ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ - Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Λιαντίνης Δημήτριος - Γκέμμα σελ. 206 έγραψε:

Η Ελένη που πλάσανε οι έλληνες καθρεφτίζει την εμορφιά του θεού. Είναι ο νους και ο νόμος της φύσης. Σαρκώνει το δαχτυλικό αποτύπωμα της προέλασης των ωρών.

Τι μπορεί να συμβολίζει η πολυπόθητη Ελένη του Ομήρου;

Άλλωστε όπως μας αναφέρει ο Ευριπίδης στην τραγωδία του «Ελένη» στο Ίλιον της Τρωάδας δεν πήγε ποτέ η Ελένη του Τυνδάρεω αλλά ένα είδωλό της. Ένα είδωλο ποιημένο από αιθέρα πανομοιότυπο με την Ελένη, που του έδωσε πνοή η θεϊκή δύναμη της Ήρας. Ενώ η πραγματική – ζώσα Ελένη μεταφέρθηκε μέσα σε μια αιθερόπτυχη νεφέλη από τον Θεό Ερμή στην Αίγυπτο, στο νησάκι Φάρος, όπου έμεινε υπό την προστασία του βασιλιά Πρωτέα. Μας λέγει δια την ακρίβεια των λόγων μας :

…………………Ελένη : Όσο για εμένα, η πατρίδα μου είναι ξακουστή Σπάρτη και πατέρας μου ο Τυνδάρεως. Υπάρχει κάποια φήμη ότι ο Ζευς, αφού μεταμορφώθηκε σε κύκνο, αποφεύγοντας την καταδίωξη κάποιου αετού, πέταξε στην αγκαλιά της μητέρας μου και κατόρθωσε με δόλια μέσα να έρθει σε επαφή μαζί της, αν η διάδοση αυτή είναι αληθινή. Και μένα με ονόμασε Ελένη. Μα θα διηγηθώ τα κακά που έχω πάθει : Τρεις θεές, η Ήρα, η Κυπρίς και η παρθένα κόρη του Δία πήγαν στην σπηλιά της Ίδης στον Αλέξανδρο επειδή ήθελαν να κρίνει την ομορφιά τους. Η Κυπρίς όμως, επειδή πρόσφερε στον Αλέξανδρο την ομορφιά μου, αν είναι όμορφο αυτό που φέρνει δυστυχία, και του πρότεινε να με κάνη γυναίκα του, νίκησε. Κι ο Πάρης, που έμενε στην Ίδη, άφησε τους στάβλους με τα βόδια κι έφτασε στην Σπάρτη για να με πάρη γυναίκα του. Μα η Ήρα επειδή θεωρούσε τον Αλέξανδρο αιτία που δε νίκησε, ματαίωσε τον γάμο (μαζί του) και δεν έδωσε εμένα στο γιο του βασιλιά Πριάμου, αλλά ένα ζωντανό ομοίωμα μου που έφτιαξε από τον αιθέρα. Και (εκείνος) ενώ δε με έχει, πιστεύει ότι έχει εμένα – ψεύτικη πίστη. Από την άλλη μεριά τα σχέδια του Δια σε αυτές τις συμφορές πρόσθεσαν κι άλλες. Γιατί ξεσήκωσαν πόλεμο ανάμεσα στην χώρα των Ελλήνων και στους δυστυχισμένους Φρύγες, για να ανακουφίση τη μητέρα Χθόνα από την ενόχληση και το πλήθος των ανθρώπων και για να κάνη γνωστό τον πιο ισχυρό άνθρωποι της Ελλάδας. Μα δεν ορίστηκα εγώ σα βραβείο για το θάρρος των Φρυγών και την γενναιότητα των Ελλήνων, αλλά το όνομά μου. Κι ο Ερμής, αφού με πήρε μες στις πτυχές του αιθέρα, με σκέπασε με ένα σύννεφο – φρόντισε βέβαια για μένα ο Δίας – και με έφερε να μείνω σε αυτό εδώ το σπίτι του Πρωτέα, αφού διάλεξε τον πιο γνωστικό από όλους τους θνητούς, για να διατηρήσω καθαρό τον γάμο μου με το Μενέλαο. ………..……

(Βλ. Ευριπίδης “Ελένη”, 31 - 48 .

Ενώ πιο κάτω στην ίδια πάντα τραγωδία του ο Ευριπίδης θα μας αναφέρει :

………..Ελένη : Εγώ που βλέπεις δεν είμαι νυκτερινή ακόλουθος της Ενοδίας.

Μενέλαος : Ασφαλώς, όμως δε είναι δυνατόν ένας εγώ να έχω δυο γυναίκες.

Ελ. : Ποιας άλλης γυναίκας είσαι αφέντης ;;

Με. : Αυτής που κρύβεται στην σπηλιά και από την έφερα από τους Φρύγες.

Ελ. : Δεν έχει άλλη γυναίκα παρά μονάχα εμένα.

Με. : Ίσως δεν είμαι στα λογικά μου ή μπορεί τα μάτια μου να μην βλέπουν καλά.

Ελ. : Κοιτώντας με δε νομίζεις ότι βλέπεις την γυναίκα σου ;;

Με. : Μοιάζετε, δεν είμαι όμως βέβαιος.

Ελ. : Για σκέψου. Τι άλλο περισσότερο σου χρειάζεται ;; Κανείς δεν έχει μεγαλύτερες ικανότητες από εσένα.

Με. : Μοιάζεις. Αυτό βέβαια δε τα το αρνηθώ.

Ελ. : Ποιος άλλος λοιπόν θα σε πείσει παρά τα όμματα σου ;;

Με. : Το άσχημο είναι ότι έχω κι άλλη γυναίκα.

Ελ. : Δεν πήγα εγώ στην Τρωάδα, αλλά το είδωλό μου.

Με. : Μα ποιος φτιάχνει ζωντανά ομοιώματα ;;;

Ελ. : Ο Αιθέρας από όπου οι θεοί έφτιαξαν την γυναίκα σου.

Με. : Ποιος από τους θεούς το έκανε ;; Λες πράματα ανέλπιστα.

Ελ. : Η Ήρα για να αντικαταστήσει εμένα και να μη με πάρει ο Πάρης.

Με. :

Ελ. : Το όνομα μπορεί να βρίσκεται σε πολλά μέρη, το σώμα όμως όχι……

(Βλ. Ευριπίδης “Ελένη”, 570 - 588 ).

Και στην συνέχει θα αναφέρει τα εξής :

………Μενέλαος : Γέροντα, έλα να κουβεντιάσεις κι εσύ μαζί μας.

Άγγελος : Τούτη εδώ δεν είναι η αιτία που ταλαιπωρηθήκαμε στην Τροία;;

Με. : Όχι !! δεν είναι αυτή. Οι Θεοί μας εξαπάτησαν κι είχαμε στα χέρια μας ένα άγαλμα από νεφέλη που έφερε τόσα κακά.

Άγγ. : Τι λες;; Αγωνιστήκαμε, λοιπόν μάταια για ένα ομοίωμα από νεφέλη ;;

Με. : Όλα αυτά είναι δουλειά της Ήρας και της έριδας των τριών θεών. ……

(Βλ. Ευριπίδης “Ελένη”, 702 - 708 ).

Για το αυτό είδωλο κάνει λόγο ο μεγάλος μας τραγικός ποιητής και στην τραγωδία του «Ηλέκτρα» όπου αναφέρεται :…

……Διόσκουροι : …………….Αυτά είχα να σου πω. Κι όσο για του Αίγισθου το πτώμα, θα το θάψουν οι Αργείοι. Και την μάνα σου θα την θάψει ο Μενέλαος, που μόλις ήρθε στην Ναυπλία ύστερα από τόσα χρόνια από τότε που κούρσεψε την Τρωική την Χθόνα, και θα τον βοηθήσει κι η Ελένη. Από του Πρωτέα τα παλάτια, από την Αίγυπτο, έρχεται η Ελένη, δεν πήγε στην Φρυγία. Το είδωλο της ο Δίας είχε στείλει στο Ίλιον, για να γίνει πόλεμος και να σκοτωθούν θνητοί. ………(Βλ. Ευριπίδης “Ηλέκτρα”, 1276 - 1283).

Απόσπασμα από τους "γάμους του Κάδμου και της Αρμονίας" σελ 144

"Την Ελένη συνάντησε ο Θησέας ο οποίος την ερωτεύτηκε και την πείρε μαζί του, ύστερα την έκλεισε στο οχυρό της Αφίδνας. Εκεί βρισκόταν η Αίθρα, η μητέρα του Θησέως, και σε αυτή αναθέτει την φύλαξη της Ελένης, όσο αυτός θα κατέβαινε στον Άδη. Εξοργισμένα τα δίδυμα αδέλφια της Ελένης, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, ακολουθούνε τα ίχνη της Αδελφής τους και έφτασαν στην Αφίδνα όταν ο Θησέας είχε κιόλας φύγει. Πολιορκούνε το οχυρό και παίρνουν πίσω την Ελένη όπως και την Αίθρα σκλάβα, μιας και ήτο μαζί με την Ελένη.

Στην Σπάρτη, η μητέρα του ήρωα έγινε θεραπαινίδα της Ελένης. Στην συνέχεια, και αφού την Ελένη την έχουνε ζητήσει σε γάμο 38 υποψήφιοι μνηστήρες, διαλέγει και παντρεύεται τον Μενέλαο που γεννά μαζί της την Ερμιόνη.

Στην συνέχεια του μύθου, βλέπουμε το παλάτι του Μενελάου να επισκέπτεται ο Πάρις – Αλέξανδρος, ο νεαρός πρίγκιπας της Τρωάδας με πρωτεύουσα το Ίλιον και ακρόπολη αυτής την σημερινή Πέργαμο. Σε κάποιο χρονικό σημείο που ο Μενέλαος είχε επισκεφτεί την Κρήτη λόγο του θανάτου του παππού του Ατρέα στις άδειες αίθουσες του παλατιού η Αφροδίτη κάλεσε σε συγκέντρωση τους άρχοντες της ερωτικής επιθυμίας, τον Ίμερο, τον Πόθο και τις Χάριτες. Το αποτέλεσμα είναι εις πάση γνωστό : Ο Πάρις ερωτεύεται την Ελένη και η Αίθρα τον βοηθά να φύγουνε για την Τρωάδα.

Η Ελένη είναι η εξουσία του ειδώλου – και το είδωλο είναι ο χώρος όπου η απουσία υποδουλώνει. Από τους πέντε συζύγους της, η Ελένη αγάπησε περισσότερο τον Πάρι και τον Αχιλλέα. Και για τους δυο, η Ελένη πριν από γυναίκα ήταν είδωλο. Από τότε που η Αφροδίτη υποσχέθηκε στον πρίγκιπα της Ίδης ότι θα έκανε δική του την Ελένη της Σπάρτης, εκείνο το απλό όνομα εκμηδένισε τις αρετές και τα βασίλεια που του πρόσφεραν η Αθηνά και η Ήρα. Συνοδευόμενος από σκοτεινά προμηνύματα ο Πάρις της Ίδης, τώρα αναγνωρισμένος πλέον πρίγκιπας της Τρωάδας, ξεκίνησε με το πλοίο του γεμάτου θησαυρούς προς εκείνο το όνομα.

Όσο για τον Αχιλλέα, ήταν ο μοναδικός από τους Αχαιούς, αρχηγός των Μυρμιδόνων, που δεν είχε πάει στην Σπάρτη ως υποψήφιος μνηστήρας. Ξεκίνησε για έναν πόλεμο που ήξερε πως θα του ήταν μοιραίο, για μία γυναίκα που μόνο το όνομα της είχε ακούσει. Στα εννέα έτη της πολιορκίας ο Αχιλλέας θα μπορούσε να πει για την Ελένη ότι έλεγε ο Πάρις πριν ξεκινήσει από την Τρωάδα : “Te vigilans oculis, animo te nocte videban”, με τα άγρυπνα όμματα της ψυχής, την νύχτα εσένα έβλεπα. Τόσο πιο μακρόχρονη, ατελείωτη, θα είναι η κοινή ζωή τους ως είδωλα στην Λευκή, στην νήσο με την λευκή λάμψη.

Το έπος είναι μια συμπαγής επιφάνεια, αντανακλαστική, όπου καταδιώκονται οι ψηφίδες των διατυπωμένων εκφράσεων – εννοιών – ιδεών.

Ο Όμηρος δεν θέλησε να κοινοποιήσει το μυστικό της Ελένης, δηλαδή την φύση της του ειδώλου, γιατί στην επιφάνεια του στίχου θα δημιουργούταν ένα κενό. Το όνομα της Ελένης πρέπει να προσδιορίζει ένα πλάσμα στέρεο όσο και ο επιβλητικός Διομήδης. Και ακριβώς τότε το είδωλο είναι κυρίαρχο, όταν είναι κρυμμένο και σκάβει τα σώματα από μέσα."

Συμπερασματικά, η Ελένη του Ομήρου συμβολίζει την Ομορφιά του Κόσμου. Στην Τροία (στον κόσμο των Αισθητών) δεν βρέθηκε ποτέ η ίδια αλλά το είδωλό της, μια που όλα γύρω μας είναι είδωλα. Η πραγματική ομορφιά βρίσκεται κρυμμένη πίσω από τα είδωλα, στον κόσμο τον Νοητό...