[VI] Ὧν μὲν οὖν δεῖ στοχάζεσθαι προτρέποντα ὡς ἐσομένων ἢ ὑπαρχόντων, καὶ ὧν ἀποτρέποντα, φανερόν· τὰ γὰρ ἐναντία τούτων ἐστίν. ἐπεὶ δὲ πρόκειται τῷ συμβουλεύοντι σκοπὸς τὸ συμφέρον, βουλεύονται δὲ οὐ περὶ τοῦ τέλους, ἀλλὰ περὶ τῶν πρὸς τὸ τέλος, ταῦτα δ᾽ ἐστὶ τὰ συμφέροντα κατὰ τὰς πράξεις, τὸ δὲ συμφέρον ἀγαθόν, ληπτέον ἂν εἴη τὰ στοιχεῖα περὶ ἀγαθοῦ καὶ συμφέροντος ἁπλῶς.Ἔστω δὴ ἀγαθὸν ὃ ἂν αὐτὸ ἑαυτοῦ ἕνεκα ᾖ αἱρετόν, καὶ οὗ ἕνεκα ἄλλο αἱρούμεθα, καὶ οὗ ἐφίεται πάντα, ἢ πάντα τὰ αἴσθησιν ἔχοντα ἢ νοῦν ἢ εἰ λάβοι νοῦν, καὶ ὅσα ὁ νοῦς ἂν ἑκάστῳ ἀποδοίη, καὶ ὅσα ὁ περὶ ἕκαστον νοῦς ἀποδίδωσιν ἑκάστῳ· τοῦτό ἐστιν ἑκάστῳ ἀγαθόν, καὶ οὗ παρόντος εὖ διάκειται καὶ αὐτάρκως ἔχει, καὶ τὸ αὔταρκες, καὶ τὸ ποιητικὸν ἢ φυλακτικὸν τῶν τοιούτων, καὶ ᾧ ἀκολουθεῖ τὰ τοιαῦτα, καὶ τὰ κωλυτικὰ τῶν ἐναντίων καὶ τὰ φθαρτικά. ἀκολουθεῖ δὲ διχῶς· ἢ γὰρ ἅμα ἢ ὕστερον, οἷον τῷ μὲν μανθάνειν τὸ ἐπίστασθαι ὕστερον, τῷ δὲ ὑγιαίνειν τὸ ζῆν ἅμα. καὶ τὰ ποιητικὰ τριχῶς, τὰ μὲν ὡς τὸ ὑγιαίνειν ὑγιείας, τὰ δὲ ὡς σιτία ὑγιείας, τὰ δὲ ὡς τὸ γυμνάζεσθαι, ὅτι ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ποιεῖ ὑγίειαν.
Τούτων δὲ κειμένων ἀνάγκη τάς τε λήψεις τῶν ἀγαθῶν ἀγαθὰς εἶναι καὶ τὰς τῶν κακῶν ἀποβολάς· ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ μὲν τὸ μὴ ἔχειν τὸ κακὸν ἅμα, τῷ δὲ τὸ ἔχειν τὸ ἀγαθὸν ὕστερον. καὶ ἡ ἀντ᾽ ἐλάττονος ἀγαθοῦ μείζονος λῆψις καὶ ἀντὶ μείζονος κακοῦ ἐλάττονος·
[1362b] ᾧ γὰρ ὑπερέχει τὸ μεῖζον τοῦ ἐλάττονος, τούτῳ γίνεται τοῦ μὲν λῆψις τοῦ δ᾽ ἀποβολή. καὶ τὰς ἀρετὰς δὲ ἀνάγκη ἀγαθὸν εἶναι· κατὰ γὰρ ταύτας εὖ τε διάκεινται οἱ ἔχοντες, καὶ ποιητικαὶ τῶν ἀγαθῶν εἰσι καὶ πρακτικαί· περὶ ἑκάστης δὲ καὶ τίς καὶ ποία χωρὶς ῥητέον. καὶ τὴν ἡδονὴν ἀγαθὸν εἶναι· πάντα γὰρ ἐφίεται τὰ ζῷα αὐτῆς τῇ φύσει· ὥστε καὶ τὰ ἡδέα καὶ τὰ καλὰ ἀνάγκη ἀγαθὰ εἶναι· τὰ μὲν γὰρ ἡδονῆς ποιητικά, τῶν δὲ καλῶν τὰ μὲν ἡδέα τὰ δὲ αὐτὰ καθ᾽ ἑαυτὰ αἱρετά ἐστιν.
Ὡς δὲ καθ᾽ ἓν εἰπεῖν, ἀνάγκη ἀγαθὰ εἶναι τάδε. εὐδαιμονία· καὶ γὰρ καθ᾽ αὑτὸ αἱρετὸν καὶ αὔταρκες, καὶ ἕνεκα αὐτῆς τἆλλα αἱρούμεθα. δικαιοσύνη, ἀνδρεία, σωφροσύνη, μεγαλοψυχία, μεγαλοπρέπεια, καὶ αἱ ἄλλαι αἱ τοιαῦται ἕξεις· ἀρεταὶ γὰρ ψυχῆς. καὶ ὑγίεια καὶ κάλλος καὶ τὰ τοιαῦτα· ἀρεταὶ γὰρ σώματος καὶ ποιητικὰ πολλῶν, οἷον ὑγίεια καὶ ἡδονῆς καὶ τοῦ ζῆν, διὸ καὶ ἄριστον δοκεῖ εἶναι, ὅτι δύο τῶν τοῖς πολλοῖς τιμιωτάτων αἴτιόν ἐστιν, ἡδονῆς καὶ τοῦ ζῆν. πλοῦτος· ἀρετὴ γὰρ κτήσεως καὶ ποιητικὸν πολλῶν. φίλος καὶ φιλία· καὶ γὰρ καθ᾽ αὑτὸν αἱρετὸς ὁ φίλος καὶ ποιητικὸς πολλῶν. τιμή, δόξα· καὶ γὰρ ἡδέα καὶ ποιητικὰ πολλῶν, καὶ ἀκολουθεῖ αὐταῖς ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τὸ ὑπάρχειν ἐφ᾽ οἷς τιμῶνται. δύναμις τοῦ λέγειν, τοῦ πράττειν· ποιητικὰ γὰρ πάντα τὰ τοιαῦτα ἀγαθῶν. ἔτι εὐφυΐα, μνήμη, εὐμάθεια, ἀγχίνοια, πάντα τὰ τοιαῦτα· ποιητικαὶ γὰρ αὗται ἀγαθῶν αἱ δυνάμεις εἰσίν. ὁμοίως δὲ καὶ αἱ ἐπιστῆμαι πᾶσαι καὶ αἱ τέχναι. καὶ τὸ ζῆν· εἰ γὰρ μηδὲν ἄλλο ἕποιτο ἀγαθόν, καθ᾽ αὑτὸ αἱρετόν ἐστιν. καὶ τὸ δίκαιον· συμφέρον γάρ τι κοινῇ ἐστιν.
***
[6] Είναι λοιπόν φανερό σε ποιά πράγματα, μελλοντικά ή τωρινά, πρέπει να στοχεύει ο συμβουλευτικός ρήτορας όταν προτρέπει και σε ποιά όταν αποτρέπει — τα δεύτερα είναι, βέβαια, τα αντίθετα των πρώτων. Δεδομένου, τώρα, ότι ο σκοπός που ορίζει στον εαυτό του ο συμβουλευτικός ρήτορας είναι το συμφέρον· δεδομένου επίσης ότι οι άνθρωποι δεν συζητούν ούτε διαβουλεύονται για τον τελικό αυτό σκοπό, αλλά για τα μέσα που οδηγούν σ᾽ αυτόν, και ότι αυτά είναι όσα υπηρετούν το συμφέρον μας μέσω των πράξεών μας· δεδομένου, τέλος, ότι αυτό που συμφέρει είναι καλό, ανάγκη να μιλήσουμε —σε γενικές γραμμές— για τους τόπους που σχετίζονται με το καλό και με το συμφέρον.
Ας δεχτούμε λοιπόν ότι καλό είναι καθετί που το επιλέγουμε και το προτιμούμε γι᾽ αυτό που είναι το ίδιο, ή αυτό που για χάρη του επιλέγουμε και προτιμούμε κάτι άλλο· επίσης αυτό που το επιθυμούν όλα τα όντα ή όλα τα όντα που έχουν αίσθηση ή νου, ή που θα το επιθυμούσαν, αν αποκτούσαν νου· επίσης όσα ο νους θα έδινε στον καθένα και όσα ο νους δίνει στον καθένα σε επιμέρους περιστάσεις, αυτό είναι καλό για τον καθένα· καλό είναι επίσης αυτό που η παρουσία του κάνει τον άνθρωπο να βρίσκεται σε μια καλή κατάσταση και να είναι αυτάρκης· και η αυτάρκεια· καθετί επίσης που παράγει ή συντηρεί αυτού του είδους τα πράγματα· καθετί που το ακολουθούν αυτού του είδους τα πράγματα· αυτά επίσης που μπορούν να εμποδίσουν ή να καταστρέψουν τα αντίθετα αυτών των πραγμάτων. Το «ακολουθούν» με διπλό νόημα: ή και τα δύο υπάρχουν μαζί ή το ένα έρχεται ύστερα από το άλλο· η γνώση π.χ. έρχεται ύστερα από τη μάθηση, η ζωή όμως υπάρχει μαζί μαζί με την υγεία. Τα πράγματα, πάλι, «παράγουν» με τριπλό νόημα: το να είμαι υγιής παράγει υγεία —η τροφή παράγει υγεία— οι γυμναστικές ασκήσεις τις περισσότερες φορές παράγουν υγεία.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε υποχρεωτικά καλό πράγμα είναι αφενός η απόκτηση των καλών πραγμάτων και αφετέρου η αποβολή των κακών πραγμάτων: στη δεύτερη περίπτωση απαλλαγή από το κακό υπάρχει μαζί μαζί, ενώ στην πρώτη η κατοχή του καλού έρχεται ύστερα. Καλό είναι επίσης η απόκτηση ενός μεγαλύτερου καλού πράγματος στη θέση ενός μικρότερου, καθώς και η απόκτηση ενός μικρότερου κακού πράγματος στη θέση ενός μεγαλύτερου·
[1362b] γιατί στον βαθμό που το μεγαλύτερο ξεπερνάει το μικρότερο υπάρχει κέρδος στην πρώτη περίπτωση και απώλεια στη δεύτερη. Και οι αρετές επίσης δεν μπορεί παρά να είναι κάτι καλό· γιατί αυτοί που τις έχουν βρίσκονται, χάρη σ᾽ αυτές, σε μια σωστή κατάσταση, και επιπλέον οι αρετές παράγουν καλά πράγματα και καλές πράξεις. Εν πάση περιπτώσει για την καθεμιά τους (πιο συγκεκριμένα: για τη φύση και τις ιδιότητες της καθεμιάς) θα χρειαστεί να μιλήσουμε ξεχωριστά. Και η ηδονή επίσης είναι κάτι καλό, αφού όλα τα ζωντανά όντα την αποζητούν κινημένα από τη φύση τους. Συμπέρασμα: τα ευχάριστα και τα όμορφα πράγματα δεν μπορεί παρά να είναι καλά: τα πρώτα επειδή δημιουργούν ηδονή· όσο για τα όμορφα πράγματα, άλλα από αυτά είναι ευχάριστα και άλλα είναι επιθυμητά καθεαυτά.
Για να τα πούμε λοιπόν ένα ένα, τα εξής πράγματα δεν μπορεί παρά να είναι καλά: Η ευδαιμονία — δεδομένου ότι α) είναι κάτι το επιθυμητό καθεαυτό, β) είναι κάτι το αύταρκες, γ) για να την αποκτήσουμε, διαλέγουμε και επιδιώκουμε κάποια άλλα πράγματα. Η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η εγκράτεια, η μεγαλοψυχία, η μεγαλοδωρία και οι άλλες αυτού του είδους έξεις — γιατί είναι αρετές της ψυχής. Επίσης η υγεία, η ομορφιά και τα παρόμοια — γιατί είναι αρετές του σώματος και έχουν τη δύναμη να δημιουργούν πολλά άλλα πράγματα· η υγεία π.χ. είναι δημιουργός και ηδονής και της ζωής· αυτός είναι και ο λόγος που θεωρείται το μεγαλύτερο καλό, γιατί από αυτήν ξεκινούν τα δύο πιο πολύτιμα για τους περισσότερους ανθρώπους πράγματα, η ηδονή και η ζωή. Ο πλούτος — γιατί είναι η αρετή της κτήσης και γιατί έχει τη δύναμη να δημιουργεί πολλά καλά πράγματα. Ο φίλος και η φιλία — γιατί ο φίλος είναι επιθυμητός καθεαυτόν και έχει τη δύναμη να δημιουργεί πολλά καλά πράγματα. Οι τιμές, η δόξα — γιατί είναι ευχάριστα πράγματα, γιατί έχουν τη δύναμη να δημιουργούν πολλά καλά πράγματα και γιατί συχνά έχουν ως επακόλουθό τους πράγματα για τα οποία τιμώνται οι άνθρωποι. Η ευγλωττία, η ικανότητα για πράξη — γιατί όλα αυτά έχουν τη δύναμη να δημιουργούν καλά πράγματα. Ακόμη η ευφυΐα, η μνήμη, η ευκολία στη μάθηση, το κοφτερό μυαλό και όλες αυτού του είδους οι ιδιότητες — γιατί οι ιδιότητες αυτές έχουν τη δύναμη να δημιουργούν καλά πράγματα. Το ίδιο και όλοι οι τομείς της γνώσης και οι τέχνες. Και η ζωή — γιατί και αν ακόμη δεν είχε ως επακόλουθό της κανένα άλλο καλό πράγμα, η ζωή είναι επιθυμητή και από μόνη της. Και η δικαιοσύνη — γιατί είναι κάτι που συμφέρει από κοινού σε όλους.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου