ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν ἐν Χερρονήσῳ (68-75)

[68] Εἶτα φησὶν ὃς ἂν τύχῃ παρελθών «οὐ γὰρ ἐθέλεις γράφειν, οὐδὲ κινδυνεύειν, ἀλλ᾽ ἄτολμος εἶ καὶ μαλακός.» ἐγὼ δὲ θρασὺς μὲν καὶ βδελυρὸς καὶ ἀναιδὴς οὔτ᾽ εἰμὶ μήτε γενοίμην, ἀνδρειότερον μέντοι πολλῶν πάνυ τῶν ἰταμῶς πολιτευομένων παρ᾽ ὑμῖν ἐμαυτὸν ἡγοῦμαι.

[69] ὅστις μὲν γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παριδὼν ἃ συνοίσει τῇ πόλει, κρίνει, δημεύει, δίδωσι, κατηγορεῖ, οὐδεμιᾷ ταῦτ᾽ ἀνδρείᾳ ποιεῖ, ἀλλ᾽ ἔχων ἐνέχυρον τῆς αὑτοῦ σωτηρίας τὸ πρὸς χάριν ὑμῖν λέγειν καὶ πολιτεύεσθαι, ἀσφαλῶς θρασύς ἐστιν· ὅστις δ᾽ ὑπὲρ τοῦ βελτίστου πολλὰ τοῖς ὑμετέροις ἐναντιοῦται βουλήμασι, καὶ μηδὲν λέγει πρὸς χάριν ἀλλὰ τὸ βέλτιστον ἀεί, καὶ τὴν τοιαύτην πολιτείαν προαιρεῖται ἐν ᾗ πλειόνων ἡ τύχη κυρία γίγνεται ἢ οἱ λογισμοί, τούτων δ᾽ ἀμφοτέρων ἑαυτὸν ὑπεύθυνον ὑμῖν παρέχει,

[70] οὗτός ἐστ᾽ ἀνδρεῖος, καὶ χρήσιμός γε πολίτης ὁ τοιοῦτός ἐστιν, οὐχ οἱ τῆς παρ᾽ ἡμέραν χάριτος τὰ μέγιστα τῆς πόλεως ἀπολωλεκότες, οὓς ἐγὼ τοσούτου δέω ζηλοῦν ἢ νομίζειν ἀξίους πολίτας τῆς πόλεως εἶναι, ὥστ᾽ εἴ τις ἔροιτό με, «εἰπέ μοι, σὺ δὲ δὴ τί τὴν πόλιν ἡμῖν ἀγαθὸν πεποίηκας;» ἔχων, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τριηραρχίας εἰπεῖν καὶ χορηγίας καὶ χρημάτων εἰσφορὰς καὶ λύσεις αἰχμαλώτων καὶ τοιαύτας ἄλλας φιλανθρωπίας, οὐδὲν ἂν τούτων εἴποιμι,

[71] ἀλλ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων πολιτευμάτων οὐδὲν πολιτεύομαι, ἀλλὰ δυνάμενος ἂν ἴσως, ὥσπερ καὶ ἕτεροι, καὶ κατηγορεῖν καὶ χαρίζεσθαι καὶ δημεύειν καὶ τἄλλ᾽ ἃ ποιοῦσιν οὗτοι ποιεῖν, οὐδ᾽ ἐφ᾽ ἓν τούτων πώποτ᾽ ἐμαυτὸν ἔταξα, οὐδὲ προήχθην οὔθ᾽ ὑπὸ κέρδους οὔθ᾽ ὑπὸ φιλοτιμίας, ἀλλὰ διαμένω λέγων ἐξ ὧν ἐγὼ μὲν πολλῶν ἐλάττων εἰμὶ παρ᾽ ὑμῖν, ὑμεῖς δ᾽, εἰ πείσεσθέ μοι, μείζους ἂν εἴητε· οὕτω γὰρ ἴσως ἀνεπίφθονον εἰπεῖν.

[72] οὐδ᾽ ἔμοιγε δοκεῖ δικαίου τοῦτ᾽ εἶναι πολίτου, τοιαῦτα πολιτεύμαθ᾽ εὑρίσκειν ἐξ ὧν ἐγὼ μὲν πρῶτος ὑμῶν ἔσομαι εὐθέως, ὑμεῖς δὲ τῶν ἄλλων ὕστατοι· ἀλλὰ συναυξάνεσθαι δεῖ τὴν πόλιν τοῖς τῶν ἀγαθῶν πολιτῶν πολιτεύμασι, καὶ τὸ βέλτιστον ἀεί, μὴ τὸ ῥᾷστον ἅπαντας λέγειν· ἐπ᾽ ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἡ φύσις αὐτὴ βαδιεῖται, ἐπὶ τοῦτο δὲ τῷ λόγῳ δεῖ προάγεσθαι διδάσκοντα τὸν ἀγαθὸν πολίτην.

[73] Ἤδη τοίνυν τινὸς ἤκουσα τοιοῦτόν τι λέγοντος, ὡς ἄρ᾽ ἐγὼ λέγω μὲν ἀεὶ τὰ βέλτιστα, ἔστιν δ᾽ οὐδὲν ἀλλ᾽ ἢ λόγοι τὰ παρ᾽ ἐμοῦ, δεῖ δ᾽ ἔργων τῇ πόλει καὶ πράξεώς τινος. ἐγὼ δ᾽ ὡς ἔχω περὶ τούτων, λέξω πρὸς ὑμᾶς καὶ οὐκ ἀποκρύψομαι. οὐδ᾽ εἶναι νομίζω τοῦ συμβουλεύοντος ὑμῖν ἔργον οὐδὲν πλὴν εἰπεῖν τὰ βέλτιστα. καὶ τοῦθ᾽ ὅτι τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον ῥᾳδίως οἶμαι δείξειν.

[74] ἴστε γὰρ δήπου τοῦθ᾽ ὅτι Τιμόθεός ποτ᾽ ἐκεῖνος ἐν ὑμῖν ἐδημηγόρησεν ὡς δεῖ βοηθεῖν καὶ τοὺς Εὐβοέας σῴζειν, ὅτε Θηβαῖοι κατεδουλοῦντ᾽ αὐτούς, καὶ λέγων εἶπεν οὕτω πως· «εἰπέ μοι, βουλεύεσθε,» ἔφη, «Θηβαίους ἔχοντες ἐν νήσῳ, τί χρήσεσθε καὶ τί δεῖ ποιεῖν; οὐκ ἐμπλήσετε τὴν θάλατταν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τριήρων; οὐκ ἀναστάντες ἤδη πορεύσεσθ᾽ εἰς τὸν Πειραιᾶ; οὐ καθέλξετε τὰς ναῦς;»

[75] οὐκοῦν εἶπε μὲν ταῦθ᾽ ὁ Τιμόθεος, ἐποιήσατε δ᾽ ὑμεῖς· ἐκ δὲ τούτων ἀμφοτέρων τὸ πρᾶγμ᾽ ἐπράχθη. εἰ δ᾽ ὁ μὲν εἶπεν ὡς οἷόν τε [τὰ] ἄριστα, ὥσπερ εἶπεν, ὑμεῖς δ᾽ ἀπερρᾳθυμήσατε καὶ μηδὲν ὑπηκούσατε, ἆρ᾽ ἂν ἦν γεγονός τι τῶν τότε συμβάντων τῇ πόλει; οὐχ οἷόν τε. οὕτω τοίνυν καὶ περὶ ὧν ἂν ἐγὼ λέγω καὶ περὶ ὧν ἂν ὁ δεῖν᾽ εἴπῃ, τὰ μὲν ἔργα παρ᾽ ὑμῶν αὐτῶν ζητεῖτε, †τὰ δὲ βέλτιστα ἐπιστήμῃ† λέγειν παρὰ τοῦ παριόντος.

***
[68] Εξάλλου, ανεβαίνοντας στο βήμα ένας τυχαίος λέει «δεν θέλεις να εισηγηθείς κάτι και να αναλάβεις και το ρίσκο αυτής της εισήγησης. Είσαι δειλός και άνανδρος». Εγώ δεν είμαι θρασύς, σιχαμερός και αδιάντροπος και μακάρι ποτέ να μην γίνω. Θεωρώ όμως τον εαυτό μου πιο γενναίο από πάρα πολλούς από τους εδώ φαύλους πολιτικούς σας.

[69] Γιατί όποιος, Αθηναίοι, δικάζει, δημεύει, μοιράζει δώρα και κατηγορεί παραβλέποντας τα συμφέροντα της πόλης, δεν κάνει αυτά, γιατί είναι παλικάρι, αλλά γίνεται ριψοκίνδυνος εκ του ασφαλούς, επειδή έχει ως εχέγγυο της σωτηρίας του την ικανοποίηση που προσφέρουν σε σας τα λόγια του και η πολιτική του. Όποιος όμως αποβλέποντας στο καλύτερο εναντιώνεται συχνά στις επιθυμίες σας και δεν λέει τίποτε για να σας ευχαριστήσει, αλλά λέει πάντοτε το καλύτερο και ακολουθεί τέτοια πολιτική στην οποία ρυθμιστής για τα περισσότερα ζητήματα είναι η τύχη και όχι η διορατικότητα, και που και για τα δύο αυτά αναλαμβάνει την ευθύνη, αυτός είναι γενναίος άνδρας.

[70] Ένας τέτοιος άνδρας είναι χρήσιμος πολίτης, όχι αυτοί που για τη δημοτικότητα μιας ημέρας έχουν απεμπολήσει τα μεγαλύτερα συμφέροντα της πόλης. Αυτούς εγώ κάθε άλλο παρά τους ζηλεύω ή τους θεωρώ πολίτες αντάξιους της πόλης μας. Ώστε, αν κάποιος με ρωτούσε «πες μου, εσύ προσωπικά τι καλό έχεις κάνει για την πόλη μας;», αν και μπορούσα, Αθηναίοι, να του αναφέρω τριηραρχίες, χορηγίες, εισφορές χρημάτων, απελευθέρωση αιχμαλώτων και άλλες τέτοιες πράξεις αγαθοεργίας, δεν θα ανέφερα καμιά από αυτές τις πράξεις μου,

[71] αλλά θα του έλεγα ότι η δική μου πολιτική δεν έχει τίποτε το κοινό με τις πολιτικές αυτού του είδους· ότι, αν και θα μπορούσα ίσως το ίδιο καλά με τους άλλους να κατηγορήσω, να ικανοποιήσω, να δημεύσω περιουσίες και γενικά να κάνω όσα κάνουν αυτοί, δεν θεώρησα ποτέ ως τώρα τον εαυτό μου κατάλληλο ούτε και για μια ακόμη από αυτές τις ενέργειες· ούτε παρασύρθηκα ούτε από κέρδος ούτε από φιλοδοξία, αλλά επιμένω να λέω αυτά που με υποβιβάζουν στα μάτια σας σε σύγκριση με πολλούς εδώ σε σας, αλλά που εσείς, αν πεισθείτε σ᾽ εμένα, θα αναδειχθείτε σπουδαίοι. Έτσι ίσως θα μπορούσα να μιλήσω για τον εαυτό μου, χωρίς να κινήσω τον φθόνο κανενός.

[72] Ούτε κατά τη δική μου τουλάχιστον γνώμη αποτελεί γνώρισμα δίκαιου πολίτη να μηχανεύεται τέτοια πολιτικά μέτρα, ώστε με αυτά εγώ να γίνω πρώτος ανάμεσά σας, αλλά εσείς τελευταίοι μεταξύ των άλλων Ελλήνων. Αντίθετα, η πόλη πρέπει να προοδεύει με την πολιτική των καλών πολιτών και όλοι οι πολίτες να προτείνουν πάντοτε τα καλύτερα πολιτικά μέτρα, όχι τα πιο εύκολα. Γιατί η φύση από μόνη της θα βαδίσει προς το δεύτερο, αλλά ο καλός πολίτης με τη λογική και τις υποδείξεις του πρέπει να σας κατευθύνει προς το πρώτο.

[73] Ήδη έχω ακούσει κάποιον να λέει κάτι τέτοιο, ότι εγώ βέβαια προτείνω πάντοτε τα καλύτερα, αλλά τα όσα λέγονται από μένα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μόνο λόγια, ενώ η πόλη χρειάζεται έργα και κάποιες συγκεκριμένες ενέργειες. Εγώ όμως θα πω σε σας ποια γνώμη έχω γι᾽ αυτά και δεν θα αποκρύψω τίποτε. Νομίζω πως έργο του συμβούλου σας δεν είναι τίποτε άλλο παρά να σας δίνει τις καλύτερες συμβουλές. Και ότι έτσι ακριβώς έχει το πράγμα, νομίζω ότι εύκολα θα το αποδείξω.

[74] Γνωρίζετε ασφαλώς ότι ο φημισμένος Τιμόθεος αγόρευσε κάποτε σε σας και είπε ότι πρέπει να σπεύσετε να βοηθήσετε και να σώσετε τους Ευβοείς, όταν οι Θηβαίοι προσπαθούσαν να τους υποδουλώσουν· κατά την ομιλία του είπε περίπου τα εξής: «Πέστε μου» είπε «τώρα που έχετε τους Θηβαίους στο νησί, σκέφτεστε πώς θα τους αντιμετωπίσετε και τι πρέπει να κάνετε; Δεν θα γεμίσετε τη θάλασσα, Αθηναίοι, με τριήρεις; Δεν θα σηκωθείτε αμέσως να κατεβείτε στον Πειραιά; Δεν θα καθελκύσετε τα σκάφη σας;».

[75] Αυτά λοιπόν είπε ο Τιμόθεος και σεις τα εκτελέσατε· και από τον συνδυασμό αυτών των δύο πέτυχε η επιχείρηση. Αν όμως ο Τιμόθεος είχε προτείνει ό,τι καλύτερο μπορούσε, όπως ακριβώς και έκανε, αλλά εσείς από ραθυμία είχατε αδιαφορήσει και δεν είχατε ακολουθήσει καμιά από τις υποδείξεις του, άραγε θα είχε πραγματοποιηθεί κάτι από τα όσα καλά συνέβησαν τότε στην πόλη; Αδύνατον. Έτσι λοιπόν, είτε γι᾽ αυτά που λέγω εγώ είτε για όσα θα πει τούτος ή εκείνος, τα έργα να τα ζητάτε από σας τους ίδιους· ό,τι καλύτερο όμως μπορεί να ειπωθεί, από τους ρήτορές σας.