ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (399e-400e)

[399e] Οὐδέν γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καινὸν ποιοῦμεν, ὦ φίλε, κρίνοντες τὸν Ἀπόλλω καὶ τὰ τοῦ Ἀπόλλωνος ὄργανα πρὸ Μαρσύου τε καὶ τῶν ἐκείνου ὀργάνων.
Μὰ Δία, ἦ δ᾽ ὅς, οὔ μοι φαινόμεθα.
Καὶ νὴ τὸν κύνα, εἶπον, λελήθαμέν γε διακαθαίροντες πάλιν ἣν ἄρτι τρυφᾶν ἔφαμεν πόλιν.
Σωφρονοῦντές γε ἡμεῖς, ἦ δ᾽ ὅς.
Ἴθι δή, ἔφην, καὶ τὰ λοιπὰ καθαίρωμεν. ἑπόμενον γὰρ δὴ ταῖς ἁρμονίαις ἂν ἡμῖν εἴη τὸ περὶ ῥυθμούς, μὴ ποικίλους αὐτοὺς διώκειν μηδὲ παντοδαπὰς βάσεις, ἀλλὰ βίου ῥυθμοὺς ἰδεῖν κοσμίου τε καὶ ἀνδρείου τίνες εἰσίν· οὓς ἰδόντα τὸν [400a] πόδα τῷ τοῦ τοιούτου λόγῳ ἀναγκάζειν ἕπεσθαι καὶ τὸ μέλος, ἀλλὰ μὴ λόγον ποδί τε καὶ μέλει. οἵτινες δ᾽ ἂν εἶεν οὗτοι οἱ ῥυθμοί, σὸν ἔργον, ὥσπερ τὰς ἁρμονίας, φράσαι.
Ἀλλὰ μὰ Δί᾽, ἔφη, οὐκ ἔχω λέγειν. ὅτι μὲν γὰρ τρί᾽ ἄττα ἐστὶν εἴδη ἐξ ὧν αἱ βάσεις πλέκονται, ὥσπερ ἐν τοῖς φθόγγοις τέτταρα, ὅθεν αἱ πᾶσαι ἁρμονίαι, τεθεαμένος ἂν εἴποιμι· ποῖα δὲ ὁποίου βίου μιμήματα, λέγειν οὐκ ἔχω.
[400b] Ἀλλὰ ταῦτα μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ μετὰ Δάμωνος βουλευσόμεθα, τίνες τε ἀνελευθερίας καὶ ὕβρεως ἢ μανίας καὶ ἄλλης κακίας πρέπουσαι βάσεις, καὶ τίνας τοῖς ἐναντίοις λειπτέον ῥυθμούς· οἶμαι δέ με ἀκηκοέναι οὐ σαφῶς ἐνόπλιόν τέ τινα ὀνομάζοντος αὐτοῦ σύνθετον καὶ δάκτυλον καὶ ἡρῷόν γε, οὐκ οἶδα ὅπως διακοσμοῦντος καὶ ἴσον ἄνω καὶ κάτω τιθέντος, εἰς βραχύ τε καὶ μακρὸν γιγνόμενον, καί, ὡς ἐγὼ οἶμαι, ἴαμβον καί τιν᾽ ἄλλον τροχαῖον ὠνόμαζε, μήκη δὲ καὶ [400c] βραχύτητας προσῆπτε. καὶ τούτων τισὶν οἶμαι τὰς ἀγωγὰς τοῦ ποδὸς αὐτὸν οὐχ ἧττον ψέγειν τε καὶ ἐπαινεῖν ἢ τοὺς ῥυθμοὺς αὐτούς —ἤτοι συναμφότερόν τι· οὐ γὰρ ἔχω λέγειν— ἀλλὰ ταῦτα μέν, ὥσπερ εἶπον, εἰς Δάμωνα ἀναβεβλήσθω· διελέσθαι γὰρ οὐ σμικροῦ λόγου. ἢ σὺ οἴει;
Μὰ Δί᾽, οὐκ ἔγωγε.
Ἀλλὰ τόδε γε, ὅτι τὸ τῆς εὐσχημοσύνης τε καὶ ἀσχημοσύνης τῷ εὐρύθμῳ τε καὶ ἀρρύθμῳ ἀκολουθεῖ, δύνασαι διελέσθαι;
Πῶς δ᾽ οὔ;
[400d] Ἀλλὰ μὴν τὸ εὔρυθμόν γε καὶ τὸ ἄρρυθμον τὸ μὲν τῇ καλῇ λέξει ἕπεται ὁμοιούμενον, τὸ δὲ τῇ ἐναντίᾳ, καὶ τὸ εὐάρμοστον καὶ ἀνάρμοστον ὡσαύτως, εἴπερ ῥυθμός γε καὶ ἁρμονία λόγῳ, ὥσπερ ἄρτι ἐλέγετο, ἀλλὰ μὴ λόγος τούτοις.
Ἀλλὰ μήν, ἦ δ᾽ ὅς, ταῦτά γε λόγῳ ἀκολουθητέον.
Τί δ᾽ ὁ τρόπος τῆς λέξεως, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ὁ λόγος; οὐ τῷ τῆς ψυχῆς ἤθει ἕπεται;
Πῶς γὰρ οὔ;
Τῇ δὲ λέξει τὰ ἄλλα;
Ναί.
Εὐλογία ἄρα καὶ εὐαρμοστία καὶ εὐσχημοσύνη καὶ [400e] εὐρυθμία εὐηθείᾳ ἀκολουθεῖ, οὐχ ἣν ἄνοιαν οὖσαν ὑποκοριζόμενοι καλοῦμεν [ὡς εὐήθειαν], ἀλλὰ τὴν ὡς ἀληθῶς εὖ τε καὶ καλῶς τὸ ἦθος κατεσκευασμένην διάνοιαν.
Παντάπασι μὲν οὖν, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν οὐ πανταχοῦ ταῦτα διωκτέα τοῖς νέοις, εἰ μέλλουσι τὸ αὑτῶν πράττειν;
Διωκτέα μὲν οὖν.

***
[399e] Και δε μου φαίνεται να κάνομε και τίποτα περίεργο πράγμα, φίλε μου, αν προτιμούμε τον Απόλλωνα και τα όργανα του Απόλλωνος από τον Μαρσύα και τα όργανά του.
Και μένα δε μου φαίνεται.
Κι έτσι, μά τον κύνα, έχομε πάλι κάμει χωρίς να το καταλάβομε το ξεκαθάρισμα της πολιτείας, που λέγαμε λίγο πριν πως ξεχείλιζε από τρυφή και πολυτέλεια.
Και κάμαμε πολύ φρόνιμα.
Έλα λοιπόν να συνεχίσομε το ξεκαθάρισμα· γιατί έρχεται τώρα η σειρά των ρυθμών, ώστε, σύμφωνα μ᾽ όσα είπαμε για τις αρμονίες, να μην κυνηγούμε και σ᾽ αυτούς την ποικιλία ουδέ κάθε λογής βάσεις, αλλά να ζητήσομε να βρούμε ποιοί είναι οι ρυθμοί που εκφράζουν τον κόσμιο και αντρικό χαρακτήρα· κι αφού τους βρούμε, [400a] να αναγκάσομε το μέτρο και το μέλος να ακολουθούν το λόγο, και όχι το λόγο ν᾽ ακολουθεί το μέτρο και το μέλος. Τώρα ποιοί θα είναι αυτοί οι ρυθμοί, δική σου δουλειά είναι να μας το πεις, όπως έκαμες και με τις αρμονίες.
Μά την αλήθεια δεν μπορώ να σου απαντήσω· εκείνο που έχω ιδεί και μπορώ να πω είναι πως υπάρχουν κάποια τρία είδη, που απ᾽ αυτά πλέκουνται οι βάσεις, όπως στους φθόγγους τέσσερα, που κάνουν όλες τις αρμονίες· ποιά όμως απ᾽ αυτά είναι άξια να μιμηθούν αυτόν ή εκείνο τον τρόπον του βίου, δεν είμαι σε θέση να πω.
[400b] Μα σ᾽ αυτό μπορούμε να συμβουλευτούμε τον Δάμωνα, ποιές είναι οι βάσεις που εκφράζουν τους ανελεύθερους, τους υβριστικούς, τους μανιακούς και άλλους κακούς χαρακτήρες, και ποιούς ρυθμούς πρέπει ν᾽ αφήσομε για τους εναντίους. Νομίζω μάλιστα πως τον έχω ακούσει, αν και όχι πολύ ξεκαθαρισμένα, να κάνει λόγο για κάποιο ρυθμό που τον ονόμαζε ενόπλιο σύνθετο, και δάκτυλο και ακόμα και ηρώο, και που τον σύνθετε, δεν ξέρω πώς, με ίση άρση και θέση, από μακρές και βραχείες συλλαβές· κι έναν άλλο πάλι που τον έλεγε, νομίζω, ίαμβο και τροχαίο, και που κι αυτόν τον σύνθετε από μακρές και [400c] βραχείες· μου φαίνεται ακόμα πως επαινούσε ή έψεγε και τη ρυθμική αγωγή του ενός ή του άλλου απ᾽ αυτούς τους πόδες, όχι λιγότερο από τους ίδιους τους ρυθμούς, ή κάπως και τα δυο μαζί· γιατί δεν ξέρω καλά να πω· μα αυτά ας τα αναβάλομε να τα συζητήσομε, καθώς είπα, με τον Δάμωνα· γιατί δεν είναι και πολύ εύκολο να τα ξεκαθαρίσομε· ή έχεις εσύ άλλη γνώμη;
Κάθε άλλο.
Αυτό όμως τουλάχιστο δεν μπορείς να το ξεχωρίσεις, πως την ευρυθμία και την αρρυθμία παρακολουθεί η εντύπωση της ομορφιάς και της ασχήμιας;
Πώς όχι;
[400d] Η ομορφιά όμως του ρυθμού, όπως και της αρμονίας, παρακολουθεί και γίνεται όμοια με την ομορφιά του λόγου, αφού, καθώς λέγαμε πριν, ο ρυθμός και η αρμονία έγιναν για το λόγο, κι όχι ο λόγος για κείνα.
Μα αυτά πρέπει βέβαια ν᾽ ακολουθούν το λόγο.
Ο λεκτικός πάλι τρόπος και ο ίδιος ο λόγος δεν παρακολουθούν το ήθος της ψυχής;
Πώς όχι;
Και όλα τα άλλα το λόγο;
Ναι.
Ώστε η ομορφιά και η αρμονία, η χάρη και [400e] η ευρυθμία του λόγου παρακολουθούν την ευήθεια· και δεν εννοώ μ᾽ αυτή τη λέξη το είδος της μωρίας που χαϊδευτικά το ονομάζουν έτσι, αλλά τον χαρακτήρα εκείνο της ψυχής που έχει διαπλάσει πραγματικώς ωραίο και καλό ήθος.
Βεβαιότατα.
Δεν πρέπει λοιπόν αυτά να επιδιώκουν παντού και πάντα οι νέοι, αν θέλουν να εκπληρώσουν τον προορισμό τους;
Εννοείται και πρέπει.