάμεις Ψ υποδεικνύουν πως ο Νους είναι ένα όργανο που ενεργεί μπροστά από το δικό μας πλαίσιο χρόνου, τραβώντας σκέψεις και ενοράσεις από το «πιό ενημερωμένο» Μέλλον. Τα ζώα είναι καλά στο να επιβιώνουν και να κινούνται μέσα στο περιβάλλον, πιθανόν λόγω αυτής της σχέσης με τον «μελλοντικό» εαυτό που γνωρίζει λίγα παραπάνω πράγματα από εκείνα που γνωρίζει στο παρόν. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, και αφού η άφθονη διορατική έρευνα το υποστηρίζει, τότε παρέχει απαντήσεις όχι μόνο για τις Δυνάμεις Ψ αλλά και για την φύση του Ασυνείδητου και την σχέση του με την Συνειδητότητα.

Ο Νους σκέφτεται κατά μήκος της ιστορίας και όχι μονάχα αυτή την στιγμή. Οι Στιγμιαίες συνειδητές διαδικασίες σκέψης φανερώνουν τον Υποσυνείδητο εαυτό μερικές στιγμές πριν, μερικά λεπτά πριν ή ακόμη και μερικές ώρες πριν. Η μελλοντική Συνειδητότητα είναι το Ασυνείδητο της τωρινής στιγμής που σιωπηλά σχηματίζεται και πληροφορεί τις σκέψεις και πράξεις του ατόμου, παρέχοντας κάποια πληροφορία μέσα στο όνειρο, ή δίνοντας μία ενορατική στιγμή δημιουργώντας μία παράδοξη «συγχρονικότητα»

Εκεί που παρελθόν και μέλλον Συναντιούνται

Αυτός ο επαναλαμβανόμενος κύκλος πληροφόρησης μέσα στον χρόνο, ο τρόπος με τον οποίο το παρόν και οι πράξεις του εναλλάσσουν τις προοπτικές του μέλλοντος είναι μία έννοια που σχετίζεται με την Ανατολική έννοια του Κάρμα.

Οι Βουδιστές που εξασκούν την τέχνη του Διαλογισμού έχουν μελετήσει την συνειδητότα για χιλιάδες χρόνια και η Βουδιστική Ψυχολογία (Η σχολή Yogacara) εμπεριέχει το ιδιαίτερα κεντρικό σημείο για την alaya-vijnana, που μεταφράζεται ως «Αποθηκευτική Συνειδητότητα». Όταν το άτομο ανακαλύπτει την προέλευση των σκέψεων μέσα από τον Διαλογισμό, το σημάδι που οδηγεί στην ανακαλύψει εξαφανίζεται και έτσι επέρχεται το αδιέξοδο: Οι σκέψεις κυριολεκτικά δημιουργούνται από το πουθενά. Πως μπορεί η σκέψη να μην έχει προφανή λόγο ύπαρξης ή πηγή προέλευσης; Πέρα από το γεγονός αυτό όμως, οι νέες σκέψεις που αναδύονται μετά από μία νοητή ακινησία δεν είναι τυχαίες. Κρύβουν αλάνθαστα σημάδια περασμένων σκέψεων και πράξεων. Είναι λες και οι παλιές σκέψεις κρύφτηκαν για λίγο προτού να επανέλθουν για να υποδείξουν την ύπαρξή τους.

Η «Αποθηκευτική Συνειδητότητα» είναι κοντινή έννοια με το Φροϋδικό Ασυνείδητο, ένα μέρος στο οποίο κρύβονται οι σκέψεις προτού ενεργοποιηθούν σε μία νέα σκέψη ή πράξη (συμπεριλαμβανημένων των συμπτωμάτων και των ονείρων). Η Βουδιστική Ψυχολογία τοποθετεί επίσης την συνειδητότητα κάτω από το άτομο, οραματίζοντάς την ως ένα δάπεδο που το άτομο διασχίζει. Είναι το μεταφορικό έδαφος που το άτομο τρέφει με τους καρπούς της σκέψης έπειτα από μία περίοδο ενεργοποίησης, δημιουργώντας τα άνθη των νέων σκέψεων και πράξεων.

Αυτή η νέα, βασισμένη στα φαινόμενα Ψ έννοια του Τεταρτοδιαστατικού νου μπορεί να μεταλλάξει τον τρόπο που κατανοούμε την Συνειδητότητα αυτή. Δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ίδιο το Μέλλον που βρίσκεται μπροστά μας, και το Κάρμα είναι η δυαδική σχέση στην μελλοντική λειτουργία του Νου. Με άλλα λόγια το Μέλλον είναι αυτό που θα δημιουργηθεί από την εξέλιξη του Κάρμα, και αναδύεται με την μορφή των Σκέψεων, της έμπνευσης για πράξεις μέσα από την Ενεργειακή λογική Ψ, την παλινδρόμηση της Μελλοντικής εμπειρίας μέσα στο Παρελθόν.

Το Μέλλον δεν διαμορφώνει μονάχα το παρόν με την μορφή σπάνιων Ψυχικών Οραμάτων και Προνοητικών Ονείρων. Είναι η ίδια πηγή και προέλευση των σκέψεων του παρόντος και της Φαντασίας. Είναι το «εμπόδιο» που αντιμετωπίζουν οι Διαλογιζόμενοι. Το γεγονός πως δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε την προέλευση αυτών των σκέψεων γιατί δεν έχουν συμβεί ακόμη…

A Game of Charades

Αυτό μας αναγκάζει να αντιμετωπίσουμε κάποιες Φιλοσοφικές θεμελιώδεις αρχές όμως η μή ύπαρξη του Παρελθόντος. Μπορούμε να γνωρίζουμε δυνητικά πως το παρελθόν δεν υπάρχει πιά όμως είναι δύσκολο να δεχθούμε ή να αντιμετωπίσουμε το γεγονός πως δέν υπάρχει καταγεγραμμένο «πίσω» μας. Το μόνο που υπάρχει είναι η αλλαγή και η φαντασιακή επανακατασκευή μίας παρελθοντικής στιγμής που διαφέρει από την στιγμή του παρόντος. Το παρελθόν είναι πάντοτε μία εικόνα που κατασκευάζεται στο παρόν. Έτσι, όλα αυτά που «αφήνουμε πίσω μας», τα σημάδια που αποτυπώνονται και τα τραύματα που αποκομίσαμε δεν έχουν λόγο ύπαρξης στο παρελθόν και άρα μεταφέρονται στο μέλλον!

Έτσι όταν κάτι που βλέπουμε στο Παρόν μοιάζει με μία μελλοντική ιδέα ή εμπειρία, το ερέθισμα του παρόντος αναγνωρίζεται με μεγαλύτερη ισχύ από ότι θα συνέβαινε σε μία κοινή παροντική εμπειρία. Αποκτά «φωτεινή» ποιότητα και ίσως παράγει μία παράξενη σειρά σκέψεων, η σημασία των οποίων διαφαίνεται μονάχα όταν επέρχεται η μελλοντική εμπειρία. Είναι η συνειρμική φύση που συνδέει τις πληροφορίες του Νου μέσα στον χρόνο, η εναλλαγή των δυνατοτήτων της σκέψης μας και το γεγονός πως το Μέλλον δεν έχει το βιογραφικό πλαίσιο του παρελθόντος.

Η σύμπτωση παίζει μεγάλο ρόλο στα Φαινόμενα Ψ, ακόμα και μέσω της Συγχρονικότητας: «Βλέπουμε» το Μέλλον όταν αυτό που βλέπουμε στο παρόν, ή κάτι από την παρελθοντική μνήμη μας ξεχωρίζει πιο καθαρά διότι μοιάζει με την μελλοντική εμπειρία που δεν έχει εμφανιστεί ακόμη. Είναι ένα φαινόμενο που παρατηρούμε συνεχώς σε Ενορατικά όνειρα, οράματα κλπ. Ενεργοποιείται κάτι στην μνήμη και ένα είδος σκέψης αναδύεται φυσικά μέσα από την άμεση εμπειρία που φαίνεται ως γεγονός που έρχεται από το μέλλον ως σκέψη ή συναίσθημα.

Η ευτυχία σου είναι μια αλχημεία. Όπως είναι η μαγειρική

Πολλές φορές, οι άνθρωποι δεν δίνουν σημασία σε αυτά που έχουν και περιμένουν το κάτι άλλο να τους δώσει χαρά στην ζωή τους.

Λένε ας πούμε:

” μόλις έρθει ο έρωτας της ζωής μου, τα πράγματα θα είναι αλλιώς και τότε θα είμαι πραγματικά ευτυχισμένος”

ή

” αν πάρω την προαγωγή ή την εργασία που θέλω, τα πράγματα θα είναι αλλιώς”

ή

” αν μου έρθουν τα λεφτά που θέλω τότε θα ευτυχίσω”.

Λένε όλα αυτά και δεν βλέπουνε τα ωραία που ήδη έχουνε στην ζωή τους. Ή μάλλον τα βλέπουνε αλλά τα περιφρονούνε.

Δεν νιώθουν χαρά. Και ζητούν από το σύμπαν να τους δώσει άλλα για να ευτυχήσουν.

Όμως το σύμπαν τους βλέπει και τους λέει:

”Αφού δεν είσαι χαρούμενος με αυτά που ήδη σου έχω δώσει, γιατί να σου δώσω κι άλλα;

Για να τα περιφρονήσεις κι αυτά;

Μάθε να είσαι ευτυχισμένος και χαρούμενος μ’ αυτά που ήδη έχεις και μόνον τότε δικαιούσαι να πάρεις κι άλλα.

Μέχρι να μάθεις να είσαι ευτυχισμένος με αυτά που ήδη έχεις, δεν πρόκειται να σου δώσω τίποτα παραπάνω”.

Αυτά λέει το σύμπαν, κι εγώ σκέφτομαι έναν αγαπημένο φίλο μάγειρα ~ σεφ, που μας έλεγε ότι ο καλός ο μάγειρας και η καλή η μαγείρισσα είναι αυτός ή αυτή που μπορεί να σου κάνει το πιο νόστιμο φαγητό με το ”τίποτα”, δηλαδή με ό,τι υπάρχει στο σπίτι σου μια μέρα που δεν έχεις προλάβει να πας για ψώνια.

Κι ενώ μας το είπε αυτό, πήγε γεμάτος χαρά και μας μαγείρεψε πραγματικά το πιο νόστιμο φαγητό που φάγαμε ποτέ κυριολεκτικά με το τίποτα.

Χωρίς να χρησιμοποιήσει τίποτα άλλο πέρα από τα λιγοστά ~ όπως πιστεύαμε ~ υλικά που είχαμε στο σπίτι.

Έτσι λοιπόν το τίποτα είναι σχετικό.

Στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι τίποτα.

Όλα είναι κάτι στο σύμπαν, κι αν δεν μπορείς να είσαι ευτυχισμένος με το ”τίποτα”, δεν μπορείς να είσαι ευτυχισμένος ούτε με το ”πολύ”.

Ο άνθρωπος είναι όπως ένας μάγειρας. Ο καλός μάγειρας κάνει το νοστιμότερο φαγητό με τα υλικά που ήδη έχει.

Ο καλός άνθρωπος κάνει τη νοστιμότερη ζωή με τα αγαθά που ήδη έχει.

Χαίρεται, ευγνωμονεί, και το σύμπαν του δίνει όλο και περισσότερα.

Μάθε να μαγειρεύεις την ευτυχία σου με τα υλικά που έχεις, με ευγνωμοσύνη και το σύμπαν θα σου τα δώσει όλα. Αυτό είναι το μυστικό. Το μοναδικό μυστικό.

Και σταμάτα να βάζεις το αν.

Αν είχα αυτό, αν είχα εκείνο, αν είχα το άλλο.

Κανένας μάγειρας δεν Θα μαγείρευε ποτέ αν περίμενε να έχει τούτο και κείνο και το άλλο.

Και χωρίς φαγητό ξέρεις τι συμβαίνει. Δεν υπάρχει ζωή.

Έτσι κι εσύ, αν περιμένεις τις ιδανικές υποτίθεται συνθήκες για να ευτυχήσεις, δεν έχεις ζωή. Δεν έχεις φαγητό και υποσιτίζεσαι.

Να Θυμάσαι πως είσαι ένας μάγειρας, ένας μάγος δηλαδή.

Κι από το πως θα δέσεις τα υλικά μεταξύ τους θα έχεις και το ανάλογο φαγητό.

Δηλαδή την ανάλογη ζωή.

Και αφού η ζωή είναι η μεγαλύτερη αλχημεία που υπάρχει, φρόντισε να την απολαύσεις όπως ακριβώς είναι αυτή τη στιγμή. Σαν το πιο νόστιμο φαγητό που μαγείρεψες ποτέ.

Ο φόβος σου είναι για κάτι ανύπαρκτο

Μια μη ρεαλιστική αντίληψη της ζωής είναι η βάση του φόβου. Οι άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να ζήσουν, οι άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να πεθάνουν. Αυτή είναι η κατάσταση αυτή τη στιγμή.

Ο φόβος είναι απλώς επειδή δεν ζεις την πραγματικότητα ζεις μέσα στο μυαλό σου. Ο φόβος είναι πάντα σχετικά με το τι θα συμβεί στο μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι ο φόβος σου είναι πάντα για αυτό που δεν υπάρχει. Αν ο φόβος σου είναι για κάτι ανύπαρκτο, ο φόβος αυτός είναι 100 % φανταστικός.

Εάν υποφέρεις για το μη υπαρκτό, αυτό το ονομάζουμε παράνοια. Έτσι οι άνθρωποι μπορεί απλά να βρίσκονται σε κοινωνικά αποδεκτά επίπεδα παράνοιας. Αλλά αν.. φοβάσαι ή αν υποφέρεις από κάτι που δεν υπάρχει, ισοδυναμεί με την παράνοια, έτσι δεν είναι;

Οι άνθρωποι πάντα υποφέρουν, είτε για ότι συνέβη χθές ή για ότι μπορεί να συμβεί αύριο. Έτσι υποφέρεις για κάτι που δεν υπάρχει. Απλά γιατί δεν είσαι ριζωμένος στην πραγματικότητα, είσαι πάντα ριζωμένος στο μυαλό σου. Το μυαλό είναι-ένα μέρος του είναι η μνήμη, το άλλο μέρος του είναι η φαντασία. Και τα δύο είναι κατά κάποιον τρόπο φαντασία, επειδή και τα δύο υπάρχουν αυτή τη στιγμή.

Είσαι χαμένος στη φαντασία σου, αυτή είναι η βάση του φόβου σου. Αν ήσουν ριζωμένος στην πραγματικότητα δεν θα υπήρχε κανένας φόβος.

Κοίτα μέσα σου. Εσύ είσαι το θαύμα

Εσύ που είσαι άνθρωπος, είσαι το θαύμα …

Και είσαι δυνατός, ικανός, έξυπνος, γεμάτος χαρίσματα και με ταλέντα…

Ενθουσιαστείτε μαζί σας, αναγνωρίστε τον εαυτό σας, βρείτε τον εαυτό σας, αποδεχτείτε τον εαυτό σας…

Χαμογελάστε και πιστέψτε, ότι από αυτή τη στιγμή, μπορείτε να αλλάξετε τη ζωή σας προς το καλύτερο…

Κυρίως, αν καταλαβαίνεις την ευτυχία που μπορείς να βρεις μέσα από σένα, επειδή είσαι η μεγαλύτερη δημιουργία, είσαι το θαύμα…

Μη φοβάσαι να ξεκινήσεις μια νέα ζωή…

Μην κλαις ποτέ, μην παραπονιέσαι, μη στεναχωριέσαι και μη ξαναστενοχωρηθείς ποτέ…

Πως μπορείς να φοβάσαι αν είσαι ένα θαύμα;…

Είσαι προικισμένος με δυνάμεις άγνωστες, σε όλα τα άλλα πλάσματα του σύμπαντος…

Είσαι Μοναδικός… Κανείς Δεν Είναι Σαν Εσένα…

Αντιμετώπισε το μονοπάτι σου, και βάδισε μέχρι το τέλος…

Απλά, επειδή είσαι ελεύθερος…

Σε σένα είναι η δύναμη, δεν είσαι σκλάβος των πραγμάτων, τα πράγματα δεν κάνουν την ευτυχία…

Δημιουργήθηκες τέλειος, για να επωφελείσαι από τις ικανότητες σου ως προς την πνευματική σου εξέλιξη, και όχι για να καταστρέφεσαι από υλικές επιθυμίες και μάταια υλικά αποκτήματα…

Σου έχει δοθεί η δύναμη να σκέφτεσαι, να αγαπάς, να γελάς, να φαντάζεσαι…

Σου έχει δοθεί η εξουσία, να καθορίζεις τη ζωή σου μόνος σου, να επιλέγεις τη μοίρα σου με τη θέλησή σου, η εξουσία των αισθημάτων, των αισθήσεων, της ομιλίας…

Αν η ζωή σού μοιάζει σκοτεινή και δυστυχισμένη είναι επειδή τη ζεις με λάθος τρόπο

Διαμορφωνόμαστε από αυτό που κάνουμε. Οι πράξεις μας τελικά είναι εκείνες που μας φτιάχνουν. Αυτό που κάνουμε σι­γά σιγά γίνεται ο δημιουργός της ζωής μας και της ψυχής μας. Αυτό που κάνουμε στη ζωή αποφασίζει το πώς δημιουργούμε τους εαυτούς μας. Αυτό που είναι η συμπεριφορά μας στη ζωή αποφασίζει τις κατευθύνσεις στις οποίες θα ταξιδέψει η ψυχή μας, τα μονοπάτια που θα διασχίσει, τους νέους κόσμους που θα εξερευνήσει.

Αν γνωρίζαμε ότι η συμπεριφορά μας στη ζωή μάς δημιουργεί, τότε ίσως η άποψη ότι η ζωή είναι μάταιη και ανώφελη να φαινόταν παρεξηγημένη. Τότε ίσως η ιδέα να αποδεχτούμε ότι η ζωή είναι ένα βάσανο να έμοιαζε λάθος. Τότε ίσως η στάση μας κατά της ζωής να μας φαινόταν άθρησκη.

Αλλά μέχρι τώρα, στο όνομα της θρησκείας έχουμε διδαχτεί μόνο την άρνηση της ζωής. Μέχρι τώρα η πραγματικότητα είναι ότι όλη η θρησκεία είναι προσανατολισμένη προς τον θάνατο αντί να είναι προσανατολισμένη προς τη ζωή. Σημασία για τις θρησκείες έχει αυτό που έρχεται μετά τον θάνατο, όχι αυτό που είναι πριν από τον θάνατο. Ως τώρα, η άποψη των θρησκειών ήταν να σεβόμαστε τον θάνατο, όχι τη ζωή. Δεν μπορούμε να βρούμε ποτέ σεβασμό για τα λουλούδια της ζωής· παντού υπάρχουν μόνο ευλογίες και σεβασμός για νεκρά λουλούδια, μαραμένα λουλούδια, λουλούδια που έχουν πάει στους τάφους τους.

Μέχρι τώρα, όλος ο θρησκευτικός συλλογισμός έχει ασχοληθεί με αυτό που υπάρχει μετά τον θάνατο – παράδεισος, σωτηρία, νιρβάνα, λες και αυτό που υπάρχει πριν από τον θάνατο δεν έχει καμία σημασία. Θέλω να σας πω ότι αν δεν είστε σε θέση έστω και να φροντίσετε αυτό που υπάρχει πριν από τον θάνατο, δεν θα μπορέσετε ποτέ να φροντίσετε αυτό που έρχεται μετά τον θάνατο. Αν αυτό που είναι εδώ, πριν τον θάνατο, θεωρείται ότι δεν έχει νόημα, δεν μπορείτε να αναπτύξετε ποτέ την ικανότητα να βρείτε νόημα σε αυτό που έρχεται μετά τον θάνατο.

Η προετοιμασία για τον θάνατο πρέπει να γίνει μέσω όλων όσων υπάρχουν εδώ στη ζωή. Αν υπάρχει ένας άλλος κόσμος μετά τον θάνατο, θα βρούμε και εκεί μόνο αυτό που έχουμε δημιουργήσει και έχουμε ζήσει σε αυτή τη ζωή. Όμως ως τώρα το μόνο πράγμα που μας λένε είναι να περιφρονούμε αυτή τη ζωή, να αγνοούμε αυτή τη ζωή.

Δεν υπάρχει άλλος Θεός εκτός από την ίδια τη ζωή. Δεν μπορεί να υπάρξει. Θέλω επίσης να πω ότι το να πασχίζουμε για την τελειοποίηση της τέχνης της ζωής σημαίνει να πασχίζουμε για την τελειοποίηση της τέχνης της θρησκευτικότητας και το να βιώνουμε την απόλυτη αλήθεια σε αυτή τη ζωή είναι το πρώτο βήμα προς την επίτευξη του απόλυτου. Εκείνος που χάνει αυτή τη ζωή είναι σίγουρο ότι θα χάσει και όλα τα άλλα.

Ωστόσο, η προσέγγιση ως τώρα ήταν ακριβώς η αντίθετη. Αυτή η προσέγγιση σας ζητάει να απαρνηθείτε τη ζωή, να απαρνηθείτε τον κόσμο. Δεν σας ζητάει να ψάξετε στη ζωή, δεν σας ζητάει να μάθετε την τέχνη της ζωής. Επίσης δεν σας λέει ότι ο τρόπος που βιώνετε τη ζωή εξαρτάται από το πώς τη βλέπετε. Αν η ζωή μοιάζει σκοτεινή και δυστυχισμένη είναι επειδή τη ζείτε με λάθος τρόπο. Αυτή η ίδια ζωή μπορεί να γίνει μια βροχή ευτυχίας αρκεί να ξέρετε τον σωστό τρόπο να τη ζείτε.

Θρησκεία αποκαλώ την τέχνη του να ζεις. Η πραγματική θρησκεία δεν είναι μια άρνηση της ζωής, είναι μια σκάλα για να κατεβαίνεις βαθιά μέσα στη ζωή. Η πραγματική θρησκεία δεν είναι να γυρίζει κανείς την πλάτη του στη ζωή, είναι να ανοίγει τα μάτια του στη ζωή. Θρησκεία δεν είναι απόδραση από τη ζωή· θρησκεία είναι ο πλήρης εναγκαλισμός της ζωής. Είναι μια ολοκληρωτική συνάντηση με τη ζωή.

Νόμος του Στέρτζον: Διότι το 90% των πάντων είναι πολύ χαμηλής ποιότητας

Ο Τεντ Στέρτζον ήταν ένας από τους πιο παραγωγικούς Αμερικανούς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας 1950-1960. Μαζί με την επιτυχία ήρθε η κακία. Ξανά και ξανά ο Στέρτζον άκουγε κακεντρεχή σχόλια από τους βιβλιοκριτικούς: το 90% των βιβλίων επιστημονικής φαντασίας είναι χάλια. Η απάντηση του Στέρτζον: Είναι αλήθεια – αλλά το 90% όλων όσα δημοσιεύονται είναι χάλια, ανεξαρτήτως είδους. Η απάντησή του πέρασε στην ιστορία ως Νόμος του Στέρτζον.

Με την πρώτη ματιά, η εκτίμηση του Στέρτζον φαίνεται υπερβολικά αυστηρή – αλλά μόνο με την πρώτη ματιά. Σκεφτείτε πόσο λίγα βιβλία διαβάζετε με απόλαυση και πόσα αφήνετε απογοητευμένοι στην άκρη μετά από μερικές σελίδες. ‘Η θυμηθείτε πόσο λίγες ταινίες βλέπετε μέχρι το τέλος στην τηλεόραση και σε πόσες αλλάζετε κανάλι προτού τελειώσουν. Η αναλογία αντιστοιχεί περίπου στον Νόμο του Στέρτζον.

Σύμφωνα με τον Αμερικανό φιλόσοφο Ντάνιελ Ντέννετ, ο Νόμος του Στέρτζον δεν αφορά μόνο βιβλία και ταινίες: «Το 90% των πάντων είναι για ανοησίες. Είτε πρόκειται για τη φυσική, τη χημεία, την εξελικτική ψυχολογία, την κοινωνιολογία, την ιατρική ή τη ροκ μουσική και την κάντρι. Το 90% είναι σκουπίδια». Είτε είναι ακριβώς 90% ή μόνο 85%, ή ακόμα και 95%, δεν έχει σημασία. Ας δεχτούμε πάντως το 90% για να συνεννοηθούμε.

Όταν άκουσα για πρώτη φορά τον Νόμο του Στέρτζον, ανακουφίστηκα. Μεγαλώνοντας με την πεποίθηση ότι το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας παράγει σημαντικά, στοχαστικά και πολύτιμα πράγματα, πίστευα ότι έφταιγα εγώ πού δεν μου άρεσαν. Σήμερα ξέρω: Δεν οφείλεται στην έλλειψη δικής μου παιδείας αν βρω μια παράσταση όπερας σκέτη αποτυχία. Δεν είναι δικό μου το φταίξιμο όταν ένα επιχειρηματικό σχέδιο μου κάνει άσχημη εντύπωση. Δεν είναι η έλλειψη φιλανθρωπίας από την πλευρά μου όταν το 90% των ανθρώπων σε φιλανθρωπικό δείπνο μου προκαλεί βαθιά πλήξη. Δεν φταίω εγώ, ο κόσμος φταίει. Μπορείτε να το πείτε δυνατά: το 90% των προϊόντων είναι σκουπίδια- το 90% των ηλεκτρονικών μηνυμάτων είναι λογόρροια- το 90% των tweets είναι ανοησίες – το 90% των συναντήσεων είναι χάσιμο χρόνου- το 90% όσων λέγονται στις συναντήσεις είναι φλυαρίες- το 90% των προσκλήσεων είναι παγίδες που καλύτερα να αποφεύγουμε. Εν ολίγοις, το 90% των υλικών ή διανοητικών πραγμάτων είναι πολύ χαμηλής ποιότητας.

Όποιος παίρνει υπόψη τον Νόμο τον Στέρτζον ζει καλύτερα. Πρόκειται για ένα εξαίσιο εργαλείο σκέψης, επειδή σας επιτρέπει να αδιαφορείτε για τα περισσότερα από όσα βλέπετε, ακούτε ή διαβάζετε, χωρίς να νιώθετε ένοχος. Ο κόσμος είναι γεμάτος θόρυβο τον οποίο δεν χρειάζεται να ακούτε.

Αλλά μην προσπαθήσετε να τον καθαρίσετε από τις ανοησίες. Δεν θα πετύχετε τίποτα. Ο κόσμος έχει περισσότερη δύναμη να παραμείνει παράλογος απ’ όση έχετε εσείς να παραμείνετε στα καλά σας. Γι’ αυτό, περιοριστείτε στο να επιλέγετε, να ξεχωρίζετε τα λίγα πολύτιμα πράγματα και να αφήνετε τα υπόλοιπα στην άκρη.

Πλάτων: από το φυσικό στο θετικό δίκαιο

Πλάτων: Δικαιοσύνη και φυσικό δίκαιο

§1

Ποια σχέση μπορεί να έχει η δικαιοσύνη με το φυσικό δίκαιο; Από μια γενική άποψη, ο Πλάτων επιχειρεί να συλλάβει την ουσία της δικαιοσύνης με βάση την οντολογική θεμελίωση του δικαίου εκείνου, που ανταποκρίνεται στη φύση των πραγμάτων και το οποίο θα μπορούσε να αποκληθεί φυσικό, καθώς αναδύεται από την ίδια τη φύση του ανθρώπου. Πριν απ’ όλα, η δικαιοσύνη ενδημεί στη σφαίρα της αλήθειας και όχι της απλής δόξας. Τούτο σημαίνει πως δεν τοποθετείται στη μια πλευρά της κοινωνίας ή της πολιτείας, για να βρεθεί έτσι σε αντιπαράθεση με την άλλη. Δεν εντάσσεται, ας πούμε, στην περιοχή της ουσίας ώστε να είναι σε αντιπαράθεση με το κατά συμβεβηκός ή με το επουσιώδες· ούτε επίσης μονοσήμαντα στην πλευρά του νόμου προς αντιπαράθεση με τη φύση. Απεναντίας στέκεται πάνω από έναν τέτοιο διχοτομικό λόγο. Βρίσκεται πέραν όλων τούτων: σε ένα είδος επέκεινα αυτών. Ανήκει στη σφαίρα του Αγαθού. Ακριβώς όπως ο Πλάτων το συλλαμβάνει να είναι, μέσα στον κόσμο των Ιδεών, η αρχή, η μέθοδος, το παράδειγμα και το μέτρο, έτσι συλλαμβάνει και τη δικαιοσύνη, μέσα στον εμπράγματο κόσμο των όντων: να είναι η λειτουργική παρουσία του Αγαθού.

§2

Ο Πλάτων τοποθετεί πάντα τη δικαιοσύνη στην πρακτική σφαίρα, στο πεδίο της πράξης: τη συνάπτει με την προοπτική της ευδαίμονος πόλης και του ευδαίμονος βίου των πολιτών. Πώς όμως μπορεί τούτη η σφαίρα να υπερβαίνει τη συμβατική λειτουργία του νόμου, καταπώς την κατανοούσαν οι σοφιστές ως την ανύψωση του ανθρώπινου υποκειμένου σε μέτρο όλων των πραγμάτων; Με την αναγωγή της δικαιοσύνης στα οντολογικά της θεμέλια και ορισμένως με την αναγνώριση της φύσης ως οντολογικού τόπου του δικαίου. Αν και η φύση δεν χρησιμοποιείται συχνά από τον Πλάτωνα ούτε δείχνει να αποτελεί μια αυθύπαρκτη οντότητα, εν τούτοις συνιστά, κατά κάποιο τρόπο, ένα αρχέτυπο τάξης και αρμονίας. Μας διανοίγει σε μια έννομη τάξη, που προϋποθέτει ένα πράττειν «κατά τον νόμο της φύσεως» (Γοργίας, 483e), όχι όμως με το σοφιστικό νόημα του κατά φύση ισχυρότερου, αλλά με εκείνο, όπου ο άνθρωπος διέρχεται μέσα απ’ αυτόν τον νόμο της φύσης για να αναζητήσει τον ιστορικό νόμο του δικαίου. Σύμφωνα με την αναζήτηση αυτή, η δικαιοσύνη είναι σύμφυτη με το Είναι του κόσμου και διεκδικεί τη λειτουργική, αισθητή της παρουσία μέσα στον κόσμο της Πόλεως, έχοντας ως υποσήμανση ορθοπραγίας το φυσικό δίκαιο.

§3

 Η εν λόγω ορθοπραγία ή οικειοπραγία νοείται από τον Πλάτωνα ως μια φυσική αρμονία: συνυφαίνεται με τη φύση των πραγμάτων και ιδιαίτερα με την αναγκαιότητα εναρμόνισης της κοινωνικής και πολιτικής πράξης με τη φύση του ανθρώπου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο καθίσταται εφικτή η άρση των ανισοτήτων, που έρχονται από τη φύση. Μια τέτοια άρση επιτυγχάνεται μόνο από την πολιτική πράξη, που στηρίζεται στο θετικό δίκαιο· ένα θετικό δίκαιο όμως που ανάγει το οντολογικό του θεμέλιο στο φυσικό δίκαιο και το οποίο δεν μετατρέπει τη φυσική ανισότητα σε μια απόλυτη νομική ανισότητα, όπως συμβαίνει με τους σοφιστές, αλλά σε μια πολιτική ισότητα με βάση την αρχή: ίση μεταχείριση των ίσων και άνιση των άνισων· άνιση των άνισων με ένα πνεύμα ισότητας, που γεωμετρικά προσμετρά την κατάσταση ανισότητας, έτσι ώστε να την περιορίζει και να την αποδυναμώνει. Από εδώ προκύπτει πως μέσα στον αισθητό κόσμο δεν μπορεί να υπάρχει απόλυτη ισότητα παρά μόνο η δυνατότητα εφαρμογής του θετικού δικαίου. Τέτοια δυνατότητα γίνεται πραγματικότητα, καθώς ο Πλάτων εισάγει το φυσικό δίκαιο μέσα στην πολιτική κοινότητα των ανθρώπων ως το πρόπλασμα για τη συγκρότηση του θετικού δικαίου και την εφαρμογή του επί ίσοις όροις για όλους.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἀπολογία Σωκράτους (18a-19d)

Ο Σωκράτης αντικρούει παλιότερες κατηγορίες εναντίον του

Πρῶτον μὲν οὖν δίκαιός εἰμι ἀπολογήσασθαι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πρὸς τὰ πρῶτά μου ψευδῆ κατηγορημένα καὶ τοὺς πρώτους κατηγόρους, ἔπειτα δὲ πρὸς τὰ ὕστερον καὶ τοὺς
[18b] ὑστέρους. ἐμοῦ γὰρ πολλοὶ κατήγοροι γεγόνασι πρὸς ὑμᾶς καὶ πάλαι πολλὰ ἤδη ἔτη καὶ οὐδὲν ἀληθὲς λέγοντες, οὓς ἐγὼ μᾶλλον φοβοῦμαι ἢ τοὺς ἀμφὶ Ἄνυτον, καίπερ ὄντας καὶ τούτους δεινούς· ἀλλ᾽ ἐκεῖνοι δεινότεροι, ὦ ἄνδρες, οἳ ὑμῶν τοὺς πολλοὺς ἐκ παίδων παραλαμβάνοντες ἔπειθόν τε καὶ κατηγόρουν ἐμοῦ μᾶλλον οὐδὲν ἀληθές, ὡς ἔστιν τις Σωκράτης σοφὸς ἀνήρ, τά τε μετέωρα φροντιστὴς καὶ τὰ ὑπὸ γῆς πάντα ἀνεζητηκὼς καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω
[18c] ποιῶν. οὗτοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ‹οἱ› ταύτην τὴν φήμην κατασκεδάσαντες, οἱ δεινοί εἰσίν μου κατήγοροι· οἱ γὰρ ἀκούοντες ἡγοῦνται τοὺς ταῦτα ζητοῦντας οὐδὲ θεοὺς νομίζειν. ἔπειτά εἰσιν οὗτοι οἱ κατήγοροι πολλοὶ καὶ πολὺν χρόνον ἤδη κατηγορηκότες, ἔτι δὲ καὶ ἐν ταύτῃ τῇ ἡλικίᾳ λέγοντες πρὸς ὑμᾶς ἐν ᾗ ἂν μάλιστα ἐπιστεύσατε, παῖδες ὄντες ἔνιοι ὑμῶν καὶ μειράκια, ἀτεχνῶς ἐρήμην κατηγοροῦντες ἀπολογουμένου οὐδενός. ὃ δὲ πάντων ἀλογώτατον, ὅτι οὐδὲ τὰ
[18d] ὀνόματα οἷόν τε αὐτῶν εἰδέναι καὶ εἰπεῖν, πλὴν εἴ τις κωμῳδοποιὸς τυγχάνει ὤν. ὅσοι δὲ φθόνῳ καὶ διαβολῇ χρώμενοι ὑμᾶς ἀνέπειθον —οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ πεπεισμένοι ἄλλους πείθοντες— οὗτοι πάντες ἀπορώτατοί εἰσιν· οὐδὲ γὰρ ἀναβιβάσασθαι οἷόν τ᾽ ἐστὶν αὐτῶν ἐνταυθοῖ οὐδ᾽ ἐλέγξαι οὐδένα, ἀλλ᾽ ἀνάγκη ἀτεχνῶς ὥσπερ σκιαμαχεῖν ἀπολογούμενόν τε καὶ ἐλέγχειν μηδενὸς ἀποκρινομένου. ἀξιώσατε οὖν καὶ ὑμεῖς, ὥσπερ ἐγὼ λέγω, διττούς μου τοὺς κατηγόρους γεγονέναι, ἑτέρους μὲν τοὺς ἄρτι κατηγορήσαντας, ἑτέρους δὲ
[18e] τοὺς πάλαι οὓς ἐγὼ λέγω, καὶ οἰήθητε δεῖν πρὸς ἐκείνους πρῶτόν με ἀπολογήσασθαι· καὶ γὰρ ὑμεῖς ἐκείνων πρότερον ἠκούσατε κατηγορούντων καὶ πολὺ μᾶλλον ἢ τῶνδε τῶν ὕστερον.
Εἶεν· ἀπολογητέον δή, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ
[19a] ἐπιχειρητέον ὑμῶν ἐξελέσθαι τὴν διαβολὴν ἣν ὑμεῖς ἐν πολλῷ χρόνῳ ἔσχετε ταύτην ἐν οὕτως ὀλίγῳ χρόνῳ. βουλοίμην μὲν οὖν ἂν τοῦτο οὕτως γενέσθαι, εἴ τι ἄμεινον καὶ ὑμῖν καὶ ἐμοί, καὶ πλέον τί με ποιῆσαι ἀπολογούμενον· οἶμαι δὲ αὐτὸ χαλεπὸν εἶναι, καὶ οὐ πάνυ με λανθάνει οἷόν ἐστιν. ὅμως τοῦτο μὲν ἴτω ὅπῃ τῷ θεῷ φίλον, τῷ δὲ νόμῳ πειστέον καὶ ἀπολογητέον.
Ἀναλάβωμεν οὖν ἐξ ἀρχῆς τίς ἡ κατηγορία ἐστὶν ἐξ ἧς
[19b] ἡ ἐμὴ διαβολὴ γέγονεν, ᾗ δὴ καὶ πιστεύων Μέλητός με ἐγράψατο τὴν γραφὴν ταύτην. εἶεν· τί δὴ λέγοντες διέβαλλον οἱ διαβάλλοντες; ὥσπερ οὖν κατηγόρων τὴν ἀντωμοσίαν δεῖ ἀναγνῶναι αὐτῶν· «Σωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω
[19c] ποιῶν καὶ ἄλλους ταὐτὰ ταῦτα διδάσκων.» τοιαύτη τίς ἐστιν· ταῦτα γὰρ ἑωρᾶτε καὶ αὐτοὶ ἐν τῇ Ἀριστοφάνους κωμῳδίᾳ, Σωκράτη τινὰ ἐκεῖ περιφερόμενον, φάσκοντά τε ἀεροβατεῖν καὶ ἄλλην πολλὴν φλυαρίαν φλυαροῦντα, ὧν ἐγὼ οὐδὲν οὔτε μέγα οὔτε μικρὸν πέρι ἐπαΐω. καὶ οὐχ ὡς ἀτιμάζων λέγω τὴν τοιαύτην ἐπιστήμην, εἴ τις περὶ τῶν τοιούτων σοφός ἐστιν —μή πως ἐγὼ ὑπὸ Μελήτου τοσαύτας δίκας φεύγοιμι— ἀλλὰ γὰρ ἐμοὶ τούτων, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐδὲν μέτεστιν. [19d] μάρτυρας δὲ αὖ ὑμῶν τοὺς πολλοὺς παρέχομαι, καὶ ἀξιῶ ὑμᾶς ἀλλήλους διδάσκειν τε καὶ φράζειν, ὅσοι ἐμοῦ πώποτε ἀκηκόατε διαλεγομένου —πολλοὶ δὲ ὑμῶν οἱ τοιοῦτοί εἰσιν— φράζετε οὖν ἀλλήλοις εἰ πώποτε ἢ μικρὸν ἢ μέγα ἤκουσέ τις ὑμῶν ἐμοῦ περὶ τῶν τοιούτων διαλεγομένου, καὶ ἐκ τούτου γνώσεσθε ὅτι τοιαῦτ᾽ ἐστὶ καὶ τἆλλα περὶ ἐμοῦ ἃ οἱ πολλοὶ λέγουσιν.

***
Πρώτα λοιπόν, ω άνδρες Αθηναίοι, είναι δίκαιο ν᾽ απολογηθώ στις πρώτες ψεύτικες κατηγορίες που μου κάμανε, και στους πρώτους κατηγόρους και ύστερα στις υστερινές και τους
[18b] υστερινούς. Γιατί πολλοί μ᾽ έχουν κατηγορήσει σε σας, και άλλοτε, εδώ και πολλά χρόνια, χωρίς να πούνε ούτε μιαν αλήθεια· εκείνους εγώ φοβούμαι περισσότερο, παρά αυτουνούς που τριγυρίζουν τον Άνυτο, αν και είναι και τούτοι φοβεροί. Εκείνοι όμως ήσαν φοβερότεροι, ω άνδρες Αθηναίοι, εκείνοι που σας παίρνανε από μικρά παιδιά και σας πείθανε με ψεύτικες κατηγορίες για μένα, πως τάχα είναι ένας Σωκράτης, σοφός άνθρωπος, που εξετάζει τα επουράνια και γυρεύει όσα κρύβει η γη και τον άδικο λόγο τον
[18c] κάμνει δίκαιο. Αυτοί, ω άνδρες Αθηναίοι, που μου βγάλανε αυτό το όνομα είναι οι φοβεροί κατήγοροί μου· γιατί όσοι τους ακούνε νομίζουν πως αυτοί που γυρεύουν τέτοια πράγματα ούτε τους θεούς πιστεύουν. Ύστερα οι κατήγοροι αυτοί είναι πολλοί και πολλά χρόνια με κατηγορούνε και, το χειρότερο, σας μιλήσανε για μένα σε μια ηλικία που τους πιστέψατε περισσότερο, σαν παιδιά που είσαστε, και μερικοί από σας νέοι, και με κατηγορούσανε, χωρίς να είμαι μπροστά. Και το πιο παράξενο απ᾽ όλα είναι πως ούτε τα
[18d] ονόματά τους μπορώ να τα ξέρω και να τα ειπώ, παρά ενός που έγραφε κωμωδίες. Εκείνοι όμως που με τα μέσα του φθόνου και της διαβολής σάς έπειθαν, και όσοι, αφού είχαν πεισθεί οι ίδιοι, έπειθαν άλλους, αυτοί είναι οι πιο δύσκολοι απ᾽ όλους, γιατί ούτε να παρουσιάσω κανέναν απ᾽ αυτούς μπορώ ούτε να τον βγάλω ψεύτη. Αλλά είναι ανάγκη καθαυτό να πολεμώ με σκιές και να ελέγχω, χωρίς κανένας να μου αποκρίνεται. Παραδεχθείτε λοιπόν και σεις ότι οι κατήγοροί μου είναι δύο ειδών, εκείνοι που με κατηγόρησαν τώρα τελευταία κι εκείνοι
[18e] που με κατηγορούν από πολύν καιρό, όπως σας έλεγα. Και συλλογισθείτε ότι πρώτα πρώτα πρέπει ν᾽ απολογηθώ σ᾽ αυτούς, γιατί κι εσείς πρωτύτερα και περισσότερο καιρόν ακούσατε τις δικές τους κατηγορίες παρά τις τελευταίες.
Ας είναι. Ας απολογηθώ, λοιπόν, ω άνδρες Αθηναίοι, και
[19a] ας προσπαθήσω να βγάλω από το μυαλό σας, σε τόσο λίγη ώρα, τη διαβολή που τόσον καιρό ρίζωσε μέσα σας. Και θα επιθυμούσα να το καταφέρω, όσα μπορέσω με την απολογία μου, αν ήτανε δυνατό να βγει τίποτε καλό για σας και για μένα· αλλά νομίζω πως αυτό είναι δύσκολο και το καταλαβαίνω και μοναχός μου τί σπουδαίο είναι. Ας γίνει όμως όπως θέλει ο θεός· εγώ πρέπει να υπακούσω στον νόμο και ν απολογηθώ.
Ας ξαναπιάσουμε λοιπόν από την αρχή ποιά είν᾽ εκείνη η κατηγορία που
[19b] έχει γεννήσει όλες τις διαβολές εναντίον μου και που έπεισε και τον Μέλητο να με φέρει στο δικαστήριο. Καλά! Με ποιά λόγια λοιπόν με διαβάλανε αυτοί που με διαβάλανε; Πρέπει να σας ξαναπώ λέξη με λέξη την κατηγορία, όπως γίνεται στο δικαστήριο. ΕΙΝΑΙ ΕΝΟΧΟΣ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΝΕΙ, ΓΙΑΤΙ ΓΥΡΕΥΕΙ ΟΣΑ ΚΡΥΒΕΙ Η ΓΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΔΙΚΟ ΛΟΓΟ ΤΟΝ ΚΑΝΕΙ
[19c] ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΑΥΤΑ ΤΑ ΙΔΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ. Τέτοια είναι η κατηγορία. Αυτά τα πράγματα τα είδατε κι εσείς στην κωμωδία του Αριστοφάνη, είδατε κάποιο Σωκράτη να φέρνεται απάνω στη σκηνή, να λέει πως περιπατεί απάνω στον αέρα και να φλυαρεί ένα σωρό φλυαρίες, που ποτέ δεν μου πέρασαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, από τον νου μου. Και δεν τα λέω αυτά για να εξευτελίσω τάχα ο ίδιος αυτά τα πράγματα, αν βρίσκεται κανένας που τα γνωρίζει κι αυτά, και να ξεφύγω έτσι από τις τόσες κατηγορίες του Μέλητου. Στ᾽ αλήθεια όμως, ω άνδρες Αθηναίοι, δε γνωρίζω τίποτε από τέτοια πράγματα.
[19d] Σας βάζω δε μάρτυρες τους περισσότερους από σας και σας παρακαλώ να τα πείτε και να τα εξηγήσετε ο ένας με τον άλλον, όσοι μ᾽ έχετε ακούσει ποτέ να μιλώ, έστω και το παραμικρό, και είναι πολλοί από σας τέτοιοι· λέτε λοιπόν ο ένας με τον άλλον αν καμιά φορά άκουσε κανείς από σας εμένα να λέω για τέτοια πράγματα, και απ᾽ αυτά θα καταλάβετε ότι τέτοια είναι και τ᾽ άλλα που λέει για μένα ο κόσμος.