ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἄλκηστις (509-567)

ΑΔ. χαῖρ᾽, ὦ Διὸς παῖ Περσέως τ᾽ ἀφ᾽ αἵματος.
510 ΗΡ. Ἄδμητε, καὶ σὺ χαῖρε, Θεσσαλῶν ἄναξ.
ΑΔ. θέλοιμ᾽ ἄν· εὔνουν δ᾽ ὄντα σ᾽ ἐξεπίσταμαι.
ΗΡ. τί χρῆμα κουρᾷ τῇδε πενθίμῳ πρέπεις;
ΑΔ. θάπτειν τιν᾽ ἐν τῇδ᾽ ἡμέρᾳ μέλλω νεκρόν.
ΗΡ. ἀπ᾽ οὖν τέκνων σῶν πημονὴν εἴργοι θεός.
515 ΑΔ. ζῶσιν κατ᾽ οἴκους παῖδες οὓς ἔφυσ᾽ ἐγώ.
ΗΡ. πατήρ γε μὴν ὡραῖος, εἴπερ οἴχεται.
ΑΔ. κἀκεῖνος ἔστι χἡ τεκοῦσά μ᾽, Ἡράκλεις.
ΗΡ. οὐ μὴν γυνή γ᾽ ὄλωλεν Ἄλκηστις σέθεν;
ΑΔ. διπλοῦς ἐπ᾽ αὐτῇ μῦθος ἔστι μοι λέγειν.
520 ΗΡ. πότερα θανούσης εἶπας ἢ ζώσης ἔτι;
ΑΔ. ἔστιν τε κοὐκέτ᾽ ἔστιν, ἀλγύνει δ᾽ ἐμέ.
ΗΡ. οὐδέν τι μᾶλλον οἶδ᾽· ἄσημα γὰρ λέγεις.
ΑΔ. οὐκ οἶσθα μοίρας ἧς τυχεῖν αὐτὴν χρεών;
ΗΡ. οἶδ᾽, ἀντὶ σοῦ γε κατθανεῖν ὑφειμένην.
525 ΑΔ. πῶς οὖν ἔτ᾽ ἔστιν, εἴπερ ᾔνεσεν τάδε;
ΗΡ. ἆ, μὴ πρόκλαι᾽ ἄκοιτιν, εἰς τόδ᾽ ἀμβαλοῦ.
ΑΔ. τέθνηχ᾽ ὁ μέλλων, κοὐκέτ᾽ ἔσθ᾽ ὁ κατθανών.
ΗΡ. χωρὶς τό τ᾽ εἶναι καὶ τὸ μὴ νομίζεται.
ΑΔ. σὺ τῇδε κρίνεις, Ἡράκλεις, κείνῃ δ᾽ ἐγώ.
530 ΗΡ. τί δῆτα κλαίεις; τίς φίλων ὁ κατθανών;
ΑΔ. γυνή· γυναικὸς ἀρτίως μεμνήμεθα.
ΗΡ. ὀθνεῖος ἢ σοὶ συγγενὴς γεγῶσά τις;
ΑΔ. ὀθνεῖος, ἄλλως δ᾽ ἦν ἀναγκαία δόμοις.
ΗΡ. πῶς οὖν ἐν οἴκοις σοῖσιν ὤλεσεν βίον;
535ΑΔ. πατρὸς θανόντος ἐνθάδ᾽ ὠρφανεύετο.
ΗΡ. φεῦ.
εἴθ᾽ ηὕρομέν σ᾽, Ἄδμητε, μὴ λυπούμενον.
ΑΔ. ὡς δὴ τί δράσων τόνδ᾽ ὑπορράπτεις λόγον;
ΗΡ. ξένων πρὸς ἄλλων ἑστίαν πορεύσομαι.
ΑΔ. οὐκ ἔστιν, ὦναξ· μὴ τοσόνδ᾽ ἔλθοι κακόν.
540 ΗΡ. λυπουμένοις ὀχληρός, εἰ μόλοι, ξένος.
ΑΔ. τεθνᾶσιν οἱ θανόντες· ἀλλ᾽ ἴθ᾽ ἐς δόμους.
ΗΡ. αἰσχρόν παρὰ κλαίουσι θοινᾶσθαι φίλοις.
ΑΔ. χωρὶς ξενῶνές εἰσιν οἷ σ᾽ ἐσάξομεν.
ΗΡ. μέθες με, καί σοι μυρίαν ἕξω χάριν.
545 ΑΔ. οὐκ ἔστιν ἄλλου σ᾽ ἀνδρὸς ἑστίαν μολεῖν.
ἡγοῦ σὺ τῷδε δωμάτων ἐξωπίους
ξενῶνας οἴξας, τοῖς τ᾽ ἐφεστῶσιν φράσον
σίτων παρεῖναι πλῆθος· εὖ δὲ κλῄσατε
θύρας μεσαύλους· οὐ πρέπει θοινωμένους
550 κλύειν στεναγμῶν οὐδὲ λυπεῖσθαι ξένους.
ΧΟ. τί δρᾷς; τοιαύτης συμφορᾶς προσκειμένης,
Ἄδμητε, τολμᾷς ξενοδοκεῖν; τί μῶρος εἶ;
ΑΔ. ἀλλ᾽ εἰ δόμων σφε καὶ πόλεως ἀπήλασα
ξένον μολόντα, μᾶλλον ἄν μ᾽ ἐπῄνεσας;
555 οὐ δῆτ᾽, ἐπεί μοι συμφορὰ μὲν οὐδὲν ἂν
μείων ἐγίγνετ᾽, ἀξενώτερος δ᾽ ἐγώ.
καὶ πρὸς κακοῖσιν ἄλλο τοῦτ᾽ ἂν ἦν κακόν,
δόμους καλεῖσθαι τοὺς ἐμοὺς ἐχθροξένους.
αὐτὸς δ᾽ ἀρίστου τοῦδε τυγχάνω ξένου,
560 ὅταν ποτ᾽ Ἄργους διψίαν ἔλθω χθόνα.
ΧΟ. πῶς οὖν ἔκρυπτες τὸν παρόντα δαίμονα,
φίλου μολόντος ἀνδρός, ὡς αὐτὸς λέγεις;
ΑΔ. οὐκ ἄν ποτ᾽ ἠθέλησεν εἰσελθεῖν δόμους,
εἰ τῶν ἐμῶν τι πημάτων ἐγνώρισε.
565 καὶ τῷ μέν, οἶμαι, δρῶν τάδ᾽ οὐ φρονεῖν δοκῶ,
οὐδ᾽ αἰνέσει με· τἀμὰ δ᾽ οὐκ ἐπίσταται
μέλαθρ᾽ ἀπωθεῖν οὐδ᾽ ἀτιμάζειν ξένους.

***
Βγαίνει ο Άδμητος μαυροφορεμένος και με ξυρισμένο κεφάλι· τον ακολουθούν υπηρέτες.
ΑΔΜ. Χαίρε, αίμα του Περσέα και γιε του Δία.
510 ΗΡΑ. Των Θεσσαλών ρηγάρχη, Άδμητε, χαίρε.
ΑΔΜ. Θα το ᾽θελα· το ξέρω ότι είσαι φίλος.
ΗΡΑ. Βλέπω μαλλιά κομμένα. Τί; Έχεις πένθος;
ΑΔΜ. Ναι, σήμερα έχω μια κηδεία να κάμω.
ΗΡΑ. Μακριά τέτοιο κακό απ᾽ τα παιδιά σου.
ΑΔΜ. Ζουν τα παιδιά μου· μες στο σπίτι τα έχω.
ΗΡΑ. Αν πέθανε ο πατέρας σου, ώρα του ήταν.
ΑΔΜ. Ζουν, Ηρακλή, κι η μάνα μου κι εκείνος.
ΗΡΑ. Δε χάθηκε, πιστεύω, η Άλκηστή σου.
ΑΔΜ. Κι όχι και ναι μπορώ να πω για κείνη.
520 ΗΡΑ. Δηλαδή; Ζωντανή ᾽ναι ή πεθαμένη;
ΑΔΜ. Και υπάρχει και όχι, και με τρώει ο πόνος.
ΗΡΑ. Δε μιλείς καθαρά, και δε σε νιώθω.
ΑΔΜ. Δεν το ξέρεις ποιά μοίρα την προσμένει;
ΗΡΑ. Πως δέχτηκε για σένα να πεθάνει.
ΑΔΜ. Αφού έχει τάξει αυτό, τί ζωντανή ᾽ναι;
ΗΡΑ. Α, μην την κλαις, πριν το κακό να γίνει.
ΑΔΜ. Έγινε πες, αφού είναι για να γίνει.
ΗΡΑ. Να ζεις και να μη ζεις δεν είναι το ίδιο.
ΑΔΜ. Αλλιώς εσύ, κι αλλιώς εγώ το κρίνω.
530 ΗΡΑ. Μα ποιόν θρηνείς; Ποιός πέθανε δικός σου;
ΑΔΜ. Γυναίκα· για γυναίκα είπα και πρώτα.
ΗΡΑ. Ήταν απ᾽ τη γενιά σου ή ήταν ξένη;
ΑΔΜ. Ξένη, μα είχε δεσμούς μ᾽ αυτό το σπίτι.
ΗΡΑ. Πώς πέθανε εδώ μέσα; ΑΔΜ. Είχε ορφανέψει
από πατέρα κι έμενε μαζί μας.
ΗΡΑ. Κακό.
Άμποτε να μη σ᾽ έβρισκα σε πένθος.
Ετοιμάζεται να φύγει.
ΑΔΜ. Γιατί το λες; Τί σκέφτεσαι να κάμεις;
ΗΡΑ. Θα πάω να βρω άλλον φίλο εδώ στην πόλη.
ΑΔΜ. Αυτό ποτέ· πολύ θα με πειράξει.
540 ΗΡΑ. Όταν πενθείς, ενόχληση είν᾽ ο ξένος.
ΑΔΜ. Νεκροί οι νεκροί· εσύ πέρασε στο σπίτι.
ΗΡΑ. Ο άλλος να κλαίει, κι εγώ να τρωγοπίνω;
ΑΔΜ. Έχω δωμάτια ξέχωρα για ξένους.
ΗΡΑ. Χάρη πολλή θα σου χρωστώ αν μ᾽ αφήσεις.
ΑΔΜ. Δε γίνεται να πας αλλού να μείνεις.
Σ᾽ έναν από τους ακολούθους του.
Πήγαινε μπρος, ν᾽ ανοίξεις το δωμάτιο
των ξένων που ᾽ναι απέξω απ᾽ το παλάτι.
Και στους αρμόδιους πες να στρώσουν πλούσιο
τραπέζι· η πόρτα ανάμεσα να κλείσει·
δεν πρέπει οι ξένοι, όταν δειπνούν, ν᾽ ακούνε
550 θρήνους και να λυπούνται.
Ο Ηρακλής ακολουθώντας το δούλο μπαίνει στο παλάτι.
ΚΟΡ. Βασιλιά μου,
τέτοιο κακό να σ᾽ έχει βρει, και ξένους
να δέχεσαι στο σπίτι! Αυτό είναι τρέλα.
ΑΔΜ. Θα ᾽τανε, λες, καλύτερο να διώξω
ένα φίλο απ᾽ το σπίτι κι απ᾽ την πόλη;
Θα ᾽μουν πολύ αφιλόξενος, νομίζω,
κι η συμφορά δε θα λιγόστευε έτσι.
Στ᾽ άλλα δεινά θα πρόσθετα και τούτο,
να πουν το σπίτι αυτό εχθρικό στους ξένους.
Την πιο θερμήν υποδοχή μου κάνει
560 εκείνος, σαν πηγαίνω στο άνυδρο Άργος.
ΚΟΡ. Γιατί όμως, αφού λες πως είναι φίλος,
του κράτησες κρυφή τη συμφορά σου;
ΑΔΜ. Αν μάθαινε το τί έπαθα, ποτέ
στο σπίτι μου να μπει δε θα δεχόταν.
Το φέρσιμό μου κάποιοι ίσως το κρίνουν
για ανόητο· μα το σπίτι μου δεν ξέρει
τους ξένους να προσβάλλει και να διώχνει.
Ξαναμπαίνει στο παλάτι.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΝΥΜΦΕΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ

ΝΥΜΦΕΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ

(βατράχια)

 

Ο Ευφορίωνας λεγόταν γιος του Αχιλλέα και της Ελένης, με την οποία παντρεύτηκε μετά τον θάνατό του στο νησί των Μακάρων.

 

Τον Ευφορίωνα, που ήταν ον υπερφυσικό και φτερωτό, ερωτεύτηκε ο Δίας, χωρίς όμως να βρει ανταπόκριση.

 

Για να αποφύγει τον θεό ο Ευφορίωνας το έσκασε, αλλά ο Δίας τον πρόλαβε στη Μήλο και τον σκότωσε με τον κεραυνό του.

 

Οι Νύμφες του νησιού τον έθαψαν και ο Δίας, θυμωμένος μαζί τους, τις μεταμόρφωσε σε βατράχια.

Ο Αριστοτέλης και η δικαιοσύνη ως μεσότητα

Ο Αριστοτέλης προσεγγίζοντας το ζήτημα της δικαιοσύνης, πριν από όλα ξεκαθαρίζει τι είναι δίκαιο: «Ξεκινούμε καταρχήν από το τι είναι δίκαιο· το δίκαιο είναι δύο ειδών· πρώτο είναι το “κατά νόμον δίκαιο”. Δίκαια, λένε οι άνθρωποι, είναι όσα επιτάσσει ο νόμος. Και ο νόμος επιτάσσει να πράττουμε τα ανδρεία, τα σώφρονα και με ένα λόγο όσα αντιστοιχούν στις αρετές» (1193b 33.1-33.2).

 

Η σύμπλευση του νόμου με τις αρετές καταδεικνύει την κοινωνική τους διάσταση, αφού ο νόμος αφορά τους κανόνες της συνύπαρξης αποσκοπώντας στην ομαλότητα. Η επιλογή του νομοθέτη να στρέψει τους πολίτες στην αρετή τεκμηριώνει το ρόλο της στην πόλη ως εγγύηση ευρυθμίας στις σχέσεις των πολιτών. Δίχως την αρετή δεν μπορεί να υπάρχει κοινωνική γαλήνη.

Ωστόσο, το δίκαιο δεν αφορά μόνο το νόμο της πολιτείας, καθώς υπάρχει και το φυσικό δίκαιο που εκδηλώνεται με τους νόμους που ορίζει η φύση. Για παράδειγμα το γεγονός ότι το χειμώνα κάνει κρύο αφορά το φυσικό δίκαιο και αυτό είναι αμετάβλητο: «Μήπως αν αυτό, μέσω της ανθρώπινής του χρήσης, υφίσταται μεταβολή, είναι τούτο λόγος να πάψει να αποτελεί φυσικό δίκαιο; Όχι, εξακολουθεί να αποτελεί φυσικό δίκαιο. Διότι αυτό που κατά μείζονα λόγο μένει όπως είναι, αυτό προφανώς αποτελεί φυσικό δίκαιο». (1195a 33.21).

 

Με άλλα λόγια, οτιδήποτε ορίζεται ως φυσικό δίκαιο έχει να κάνει με τις επιταγές της φύσης, δηλαδή με τα φαινόμενα που θεωρούνται φυσικοί νόμοι λόγω της συχνότητάς τους και τη σταθερότητα που έχουν να επαναλαμβάνονται. Οι νόμοι αυτοί θα αποτελούν φυσικό δίκαιο, ακόμη κι αν η ανθρώπινη δραστηριότητα καταφέρει να τους ανακόψει ή να τους αλλάξει. Ακόμη κι αν ο άνθρωπος καταφέρει να αλλάξει το κλίμα, ώστε το χειμώνα να έχει ζέστη, το φυσικό δίκαιο που ορίζει το κρύο για το χειμώνα παραμένει, αφού η φύση δεν όρισε τη μεταβολή, αλλά η ανθρώπινη παρέμβαση. Γι’ αυτό και είναι σαφές ότι το φυσικό δίκαιο είναι αμετάβλητο, καθώς η ίδια η φύση δεν αλλάζει τους νόμους της.

 

Το «κατά νόμον δίκαιο» δεν έχει καμία σχέση με τη φύση, αφού αποτελεί καθαρά ανθρώπινη επινόηση που αποσκοπεί στην εξασφάλιση της συνύπαρξης. Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης το ονομάζει «δίκαιο στις σχέσεις με τους άλλους»: «Οτιδήποτε, τώρα, θεσμίσουμε και συμβατικά αποδεχτούμε εμείς οι άνθρωποι, αυτό αυτομάτως αποτελεί δίκαιο, καλούμενο “κατά νόμον δίκαιο”. Σίγουρα το φυσικό δίκαιο είναι ανώτερο του “κατά νόμον δικαίου”. Αλλά αυτό που ερευνούμε εμείς είναι δίκαιο πολιτικό. Και δίκαιο πολιτικό είναι το “κατά νόμον δίκαιο” και όχι το φυσικό δίκαιο» (1195a 33.21).

Αυτό που μένει είναι να ξεκαθαριστεί επακριβώς τι νοείται ως «δίκαιο στις σχέσεις με τους άλλους»: «Το “δίκαιο στις σχέσεις με τους άλλους”, λοιπόν, είναι με ένα λόγο η ισότητα, αφού το άδικο είναι η ανισότητα· διότι, όταν κάποιοι κρατούν για τον εαυτό τους από μεν τα αγαθά το μεγαλύτερο μερίδιο από δε τα κακά το μικρότερο, αυτό είναι η ανισότητα, και αυτό –έτσι το βλέπουν οι άνθρωποι– είναι το να διαπράττεις ή να υφίστασαι αδικία. Είναι φανερό λοιπόν ότι, εφόσον η αδικία έχει να κάνει με άνισες συναλλαγές, η δικαιοσύνη και το δίκαιο έχουν να κάνουν με την ισότητα στις συναλλαγές» (1193b 33.4-33.5).

 

Για να ολοκληρώσει: «Ώστε είναι φανερό ότι η δικαιοσύνη είναι μια μορφή μεσότητας ανάμεσα σε μια υπερβολή και μια έλλειψη· είναι το μέσο ανάμεσα στο πολύ και το λίγο. Διότι από τη μία ο άδικος, εξαιτίας του ότι αδικεί, απολαμβάνει περισσότερα· ο αδικούμενος από την άλλη, εξαιτίας του ότι αδικείται, απολαμβάνει λιγότερα. Ενώ ακριβώς το μέσον ανάμεσα στο περισσότερο και το λιγότερο είναι το δίκαιο. Και το μέσον είναι η ισότητα· συμπέρασμα: η δικαιοσύνη πρέπει να είναι η ισότητα ανάμεσα στο περισσότερο και το λιγότερο, και αντίστοιχα ο δίκαιος είναι αυτός που θέλει να έχει την ισότητα. Και η ισότητα συναντάται στις σχέσεις των ανθρώπων, και προϋποθέτει τουλάχιστον δύο όρους. Άρα, δικαιοσύνη είναι η ισότητα στις σχέσεις με τους άλλους, και δίκαιος θα είναι ένας άνθρωπος που έχει την ισότητα σε αυτές τις σχέσεις» (1193b 33.5-33.6-33.7).

 

Οι αρετές έχουν να κάνουν με όλο το πεδίο των ανθρωπίνων σχέσεων διευθετώντας τες σε κάθε περίπτωση στο πλαίσιο της μεσότητας, δηλαδή της ισότητας σε σχέση με την υπερβολή και την έλλειψη. Με άλλα λόγια, η δικαιοσύνη δεν έχει να κάνει μόνο με τις συναλλαγές, αλλά με όλες τις εκφάνσεις της συναναστροφής, αφού, εν τέλει, και ο ανδρείος θα αποδώσει τη σωστή (δίκαιη) συμπεριφορά ακολουθώντας το μέσον σε όλα τα (σχετικά με την ανδρεία) ερεθίσματα που θα του προκύψουν στη ζωή του.

 

Με τα δεδομένα αυτά προξενεί εντύπωση η τοποθέτηση του Αριστοτέλη: «Αλλά όμως δεν είναι τούτο το δίκαιο το οποίο αναζητούμε ούτε και η δικαιοσύνη σε τούτη την εκδοχή της. Διότι στις προηγούμενες περιπτώσεις» (ότι ως προηγούμενες περιπτώσεις νοούνται οι «κατά νόμον δίκαιο» περιπτώσεις) «δίκαιο είναι κάτι που αφορά στον άνθρωπο έξω από τις σχέσεις του (διότι ο σώφρων και ο ανδρείος και ο εγκρατής έχουν αυτή τους την ιδιότητα έξω από τις σχέσεις τους)» (1193b 33.3).

 

Οπωσδήποτε, η άποψη ότι το «κατά νόμον δίκαιο» είναι κάτι «που αφορά τον άνθρωπο έξω από τις σχέσεις του» είναι δύσκολο να ερμηνευτεί, καθώς όχι μόνο αντιβαίνει το ως τώρα πνεύμα της αριστοτελικής οπτικής, αλλά και καταλύει κάθε έννοια του νόμου, ο οποίος υφίσταται μόνο στο πλαίσιο της πόλης, ως σύνολο κανόνων για τη συνύπαρξη. Επιπλέον το ότι «ο σώφρων και ο ανδρείος και ο εγκρατής έχουν αυτή την ιδιότητα έξω από τις σχέσεις τους» είναι εξίσου δυσερμήνευτο, αφού καμία ηθική αρετή δεν μπορεί να νοηθεί αποκομμένη από τους άλλους.

 

Το βέβαιο είναι ότι στο πρωτότυπο υπάρχει η φράση «καθ’ εαυτόν» την οποία αποδίδει σωστά η μετάφραση ως «έξω από τις σχέσεις τους». Ο Αριστοτέλης γράφει: «ο γαρ σώφρων και ο ανδρείος και ο εγκρατής και αυτός καθ’ εαυτόν εστί τοιούτος». Με την έννοια «καθ’ εαυτόν», προφανώς εννοεί «από μόνος του» ή «έξω από τις σχέσεις του», δηλαδή και χωρίς να χρειάζεται τους άλλους. Το δεδομένο ότι υπάρχει ο σύνδεσμος «και» αμέσως πριν («και αυτός καθ’ εαυτόν εστί τοιούτος») ενδέχεται να εννοεί ότι «και ο σώφρων και ο ανδρείος και ο εγκρατής μπορούν να είναι τέτοιοι και από μόνοι τους», δηλαδή ακόμη και χωρίς την παρουσία ή τη συναναστροφή άλλων.

Πράγματι, ο ανδρείος είναι ανδρείος και φέρεται ανδρεία, ακόμη κι αν δεν έχει κανέναν άλλο κοντά του. Για παράδειγμα ολομόναχος σε μια ψαρόβαρκα θα αντιμετωπίσει με ανδρεία τη φουρτούνα μέσα στο πέλαγος. Σε μια αντίστοιχη περίπτωση θα φερθεί αναλόγως και ο εγκρατής και ο σώφρων. Με άλλα λόγια, υπάρχουν αρετές που μπορούν να εκδηλωθούν ακόμη και χωρίς να απευθύνονται σε άλλους, όπως η ανδρεία ή η εγκράτεια, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι λειτουργούν αποκομμένα με την έννοια ότι δε σχετίζονται ποτέ με τους άλλους.

 

Ενδεχομένως αυτό να εννοεί ο Αριστοτέλης με τη φράση «ο γαρ σώφρων και ο ανδρείος και ο εγκρατής και αυτός καθ’ εαυτόν εστί τοιούτος» και ίσως η μεταφραστική απόδοση να χρειαζότανε έναν επιπλέον σύνδεσμο «και» πριν τη φράση «έξω από τις σχέσεις τους». Να έπρεπε δηλαδή να αποδοθεί ως «διότι ο σώφρων και ο ανδρείος και ο εγκρατής έχουν αυτή τους την ιδιότητα και έξω από τις σχέσεις τους», αφού, έτσι όπως τίθεται, είναι σαν η ανδρεία, η εγκράτεια και η σωφροσύνη να μην αφορούν τις ανθρώπινες σχέσεις.

 

Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να ερμηνευτεί και το παράδοξο που θέλει το «κατά νόμον δίκαιο» έξω από τις σχέσεις του ανθρώπου. Και εκεί ο Αριστοτέλης γράφει «καθ’ εαυτόν όντα δίκαιον είναι», δηλαδή ότι υφίστανται ως δίκαια και από μόνα τους, χωρίς τις ανθρώπινες σχέσεις. Η μετάφραση του «Διότι στις προηγούμενες περιπτώσεις δίκαιο είναι κάτι που αφορά στον άνθρωπο έξω από τις σχέσεις του» είναι σωστή, όμως ως προηγούμενες περιπτώσεις δεν πρέπει να νοηθεί απλώς το «κατά νόμον δίκαιο» που περιλαμβάνει το ευρύτατο πεδίο όλης της νομοθεσίας, αλλά μόνο οι συγκεκριμένες περιπτώσεις της ανδρείας και της σωφροσύνης που εντάσσονται στο πλαίσιο του νόμου λίγο πιο πάνω: «Και ο νόμος επιτάσσει να πράττουμε τα ανδρεία, τα σώφρονα και με ένα λόγο όσα αντιστοιχούν στις αρετές» (1193b 33.2).

 

Το σίγουρο είναι ότι η δικαιοσύνη αφορά τις σχέσεις των ανθρώπων κι ότι οι νόμοι χάνουν κάθε υπόσταση αν αποκοπούν από το πλαίσιο της συνύπαρξης. Από κει και πέρα, με δεδομένο ότι η δικαιοσύνη αφορά την ισότητα που προκύπτει από το μέσον ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη, αυτό που πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι το μέσον πρέπει να ορίζεται σε σχέση με την αξία, δηλαδή τον κόπο και την τεχνογνωσία που κατέβαλε κάθε συμβαλλόμενο μέρος για την ολοκλήρωση μιας εργασίας.

 

Τη σχέση αυτή ο Αριστοτέλης την ονομάζει αναλογική ισότητα: «Η αναλογική ισότητα προϋποθέτει τουλάχιστον τέσσερις όρους· ο λόγος Α/Β ισούται προς τον λόγο Γ/Δ. παράδειγμα: όποιος δούλεψε πολύ (Α) παίρνει και πολλά (Β), ενώ όποιος δούλεψε λίγο (Γ) παίρνει και λίγα (Δ). Έτσι ισούνται δύο λόγοι: ο πρώτος λόγος –αυτού που δούλεψε πολύ προς αυτόν που δούλεψε λίγο (Α/Γ)– με το δεύτερο λόγο –τα πολλά προς τα λίγα (Β/Δ)» (1193b 33.9 και 1194a 33.9).

 

Με δυο λόγια, η αμοιβή των εργαζομένων πρέπει να είναι ίση, όχι όμως με τρόπο απόλυτο, αλλά ανάλογα με την προσπάθεια που έκαναν. Αυτός που δούλεψε περισσότερο πρέπει και να αμειφθεί περισσότερο, και μάλιστα τόσο περισσότερο, όσος ήταν και ο επιπλέον κόπος που κατέβαλε. Η ισότητα του μισθού, χωρίς την αντίστοιχη ισότητα του εργασιακού μόχθου είναι αδικία, καθώς λειτουργεί ισοπεδωτικά ματαιώνοντας την αξία. Είναι άδικο να αμειφθούν το ίδιο εκείνος που δούλεψε σκληρά με εκείνον που δεν έκανε ούτε τη μισή προσπάθεια.

Η γέννηση του νομίσματος έχει να κάνει ακριβώς με την απόδοση αυτής της αναλογικής αξίας σε κάθε δουλειά, για να είναι δυνατή η ανταλλαγή των παραγόμενων προϊόντων, ώστε να αποδίδεται σωστά ο μόχθος που καταβάλλεται: «Το προϊόν που παράγει ο οικοδόμος έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από το προϊόν του υποδηματοποιού, και το γεγονός αυτό έκανε δύσκολη την ανταλλαγή των προϊόντων ανάμεσα στον πρώτο και τον δεύτερο (ένα σπίτι δεν ανταλλάσσεται με παπούτσια)· ακριβώς γι’ αυτό το λόγο θέσμισαν οι άνθρωποι τη χρήση αυτού με το οποίο μπορούν να αγοραστούν όλα τα προϊόντα: το ασήμι το επονομασθέν νόμισμα· μέσω της θέσμισης αυτής επιτεύχθηκε ανάμεσά τους η ανταλλαγή των προϊόντων βάσει της αξίας κάθε προϊόντος· συνακόλουθα επιτεύχθηκε, επίσης, μέσω του νομίσματος η συνοχή της κοινωνίας των πολιτών» (1194a 33.12).

 

Η παραδοχή ότι μέσω του νομίσματος επετεύχθη «η συνοχή της κοινωνίας των πολιτών» είναι η ανάδειξη της αναλογικής ισότητας σε ύψιστη δικαιοσύνη, που χωρίς αυτή θα ήταν αδύνατη η κοινωνική συνοχή. Η αξία τίθεται ως θεμέλιο της δικαιοσύνης, αφού ο νόμος θα αποδώσει στον καθένα αυτό που του αξίζει ή του ανήκει. Ή, αν πρέπει να το πούμε αλλιώς, ο νόμος που δεν προασπίζει την αξία των πολιτών αναδεικνύοντας τον ανάξιο σε κυρίαρχο σηματοδοτεί την πιο παταγώδη πολιτειακή αποτυχία. Η πόλη που έχει τέτοιους νόμους πορεύεται έχοντας ως αξία το άδικο, που επέρχεται από την αναξιοκρατία, δηλαδή την ύψιστη μορφή ανισότητας.

 

Φυσικά, μια τέτοια πόλη δεν μπορεί παρά να εκθρέψει τον κυνισμό, τον αμοραλισμό, την απροκάλυπτη συμφεροντολογία και τον υπερτροφικό εγωισμό ως κοινωνική συνθήκη. Στην ουσία εκτρέφει την αποκτήνωση. Είναι η πόλη που αντιλαμβάνεται τη συνύπαρξη ως πολεμική συνθήκη.

 

Ο θρασύς, ο αυθάδης, ο άφρων, ο μικροπρεπής, ο μικρόψυχος, ο άπληστος, ο κόλακας, όλοι οι χαρακτήρες που ο Αριστοτέλης έχει καταδείξει ως αντίθετους με το μέτρο που ορίζει η λογική βρίσκονται στο στοιχείο τους. Αναρριχώνται. Έρχονται στο προσκήνιο. Αυτό που μένει είναι η τελική διαστρέβλωση των εννοιών, ώστε όλοι αυτοί να παρασταίνουν και τους ενάρετους προσπαθώντας να πείσουν για το δίκιο της ανάδειξής τους.

 

Κι εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος των τιμών. Η βράβευση του ανάξιου δεν αποτελεί απλώς αδικία απέναντι στον άξιο που θα έπρεπε να τιμηθεί, αλλά και ματαίωση των κοινωνικών προτύπων, αφού η στρέβλωση γίνεται κανόνας της πόλης. Το τελικό μήνυμα μιας τέτοιας βράβευσης είναι η εκμηδένιση της προσπάθειας – και κατ’ επέκταση της προσφοράς. Ο αληθινά άξιος δεν μπορεί να προσδοκά και πολλά μέσα σε μια τέτοια πόλη.

 

Όσο για το πού πέφτει το βάρος της ευθύνης σε μια άδικη βράβευση, ο Αριστοτέλης θα απαντήσει: «Οπωσδήποτε αυτός που πήρε το βραβείο του φοίνικα από τον αρμόδιο κριτή δεν διαπράττει αδίκημα, έστω κι αν το βραβείο τού αποδοθεί άδικα. Σίγουρα αυτός που έκρινε εσφαλμένα και του έδωσε το βραβείο, αυτός διαπράττει αδίκημα». (1196a 33.36).

 

Όμως, το ότι ο κριτής φέρει την κύρια ευθύνη δεν απαλλάσσει εντελώς και τον αδίκως βραβευμένο: «Αλλά και αυτός ο τελευταίος» (ο τιμώμενος εννοείται) «υπό μία έννοια διαπράττει αδίκημα, υπό άλλη όμως όχι· διαπράττει αδίκημα στην περίπτωση που η κρίση του δεν αναγνωρίσει αυτό που η αλήθεια και η φύση επιβάλλουν ως δίκαιο· δε διαπράττει, αντιθέτως, αδίκημα αν αναγνωρίσει ως δίκαιο αυτό που ο ίδιος θεωρεί ως δίκαιο» (1196b 33.36).

 

Με άλλα λόγια, η ευθύνη του βραβευμένου έγκειται μόνο εφόσον αντιλαμβάνεται το άδικο της βράβευσής του (πολύ περισσότερο αν την έχει μεθοδεύσει με παρασκηνιακές κινήσεις). Αν όμως έχει αγωνιστεί με τρόπο έντιμο και πιστεύει ότι πράγματι το αξίζει, η ευθύνη βαραίνει μονάχα τον κριτή.

 

Αριστοτέλης, Ηθικά Μεγάλα

Ο θαμπωμένος καθρέφτης του εαυτού μας

Έχετε σκεφτεί άραγε ποτέ τι είναι αυτό που βλέπουμε όταν αντικρίζουμε την εικόνα μας στον καθρέφτη; Σας έχει απασχολήσει αυτό το ερώτημα;

Τι είναι αυτό πάνω μας που μας αρέσει ή μας απωθεί; Και πως λειτουργεί αυτή η εικόνα μέσα στη ψυχή μας;

Ο καθρέφτης είμαστε εμείς… αλλά αυτό που αντιλαμβανόμαστε πολλές φορές κοιτάζοντας το είδωλό μας είναι διαφορετικό από την πραγματικότητα. Όσο και αν μας φαίνεται περίεργο, στο καθρέφτη κοιτάμε με τα μάτια της ψυχής…. Και όταν πολλές φορές δεν μπορούμε να τον αντικρίσουμε είναι γιατί δυσκολευόμαστε να συμβαδίσουμε με τη φωνή της ψυχής μας.

Όταν αντικρίζουμε το είδωλό μας και νιώθουμε γαλήνη και καλοσύνη, αυτό στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα παραπάνω από την αντανάκλαση των δικών μας ιδιοτήτων, αυτών που νιώθουμε εκείνη τη στιγμή.

Κάθε τι που εμφανίζεται σε αυτό τον κόσμο, κάθε τι που βιώνουμε, κάθε εκδήλωση εσωτερική ή εξωτερική δεν έχει άλλη προέλευση από αυτό που νιώθουμε, που μας διακατέχει και δημιουργεί όλα αυτά τα συναισθήματα.

Όλα τα φαινόμενα, όλες οι συμπεριφορές γεννιούνται από κάποια πρόθεση, μια πρόθεση θετική ή αρνητική, είναι ένας καινούριος σπόρος που φυτεύεται, ένα καινούριο δυναμικό που εισάγεται στη συμπεριφορά μας.

 

Ας σκεφτούμε λοιπόν με τι προθέσεις ξεκινά η μέρα μας;

Αρνητικές ή θετικές;

Η αρνητική στάση προκύπτει από συναισθήματα θυμού, ζήλειας, υπερηφάνειας, κακού εγωισμού, που κινητοποιούν τις σκέψεις μας και είναι πολύ ισχυρά, γιατί είναι γερά γαντζωμένα πάνω μας.

Κάθε φορά που εκφράζουμε μια αρνητική ευχή, μια αρνητική σκέψη για κάποιον άλλο, μια σκέψη στην οποία υποβόσκει η ζήλεια, ξέρετε πολύ καλά ότι είναι πιο ισχυρή από τη θετική σκέψη.

Για μια αρνητική ευχή δεν χρειάζεται να κάνετε καμία προσπάθεια. Αντίθετα, το να εκφράσουμε μια θετική ευχή, αυτό δεν είναι πρόδηλο από μόνο του, γιατί απαιτεί από εμάς πολύ περισσότερη ενέργεια.

Όσο πιο δυνατή είναι η πρόθεση που στηρίζει μια ευχή, όσο πιο δυνατός είναι ο σπόρος που έχουμε φυτέψει, τόσο πιο όμορφος θα είναι και ο καρπός.

Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο, όπου τα αρνητικά μας συναισθήματα συντηρούνται σε μια συγκρουσιακή σχέση με τον άλλον, πράγμα που έχει ως επακόλουθο να πληθαίνουν αυτά τα συναισθήματα και η συσσώρευση των δηλητηρίων ολοένα να αυξάνει.

Δεν μπορεί κανείς να διασπάσει ένα τέτοιο κύκλο, εφόσον δεν κοιτάζει μέσα του και δεν αναγνωρίζει ότι η εσφαλμένη συμπεριφορά ξεκινά από τον ίδιο. Όσο είναι κανείς ανίκανος να αναπτύξει εσωτερική οπτική και να δεχτεί αυτή την πραγματικότητα, δεν μπορεί να αποδεσμευτεί από την παγίδα των αρνητικών συναισθημάτων και κατά συνέπεια, δεν μπορεί να απελευθερωθεί από τη δυστυχία που αναπαράγουν.

Kαι ξεκινώντας από μια τέτοια υπόθεση, που για μας αποτελεί βεβαιότητα, ερχόμαστε σε επαφή με τους άλλους γύρω μας. Πρόκειται όμως για κίβδηλη βάση, που δεν μπορεί παρά να αναπαράγει συγκρούσεις και αρνητικά συναισθήματα, εφόσον δεν είμαστε σε θέση να κοιτάξουμε μέσα μας. Οπότε στη βάση της υπεροψίας και το δίκαιο των απόψεών μας, επιμένουμε να τις επιβάλλουμε, αφού είναι και οι σωστές στα μάτια μας. Έτσι καταλήγουμε στις αντιζηλίες, στις συγκρούσεις και στους πολέμους.

Η λανθασμένη οπτική μας γωνία

Κατά κανόνα, η ματιά μας στα πράγματα είναι έντονη και διαπεραστική, έτσι ώστε να διακρίνουμε και το παραμικρό ελάττωμα γύρω μας, αλλά χωρίς να καταφέρνουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή η οπτική μας είναι λανθασμένη. Κοιτάμε μέσα μας από φίλτρα που μας κάνουν να βλέπουμε την αλήθεια έτσι όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε και όχι όπως είναι στην πραγματικότητα.

Κάνοντας λοιπόν την αρχή, το να κοιτάξει κανείς μέσα του και να αρχίσει να διερωτάται για κάποια βασικά πράγματα, αυτόματα κοιτά τον καθρέφτη με άλλο βλέμμα. Αρχίζει να βάζει τον εαυτό του, εκ νέου, μπροστά σε κάποια ερωτήματα, όπως για την εγκυρότητα του εγώ, για την υπεροψία, την υπερηφάνεια, για το δίκαιο των απόψεών του…..και τότε αρχίζει να καταλαβαίνει όλο και περισσότερο την αληθινή του κατάσταση, οπότε φτάνει σε μια στιγμή μεγάλης αμηχανίας, ιδιαίτερα ενοχλημένος, γιατί αντιλαμβάνεται ποιος είναι στην πραγματικότητα.

Το «ενώπιος ενωπίω», μας κάνει να αισθανόμαστε δυσάρεστα, γιατί αντιλαμβανόμαστε ότι με το να βασιζόμαστε στα δικά μας αρνητικά συναισθήματα, βρίσκαμε ως τώρα μόνο στους άλλους ελαττώματα, προβλήματα και αδυναμίες.

Είναι δύσκολο να το παραδεχτούμε, αλλά πρέπει να έχουμε το κουράγιο να αντικρίζουμε την αληθινή μας εικόνα στον καθρέφτη, να σκάβουμε ακόμη πιο βαθιά στη ροή της ύπαρξής μας, για να εξερευνήσουμε τα πιο κρυφά μας συναισθήματα.

Είναι ο μόνος τρόπος για να απελευθερωθούμε από ένα τέτοιο κλοιό, από ένα είδωλο που δεν είναι δικό μας, που αυτοσυντηρείται και αναπαράγει τη δυστυχία.

Η σωστή οπτική που αρχίζει κανείς να αναπτύσσει σε ότι τον αφορά, κατεδαφίζει το οχυρό της υπεροψίας, η υπερηφάνεια γίνεται κομμάτια και στη συνέχεια όλα τα παράγωγα -ζήλεια, θυμός, επιθυμία- καταρρέουν σαν χάρτινος πύργος.

Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε πως οι άλλοι έχουν πολύ περισσότερες αρετές, από ότι νομίζαμε μέχρι τώρα, και πως εμείς οι ίδιοι έχουμε πολύ περισσότερα προβλήματα να λύσουμε από ότι νομίζαμε…. Έτσι η επιθετική, ανταγωνιστική μας προβολή προς τα έξω, που ήταν καθημερινή μας πρακτική, παύει να λειτουργεί. Και από εκείνη τη στιγμή, μια ηρεμία και μια ανεκτίμητη γαλήνη απλώνεται στη ζωή μας.

Εάν εκτιμήσει κανείς ότι έχει ελαττώματα και ότι πρέπει να αλλάξει πληθώρα πραγμάτων εσωτερικά, κάτι τέτοιο αποτελεί εξαιρετικό σημάδι βελτίωσης. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι αρχέγονη αρετή. Αντίθετα, εάν κάποιος θεωρεί ότι όλα πάνε καλά και κάνει απογραφή των αρετών του, που τις θεωρεί δεδομένες, κάτι τέτοιο είναι σημάδι προβλήματος, ελαττώματος.

Ο κόσμος είναι καθρέφτης κάθε χαμόγελου και μορφασμού

Εάν είναι γεμάτος επιθετικότητα, σημαίνει ότι αντανακλά τη σκέψη μας που είναι γεμάτη επιθετικότητα. Εάν είναι γεμάτος χαμόγελα, σημαίνει ότι ανταποδίδει τα δικά μας χαμόγελα.

Αυτό που οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε είναι το εξής: ό,τι είμαστε, είναι το αποτέλεσμα εκείνου που είχαμε υπάρξει και ό,τι κάνουμε τώρα, προαναγγέλλει εκείνο που θα είναι το μέλλον μας.

Έχουμε την τάση να αισθανόμαστε έλξη για ό,τι μας αρέσει, να απορρίπτουμε ό,τι απεχθανόμαστε, να παραμένουμε ασυγκίνητοι σε ό,τι μας είναι αδιάφορο, σε ό,τι δεν μας αφορά. Με ευκολία πιστεύουμε πως για οτιδήποτε δυσάρεστο μας συμβαίνει, ευθύνεται ο τάδε ή ένα συγκεκριμένο γεγονός. Μια τέτοια στάση όμως, συντελεί στο να προκαλούμε ακόμη περισσότερους εχθρούς, πολύ θυμό, στενοχώριες και απογοητεύσεις…..ενώ στην πραγματικότητα η αιτία όλων βρίσκεται μέσα μας, αλλά εμείς έχουμε στραμμένο το βλέμμα μας σταθερά στους άλλους.

Πόσοι από εμάς επιτρέπουμε ένα μεγάλο άνοιγμα προς τα έξω; ένα άνοιγμα απέναντι στον άλλο; φοβόμαστε….

Φοβόμαστε μη χάσουμε το βάθρο μας, αυτό που εμείς ανεβάσαμε τον εαυτό μας, χωρίς να ξέρουμε τελικά εάν το αξίζει….

Φοβόμαστε πως εάν γείρουμε τρυφερά πάνω στον άλλο, η προσωπική μας οπτική θα μετατοπιστεί… είναι άτοπο όμως αυτό…δεν εγκαταλείπουμε την προσωπική μας οπτική έτσι, απλά αρχίζουμε να λαμβάνουμε υπόψιν και την οπτική του άλλου.. ερχόμαστε στη θέση του, χωρίς να υποταχθούμε ιδιαίτερα σε ό,τι κάνει ή λέει, αρχίζουμε να κατανοούμε τον τρόπο συμπεριφοράς του, που άλλωστε, συχνά είναι ίδιος με τον δικό μας, οπότε… οδηγούμαστε και πάλι σε μας, στους εαυτούς μας.

Ποιος αποφασίζει, τελικά, για τη δική μας συμπεριφορά; Πόσο ανεξάρτητη είναι η κρίση μας; Και γιατί επιτρέπουμε τους «γνωστούς» άλλους να αντικατοπτρίζουν το είδωλό τους στο δικό μας καθρέφτη;

Για σκεφτείτε λίγο….είστε εσείς; Και αν όχι, γιατί;

Και κατά πόσο είστε διατεθειμένοι να εθελοτυφλείτε μπροστά στον καθρέφτη της ψυχής σας;

Η δυστυχία μας λοιπόν, πολλές φορές είναι συνέπεια μιας σειράς πράξεων, που έγιναν κάτω από την επήρεια της άγνοιάς μας…και θα συνεχίσουμε να είμαστε δέσμιοι της δυστυχίας μας, όσο δε θα προσπαθούμε να βελτιώσουμε τις σκέψεις και τις πράξεις μας. Το μόνο τελικά που καταφέρνουμε είναι να σπαταλάμε το χρόνο της ζωής μας αντί να τον γεμίζουμε με όμορφες στιγμές.

Οι εξαιρετικοί ισχυρισμοί απαιτούν εξαιρετικές αποδείξεις

Ο Νίτσε είπε κάποτε: «Σταδιακά μου έγινε σαφές τι ήταν ως τώρα κάθε μεγάλο φιλοσοφικό κίνημα: η προσωπική εξομολόγηση του δημιουργού του και ένα είδος ακούσιου και ασυνείδητου ημερολογίου. Έχω αντιληφθεί επίσης ότι οι ηθικές (ή ανήθικες) προθέσεις του κάθε φιλοσοφικού ρεύματος αποτέ­λεσαν τον πραγματικό σπόρο από τον οποίο προήλ­θε ολόκληρο το φυτό».

 

Παρόλο που μια τέτοια οπτική περικλείει (προς μεγάλη ευχαρίστηση του Νίτσε) τον κίνδυνο να αναιρεθεί η πιθανότητα οποιασδήποτε σταθερής αλήθειας, εγώ θα πάρω τα λόγια του στα σοβαρά και θα σας αφηγηθώ τις απαρχές της δικής μου θρησκευτικής θέσης και διανοητικής τοποθέτησης.

Η πρώιμη θρησκευτική μου παιδεία ήταν σκέτη καταστροφή από παιδαγωγική άποψη - η ορθόδοξη πίστη όπου ανήκε η οικογένειά μου ήταν εμποτισμένη με έναν άκαμπτο, αμετακίνητο αυταρχισμό που με δυσαρεστούσε ιδιαίτερα. Μα­κροπρόθεσμα η σημασία της για μένα υπήρξε αποφασιστική, γιατί από νωρίς στη ζωή μου έχασα κάθε πιθανότητα ν’ αποκτήσω πίστη.

 

Ο Σοπενάουερ μας υπενθυμίζει ότι η θρησκευτική πίστη, αν πρόκειται ν’ ανθίσει, πρέπει να φυτευτεί και να ρι­ζώσει στην παιδική ηλικία. Επί λέξει: «Η δυνα­τότητα για πίστη είναι ισχυρότερη στην παιδική ηλικία. Γι’ αυτό και οι θρησκείες καταβάλλουν με­γάλη προσπάθεια, πριν από οτιδήποτε άλλο, στο να περιλάβουν στην κυριότητά τους αυτές τις τρυφερές ηλικίες». Επομένως, αφού ποτέ δεν φυτεύτηκε μέσα μου πρώιμα η πίστη, σχημάτισα την άποψη ότι αποτελεί κι αυτή ένα περιττό βάρος, όπως τό­σες άλλες παράλογες πεποιθήσεις και φόβοι.

 

Πάλι με τα λόγια του Σοπενάουερ, «Η θρη­σκεία είναι μια αλήθεια που εκφράζεται με αλλη­γορίες και μύθους. Με τον τρόπο αυτό γίνεται μα­ζικά προσβάσιμη και εύπεπτη από την ανθρωπό­τητα». Αλλά όταν οι κοντόφθαλμοι θρησκευτικοί δάσκαλοι είτε παρανοούν την αλληγορία και τη με­ταφορά, θεωρώντας τες ιστορική αλήθεια, είτε επι­λέγουν συνειδητά να τις διδάξουν μ’ αυτόν τον τρόπο και ν’ αντικαταστήσουν κάθε μορφή λογικής σκέ­ψης με τη βιβλική αυθεντία, κινδυνεύουν ν’ αποξε­νώσουν ορισμένους μαθητές. Ήμουν κι εγώ ένας απ’ αυτούς που αποξενώθηκαν νωρίς.

 

Προοδευτικά η αντίληψή μου για τα ζητήματα της ύπαρξης με οδήγησε σε μια όλο και περισσό­τερο επιστημονική, υλιστική θεώρηση του κόσμου. Συντονίζομαι σε μεγάλο βαθμό με τις απόψεις του Σοπενάουερ, του Βολταίρου, του Νίτσε, του Φρόυντ. Πρόσφατα μάλιστα, ετοιμάζοντας τις ση­μειώσεις αυτές, ξαναδιάβασα τα γραπτά του Φρόυντ για τη θρησκεία (Το μέλλον μιας παραί­σθησης) και μου έκανε εντύπωση πόσο συμφωνού­σα μαζί του, ώσπου συνειδητοποίησα ότι χωρίς αμφιβολία τα κείμενά του αυτά είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των δικών μου πε­ποιθήσεων.

 

Μεγάλωσα πιστεύοντας ότι η θρη­σκευτική και η επιστημονική κοσμοθεωρία είναι ασύμβατες - με έβρισκε σύμφωνο η μεταφορά του Σοπενάουερ ότι η θρησκεία είναι μια πυγολαμπί­δα που φαίνεται μόνο τη νύχτα. Παρεμπιπτόντως, ο Σοπενάουερ προέβλεψε ότι, μόλις το φως της επιστημονικής ανακάλυψης σκορπίσει το σκοτά­δι της άγνοιας, οι θρησκείες θα εξαφανιστούν. Δε­δομένης της πρόσφατης μεγάλης αναζωπύρωσης της θρησκευτικής πίστης στις Ηνωμένες Πολι­τείες εντυπωσιάζομαι από το πόσο έξω είχε πέσει στην πρόβλεψή του.

 

Ανακαλύπτω επίσης πως συμφωνώ με τις από­ψεις που εκφράζονται τόσο εύγλωττα στο νέο βι­βλίο του Francis Click -αποδέκτη του βραβείου Νόμπελ για το DNA-, The Astonishing Hypotheses (Οι εκπληκτικές θεωρίες). Τα πρώτα λόγια του βιβλίου είναι: «Οι εκπληκτικές θεωρίες είναι ότι εσείς, οι χαρές σας, οι λύπες σας, οι αναμνήσεις σας και οι φιλοδοξίες σας, η αίσθηση της ελεύθερης βούλησής σας, δεν είναι στην πραγματικότητα πα­ρά η συμπεριφορά μιας τεράστιας συνάθροισης νευ­ρικών κυττάρων και των μορίων που συνδέονται μ’ αυτά».

 

Σ’ αυτόν τον κατάλογο ανθρώπινων εμπει­ριών, που είναι εντέλει αποτέλεσμα της ηλεκτροχημικής συμπεριφοράς κάποιων νευρώνων, θα μπο­ρούσα να προσθέσω και άλλα βιωματικά φαινόμενα όπως την αίσθηση του Άτμαν¹, τη θεϊκή φλόγα, τη φύση του Βούδα, την ψυχή, τα ιερά χώματα, καθώς και τη λαχτάρα για σατόρι², νιρβάνα, φώτιση, σω­τηρία. Στο μυαλό μου αυτή η υλιστική, ή ας την πούμε νατουραλιστική, τοποθέτηση είναι αξιοθρή­νητη, ταπεινωτική και κακόγουστη - και παρ’ όλα αυτά προφανής και αναπόδραστη.

 

Μπορώ να σας πω ότι θά ’θελα πολύ να διαθέτω τη θεϊκή φλόγα, λαχταρώ να είμαι μέρος του θείου, να υπάρχω για πάντα, να ενωθώ μ’ αυτούς που έχω χάσει - όλα αυτά τα επιθυμώ πάρα πολύ. Ξέρω όμως ότι οι επιθυμίες αυτές ούτε αλλάζουν την πραγματικότη­τα ούτε τη συνθέτουν. Πιστεύω ότι αυτοί οι εξαι­ρετικοί ισχυρισμοί απαιτούν εξαιρετικές αποδεί­ξεις - και λέγοντας αυτό εννοώ αποδείξεις πέραν του απλού βιώματος, το όποιο, όπως γνωρίζουμε εμείς, είναι εύθραυστο, επισφα­λές, ευμετάβλητο και εξαιρετικά ευεπηρέαστο.

Σύγχρονοι συγγραφείς που η άποψή τους πλη­σιάζει πιο ξεκάθαρα τη δική μου στα θέματα αυτά, και οι όποιοι εκφράζουν τη θέση της επιστήμης, διατηρώντας συγχρόνως το δέος και το μυστήριο που είναι εγγενή στη ζωή (πολύ κοντά στον αθεϊσμό -ή τον πανθεϊσμό- του Σανταγιάνα και του Σπινόζα, οι οποίοι διατηρούν μια αυθεντική ευλάβεια για το σύμπαν και σεβασμό για τις πεποιθήσεις των άλλων) είναι άνθρωποι όπως ο Carl Sagan στο βιβλίο του The Demon Haunted World (Ένας κόσμος στοιχειωμένος από δαίμονες) ή ο Chat Raymo, ο διακεκριμένος καθολικός φυσικός στο βιβλίο του Skeptics and True Believers (Σκεπτικιστές και αληθινοί πιστοί).

--------------------------

1) Ινδουιστικός όρος που σημαίνει την αναλλοίωτη αιώ­νια ουσία του ατόμου, η οποία είναι μέρος της ενιαίας ψυχής τού Σύμπαντος.
2) Στον Βουδισμό Ζεν το πνευματικό ξύπνημα, που με­ρικές φορές γίνεται αιφνίδια.

Γιατί πιστεύουμε στα παραφυσικά φαινόμενα;

Ένας ψυχολόγος εξηγεί:

Πιστεύετε στα παραφυσικά φαινόμενα; Ως ερευνητής ψυχολόγος, είμαι εκπαιδευμένος να είμαι επιφυλακτικός. Όσο και να θέλω να πιστέψω σε υπερφυσικά φαινόμενα, γνωρίζω ότι οι έρευνες δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη νοητικής τηλεπάθειας, μαντικών ικανοτήτων, τηλεμεταφοράς ή φαντασμάτων. Συχνά, αυτό που πιστεύουμε ότι είναι παραφυσικό, προκαλείται στην πραγματικότητα από φυσικά φαινόμενα.

Δεν είμαι εδώ για να σας πω τι να πιστεύετε – κάποιοι από τους φίλους και την οικογένειά μου πιστεύουν στα φαντάσματα, στην αστρολογία και στη μαντεία – αλλά αυτό που με ανησυχεί είναι όταν οι άνθρωποι αγνοούν φυσικές, συχνά ψυχολογικές εξηγήσεις για συμβάντα και αμέσως πιστεύουν στο υπερφυσικό. Ακόμα χειρότερα, είναι η επιθυμία μας να πιστεύουμε στο υπερφυσικό που μας κάνει θύματα κάποιων ανθρώπων, και χρειάζεται να μπορούμε να τους αντικρούσουμε.

Αφού λοιπόν η επιστήμη μας λέει ότι τα υπερφυσικά φαινόμενα δεν είναι αληθινά, γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε αυτά; Μέρος του λόγου είναι οι γνωσιακές προκαταλήψεις που μας ξεγελούν.

Η «εκ των υστέρων» πλάνη

Είχατε ποτέ ένα προαίσθημα ότι κάτι θα συμβεί; Ας πούμε ότι κάποιος από την οικογένειά σας θα αρρωστήσει και λίγες μέρες μετά μαθαίνετε ότι ο πατέρας σας έχει πνευμονία. Τότε λέτε στον εαυτό σας «Το ήξερα!». Είναι αυτό απόδειξη ότι έχετε μαντικές ικανότητες ή είναι μια πλάνη; Η «εκ των υστέρων» πλάνη είναι η ανθρώπινη τάση να πιστεύουμε ότι γνωρίζαμε κάτι πριν συμβεί, αλλά το αναγνωρίζουμε μόνο μετά από μια τέτοια σύμπτωση. Αυτή η πλάνη μας κάνει να σκεφτούμε ότι μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον.

Προκατάληψη επιβεβαίωσης

Έχετε ποτέ πάει σε έναν μελλοντολόγο ή έχετε δει κάποιον που να διαβάζει σκέψεις; Φαίνεται να έχουν κάποια υπερφυσική ικανότητα να μαθαίνει για εμάς και για το μέλλον μας. Ο μάντης μας λέει ότι θα γνωρίσουμε έναν «ψηλό, μελαχρινό άνδρα» και λίγες μέρες αργότερα γνωρίζουμε έναν τέτοιο άνθρωπο.

Η πραγματικότητα είναι ότι η πλάνη επιβεβαίωσης μας κάνει να πιστεύουμε στη μελλοντολογία λόγω της τάσης μας να αναζητάμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις αρχικές μας πεποιθήσεις (ότι θα γνωρίσουμε κάποιον ψηλό, μελαχρινό) και αγνοούμε τις μη επιβεβαιωτικές πληροφορίες (όλες τις άλλες μας γνωριμίες εκείνων των ημερών).

Συσχέτιση και αιτιότητα

Πρόκειται για μια προκατάληψη που συμβαίνει όταν πράγματα φαινομενικά άσχετα συμβαίνουν μαζί. Η προκατάληψη αυτή τείνει να κάνει μια αιτιώδη σύνδεση, πιστεύοντας ότι το ένα πράγμα προκάλεσε στην πραγματικότητα το άλλο. Για παράδειγμα, διαβάζουμε μια αστρολογική πρόβλεψη που μας λέει ότι θα έρθουν δύσκολες μέρες και ύστερα όντως άσχημα πράγματα μας συμβαίνουν. Νομίζουμε ότι αυτά τα δύο συνδέονται, αν και δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους και έτσι ενδυναμώνεται η πεποίθησή μας στην αστρολογία.

Αυτές οι προκαταλήψεις λειτουργούν μαζί και συνδυαστικά ώστε να πιστέψουμε σε υπερφυσικά φαινόμενα, αν και η συστηματική έρευνα επαναλαμβάνει ότι δεν υπάρχουν.

Ronald E. Riggio

Δεν χρειάζεται να αποδείξω σε κανέναν το δίκιο μου. Η ζωή από μόνη της θα με δικαιώσει

Στην πορεία της ζωής μας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις κακίες άλλων ανθρώπων. Θα βιώσουμε απαξίωση, απόρριψη, ειρωνεία, άσχημες πράξεις κάθε είδους. Όλα αυτά τα βιώματα σίγουρα θα δημιουργήσουν μέσα μας θλίψη, αίσθημα αδικίας, θυμό, πικρία.

Όταν βιώσουμε τέτοιες συμπεριφορές, συνηθίζουμε να εγκλωβιζόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο σκέψεων, όπως και στη μανιώδη προσπάθεια να αποδείξουμε στο άλλο άτομο πως εκείνο ήταν άδικο. Αυτή η προσπάθεια όχι μόνο μας ξεζουμίζει, όχι μόνο μας απομυζά ενέργεια και μας εξασθενεί τις ψυχικές άμυνες, αλλά μας εγκλωβίζει σε άσχημα αισθήματα μίσους και εκδίκησης.

Δεν χρειάζεται να σπαταλάς τις ώρες σου σκεπτόμενος πώς θα αποδείξεις σε κάποιον ότι εσύ είχες δίκιο ή να πάρεις εκδίκηση. Πόσο πιο ωφέλιμο θα ήταν για εμάς, να αξιοποιήσουμε αυτή την ενέργεια για να κάνουμε κάτι χρήσιμο για εμάς, για να εξελιχθούμε ως άνθρωποι;

Δεν χρειάζεται να αποδείξω το δίκιο μου, διότι η ίδια η ζωή από μόνη της κάποια στιγμή θα με δικαιώσει. Ακόμα και αν κάποιος δε διαπνέεται από έντονη πίστη, να είναι σίγουρος πως η δικαιοσύνη της ζωής θα του φέρει το δίκιο του. Δεν έχει λοιπόν νόημα να δηλητηριάζουμε το μέσα μας, διότι ένας νόμος της ζωής λέει πως κάθε δράση φέρνει και αντίδραση.

Ακόμα και αν δεν το πιστεύω αυτό, αξίζει να αναλογιστώ; Για ποιο λόγο να χάσω όλη μου τη ζωή προσπαθώντας να δείξω στο άλλο πρόσωπο πως είχε άδικο; Μόνο και μόνο για να μου αναγνωρίσουν οι άλλοι ότι είχα δίκιο; Μόνο για να αισθανθώ εξυψωμένη στα μάτια ενός ανθρώπου που με πλήγωσε και δεν με εκτίμησε;

Γιατί να δώσω τόση αξία σε έναν άνθρωπο που με πλήγωσε; Αν αφοσιωθώ σε εμένα και δεν ασχολούμαι με την κακία του άλλου, θα έχω μεγαλύτερη πρόοδο στη ζωή μου και θα λάμψω με τέτοιο τρόπο ώστε ακόμα και εκείνοι που με έβλαψαν, να με δουν. Δεν χρειάζεται να αποδείξω σε κανέναν ότι είχα δίκιο. Η πορεία μου στη ζωή από μόνη της θα με δικαιώσει.

Δεν υπάρχει κακός άνθρωπος, υπάρχει πληγωμένος άνθρωπος που αντιδρά με κακό τρόπο

Αρκετές φορές παρατηρούμε στο περιβάλλον μας ανθρώπους που με μια λέξη θα τους χαρακτηρίζαμε αρνητικούς. Ανθρώπους που με την συμπεριφορά τους απαξιώνουν την ίδια τους την ζωή αλλά και τους ανθρώπους που τους περιβάλουν.

Είναι οι ίδιοι που ξεχνάνε ότι οι άνθρωποι γύρω τους αλλά και η ζωή τους όπως διαμορφώθηκε είναι η δική τους επιλογή. Παραμένουν στην εξωτερική εικόνα ενός ανθρώπου, βρίσκοντας πάντα κάτι μεμπτό, κάτι λάθος ώστε συγκρίνοντας τον εαυτό τους να νιώσουν ότι υπερέχουν έναντι των άλλων.

Αυτοί οι άνθρωποι ως κοινό χαρακτηριστικό έχουν την αρνητικότητα, την κριτική και την απαξίωση .Δεν συνδέονται επί της ουσίας με κανέναν, φαινομενικά δείχνουν ότι μπορούν να συνδεθούν, είναι όμως επιφανειακό και προσωρινό.

Συνήθως είναι μοναχικοί και απομονωμένοι με βασική πεποίθηση ότι η ζωή είναι άδικη μ αυτούς και δίνει απλόχερα σε κάποιους λιγότερο έξυπνους ή άξιους. Με τον μοναδικό τους τρόπο προκαλούν φόβο με την παρουσία τους, αλλά ουσιαστικά αυτό που προκαλεί τον φόβο στους άλλους, είναι ο σκοτεινός τρόπος που βλέπουν τα πάντα γύρω τους, όμως τα βλέπουν ακριβώς όπως τον εαυτό τους.

Παρουσιάζουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα απ' ότι στην ουσία νιώθουν για τον εαυτό τους. Φαίνονται αλλά δεν είναι.

Είναι παρεμβατικοί και ελεγκτικοί στις ζωές των άλλων ,αναλύουν την κάθε σκέψη τους και πάντα βρίσκουν αποδείξεις και τεκμήρια για να πιστοποιήσουν το δίκιο τους.

Στην πραγματικότητα όμως είναι άνθρωποι που δεν αγαπηθήκαν επαρκώς ή τουλάχιστον έτσι όπως θα ήθελαν.

Είναι άνθρωποι που πάγωσαν το συναίσθημα τους γιατί κανείς δεν τους πλησίασε αρκετά για να τους το ζεστάνει. Βαθιά και υποσυνείδητα πιστεύουν ότι είναι ανάξιοι για να αγαπηθούν.

Φοβούνται την οικειότητα με τους άλλους γιατί ουσιαστικά φοβούνται την απόρριψη. Είναι καλύτερο να απαξιώνουν παρά να απαξιωθούν.

Αληθινά αν μπορέσεις να αποφύγεις την πρώτη εντύπωση που σου δίνει ένας τέτοιος άνθρωπος που είναι συνήθως η αρνητικότητα και δεις λίγο πιο βαθιά, θα τον συμπονέσεις γιατί υποφέρει. Θα δεις απλά ότι ο επικριτικός του λόγος κρύβει φόβο και νιώθει έλλειψη αγάπης.

Το σκοτάδι που απλώνεται και το νιώθεις στην αύρα του δεν είναι παρά ο φόβος του για την μοναξιά και την εγκατάλειψη.

Οποιοσδήποτε ή οτιδήποτε τον φέρει σε επαφή με αυτό τον φόβο μπορεί να τον κάνει να γίνει κακός, πολύ κακός.

Ο αρνητικός άνθρωπος είναι εκείνο το παιδί που δεν αγκαλιάστηκε αρκετά , δεν ακούστηκε και δεν του δόθηκε ίσως η ανάλογη προσοχή. Το στερημένο παιδί που έγινε ένας μίζερος αρνητικός ενήλικας.

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κακός άνθρωπος, υπάρχει όμως πληγωμένος άνθρωπος που αντιδρά με κακό τρόπο.

Σε οποιοδήποτε όμως σκοτεινό, αρνητικό και επικριτικό άνθρωπο υπάρχουν και σημεία πολύ φωτεινά που ενδεχόμενος αυτός δεν τα βλέπει καθώς βυθίζεται στα σκοτάδια του.

Η αλχημεία συμβαίνει όταν ένας θετικός άνθρωπος μπορεί να εστιάσει στα θετικά ενός τέτοιου ανθρώπου κι όχι μόνο στα αρνητικά.

Για να κρίνουμε έναν άνθρωπο αντικειμενικά χρειάζεται να συμπεριλάβουμε και να αποδεχτούμε τα αρνητικά και τα θετικά του.

Αυτή την διαδικασία όμως πρέπει πρώτα να την αναπτύξουμε στον εαυτό μας.

Η αποδοχή και η αγάπη προς τον εαυτό μας είναι η πιο σημαντική εργασία μας στην ζωή μας, γιατί πολύ απλά αυτή η εργασία θα καθρεφτιστεί και στο περιβάλλον μας και στην κοινωνία όπου ζούμε.

Με τα μάτια που βλέπουμε τον εαυτό μας, με τα ίδια μάτια θα δούμε και τους άλλους.

Η επιλογή είναι δική μας.

Δεν αρκεί να φαίνεσαι αλλά και να είσαι. Δεν αρκεί να λέγεσαι θετικός αλλά και να είσαι.

Γιατί η συνειδητότητα και η πνευματικότητα ενός ανθρώπου φαίνεται και διακρίνεται στην ζωή από τις ίδιες του τις πράξεις, την ίδια του την στάση στην ζωή.

Όταν μπορεί να είναι παράδειγμα μέσα σε ένα ολόκληρο σύστημα γεμάτο από παλιές πεποιθήσεις που διαιωνίζονται με τον χρόνο και ψεύτικα εγώ που θέλουν να αυτοαποκαλούνται ανώτεροι άνθρωποι.

Ανωτερότητα είναι να μπορείς να είσαι συνδεδεμένος με ότι υπάρχει στην ζωή, με κάθε πλάσμα και μπορείς να νιώθεις αλλά και να βλέπεις την ομορφιά του!

Γιατί οι ψυχές είναι όμορφες, η προσωπικότητα που αναπτύσσουμε κρύβει την ομορφιά της ψυχής.

Γιατί η μονάδα μπορεί να δημιουργήσει μια ομάδα, πολλές ομάδες ένα σύστημα και μια ολόκληρη κοινωνία αλλά και έναν ομορφότερο κόσμο, με περισσότερη συνειδητότητα!

Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για τη χαρά όπως ψάχνουμε για ένα χαμένο ρούχο

Μόνο ανόητοι άνθρωποι είναι δυνατό να πιστεύουν ότι θα έχουν αδιάκοπα την ευτυχία, ή ότι θα τη διαφυλάξουν πάντα από τη στιγμή που θα την ανακαλύψουν. Η ευτυχία ήταν και είναι πάντοτε ένα παράγωγο κάποιου συναισθήματος ή κάποιας πράξης. Αλλά, παρόλο που το ξέρουμε αυτό, πάρα πολλοί άνθρωποι σπαταλούν τη ζωή τους σε μια εναγώνια αναζήτηση της ευτυχίας, σ’ ένα αδιάκοπο κυνηγητό της χαράς. Παραπονούμαστε ότι οι σχέσεις μας είναι ανιαρές. Ενεργούμε σαν να πρόκειται αυτά τα πράγματα να βρίσκονται κάπου εκεί έξω. Σπάνια συμβιβαζόμαστε με την ιδέα ότι η ευτυχία είναι μέσα σε μας. Ο Δανός φιλόσοφος Σόρεν Κίρκεργκωρ αναγνώριζε ότι όταν «ένας άνθρωπος, που σαν φυσική ύπαρξη στρέφεται πάντα προς τα έξω, πιστεύοντας ότι η ευτυχία του βρίσκεται έξω απ’ αυτόν, τελικά στραφεί προς τα μέσα και, ανακαλύψει ότι η πηγή είναι εντός του», τότε βρίσκεται μπροστά σε μια από τις μεγάλες ενοράσεις της ζωής.

Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για τη χαρά όπως ψάχνουμε για ένα χαμένο ρούχο. Την ευτυχία μας τη δημιουργούμε εμείς. Την προσδιορίζουμε για τον εαυτό μας και τη βιώνουμε με το δικό μας μοναδικό τρόπο. Κανένας δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος για λογαριασμό μας, ούτε να μας πει τι θα μας έκανε ευτυχισμένους- παρόλο που οι συνάνθρωποί μας αυτό προσπαθούν πάντα να κάνουν. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι πέφτουμε στις παγίδες των φωτεινών δρόμων που μας πείθουν ότι η ευτυχία μας βρίσκεται στο κατάλληλο ποτό, στο αστραφτερό αυτοκίνητο, στο αρωματισμένο αποσμητικό, στα υγιεινά δημητριακά, στα πρόχειρα φαγητά. Ακόμα και οι πιο έξυπνοι και γνωστικοί ανάμεσά μας δελεάζονται από τις φανταχτερές τηλεοπτικές διαφημίσεις και είναι έτοιμοι να πιστέψουν ότι μπορεί και η δική τους ζωή ν’ αλλάξει, αρκεί ν’ αλλάξουν μάρκα οδοντόκρεμας. Νομίζουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που θα μπορούσε να μας φέρει την ευτυχία, αν εμείς δεν αποφασίζαμε ποιο πράγμα θα μας έκανε ευτυχισμένους. Στην πραγματικότητα, όμως, οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο θα εξακολουθούσαν να παραμένουν ευτυχισμένοι ακόμα κι αν δεν τους έμεινε τίποτε άλλο εκτός από τη ζωή.

SENECA: Εκείνο που βλάπτει είναι η υπερβολή της ηδονής

Όποιος έχει κάνει βήματα προς την αρετή έχει δώσει δείγματα του ευγενικού του χαρακτήρα· όποιος όμως ακολουθεί την ηδονή φαίνεται απονευρωμένος, συντριμμένος, εκθηλυμένος, επιρρεπής προς την ακολασία, εκτός πια αν κάποιος του μάθει να ξεχωρίζει τις ηδονές, έτσι ώστε να ξέρει ποιες από αυτές βρίσκονται μέσα στα όρια των φυσικών επιθυμιών και ποιες ορμούν ασυγκράτητες μπροστά και, όσο περισσότερο τις ικανοποιείς, τόσο πιο ακόρεστες γίνονται. Έλα λοιπόν, άφησε την αρετή να σου δείξει το δρόμο, και τότε κάθε σου βήμα θα είναι ασφαλές. Εκείνο επίσης που βλάπτει εξίσου είναι η υπερβολή της ηδονής· στην περίπτωση όμως της αρετής δεν υπάρχει φόβος κάποιας υπερβολής, μια και το μέτρο είναι στοιχείο αυτής της ίδιας της αρετής. Δεν υπάρχει αγαθό που να δοκιμάζεται από το δικό του μέγεθος. Και πέρα απ’ αυτό, ποιος καλύτερος οδηγός υπάρχει από τον λόγο σε πλάσματα προικισμένα με φύση λογική; Αν τώρα αυτός ο συνδυασμός αρετής και ηδονής σε ευχαριστεί, αν σε ευχαριστεί να επιδιώκεις μια ευτυχισμένη ζωή έχοντας τέτοια συνοδεία, άφησε τουλάχιστον την αρετή να προηγείται και την ηδονή να έπεται και να παρακολουθεί το σώμα σαν σκιά του. Το να παραδώσεις την αρετή, την πιο υπέροχη δέσποινα, στην υπηρεσία της ηδονής μαρτυρεί άνθρωπο που τίποτε μεγάλο δεν κλείνει μέσα του.

Ας πηγαίνει μπροστά η αρετή, αυτή ας κρατεί τη σημαία. Φυσικά, θα είναι μαζί μας και η ηδονή, αλλά εμείς θα είμαστε τα αφεντικά της, εμείς θα την ελέγχουμε. Μπορεί σε κάποια υπόδειξή της να μας πείθει, ουδέποτε όμως θα μας εξαναγκάζει. Εκείνοι πάντως που παραδίνουν τα ηνία στην ηδονή στερούνται και τις δύο- γιατί και την αρετή χάνουν και στην ηδονή δεν κυριαρχούν αλλά, αντίθετα, εκείνη είναι που τους κάνει ό,τι θέλει και ή υποφέρουν από την έλλειψή της ή πνίγονται από την πληθωρική της παρουσία, δυστυχείς αν τους εγκαταλείψει, ακόμη δυστυχέστεροι αν τους κατακυριεύσει. Μοιάζουν, πράγματι, με τους ναύτες που τους έχουν κατακλύσει τα νερά γύρω από τις Σύρτεις, και τη μια τούς αφήνουν στη στεγνή αμμουδιά, την άλλη τούς σκεπάζουν με το αφρισμένο κύμα. Αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα της ολοκληρωτικής έλλειψης αυτοελέγχου και της υπερβολικής αφοσίωσης σε ένα μόνο πράγμα· γιατί, αν κάποιος επιδιώκει το κακό αντί για το καλό, η επιτυχία του γίνεται επικίνδυνη. Όπως συμβαίνει όταν κυνηγάμε άγρια θηρία με κόπο και με κίνδυνο και, ακόμη και μετά τη σύλληψή τους, η κατοχή τους καταλήγει να είναι πολύ δύσκολη -αφού συχνά ξεσκίζουν τα αφεντικά τους-, έτσι συμβαίνει και με τις μεγάλες απολαύσεις: εξελίσσονται σε μεγάλο κακό και από αιχμάλωτες γίνονται κυρίαρχες. Όσο μάλιστα πιο πολλές και μεγάλες είναι αυτές οι απολαύσεις, τόσο πιο χαμηλά πέφτει και τόσο πιο πολλών δούλος γίνεται εκείνος που το πλήθος ονομάζει ευτυχή. Εγώ τουλάχιστον θα ήθελα να είμαι όσο γίνεται πιο μακριά από τέτοιες καταστάσεις. Όπως συμβαίνει μ’ εκείνον που, στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει τα ίχνη των θηρίων μέχρι τις φωλιές τους -επειδή το νομίζει μεγάλη του επιτυχία

με τη θηλιά τα άγρια θηρία να τ’ αρπάζει
και
με σκυλιά το ισκιερό το δάσος να το ζώνει,

ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει τα ίχνη τους- αφήνει στην άκρη σημαντικότερα πράγματα και αναβάλλει πολλά από τα καθήκοντα του, έτσι και εκείνος που επιδιώκει την ηδονή μεταθέτει τα πάντα και, πριν απ’ όλα, αψηφά την ελευθερία του, κι αυτό το κάνει υπακούοντας στην κοιλιά του και μόνο. Δεν αγοράζει όμως ηδονές για τον εαυτό του, αλλά πουλάει τον εαυτό του στις ηδονές.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Για μια ευτυχισμένη ζωή

Το Θέμα Δεν Είναι Ποιος Έχει Δίκιο. Το Θέμα Είναι Να Ζούμε Καλά Μαζί

Καθένας μας έχει ορισμένες πεποιθήσεις, αξίες και σκέψεις που είναι θεμελιώδεις και απαράβατες για τον ίδιο. Πιστεύουμε ότι είναι αδιαμφισβήτητα σωστές και ότι όλοι θα τις εκτιμούσαν εάν μπορούσαν να τις καταλάβουν. Ωστόσο κάποιες φορές θα πρέπει να μοιραζόμαστε τον χρόνο μας και με άτομα που δεν ασπάζονται τις αντιλήψεις μας.

Διαφωνούμε πολλές φορές για ζητήματα πολιτικής, θρησκευτικές πεποιθήσεις ή αξίες ζωής . Όταν μία συζήτηση άπτεται αυτών των θεμάτων, δεν αποκλείεται πολύ σύντομα να υπάρξει αντιπαράθεση. Κανείς δεν εισπράττει εκτίμηση ή σεβασμό, κι αυτό που απομένει είναι ο θυμός, η σύγχυση κι ο πόνος.

Πρέπει να διερωτηθούμε εάν πραγματικά αξίζει να δυσαρεστούμε ή να πληγώνουμε ο ένας τον άλλο στον βωμό της προάσπισης των πεποιθήσεών μας. Αντί να ασχολούμαστε με την ιερότητα των αξιών μας, δεν θα έπρεπε να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για το άτομο που βρίσκεται μπροστά μας; Δεν είναι προτιμότερο να είμαστε καλά μαζί από το να έχει δίκιο ένας μόνος του;

Η απόπειρα να πείσουμε κάποιον να υιοθετήσει τις απόψεις μας είναι κυρίως έργο του εγώ μας. Ακόμα κι αν αποδειχθεί ότι έχουμε δίκιο, το εγώ μας αναζητά νέα θέματα για να διαφωνήσει.

Η ωριμότητα έρχεται με την εμπειρία. Ένα μάθημα ωριμότητας είναι ότι δεν πρέπει να παίρνουμε τις σκέψεις μας και πολύ στα σοβαρά και ότι πρέπει να χαλιναγωγούμε το εγώ μας για να αποκτήσουμε μια συνολική εικόνα των πραγμάτων.

Το να έχουμε δίκιο δεν συγκρίνεται ούτε στο ελάχιστο με το να ζούμε καλά μαζί με τους άλλους.

Εξωγήινες προσκρούσεις μπορεί να έχουν πυροδοτήσει την «έκρηξη» των τεκτονικών πλακών

Πότε – και πώς – η επιφάνεια της Γης εξελίχθηκε από ένας αρχέγονος πολτός σε έναν βραχώδη πλανήτη που συνεχώς αλλάζει επιφάνεια από τις τεκτονικές πλάκες παραμένει από τα μεγαλύτερα αναπάντητα ερωτήματα στην έρευνα της γεωεπιστήμης. Μια νέα μελέτη, τώρα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Geology, υποστηρίζει ότι αυτή η επίγεια μετάβαση μπορεί στην πραγματικότητα να έχει προκληθεί από εξωγήινες προσκρούσεις.

«Τείνουμε να θεωρούμε τη Γη ως ένα απομονωμένο σύστημα, όπου συμβαίνουν μόνο εσωτερικές διεργασίες», λέει ο Craig O’Neill, διευθυντής του Κέντρου Πλανητικής Έρευνας του Πανεπιστημίου Macquarie. «Όλο και περισσότερο, ωστόσο, βλέπουμε τα αποτελέσματα της δυναμικής του ηλιακού συστήματος στο πώς η Γη συμπεριφέρεται».

Προσομοιώσεις μοντέλων και συγκρίσεις με μελέτες επιδράσεων στη Σελήνη έχουν αποκαλύψει ότι μετά το σχηματισμό της Γης περίπου 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, οι συντριπτικές επιδράσεις στη Γη συνέχισαν να διαμορφώνουν τον πλανήτη για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Αν και τα γεγονότα αυτά εμφανίζονται να έχουν περιοριστεί στην πορεία του χρόνου, μικρές σφαιρικές στρώσεις – διακριτά στρώματα στρογγυλών σωματιδίων που συμπυκνώθηκαν από βράχο που αεριοποιήθηκε κατά τη διάρκεια μιας εξωγήινης πρόσκρουσης – που βρέθηκαν στη Νότια Αφρική και την Αυστραλία υποδηλώνουν ότι η Γη βίωσε μια περίοδο έντονου βομβαρδισμού περίπου πριν από 3,2 δισεκατομμύρια χρόνια, χοντρικά την ίδια περίοδο με τις πρώτες ενδείξεις της εμφάνισης των τεκτονικών πλακών στο γεωλογικό αρχείο.

Αυτή η σύμπτωση αποτέλεσε πρόκληση για τον O’Neill και τους συνυπογράφοντες τη μελέτη Simone Marchi, William Bottke και Roger Fu για να αναζητήσουν εάν οι καταστάσεις αυτές θα μπορούσαν να σχετίζονται. «Η μελέτη μοντέλων της πρώιμης Γης υποδηλώνουν ότι πολύ μεγάλες προσκρούσεις – με σώματα μεγαλύτερα από 300 km σε διάμετρο – θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια σημαντική θερμική ανωμαλία στον μανδύα», λέει ο O’Neill. Αυτό φαίνεται να έχει αλλάξει την πλευστότητα του μανδύα αρκετά για να δημιουργήσει αναδύσεις που, σύμφωνα με τον O’Neill, «θα μπορούσε άμεσα να οδηγήσει στις τεκτονικές».

Όμως, τα σποραδικά στοιχεία που βρέθηκαν μέχρι σήμερα από την Αρχαιοζωική Περίοδο – την χρονική περίοδο που εκτείνεται από 4 μέχρι 2,5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν – υποδηλώνουν ότι οι πιο πολλές μικρότερες προσκρούσεις, με σώματα λιγότερο από 100 km σε διάμετρο, συνέβησαν κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος. Για να προσδιορίσουν εάν αυτές οι πιο μικρές συγκρούσεις ήταν ακόμη ευρείες και συχνές αρκετά για να εκκινήσουν την παγκόσμια τεκτονική, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν υπάρχουσες τεχνικές για να επεκτείνουν το αρχείο προσκρούσεων της Μέσης Αρχαιοζωικής Περιόδου και στη συνέχεια ανάπτυξαν αριθμητικές προσομοιώσεις για να μοντελοποιήσουν τα θερμικά αποτελέσματα αυτών των προσκρούσεων στον μανδύα της Γης.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της Μέσης Αρχαιοζωικής, προσκρούσεις εύρους 100 χιλιομέτρων ήταν ικανές να αδυνατίσουν το άκαμπτο του εξωτερικότερου στρώματος της Γης. Αυτό, λέει ο O’Neill, θα μπορούσε να έχει δράσει ως διέγερση για τις τεκτονικές διεργασίες, ιδιαίτερα αν το εξωτερικό της Γης ήταν ήδη «προετοιμασμένο» για καταβύθιση.

«Αν η λιθόσφαιρα είχε το ίδιο πάχος παντού, τέτοιες επιδράσεις θα είχαν μικρή επίδραση», δηλώνει ο O’Neill. Όμως κατά τη διάρκεια της Μέσης Αρχαιοζωικής, λέει, ο πλανήτης είχε ψυχθεί αρκετά για τον μανδύα ώστε να πυκνώνει σε ορισμένα σημεία και να αδυνατίζει σε άλλα. Η μοντελοποίηση έδειξε ότι αν μια πρόσκρουση επρόκειτο να συμβεί σε μια περιοχή όπου υπήρχαν αυτές οι διαφορές, θα δημιουργούσε ένα σημείο αδυναμίας σε ένα σύστημα που ήδη είχε μια μεγάλη αντίθεση στην πλευστότητα – και τελικά θα πυροδοτούσε τις σύγχρονες τεκτονικές διεργασίες.

«Η εργασία μας δείχνει ότι υπάρχει μια φυσική σύνδεση μεταξύ του ιστορικού των προσκρούσεων και της τεκτονικής απόκρισης περίπου στο χρόνο που υποστηρίζεται ότι πρέπει να ξεκίνησαν οι τεκτονικές πλάκες», λέει ο O’Neill. «Διαδικασίες που είναι αρκετά ελάχιστες σήμερα – όπως οι προσκρούσεις, ή, σε μικρότερη έκταση, τα ηφαίστεια, δραστικά οδήγησε τα τεκτονικά συστήματα στην πρώιμη Γη», λέει. «Εξετάζοντας τις συνέπειες αυτών των διαδικασιών, μπορούσε να αρχίσουμε να διερευνούμε πώς προέκυψε η σύγχρονη κατοικήσιμη Γη».

Ενισχύοντας το απαραβίαστο των μεταφερόμενων πληροφοριών – Διεμπλοκή στο φως της ημέρας

Νέα μελέτη αποδεικνύει ότι τα φωτόνια που διεμπλέκονται σε υψηλές διαστάσεις είναι περισσότερο ανθεκτικά στο θόρυβο, γεγονός που τα καθιστά ιδεώδη για εφαρμογές κβαντικής επικοινωνίας.

Οι κβαντικές τεχνολογίες είναι έτοιμες να φέρουν επανάσταση στην επεξεργασία της πληροφορίας και στην ασφάλεια των επικοινωνιών, όμως στο δρόμο τους στέκεται ένα σημαντικό εμπόδιο. Το πρόβλημα είναι ότι η εκπομπή ζευγών διεμπλεκόμενων φωτονίων προς το εξωτερικό του εργαστηρίου – κάτι που απαιτείται για εκδοχές τεχνολογιών με βάση την οπτική – σημαίνει έκθεση των εύθραυστων κβαντικών καταστάσεων του φωτονίου στον θόρυβο του περιβάλλοντος, καταστρέφοντας και αποκρύπτοντας την διεμπλοκή στην οποία βασίζονται οι τεχνολογίες αυτές. Τώρα, ο Sebastian Ecker στην Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών , στη Βιέννη, και οι συνεργάτες του έχουν επιδείξει δυο διακριτά σχήματα για την ανίχνευση διεμπλεκομένων φωτονίων με τρόπους που είναι ανθεκτικοί σε τέτοιο θόρυβο. Οι ερευνητές λένε ότι οι μέθοδοί τους είναι έτοιμες για άμεση υιοθέτηση και θα πρέπει να διατηρούν την διεμπλοκή κάτω από πολύ περισσότερο απαιτητικές συνθήκες από αυτές που αντιμετωπίστηκαν προηγουμένως.

Η διεμπλοκή είναι πιο έντονη όταν είναι σε υψηλές διαστάσεις, που υπάρχει όταν εμπλέκει ιδιότητες που μπορούν να πάρουν περισσότερες από δυο τιμές. Ενώ ορισμένες ιδιότητες σωματίων είναι αναπόφευκτα δυαδικές – για παράδειγμα, το σπιν ενός σωμάτιου μπορεί να είναι είτε επάνω ή κάτω – και έτσι χαμηλής διάστασης, άλλες είναι συνεχείς, με την διαστατικότητά τους να εξαρτάται από το με πόση ακρίβεια μετρούνται. Σε ένα πείραμα, ο Ecker και οι συνεργάτες του δημιούργησαν καταστάσεις διεμπλοκής υψηλών διαστάσεων χρησιμοποιώντας φωτόνια των οποίων οι χρόνοι άφιξης διακρίνονται σε έως και 80 πεπερασμένου μεγέθους μονάδες χρόνου. Σε άλλο πείραμα, η ομάδα πέτυχε υψηλών διαστάσεων καταστάσεις διεμπλοκής χρησιμοποιώντας την τροχιακή στροφορμή των φωτονίων για να κερδίσει σύνολα αμοιβαία αμερόληπτων βάσεων, που είναι οι διαφορετικές συσχετίσεις μεταξύ ενός ζεύγους σωματιδίων.

Ο Ecker και οι συνάδελφοί του βρήκαν ότι η υψηλών διαστάσεων διεμπλοκή τους ήταν τόσο ανθεκτική που η έκθεση της διάταξης στο φως του περιβάλλοντος του εργαστηρίου δεν είχε επίδραση. Η κβαντική κατάσταση των φωτονίων διαταράχθηκε όταν ενεργοποίησαν περισσότερες λάμπες για να προσθέσουν επιπλέον θόρυβο. Οι ερευνητές λένε ότι τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι είναι τώρα δυνατό να μεταφερθούν και να ανακτηθούν διεμπλεκόμενα φωτόνια μέσω του ελεύθερου χώρου στο φως της ημέρας.

Η διαστολή των αγγείων ελέγχει τη ροή μεταβολιτών στον εγκέφαλο – αποκαλύπτει ευφυές θεωρητικό μοντέλο

Τα πάρα πολύ μικρά αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου σχηματίζουν ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο δίκτυο, όμοιο με ιστό, που μεταφέρει μεταβολίτες και άλλες ουσίες συμπεριλαμβανομένων θρεπτικών ουσιών και ορμονών. Όμως, αυτό το ιδιαίτερο μοτίβο του δικτύου επηρεάζει το πώς επιτελεί αυτόν το ζωτικό του ρόλο; Η Karen Alim, του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου και οι συνεργάτες της σχεδίασαν να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό αναπτύσσοντας ένα θεωρητικό μοντέλο της ροής των μεταβολιτών σε ένα δίκτυο όμοιο με αυτό του εγκεφάλου. Αυτό που βρήκαν είναι ότι η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του δικτύου δεν έχει σημασία όταν επέρχεται τοπική μεταβολή στην παροχή μεταβολιτών στο εγκέφαλο. Μάλλον, η διαστολή των αγγείων δρα ως «διακόπτης ελέγχου» μεταβολιτών.

Οι ερευνητές οργάνωσαν το δίκτυό τους με βάση το μοτίβο αγγείων του εγκεφάλου τρωκτικού. Στη συνέχεια μελέτησαν τον τρόπο που παράμετροι όπως η ταχύτητα ροής του αίματος και ο ρυθμός πρόσληψης των μεταβολιτών μέσω των τοιχωμάτων του αγγείου έλεγχαν τη μεταφορά των μορίων από ένα ξεχωριστό αγγείο στον περιβάλλοντα ιστό. Η ομάδα βρήκε ότι η βέλτιστη μεταφορά μεταβολιτών συμβαίνει όταν η διεργασία διέπεται από συμμεταφορά. Σε αυτό το καθεστώς, όταν αυξάνεται η ροή του αίματος – κάτι που συμβαίνει όταν ένα αιμοφόρο αγγείο διαστέλλεται – το αυτό κάνει η μεταφορά του μεταβολίτη, με ένα 10% διαστολή να οδηγεί σε μια 10% αύξηση στην παροχή του μεταβολίτη. Όμως παραδόξως, λέει η Alim, βρήκανε ότι η τοπική αρχιτεκτονική του δικτύου γύρω από ένα συγκεκριμένο αγγείο δεν έπαιζε ρόλο στην αύξηση της παροχής μεταβολίτη κατά μήκος αυτού του αγγείου: το μόνο που είχε σημασία ήταν κατά πόσο το ίδιο το αγγείο διαστάλθηκε.

Οι αλλαγές στη ροή του αίματος χρησιμοποιούνται σαν διαμεσολαβητής για τη νευρική δραστηριότητα στις τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου όπως η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού. Η Alim λέει ότι το μοντέλο τους προσφέρει ένα εργαλείο για την καλύτερη ποσοτικοποίηση αυτής της διαδικασίας και δυνητικά συνδέει τη διαστολή ενός απλού αγγείου με μια αιχμή στην τοπική εγκεφαλική δραστηριότητα.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1170b-1171a)

[X] Ἆρ᾽ οὖν ὡς πλείστους φίλους ποιητέον, ἢ καθάπερ ἐπὶ τῆς ξενίας ἐμμελῶς εἰρῆσθαι δοκεῖ «μήτε πολύξεινος μήτ᾽ ἄξεινος,» καὶ ἐπὶ τῆς φιλίας ἁρμόσει μήτ᾽ ἄφιλον εἶναι μήτ᾽ αὖ πολύφιλον καθ᾽ ὑπερβολήν; τοῖς μὲν δὴ πρὸς χρῆσιν κἂν πάνυ δόξειεν ἁρμόζειν τὸ λεχθέν· πολλοῖς γὰρ ἀνθυπηρετεῖν ἐπίπονον, καὶ οὐχ ἱκανὸς ὁ βίος αὐτὸ [τοῦτο] πράττειν. οἱ πλείους δὴ τῶν πρὸς τὸν οἰκεῖον βίον ἱκανῶν περίεργοι καὶ ἐμπόδιοι πρὸς τὸ καλῶς ζῆν· οὐθὲν οὖν δεῖ αὐτῶν. καὶ οἱ πρὸς ἡδονὴν δὲ ἀρκοῦσιν ὀλίγοι, καθάπερ ἐν τῇ τροφῇ τὸ ἥδυσμα. τοὺς δὲ σπουδαίους πότερον πλείστους κατ᾽ ἀριθμόν, ἢ ἔστι τι μέτρον καὶ φιλικοῦ πλήθους, ὥσπερ πόλεως; οὔτε γὰρ ἐκ δέκα ἀνθρώπων γένοιτ᾽ ἂν πόλις, οὔτ᾽ ἐκ δέκα μυριάδων ἔτι πόλις ἐστίν. τὸ δὲ ποσὸν οὐκ ἔστιν ἴσως ἕν τι, ἀλλὰ πᾶν τὸ μεταξὺ τινῶν ὡρισμένων. καὶ φίλων

[1171a] δή ἐστι πλῆθος ὡρισμένον, καὶ ἴσως οἱ πλεῖστοι μεθ᾽ ὧν ἂν δύναιτό τις συζῆν (τοῦτο γὰρ ἐδόκει φιλικώτατον εἶναι)· ὅτι δ᾽ οὐχ οἷόν τε πολλοῖς συζῆν καὶ διανέμειν ἑαυτόν, οὐκ ἄδηλον. ἔτι δὲ κἀκείνους δεῖ ἀλλήλοις φίλους εἶναι, εἰ μέλλουσι πάντες μετ᾽ ἀλλήλων συνημερεύειν· τοῦτο δ᾽ ἐργῶδες ἐν πολλοῖς ὑπάρχειν. χαλεπὸν δὲ γίνεται καὶ τὸ συγχαίρειν καὶ τὸ συναλγεῖν οἰκείως πολλοῖς· εἰκὸς γὰρ συμπίπτειν ἅμα τῷ μὲν συνήδεσθαι τῷ δὲ συνάχθεσθαι. ἴσως οὖν εὖ ἔχει μὴ ζητεῖν ὡς πολυφιλώτατον εἶναι, ἀλλὰ τοσούτους ὅσοι εἰς τὸ συζῆν ἱκανοί· οὐδὲ γὰρ ἐνδέχεσθαι δόξειεν ἂν πολλοῖς εἶναι φίλον σφόδρα. διόπερ οὐδ᾽ ἐρᾶν πλειόνων· ὑπερβολὴ γάρ τις εἶναι βούλεται φιλίας, τοῦτο δὲ πρὸς ἕνα· καὶ τὸ σφόδρα δὴ πρὸς ὀλίγους. οὕτω δ᾽ ἔχειν ἔοικε καὶ ἐπὶ τῶν πραγμάτων· οὐ γίνονται γὰρ φίλοι πολλοὶ κατὰ τὴν ἑταιρικὴν φιλίαν, αἱ δ᾽ ὑμνούμεναι ἐν δυσὶ λέγονται. οἱ δὲ πολύφιλοι καὶ πᾶσιν οἰκείως ἐντυγχάνοντες οὐδενὶ δοκοῦσιν εἶναι φίλοι, πλὴν πολιτικῶς, οὓς καὶ καλοῦσιν ἀρέσκους. πολιτικῶς μὲν οὖν ἔστι πολλοῖς εἶναι φίλον καὶ μὴ ἄρεσκον ὄντα, ἀλλ᾽ ὡς ἀληθῶς ἐπιεικῆ· δι᾽ ἀρετὴν δὲ καὶ δι᾽ αὐτοὺς οὐκ ἔστι πρὸς πολλούς, ἀγαπητὸν δὲ καὶ ὀλίγους εὑρεῖν τοιούτους.

***
[10] Άραγε λοιπόν πρέπει κανείς να κάνει όσο γίνεται περισσότερους φίλους ή μήπως, όπως θεωρείται σωστός ο λόγος που ειπώθηκε για τη φιλία από φιλοξενία, πως,

 ούτε πολύξενος, μα ούτε πάλι κι άξενος να είσαι πρέπει,

έτσι και στην περίπτωση της φιλίας ταιριάζει μήτε άφιλος να είναι κανείς, αλλ᾽ ούτε πάλι και υπερβολικά πολύφιλος; Αν πρόκειται για φίλους που τους έχουμε για το όφελος, ο λόγος μπορεί, λέω, να θεωρηθεί απόλυτα ταιριαστός· είναι, πράγματι, πολύ κουραστικό να έχει κανείς να ανταποδώσει σε πολλούς τις υπηρεσίες που έλαβε από εκείνους, και ούτε είναι αρκετή μια ζωή για να κάνει κανείς αυτό το πράγμα. Φίλοι λοιπόν που ο αριθμός τους είναι μεγαλύτερος από αυτόν που είναι ικανοποιητικός για την εξυπηρέτηση των αναγκών της ζωής μας είναι περιττοί και αποτελούν εμπόδιο για μια (ηθικά) όμορφη ζωή· άρα δεν τους χρειαζόμαστε. Αλλά και οι φίλοι που τους διαλέγουμε για την ευχαρίστηση είναι αρκετό να είναι λίγοι — ακριβώς όπως το καρύκευμα στο φαγητό μας. Στην περίπτωση τώρα των ενάρετων φίλων: πρέπει αυτοί να είναι πολύ μεγάλου αριθμού ή μήπως υπάρχει κάποιο όριο και στον αριθμό των φίλων όπως και στον αριθμό των μελών μιας πόλης; Γιατί ούτε με δέκα ανθρώπους μπορεί να γίνει μια πόλη, αλλά και με δέκα μυριάδες ανθρώπων δεν είναι πια πόλη: το πόσοι πρέπει να είναι δεν δηλώνεται, πάντως, με έναν συγκεκριμένο αριθμό, αλλά με έναν αριθμό που πέφτει ανάμεσα σε συγκεκριμένα όρια. Και στην περίπτωση των φίλων

[1171a] λοιπόν υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός — ίσως ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός ατόμων με τα οποία θα μπορούσε κανείς να συμβιώνει (γιατί αυτό είχαμε θεωρήσει ότι είναι το κατεξοχήν γνώρισμα της φιλίας). Ότι όμως είναι αδύνατο να συμβιώνει κανείς με πολλούς και να μοιράζει σε όλους αυτούς τον εαυτό του, αυτό είναι βέβαια ολοφάνερο. Αλλά και εκείνοι πρέπει, επίσης, να είναι φίλοι μεταξύ τους, αν πρόκειται να περνούν όλοι μαζί τις ώρες και τις μέρες τους· αυτό όμως είναι πολύ δύσκολο να συμβαίνει μεταξύ πολλών ανθρώπων. Δύσκολο είναι και το να μοιράζεται κανείς με φιλικό τρόπο χαρές και λύπες με πολλούς ανθρώπους· γιατί είναι πιθανό να συμβεί να χαίρεται κανείς με τη χαρά του ενός και την ίδια στιγμή να λυπάται με τη λύπη του άλλου. Ίσως λοιπόν είναι καλό να μη ζητάει κανείς να έχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό φίλων, αλλά μόνο τόσους όσοι είναι αρκετοί για τη συμβίωση· γιατί ούτε και θα φαινόταν δυνατό να έχει κανείς μια δυνατή φιλία με πολλούς. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορεί κανείς να είναι ερωτευμένος με περισσότερα άτομα: ο έρωτας είναι, λέει, μια υπερβολή φιλίας, αυτό όμως προϋποθέτει ένα μόνο πρόσωπο. Και η δυνατή, επομένως, φιλία μόνο με λίγους είναι δυνατή. Τα ίδια τα πράγματα φαίνεται ότι μας δείχνουν πως έτσι, πράγματι, συμβαίνει: στη συντροφική φιλία οι φίλοι δεν είναι πολλοί, και οι φιλίες για τις οποίες μιλάει με θαυμασμό όλος ο κόσμος είναι φιλίες δύο ατόμων. Οι άνθρωποι όμως που έχουν πολλούς φίλους και συμπεριφέρονται φιλικά και με οικειότητα προς όλους θεωρούνται πως δεν είναι φίλοι κανενός, παρά μόνο με την έννοια της σχέσης των συμπολιτών μεταξύ τους (η ονομασία που χρησιμοποιείται γι᾽ αυτούς είναι «αρεσιάρηδες»). Σε επίπεδο σχέσεων των συμπολιτών μεταξύ τους είναι, ασφαλώς, δυνατό να είναι κανείς φίλος με πολλούς, και αν ακόμη δεν είναι αρεσιάρης, αλλά ένας αληθινά ενάρετος άνθρωπος· αντίθετα, δεν μπορεί κανείς να έχει με πολλούς ανθρώπους τη φιλική σχέση που βασίζεται στην αρετή και στον χαρακτήρα του άλλου: θα πρέπει να αισθάνεται ευχαριστημένος, και λίγους μόνο τέτοιους ανθρώπους αν βρίσκει.