ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Πανηγυρικός (14-25)

Περὶ μὲν οὖν τῶν ἰδίων ταῦτά μοι προειρήσθω.

[15] περὶ δὲ τῶν κοινῶν, ὅσοι μὲν εὐθὺς ἐπελθόντες διδάσκουσιν ὡς χρὴ διαλυσαμένους τὰς πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς ἔχθρας ἐπὶ τὸν βάρβαρον τραπέσθαι, καὶ διεξέρχονται τάς τε συμφορὰς τὰς ἐκ τοῦ πολέμου τοῦ πρὸς ἀλλήλους ἡμῖν γεγενημένας καὶ τὰς ὠφελείας τὰς ἐκ τῆς στρατείας τῆς ἐπ᾽ ἐκεῖνον ἐσομένας, ἀληθῆ μὲν λέγουσιν, οὐ μὴν ἐντεῦθεν ποιοῦνται τὴν ἀρχὴν ὅθεν ἂν μάλιστα συστῆσαι ταῦτα δυνηθεῖεν.

[16] τῶν γὰρ Ἑλλήνων οἱ μὲν ὑφ᾽ ἡμῖν, οἱ δ᾽ ὑπὸ Λακεδαιμονίοις εἰσίν· αἱ γὰρ πολιτεῖαι, δι᾽ ὧν οἰκοῦσι τὰς πόλεις, οὕτω τοὺς πλείστους αὐτῶν διειλήφασιν. ὅστις οὖν οἴεται τοὺς ἄλλους κοινῇ τι πράξειν ἀγαθὸν πρὶν ἂν τοὺς προεστῶτας αὐτῶν διαλλάξῃ, λίαν ἁπλῶς ἔχει καὶ πόρρω τῶν πραγμάτων ἐστίν.

[17] ἀλλὰ δεῖ τὸν μὴ μόνον ἐπίδειξιν ποιούμενον, ἀλλὰ καὶ διαπράξασθαί τι βουλόμενον ἐκείνους τοὺς λόγους ζητεῖν, οἵτινες τὼ πόλεε τούτω πείσουσιν ἰσομοιρῆσαι πρὸς ἀλλήλας καὶ τάς θ᾽ ἡγεμονίας διελέσθαι, καὶ τὰς πλεονεξίας, ἃς νῦν παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἐπιθυμοῦσιν αὑταῖς γίγνεσθαι, ταύτας παρὰ τῶν βαρβάρων ποιήσασθαι.

[18] τὴν μὲν οὖν ἡμετέραν πόλιν ῥᾴδιον ἐπὶ ταῦτα προαγαγεῖν, Λακεδαιμόνιοι δὲ νῦν μὲν ἔτι δυσπείστως ἔχουσι· παρειλήφασι γὰρ ψευδῆ λόγον, ὡς ἔστιν αὐτοῖς ἡγεῖσθαι πάτριον· ἢν δ᾽ ἐπιδείξῃ τις αὐτοῖς ταύτην τὴν τιμὴν ἡμετέραν οὖσαν μᾶλλον ἢ ᾽κείνων, τάχ᾽ ἂν ἐάσαντες τὸ διακριβοῦσθαι περὶ τούτων ἐπὶ τὸ συμφέρον ἔλθοιεν.

[19] Ἐχρῆν μὲν οὖν καὶ τοὺς ἄλλους ἐντεῦθεν ἄρχεσθαι καὶ μὴ πρότερον περὶ τῶν ὁμολογουμένων συμβουλεύειν, πρὶν περὶ τῶν ἀμφισβητουμένων ἡμᾶς ἐδίδαξαν· ἐμοὶ δ᾽ οὖν ἀμφοτέρων ἕνεκα προσήκει περὶ ταῦτα ποιήσασθαι τὴν πλείστην διατριβήν, μάλιστα μὲν ἵνα προὔργου τι γένηται καὶ παυσάμενοι τῆς πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς φιλονικίας κοινῇ τοῖς βαρβάροις πολεμήσωμεν,

[20] εἰ δὲ τοῦτ᾽ ἐστὶν ἀδύνατον, ἵνα δηλώσω τοὺς ἐμποδὼν ὄντας τῇ τῶν Ἑλλήνων εὐδαιμονίᾳ, καὶ πᾶσι γένηται φανερὸν ὅτι καὶ πρότερον ἡ πόλις ἡμῶν δικαίως τῆς θαλάττης ἦρξεν καὶ νῦν οὐκ ἀδίκως ἀμφισβητεῖ τῆς ἡγεμονίας.

[21] τοῦτο μὲν γὰρ εἰ δεῖ τούτους ἐφ᾽ ἑκάστῳ τιμᾶσθαι τῶν ἔργων τοὺς ἐμπειροτάτους ὄντας καὶ μεγίστην δύναμιν ἔχοντας, ἀναμφισβητήτως ἡμῖν προσήκει τὴν ἡγεμονίαν ἀπολαβεῖν, ἥνπερ πρότερον ἐτυγχάνομεν ἔχοντες· οὐδεὶς γὰρ ἂν ἑτέραν πόλιν ἐπιδείξειεν τοσοῦτον ἐν τῷ πολέμῳ τῷ κατὰ γῆν ὑπερέχουσαν, ὅσον τὴν ἡμετέραν ἐν τοῖς κινδύνοις τοῖς κατὰ θάλατταν διαφέρουσαν.

[22] τοῦτο δ᾽ εἴ τινες ταύτην μὲν μὴ νομίζουσιν δικαίαν εἶναι τὴν κρίσιν, ἀλλὰ πολλὰς τὰς μεταβολὰς γίγνεσθαι, τὰς γὰρ δυναστείας οὐδέποτε τοῖς αὐτοῖς παραμένειν, ἀξιοῦσιν δὲ τὴν ἡγεμονίαν ἔχειν ὥσπερ ἄλλο τι γέρας ἢ τοὺς πρώτους τυχόντας ταύτης τῆς τιμῆς ἢ τοὺς πλείστων ἀγαθῶν αἰτίους τοῖς Ἕλλησιν ὄντας, ἡγοῦμαι καὶ τούτους εἶναι μεθ᾽ ἡμῶν·

[23] ὅσῳ γὰρ ἄν τις πορρωτέρωθεν σκοπῇ περὶ τούτων ἀμφοτέρων, τοσούτῳ πλέον ἀπολείψομεν τοὺς ἀμφισβητοῦντας. ὁμολογεῖται μὲν γὰρ τὴν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι καὶ μεγίστην καὶ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις ὀνομαστοτάτην· οὕτω δὲ καλῆς τῆς ὑποθέσεως οὔσης, ἐπὶ τοῖς ἐχομένοις τούτων ἔτι μᾶλλον ἡμᾶς προσήκει τιμᾶσθαι.

[24] ταύτην γὰρ οἰκοῦμεν οὐχ ἑτέρους ἐκβαλόντες οὐδ᾽ ἐρήμην καταλαβόντες οὐδ᾽ ἐκ πολλῶν ἐθνῶν μιγάδες συλλεγέντες, ἀλλ᾽ οὕτω καλῶς καὶ γνησίως γεγόναμεν ὥστ᾽ ἐξ ἧσπερ ἔφυμεν, ταύτην ἔχοντες ἅπαντα τὸν χρόνον διατελοῦμεν, αὐτόχθονες ὄντες καὶ τῶν ὀνομάτων τοῖς αὐτοῖς οἷσπερ τοὺς οἰκειοτάτους τὴν πόλιν ἔχοντες προσειπεῖν.

[25] μόνοις γὰρ ἡμῖν τῶν Ἑλλήνων τὴν αὐτὴν τροφὸν καὶ πατρίδα καὶ μητέρα καλέσαι προσήκει. καίτοι χρὴ τοὺς εὐλόγως μέγα φρονοῦντας καὶ περὶ τῆς ἡγεμονίας δικαίως ἀμφισβητοῦντας καὶ τῶν πατρίων πολλάκις μεμνημένους τοιαύτην τὴν ἀρχὴν τοῦ γένους ἔχοντας φαίνεσθαι.

***
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ.ΘΕΜΑ Α’. Ποιός πρέπει να έχει την ηγεμονία.
Για μένα ιδιαίτερα λοιπόν αυτά είχα να αναφέρω στην αρχή.

[15] Όσο για τα κοινά ζητήματα, πολλοί έρχονται και μας λεν πως πρέπει απαραίτητα να σταματήσουμε την έχθρα μεταξύ μας και να στραφούμε προς τον βάρβαρο· διεκτραγωδούν τις συμφορές που έπεσαν επάνω μας από τον εμφύλιο πόλεμο και απαριθμούν τις ωφέλειες που θα προκύψουν από την εκστρατεία εναντίον των βαρβάρων. Αυτοί βέβαια όλοι μάς λένε την αλήθεια· μόνο που δεν αρχίζουν από εκεί που θα μπορούσαν να πετύχουν το σκοπό τους ασφαλέστερα.

[16] Δηλαδή από τους Έλληνες άλλοι βρίσκονται κάτω από τη δικιά μας επιρροή και άλλοι κάτω από την επιρροή των Λακεδαιμονίων· τα πολιτεύματα, βλέπετε, που σύμφωνα μ᾽ αυτά διοικούνται οι πόλεις, έτσι ξεχώρισαν τους πιο πολλούς. Όποιος λοιπόν νομίζει πως οι άλλες πόλεις θα κάνουν κάτι αξιόλογο, προτού να συμφιλιωθούν οι δυο μεγάλες πόλεις, που τις κατευθύνουν, είναι πολύ αφελής και βρίσκεται μακριά από την πραγματικότητα.

[17] Όποιος όμως δεν επιδιώκει μονάχα να επιδειχτεί αλλά φιλοδοξεί να επιτύχει και κάποιο αποτέλεσμα, πρέπει απαραίτητα να επιζητήσει εκείνα τα επιχειρήματα που θα πείσουν τις δυο αυτές πόλεις να αναγνωρίσουν την ισοτιμία μεταξύ τους και να μοιράσουν λογικά την ηγεμονία· και τα πλεονεκτήματα, που προσπαθούν να επιτύχουν σήμερα από τους Έλληνες, να τα επιδιώξουν αύριο από τους βαρβάρους.

[18] Τη δικιά μας πόλη βέβαια είναι εύκολο να την οδηγήσουμε προς την κατεύθυνση αυτή· οι Σπαρτιάτες όμως και τώρα ακόμα δυσπιστούν. Κληρονόμησαν, βλέπετε, τη λανθασμένη γνώμη ότι τάχα είναι πατροπαράδοτο προνόμιο σ᾽ αυτούς να οδηγούν τους άλλους. Αν όμως τους αποδείξει κάποιος πως η τιμή αυτή ανήκει περισσότερο σ᾽ εμάς παρά σ᾽ εκείνους, θα άφηναν ίσως κατά μέρος τις διαφωνίες πάνω σ᾽ αυτό το ζήτημα και θα κοιτούσαν το συμφέρον τους.

[19] Έπρεπε λοιπόν και οι άλλοι ρήτορες από αυτό το σημείο να κάνουν την αρχή· να μη μας δίνουν συμβουλές για όσα θέματα υπάρχει ομοφωνία, προτού μας δώσουν γνώμη για όσα αμφισβητούνται. Εγώ πάντως για δυο λόγους βασικά είναι ανάγκη να μιλήσω διεξοδικά γι᾽ αυτά τα τελευταία θέματα: Πρώτα, για να πετύχουμε κάποιο αποτέλεσμα όσο ακόμα είναι καιρός και σταματώντας τις έχθρες μεταξύ μας να πολεμήσουμε όλοι μαζί τον βάρβαρο·

[20] ύστερα, αν αυτό σταθεί αδύνατο, για να δηλώσω ξεκάθαρα ποιοί εμποδίζουν την ευτυχία των Ελλήνων και να γίνει σε όλους φανερό ότι η πόλη μας δικαιολογημένα κράτησε και παλιότερα την αρχηγία στη θάλασσα και τώρα πάλι με το δίκιο της διεκδικεί την ηγεμονία.

ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ.
Αρχαιότητα.
[21] Και αυτό γιατί, αν πρέπει σε κάθε πράξη να τιμούν αυτούς που έχουν μια πείρα εξαιρετική και πιο μεγάλη δύναμη, χωρίς συζήτηση εμείς έχουμε το δικαίωμα να πάρουμε πάλι την ηγεμονία, που είχαμε και σε παλιότερους καιρούς: Κανείς δε θα μπορούσε να παρουσιάσει άλλη πόλη με τέτοια υπεροχή στον πόλεμο της στεριάς όση είναι η δικιά μας στους ναυτικούς αγώνες.

[22] Μα και όσοι ακόμα δε θεωρούν δίκαιη την αντίληψη αυτή, γιατί τα πράγματα αλλάζουν διαρκώς —και πράγματι η εξουσία δεν παραμένει σταθερά ποτέ στα ίδια χέρια—, βρίσκουν όμως σωστό να έχουν την ηγεμονία, σαν οποιοδήποτε άλλο προνόμιο, αυτοί που πρώτοι την απόχτησαν ή όσοι πρόσφεραν τα μεγαλύτερα αγαθά στο Πανελλήνιο, και αυτοί, νομίζω, συμφωνούν μαζί μου.

[23] Όσο πιο πίσω μες στο χρόνο αναζητήσουμε τις ρίζες και για το ένα και για το άλλο, τόσο πιο κάτω θα αφήσουμε αυτούς που θα αναμετρηθούν μ᾽ εμάς στο θέμα της ηγεμονίας: Είναι κοινή ομολογία ότι η πόλη μας είναι η πιο παλιά, η πιο μεγάλη και η πιο ονομαστή σ᾽ όλο τον κόσμο. Και μόλο που η αρχή της ιστορίας της στάθηκε οπωσδήποτε εξαίρετη, για την κατοπινή λαμπρή πορεία της μέσα στο χρόνο, της πρέπει ακόμα μεγαλύτερη τιμή.

[24] Στη χώρα ετούτη κατοικούμε χωρίς να διώξουμε άλλους· ούτε τη βρήκαμε έρημη· ούτε και μαζευτήκαμε εδώ πέρα ανάκατοι από διάφορα έθνη. Είναι τόσο ωραία και γνήσια, λέω, η καταγωγή μας, ώστε εκεί που γεννηθήκαμε εκεί και κατοικούμε χωρίς καμιά διακοπή, γέννημα–θρέμμα αυτού του τόπου. Έτσι μπορούμε να ονομάσουμε την πόλη μας με τις ίδιες τρυφερές λέξεις που χρησιμοποιούμε για τους στενούς μας συγγενείς.

[25] Μονάχα εμείς δηλαδή από τους Έλληνες έχουμε το δικαίωμα να την αποκαλέσουμε τροφό, πατρίδα, μάνα. Και αλήθεια πρέπει να είναι σε θέση να προβάλουν μια τόση λαμπρή καταγωγή αυτοί που έχουν εύλογη περηφάνια, διεκδικούν την ηγεμονία με το δίκιο τους και αναφέρονται συχνά στο παρελθόν τους.